AGRESJA

Agresja – zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia.

agresja wroga – cierpienie ofiary jest głównym bądź jedynym celem sprawcy.

agresja instrumentalna – cierpnie ofiary służy sprawcy jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu (rabunek, wymuszenie).

Aby działanie sprawcy można było uznać za agresję niekonieczne jest ani faktyczne cierpienie ofiary, ani świadoma intencja sprawcy.

TEORIE AGRESJI

Teoria instynktu – agresja jako zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną koniecznością wyładowania agresywnej energii, mało podatne na wpływy zewnętrzne i proces uczenia.

Teoria uczenia się - agresja podobnie jak prawie wszystkie ludzkie zachowania, jest nabytym w trakcie życia rezultatem uczenia.

Agresja jest wynikiem jej uczenia się za pośrednictwem procesów warunkowania sprawczego i modelowania.

Warunkowanie sprawcze – jest procesem, przy pomocy którego organizm uczy się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji, a więc tego, że sprawia ona pojawienie się pożądanych stanów rzeczy.

Modelowanie – uczenie się na podstawie cudzych doświadczeń.

• obserwując innych, człowiek uczy się nowych, dotąd sobie nieznanych wzorców agresywnego zachowania (np. z filmów możemy zorientować się, jak skutecznie upokorzyć innego człowieka);

• obserwowanie skutków cudzej agresji osłabia zahamowanie tych zachowań agresywnych, których obserwator już uprzednio się wyuczył;

• cudze zachowanie ułatwia wykonywanie podobnych reakcji przez obserwatora, wzbudzając w nim podobne jak u „modela" emocje i motywacje.

Teoria popędu – agresja stanowi rozładowanie popędu, jednak ów popęd i sposób jego rozładowania jest rezultatem oddziaływania czynników sytuacyjnych.

Modyfikacje teorii frustracji – agresji:

• Nie tylko agresja

Następstwem frustracji nie jest tylko agresja, ale przede wszystkim nasilenie zachowań ukierunkowanych na usunięcie przeszkody.

• Nie każda frustracja

Nie każda frustracja prowadzi do agresji lecz tylko niektóre jej rodzaje. Frustracja nasila agresję szczególnie bądź tylko wtedy, kiedy jest ona arbitralna tj. zamierzona przez sprawcę, choć NICZYM nie uzasadniona.

• Nie sama frustracja

W myśl tej koncepcji do pojawiania się agresji konieczne jest zarówno pobudzenie wywołane frustracją jak i obecność sygnałów wywoławczych agresję.

sygnały wywoławcze agresję – bodźce skojarzone z czynnikami wzbudzającymi gniew aktualnie lub w przeszłości. Mogą to też być obiekty mające związek z agresją w ogóle.

Im silniejsze pobudzenie tym słabsze sygnały wystarczają do wystąpienia agresji.

efekt broni (Berkowitz) – widok broni może stymulować do silniejszych zachowań agresywnych, nawet pod nieobecność pobudzenia.

• Nie frustracja, lecz inne czynniki
  
  - Berkowitz twierdzi, że konieczne jest jedynie wystąpienie negatywnego pobudzenia emocjonalnego – gniew

- naśladownictwo innych

WYZNACZNIKI AGRESJI

Prowokacja

Najbardziej niezawodnym sposobem wywołania agresji jest prowokacja w formie fizycznego ataku lub słownej obelgi. Prowokacje są ogólnie odczuwane jako dotkliwsze przez mężczyzn niż przez kobiety i wywołują lub nasilają agresję co najmniej z trzech powodów:

• wzbudzają gniew i cierpienie, motywując sprowokowaną osobę do ich
  pozbycia się za pośrednictwem agresji (lub ucieczki);

• wzbudzają pragnienie rewanżu przez agresję zgodnie z zasadą wzajemności;

• podważają dobre mniemanie zaatakowanych o sobie i ich reputację,
  wzbudzając motywację do ich odzyskania.

Pobudzenie emocjonalne

Wzrost pobudzenia emocjonalnego nasila agresję co najmniej z dwóch powodów:

• pobudzenie nasila oddziaływanie prowokacji,

• silne pobudzenie osłabia poznawczą kontrolę zachowania.

Teoria przesunięcia pobudzenia zakłada, że pochodzące z różnych źródeł pobudzenie emocjonalne sumuje się w organizmie i zwykle przypisywane jest w całości jednemu tylko czynnikowi.

Hipoteza ucieczki od negatywnych emocji (Baron, 1979) zakłada, że wzrost temperatury pociąga za sobą negatywne emocje, których jednostka pozbywa się albo za pośrednictwem agresji, albo przez wycofanie się z nieprzyjemnej sytuacji Hipoteza ta zakłada więc związek krzywoliniowy: początkowy wzrost temperatury nasila agresję, jednak po przekroczeniu pewnego punktu tendencja do agresji spada.

