Motyw miłości w literaturze. Porównaj jego funkcjonowanie w dwóch różnych epokach, odwołując się do wybranych przykładów.

Aleksandra Śmieszna

Co to jest miłość? Myślę, że próba odpowiedzenia na to pytanie jest podjęciem wielkiego wyzwania. Jest czymś bardzo ryzykownym. Próba zdefiniowania, określenia, czy też opisania miłości jest ryzykowna przede wszystkim dlatego, że miłość jest Tajemnicą, której nikt nigdy nie zdefiniuje i cokolwiek by się dzisiaj nie powiedziało, to za parę dni, a przynajmniej za parę lat, będzie to dla nas osobiście bardzo nieadekwatne, a może nawet śmieszne. Miłość jest bardzo intymną sprawą, która uzewnętrzniona, wyrażona słowami, jest narażona na utratę swojej głębi. Myślę, że można powiedzieć, że miłość jest czymś, co umożliwia nam przekroczenie samego siebie i wejście w świat drugiej osoby. Miłość jest pewną relacją łączącą dwie osoby, czyli więzią między dwoma osobami. W związku z tym, podobnie, jak każda relacja jest inna, każda miłość jest inna. Nawet nie chodzi o to, że inna jest miłość kobiety do mężczyzny(czy też miłość wiążąca kochanków), a inna miłość kobiety, jako matki do swojego dziecka (więź łącząca matkę i dziecko), ale to, że inna jest miłość każdej matki do dziecka (a nawet tej samej matki do każdego swojego dziecka), inna jest miłość poszczególnej pary kochanków itd. Jest tyle różnych miłości, ile jest relacji między osobowych. Miłość jest relacją, która ciągle się rozwija. Więź miłości ciągle się wzmacnia. Jest to ciągły proces. Im bardziej kochamy, tym lepiej poznajemy. W drugim człowieku stopniowo odkrywamy coraz to większą wartość, dla której gotowi jesteśmy poświęcić coraz więcej, wszystko, co mamy, a nawet samych siebie. Nawet największe cierpienia nie są w stanie oderwać nas od ukochanej osoby, ani zniszczyć pragnienia, aby dla tej osoby żyć.

Pierwszym utworem opisującym motyw miłości są „Dzieje Tristana i Izoldy” autorstwa Josepha Bediera. Tristan i Izolda byli nieszczęśliwą parą kochanków, ich losy można interpretować szerzej, jako opowieść o miłości i miejscu, jakie to uczucie powinno zajmować w ludzkim życiu. "Pieśń o Tristanie i Izoldzie" mimo upływu wielu lat od jej powstania, zawiera wciąż szereg aktualnych prawd, co czyni opisaną w niej miłość rzeczywiście symbolem wszechczasów. Legenda o "Tristanie i Izoldzie" jest bardzo starą opowieścią celtycką. Mit o Tristanie i Izoldzie wciąż inspiruje coraz to nowych twórców. Skąd to niesłabnące zainteresowanie historią powstałą tak dawno? Z nieprzemijającej aktualności problemów, jakie ona porusza. Miłość w utworze ukazana jest jako ogromna namiętność, która nie poddaje się racjonalnemu myśleniu, wymyka się spod kontroli. Jest uczuciem silniejszym od woli kochanków, którzy staja się wobec niej bezradni. Zmusza ich do łamania panujących zasad, do dokonywania niekiedy irracjonalnych wyborów, chodź z drugiej strony czarodziejska siła napoju nie daje im innego wyjścia z sytuacji. Chodź kochankowie maja świadomość tego że źle robią, że zdradzają i kłamią to jednak nie są w stanie nic na to poradzić, są bezsilni wobec przeznaczenia. Spotykają się potajemnie, oszukują, chwytają się każdego sposobu, aby być choć przez chwile razem. W kulturze epoki średniowiecza funkcjonowały ideały osobowe. Wytworzyły się wzorcowe modele zachowań danych postaci, które stanowiły podstawę do kreowania bohaterów literackich. Najbardziej charakterystyczne były ideały: władcy, rycerza, świętego, damy, wiernego sługi. Bohaterowie Dziejów Tristana i Izoldy nawiązują do średniowiecznych ideałów osobowych. Postać króla Marka posiada cechy dobrego władcy, wiernym sługą jest Gorwenal – giermek i jednocześnie nauczyciel Tristana. Postacie tytułowe są skonstruowane z użyciem cech charakterystycznych dla ideałów damy i rycerza. Postać Izoldy wykreowana jest na podstawie ideału damy. Zarówno swoją pięknością, jak i wychowaniem przewyższa wszystkie inne bohaterki występujące w utworze. Jest bardzo dobrze wykształcona. Jej kochanek walczy o nią ze smokiem , a kiedy jest ranny ona nim się opiekuje. Ideał rycerza opierał się na sile, umiejętnościach bojowych i odwadze w walce, a także wierności wobec władcy, wierze w Boga, przywiązaniu do ojczyzny oraz honorze rycerskim. Na podstawie ideału rycerza ukształtował się ideał rycerza-kochanka(Tristana). Posiada on wszystkie wymienione powyżej cechy i umiejętności. Dodatkowo musi umieć zachować się w towarzystwie, a szczególnie odnosić się do dam. Z czasem kobieta staje się dla rycerza najważniejsza. Obowiązkiem jest już nie tylko walczyć w jej obronie, ale bohaterstwo na polu walki zostaje zastąpione przez bohaterstwo związane z trwaniem w nieszczęśliwej miłości.

