Nabycie i utrata prawa własności:

• Umowa przeniesienia własności – sprzedaż, zamiana, darowizna

• Nabycie z mocy prawa – zasiedzenie

• Nabycie na mocy orzeczenia sądowego – zniesienie współwłasności

• Inne przypadki nabycia (utraty)

Utrata prawa własności bez nabycia  zniszczenie rzeczy, porzucenie rzeczy ruchomej

NABYCIE PIERWOTNE – nabywca nie wywodzi swego prawa od swojego poprzednika

przykład: wywłaszczenie, zasiedzenie, zawłaszczenie porzuconej rzeczy ruchomej

NABYCIE POCHODNE – nabycie własności jest wynikiem następstwa prawnego pomiędzy zbywcą
a nabywcą, a więc następstwem określonego stosunku prawnego:

• Sukcesja singularna – przeniesienie własności w drodze umowy (sprzedaż, zamiana, darowizna)

• Sukcesja uniwersalna – dziedziczenie ustawowe lub testamentowe

1. Przeniesienie własności w drodze umowy

• Rzeczy oznaczone co do tożsamości – na postawie umów o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym (art. 155 § 1 k.c.); przeniesienie własności następuje z chwilą zawarcia umowy (solo consensu)

Umowa sprzedaży – sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz,
a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić cenę – art. 535 k.c.

Umowa zamiany – każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 k.c.)

Umowa darowizny – darczyńc zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (art. 888 k.c.)

Wyjątki od przeniesienia własności z chwilą zawarcia umowy:

- umowa przedwstępna (umowa zobowiązująca) i umowa przyrzeczona (umowa rozporządzająca)

- odroczenie terminu przejścia własności ruchomości

Przy nieruchomościach zakaz przenoszenia własności pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu – art. 157 k.c.!

Warunek przy prawie pierwokupu (ustawa o gospodarce nieruchomościami) – właściciel niezabudowanej nieruchomości nabytej uprzednio od Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego może ją sprzedać tylko pod warunkiem, że wójt/burmistrz/prezydent miasta nie wykona prawa pierwokupu

- zastrzeżenie o przeniesieniu własności z chwilą przeniesienia posiadania rzeczy

• Rzeczy oznaczone co do gatunku i rzeczy przyszłe – warunkiem przeniesienia własności jest przeniesienie posiadania (art. 155 § 2 k.p.c.); samo przeniesienie własności następuje z chwilą przeniesienia posiadania; umowa rozporządzająco-zobowiązująca staje się umową realną, tj. obok oświadczenia woli konieczna jest dalsza czynność przeniesienia posiadania;

Czynność przeniesienia posiadania służy indywidualizacji rzeczy.

Zasada przyczynowości – art. 156

„Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.”

Ważność umowy rozporządzającej zależy od istnienia poprzedzającego zobowiązania.

Co jeśli ktoś nie chce zawrzeć drugiej umowy?  art. 64 k.c.

2. Nabycie własności rzeczy od osoby nieuprawnionej – art. 169 k.c.

Nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet – Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada

RUCHOMOŚCI

Można skutecznie nabyć własność rzeczy ruchomej gdy:

• Nabywca działa w dobrej wierze

• Zbywca rzeczą włada

• Zbywca wydaje rzecz nabywcy

• W przypadku rzeczy skradzionych, zgubionych lub w innych sposób utraconych przez właściciela – upływ 3 lat od daty kradzieży/zgubienia/utraty rzeczy – termin nie dotyczy pieniędzy, dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na licytacji publicznej w egzekucji

• Wyjątek: rzeczy wpisane do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury

Przeniesienie własności z chwilą przeniesienia posiadania – umowa realna

KAZUS: Jan Kowalski nabywa na licytacji komorniczej telewizor, który jak się później okazuje nie stanowił własności dłużnika, tylko jego sąsiada. Czy sąsiad dłużnika może domagać się od Jana Kowalskiego zwrotu telewizora?

NIERUCHOMOŚCI

Domniemanie zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym

– nie dotyczy działu I KW

- ma charakter usuwalny – można obalić dowodem przeciwnym:

 skutki tylko w danym postępowaniu windykacyjnym/negatoryjnym, o rozgraniczenie nieruchomości, o stwierdzenie zasiedzenia, o dział spadku, o zniesienie współwłasności

• Skutki na wszystkie postępowania – postępowanie o uzgodnienie treści KW z rzeczywistym stanem prawnym: niezgodność musi być wykazana orzeczeniem sądu zapadłym w postępowaniu procesowym lub innymi dokumentami; sąd procesowy nakazuje sądowi wieczystoksięgowemu dokonanie odpowiedniego wpisu

Co bierze pod uwagę sąd procesowy rozstrzygając niezgodność?