Hipoteza przesunięcia pobudzenia i fałszywej interpretacji jego przyczyn zakłada, że istotna jest nie tyle negatywność emocji, ile poziom niespecyficznego pobudzenia wywołanego wzrostem temperatury. Pobudzenie wywołane różnymi czynnikami sumuje się w organizmie człowieka i przypisywane jest przez niego jednemu tylko, uwypuklonemu w danym momencie źródłu.

Przemoc w mass mediach

Od 5 do 6 aktów przemocy w przeciętnej godzinie telewizyjnej w szczycie oglądalności. Ilość czasu spędzanego na oglądaniu telewizji jest dodatnio związana z różnymi wskaźnikami agresji. Jest to jednak związek słaby.

• naśladownictwo i modelowanie, a więc uczenie się przez obserwację konsekwencji cudzych działań (szczególnie, gdy przemoc zostaje nagrodzona);

• zobojętnienie na sygnały cierpienia, wygaszenie fizjologicznych reakcji na cudzą opresję (wiadomo z badań laboratoryjnych, że to jeden ze skutków oglądania przemocy);

• rozhamowanie agresji - zawieszenie norm zakazujących agresję bądź uczenie norm, które ją nakazują jako właściwy sposób postępowania, a więc wykształcanie swoistej „kultury przemocy"; wykształcanie u widzów nierealistycznej wiedzy o świecie: przemoc na ekranie jest nieporównanie częstsza niż w życiu

Normy i oczekiwania społeczne

Zakaz krzywdzenia innego człowieka jest powszechnym składnikiem systemów etycznych. Pomimo tego, społeczna norma zakazująca agresji wcale nie zawsze obowiązuje. Wiele ideologii postuluje konieczność wyłączenia jakichś grup ludzi spod normalnego obowiązywania norm moralnych, co prowadzi do dehumanizacji ofiar.

Przestrzeganie norm przynosi człowiekowi aprobatę innych, zaś łamanie spotyka się z ich potępieniem

Alkohol

Sprawcy przestępstw agresywnych częściej działają pod wpływem alkoholu niż sprawcy przestępstw pozbawionych elementów przemocy.

Dlaczego alkohol nasila agresję?

• Ludzie wierząc, że alkohol nasila skłonność do agresji (o czym świadczą liczne badania ankietowe), swoje oczekiwania wprowadzają w życie, tym bardziej, że zdając sobie sprawę z ich powszechności mogą liczyć na wyrozumiałość lub aprobatę otoczenia.

• Alkohol uszkadza funkcjonowanie poznawcze człowieka, np. obniża zapamiętywanie i zdolność do myślenia abstrakcyjnego

• Alkohol prowadzi do wzrostu agresji, wiąże się z oceną zagrożenia niesionego przez bieżącą sytuację i własne w niej zachowania.

Czynniki genetyczne

Związek chromosomowej anomalii XYY z przestępczością (normalni mężczyźni mają parę XY, kobiety - parę XX, Y uważany jest za chromosom determinujący męskość). Podczas gdy częstość tej anomalii wynosi w populacji mężczyzn od 0,1 do 0,2%, stwierdzono ją aż u 2,9% upośledzonych umysłowo przestępców.

JAK ZACHAMOWAĆ AGRESJĘ

KATHARSIS, CZYLI ROZŁADOWANIE

Katharsis właściwa polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki dokonaniu aktu agresji przez człowieka przeżywającego owo pobudzenie. W wyniku agresji spadać by miało i pobudzenie, i szansa dalszego zachowania agresywnego.

Katharsis pomocnicza polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki wykonaniu innego niż agresja działania obniżającego napięcie, takiego jak aktywność fizyczna, gry sportowe czy fantazje na temat przemocy.

Katharsis zastępcza polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki obserwowaniu innego człowieka, który w zastępstwie obserwatora rozładowuje swoje (i jego) pobudzenie czy to za pośrednictwem agresji, czy innych działań obniżających napięcie.

Wbrew hipotezie katharsis przemoc rodzi dalsze stosowanie przemocy (spirala przemocy).

KARANIE AGRESJI

Funkcja odstraszająca polega na tym, że ukaranie agresji hamuje jej występowaniu u innych osób, które się jej (jeszcze) nie dopuściły.

Funkcja korekcyjna polega na tym, że ukaranie agresji hamuje jej przyszłe występowanie u ukaranej osoby.

Najskuteczniejsze są kary natychmiastowe, niepozwalające agresji dokończyć i odnieść z niej korzyści, bądź też stosowanie kar na tyle silnych, że ich negatywne konsekwencje dla agresora przeważają nad zyskami z agresji. Nagradzanie alternatywnych sposobów zachowania.