Miłość w utworze ma też wymiar symboliczny. Imię Tristan pochodzi z łaciny. Oznacza ono tyle, co ‘płaczący’, ‘smutny’. Odnosi się więc do historii bohatera. Jest o tym wzmianka nawet w treści utworu: „– Synu – rzekła [Blancheflor, matka Tristana] – długo pragnęłam cię ujrzeć; i widzę najpiękniejszą istotę, jaką kiedykolwiek niewiasta nosiła w żywocie. Smutna zległam, smutne jest to pierwsze światło, które ci wyprawiam, z twojej przyczyny smutno mi jest umierać. Że więc przybyłeś na ziemię przez smutek, imię twoje będzie Tristan”. Natomiast imię Izolda jest pochodzenia celtyckiego i oznacza ‘piękna’.

Uniwersalizm wymowy Dziejów Tristana i Izoldy polega na tym, że ludzie różnych epok i różnych stanów odczuwają uczucie miłości. Zapewne też wszyscy pragnęliby przeżyć tak wielką miłość, jaka spotyka bohaterów utworu.

Następnym utworem doskonale oddającym tematyke tej pracy, jest „Pieśń o Rolandzie”. Epos rycerski z XI w. stworzony przez nieznanego artyste. Utwór nawiązuje do historycznych czasów panowania we Francji Karola Wielkiego. Autor doskonale opisał wielkie wyczyny rycerza Rolanda jednocześnie pokazując nam życie na dworze. Średniowieczne Chanson de geste ukazuje nam zgodne z nurtem wysławiane czyny bohatera ,ale także jako motyw podrzędny uzupełniający treść, motyw miłości. Miłość występuje tu bardzo znikomie, ale na wielu płaszczyznach myślenia. Od miłości do kobiety, po miłość do ojczyzny i króla, kończąc na miłości do Boga. Wszystkie te uczucia zawarte są w doskonale tu widocznych średniowiecznych wzorcach osobowych. Idealnym do opisu jest sam Roland, jako jeden z pierwszych w historii ukazujących wszystkie cechy rycerskie. Rycerz to człowiek, dla którego najważniejsze wartości stanowią miłość do ojczyzny, wiara katolicka oraz posłuszeństwo i wierność wobec władcy. W walce kieruje się honorem, jest odważny, mężny, wierny przyjaźni i miłości, wiedząc, że lada chwila umrze, układa się w symboliczny sposób i gromadzi przy sobie atrybuty swego stanu - miecz i róg - do końca pozostaje zwycięski. Walczył w obronie chrześcijaństwa. Śmierć była dla niego ukojeniem. Miłując Boga wiedział że zostanie nagrodzony za swoje poprawne życie.