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych – bezwzględna przewaga treści księgi wieczystej nad rzeczywistym stanem prawnym; czyli ochrona tego kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe

3. Zasiedzenie

ZASIEDZENIE – instytucja prawna służąca nabyciu własności przez posiadacza rzeczy na skutek jego długotrwałego posiadania przy spełnieniu wszystkich wymaganych prawem przesłanek

Art. 172 k.c. – nieruchomości i analogicznie prawo użytkowania wieczystego; udział w nieruchomości, część gruntu, własność lokalu

Art. 174 k.c. – ruchomości

Art. 292 k.c. – służebności gruntowe

Nabycie ex lege – z mocy ustawy, jednakże w postępowaniu procesowym o stwierdzenie zasiedzenia

Nabycie pierwotne – niezależnie od prawa poprzednika

Przesłanki:

• Posiadanie samoistne– art. 336 – ten kto faktycznie włada jak właściciel; art. 339 – ten, kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym

Przeciwieństwo: posiadacz zależny, czyli użytkownik, najemca, dzierżawca

• Posiadanie o charakterze ciągłym – art. 340 zd. 1 – domniemywa się ciągłość posiadania

Wystarczy udowodnić nabycie i obecne posiadanie

• Dobra wiara – błędne, ale usprawiedliwione okolicznościami przeświadczenie o przysługującym prawie własności; wyjątek: niedołożenie należytej staranności

- ruchomości – w trakcie całego posiadania

- nieruchomości – w chwili nabycia posiadania

• Zła wiara – posiadacz, który wie lub przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że nie przysługuje mu prawo własności

- ruchomości – wyklucza zasiedzenie

- nieruchomości – skraca termin

• Długość terminu

- ruchomości – 3 lata

- nieruchomości: dobra wiara 20 lat; zła wiara 30 lat

Wyjątek: art. 173 - Jeżeli właścicielem jest małoletni, zasiedzenie nie może się skończyć wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela.

Art. 176 – doliczanie posiadania poprzednika; zd. 2 – pomimo, że następca posiada w dobrej wierze potrzebny jest okres lat 30, gdy poprzednik posiadał w złej wierze

4. Inne wypadki nabycia i utraty własności

1. Wyzbycie się

• Ruchomości – art. 180 – zamiar porzucenia rzeczy

• Nieruchomości – TK orzekł wyrokiem z 15.03.2005 r., że treść art. 179 k.c. niezgodny z Konstytucją – możliwość wyzbycia się własności nieruchomości w formie aktu notarialnego; przechodzi na własność gminy wg miejsca położenia

Wyjątek: art. 16 GospNier – możliwość zrzeczenia się przez państwową lub samorządową osobę prawną

2. Zawłaszczenie niczyjej rzeczy ruchomej – art. 181 – objęcie w posiadanie samoistne, czyli w zamiarze uzyskania własności

Wyjątek – art. 182 rój pszczół

3. Znalezienie rzeczy i przemilczenie

Zgubienie nie uprawnia osób trzecich do jej zawłaszczenia

Przemilczenie właściciela jest przesłanką do nabycia własności

Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych

Zgodnie z art. 4 u.rz.z. ten, kto znalazł rzecz i zna osobę uprawnioną do jej odbioru oraz jej miejsce pobytu, powinien niezwłocznie zawiadomić ją o znalezieniu rzeczy i wezwać do jej odbioru. Jeżeli natomiast ktoś znalazł rzecz i nie zna osoby uprawnionej do jej odbioru lub nie zna jej miejsca pobytu, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu rzeczy starostę właściwego ze względu na miejsce zamieszkania znalazcy lub miejsce znalezienia rzeczy (art. 5 ust. 1 u.rz.z.). Ten zaś, kto znalazł rzecz w cudzym pomieszczeniu, niezwłocznie zawiadamia o tym osobę zajmującą pomieszczenie i na żądanie tej osoby oddaje jej rzecz na przechowanie. Jeżeli osoba zajmująca pomieszczenie nie zna osoby uprawnionej do odbioru rzeczy lub nie zna miejsca jej pobytu, niezwłocznie zawiadamia o znalezieniu rzeczy właściwego starostę (art. 5 ust. 2 u.rz.z.).

Osoba, która znalazła pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, o których mowa w art. 21 ust. 4 u.rz.z., lub rzeczy o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej i nie zna osoby uprawnionej do ich odbioru lub nie zna jej miejsca pobytu, oddaje rzecz niezwłocznie właściwemu staroście (art. 5 ust. 3 u.rz.z.). Znalazca rzeczy, której cechy zewnętrzne lub umieszczone na niej znaki szczególne wskazują, że stanowi ona sprzęt lub ekwipunek wojskowy (a także w wypadku znalezienia dokumentu wojskowego, a w szczególności legitymacji, książeczki lub zaświadczenia wojskowego albo karty powołania), powinien je oddać niezwłocznie właściwemu staroście (art. 5 ust. 4 u.rz.z.).

Znalazca rzeczy w budynku publicznym, innym budynku lub pomieszczeniu otwartym dla publiczności albo środku transportu publicznego, oddaje rzecz zarządcy budynku, pomieszczenia albo środka transportu publicznego, który po upływie 3 dni od dnia otrzymania rzeczy ma obowiązek przekazania rzeczy znalezionej właściwemu staroście, chyba że w tym terminie zgłosi się osoba uprawniona do odbioru rzeczy.

Zabytki i materiał archiwalny – nagroda max 30-krotność przeciętnego wynagrodzenia albo dyplom

Inne rzeczy – znaleźne 1/10 wartości

• Art. 187 § 1– przeniesienie posiadania na nabywcę jeżeli:

- posiada rzecz o wezwał osobę uprawnioną do odbioru i upłynął termin 1 roku od doręczenia wezwania

- posiada rzecz i w przypadku niemożności wezwania upłynął termin 2 lat od dnia znalezienia rzeczy

- oddał rzecz staroście i odebrał następnie od starosty w wyznaczonym terminie

• Art. 187 § 2 – przeniesienie posiadania na Skarb Państwa jeżeli:

- rzecz jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym

- po upływie terminu do jej odebrania przez osobę uprawnioną

• Art. 189 – współwłasność znalazcy i właściciela nieruchomości, na której rzecz została znaleziona jeżeli:

- znalezienie w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe – skarb

- wyjątek: zabytki i materiały archiwalne  Skarb Państwa

4. Nabycie pożytków naturalnych – art. 190 – przez odłączenie od rzeczy

5. Superficies solo cedit – art. 191- Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą przez połączenie - sadzenie drzew, budowa domu

6. Przetworzenie – art. 192 – rzeczy jednej osoby; wytworzenie nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów:

• Własność przetwórcy – gdy wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów

• Własność właściciela materiałów – gdy przetwórca działał w złej wierze lub gdy wartość materiałów jest większa niż wartość nakładu pracy

7. Połączenie lub pomieszanie rzeczy – art. 193 – rzeczy kilku osób; przywrócenie do stanu poprzedniego wiąże się z nadmiernymi trudnościami lub kosztami

• Współwłasność właścicieli rzeczy – zasada; udziały wg wartości rzeczy

• Własność tylko jednego właściciela rzeczy – jedna z rzeczy połączonych ma znacznie większą wartość niż pozostałe rzeczy; pozostałe rzeczy stają się częściami składowymi

Art. 194 – przy przetworzeniu/połączeniu/pomieszczaniu – możliwe powództwo odszkodowawcze
i o bezpodstawne wzbogacenie

8. Wywłaszczenie – art. 112 i nast. UgospNier

• polega na pozbawieniu lub ograniczeniu w drodze decyzji prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości

Np. ustanowienie w trybie wywłaszczenia niezbędnych służebności gruntowych

• tylko jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób ni przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy

• najpierw rokowania o nabycie w drodze umowy i pisemne wezwanie do właściciela do zawarcia umowy w terminie 2 m-cy

• w KW ujawnia się wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego

• starosta przeprowadza rozprawę administracyjną i wydaje decyzję o wywłaszczeniu

• w decyzji wskazuje się nieruchomość zamienną (za zgodą właściciela) lub wysokość odszkodowania

• przejście własności na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego następuje
  z dniem, w którym decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości stała się ostateczna

7