Kolejnym utworem który chciałam zaprezentować są „ Dziady cz.IV” wielkiego polskiego poety- pisarza Adama Mickiewicza. Przedstawia on losy Gustawa- nieszczęśliwie zakochanego młodzieńca. Jego wybranka Maryla oddała swą ręke innemu mężczyźnie powodując wielki zawód miłosny, co sprawiło że załamało się jego postrzeganie na świat oraz powodując odsunięcie się od ludzi, którzy tylko przynosza cierpienie i rozpacz. Jedyną pamiątką po stracie ukochanej jest gałązka cyprysu którą dostał przy rozstaniu oraz pukiel wlosów noszony na piersi. Tragizm tego niefortunnego rozstania wynikał głównie z przejęcia przez Gustawa ideałów i obrazu idealnej miłości ukazanej w „bestsellerze” tamtych czasów, czyli w „Cierpieniach młodego Wertera” Goethego. Tak jak Werter, także Gustaw poświęca swoje życie dla miłości. Stał się ofiarą i kolejnym symbolem werteryzmu. Treść tego utworu doskonale oddaje myśli bohatera. Monolog Gustawa o miłości i cierpieniu to wspaniałe studium psychologiczne osoby owładniętej szaleństwem miłosnej pasji. Jednocześnie to studium wielkiej miłości romantycznej, która stała się głównym tematem dzieła Mickiewicza odzwierciedlając zarazem jego autobiograficzne motywy-jego własny zawód miłosny. Dotkliwe przejścia osobiste twórcy sprawiły iż „Dziadów cz.IV” otrzymała poteżną wymowe artystyczna. Adam Mickiewicz przeżył taką miłość. W 1820 roku poznał Marylę Wereszczakównę, z którą połączyło go wiele: wspólne zamiłowania i podobieństwo emocji. Poeta dostrzegał w dziewczynie ideał kobiety, ową bliźniaczą duszę, o której spotkaniu marzył każdy romantyk.

Ostatnim utworem o którym będzie mowa sa „Dziady cz.III” zwane inaczej „Dziadami Drezdeńskimi” . Jest to arcydzieło dramatu narodowego. Adam Mickiewicz napisał je w ciągu wiosny 1832 r. w Dreźnie. "Dziadów" część III (tzw. drezdeńska), napisana po klęsce powstania listopadowego, łączy się z częścią IV poprzez osobę bohatera. Przemiana samotnika Gustawa w Konrada walczącego o wolność jest znamienną cechą bohatera dramatu romantycznego. Utwór ten można odczytywać jako wyraz przełomu w świadomości Mickiewicza, do którego doszło pod wpływem wydarzeń politycznych w kraju. Gdy okazało się, że romantyczny bohater nie może pozostawać obojętny na sprawy ważne dla swej ojczyzny, autor tego dramatu określił nowe miejsce dla swego bohatera. Otóż bohater ten miał nadal pozostać jednostką wybitną i nieprzeciętną, ale jego nieszczęśliwa miłość miała go uczynić bojownikiem o wolność narodową. Utwór ten rozpoczyna się prologiem, w którym dokonuje się przemiana bohatera: z Gustawa - owładniętego tragicznym i niespełnionym uczuciem miłości, w Konrada – odnajdującego cel swojego życia w działalności na rzecz narodu. Bohater pozostaje nadal jednostką wybitną, zdającą sobie sprawę z misji dziejowej przypadłej mu w udziale, z własnej potęgi.

Konrad będąc bardzo pewnym siebie i swej mocy żąda od Boga stworzenia rządu dusz, który zapewniłby Polakom wieczne szczęście i uwolnił ich od trosk. Jest on też gotów poświęcić się dla dobra rodaków. Pojawia się więc tu idea prometeizmu. Prometeizm jest to postawa indywidualnego buntu przeciwko Bogu i zgody na cierpienie za ideę i szczęście ludzi. Wyrosła ona z mitu o Prometeuszu, który skradł Zeusowi ogień i obdarzył nim ludzi, za co został skazany na wieczną mękę. Prometeizm stał się jedną z charakterystycznych cech bohatera romantycznego. Przykładem tej postawy jest Konrad . Jako wybitna indywidualność, poeta-geniusz o niemal nadludzkiej wrażliwości jest przede wszystkim żarliwym patriotą. W imieniu całego cierpiącego narodu samotnie podejmuje walkę z Bogiem. Konrad podobnie jak mityczny Prometeusz walczy z Bogiem o dobro ludzi, poświęca się i cierpi. Kulminacyjnym momentem "Dziadów" drezdeńskich jest potwierdzenie przeobrażenia duchowego głównego bohatera, wyrażone przez niego samego w inwokacji. Ukazane jest to w „Wielkiej Improwizacji” . Mickiewicz uczynił go poetą. Konrad wygłasza monolog, który jest owocem niezwykłego natchnienia poetyckiego, a jednocześnie kreuje on bohatera, jako wielkiego patriotę, gotowego oddać swe życie w obronie własnego narodu. Choć Gustaw-Konrad to postać bardzo wybitna, nie jest wszak pozbawiona wad. Jego pycha popycha go do wyzwania Boga do walki, a nawet do bluźnierstwa. Rozważając nad sensem cierpienia narodu, wysuwa teorię mesjanizmu polskiego. Głosi ona, iż nasz naród jest narodem wybranym, walczącym w imię dobra i sprawiedliwości z carem - reprezentantem zła, wysłannikiem szatana. Polakom sprzyjają siły anielskie, a ich ofiara zrównana jest z ofiarą Jezusa. Tak jak On skonał na krzyżu, aby zbawić cały świat, Polska zginie pokonana przez Rosję i inne państwa zaborcze - cierpiąc za wolność wszystkich narodów. Tak jak Chrystus, kraj nasz odrodzi się, by dzięki tej ofierze powstał nowy, wspaniały świat bez przemocy i zniewolenia jednych narodów przez drugie. Adam Mickiewicz utożsamiał losy narodu i swoje własne z losami bohaterów , którzy buntowali się przeciwko niewoli narodowej. Poeta w piękny i doniosły sposób ukazuje wartości, które dla człowieka powinny być najważniejsze. Są to: miłość i poświęcenie się walce o dobro kraju, patriotyzm. Twórczość Mickiewicza ugruntowała w przekonanie, iż Ojczyzna odgrywa w społeczeństwie szczególną rolę. Nie tylko jest naszym domem, rodziną, ale także ostoją. Pisarz poprzez kreację bohaterów uczy nas solidarności, miłości, poświęcenia i walki. Jego dzieła inspirowały Polaków do walki za wolność narodu, stanowią dla wielu pokoleń Polaków lekcję miłości do Ojczyzny.

Podsumowując funkcjonowanie motywu miłości w literaturze obu epok , można się doszukać wielu wspolnych cech, a zarazem mnogich różnic. Na podstawie przytoczonych tu utworów literackich można sformułować wniosek , romantyzm zwrócił się ku przeszłości. A dokładniej ku średniowieczu. Zamierzchłe minione czasy podniecały wyobraźnię romantyków swą tajemniczością, przyciągały czasy legendarne, ale także narodowe dzieje umacniające poczucie narodowej tożsamości i odrębności. Na podstawie ideału dzielnego, odważnego średniowiecznego rycerza zrodził się romantyczny patriota. Tak samo jak rycerz był wierny swej ziemi i królowi, tak samo z wiernością i oddaniem dla swej ojczyzny służył patriota. W tym przypadku Konrad. Jak przystało na utwory romantyczne, w każdym prawie zawarta jest miłość do kobiety. Zazwyczaj bardzo wielka, często doprowadzająca do obłedu i z tragicznym zakończeniem. Idealizacja kobiety wywodzi się także ze średniowiecza-dokładniej z ballad tamtego okresu. Tak jak Tristan podkochiwał się w Izoldzie, tak samo Gustaw pałał wielką miłością do Maryli. Uczucie Gustawa nacechowane jest w ogromnym stopniu istotą myśli średniowiecznego rycerza-kochanka. W ogromie podobieństw do średniowiecza, można także znalesc i różnice. W „Dziadach” Mickiewicza, a dokładniej w Wielkiej Improwizacji ujrzeć możemy wielkiego patriote, który poświęcił by wszystko dla swojego narodu, dla swojej ojczyzny. W punkcie kulminacyjnym bluzni nawet przeciwko Bogu, co w średniowieczu nigdy nie mogło by zaistnieć. Średniowieczny teocentryzm wywierał wtedy ogromny wpływ na literaturę , ograniczając świeckie teksty w wymowie. Były niekiedy skąpe w wyrażaniu uczuć.np.miłości, a bogate w uwielbienie do Boga.