ZŁOŻONE INTERWENCJE PSYCHOLOGICZNE

• Spirala wzajemnego przymusu – program ten opiera się na idei, że poważne nasilenie agresji u dziecki jest skutkiem wychowania w rodzinie, w której rodzice próbują wpłynąć na dziecko za pomocą różnych form przymusu.

AGRESJA A PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA

1. Agresja jako sposób rozwiązywani problemów adaptacyjnych.

Psychologia ewolucyjna nie stworzyła jednej hipotezy dla genezy agresji, jest ich kilka.

1. Zagarnianie cudzej własności.

Przejmowanie cudzej własności siłą (napad) w wyniku agresji. Dotyczy pojedynczych osób, ale również grup. Przykłady: pojedyncze osoby - dziecko odbierające drugiemu dziecku zabawkę, kieszonkowe, kanapkę; grupy: plemiona napadające na inne plemiona, by odebrać im jedzenie, kobiety, wojny o terytoria, podboje.

Warto nadmienić, że to mężczyźni częściej niż kobiety uciekają się do przemocy fizycznej, i to oni częściej zrzeszają się w grupy, by podbijać.

2. Obrona przed atakiem.

W myśl znanej maksymy „Najlepszą obroną jest atak”. Dzięki niej możemy chronić swoje dobra, przed zagarnięciem, ale podtrzymujemy również swoją reputację i odstraszamy potencjalnych napastników. Chronimy honor i pozycję w grupie.

Przykład: husaria Rzeczypospolitej Polskiej pod Kircholmem.

3. Przysparzanie kosztów rywalom seksualnym.

Agresja, której celem jest przyniesienie ujmy rywalom tej samej płci, aby zdobyć dostęp do tych samych zasobów. Deprecjonowanie rywali tej samej płci, w skrajnych przypadkach nawet zabójstwa.

4. Walka o miejsce w hierarchii.

Agresja powodująca uzyskanie lepszej pozycję w społeczeństwie. Walki mężczyzn w plemieniu Ache o maczugę, która jest symbolem wyższej pozycji społecznej. Walka między ulicznymi gangami. Walki żołnierzy na wojnie, którzy uzyskując jakieś znaczne zwycięstwa tym samym pozyskują lepszą pozycję społeczną (jeśli przeżyją).

5. Odstraszanie potencjalnych agresorów.

Dbanie o swoją reputację człowieka agresywnego. Każdy zastanowi się dwa razy zanim ukradnie samochód szefowi mafii.

6. Powstrzymywanie stałych partnerów od niewierności.

Agresja wywierana zazdrością wobec, najczęściej, kobiet, żon.

Agresja jest uzależniona od okoliczności. Pojawi się w sytuacjach podobnych do tych, w których nasi przodkowie napotykali jakieś problemy adaptacyjne i odnosili konkretne korzyści (np. niskie poczucie wartości u mężczyzn).

Agresja z definicji przysparza kosztów innym ludziom, trudno więc oczekiwać, że będą się jej przyglądać bezczynnie. Koszty działań agresywnych zależą od tego, jak wpływają one na reputację osoby lub grupy i od gotowości do podjęcia działań odwetowych.

Według psychologów ewolucyjnych agresja jest wyzwalana przez konkretny problem adaptacyjny i uzależniona od rachunku kosztów i korzyści.

2. Dlaczego mężczyźni są bardziej agresywni od kobiet?

Mężczyźni częściej uciekają się do przemocy, ponieważ są spadkobiercami utrzymującego się od tysięcy lat zróżnicowania, faworyzującego podejmowanie ryzykownych przedsięwzięć w walce o dostęp do więcej inwestującej płci. Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety padają ofiarą agresji, ponieważ to ono między sobą walczą, przeszkadzają sobie w dostępie do kobiet i rywalizują o zasoby, które pomagają pozyskać partnerki.

3. Empiryczne dowody zróżnicowania form agresji.

Kobiety zachowują się agresywnie w stosunku do innych kobiet przede wszystkim wtedy, gdy wylizują o partnera. O wiele rzadziej uciekają się do agresji fizycznej, poprzestają na szkalowaniu rywalek: przypisują im rozwiązłość lub wykazują defekty urody.

Rzadko za to zdarza się im zabijać mężczyzn, a jeśli już to najczęściej w obronie własnej.

Agresja mężczyzn wobec kobiet przejawi się głównie zazdrością. Najprawdopodobniej dzieje się tak dlatego, że mężczyźni w przeszłości chcieli zachować wyłączność w stosunkach seksualnych.

Wojna jest domeną mężczyzn, a główną korzyścią reprodukcyjną z niej płynącą jest zwiększony dostęp seksualny do kobiet. W całej ludzkiej historii to mężczyźni prowadzili wojny, kobiety zawsze były łupem przypadającym zwycięzcy (w jasyr brane były główne kobiety). Mężczyźni dokonują spontanicznej oceny swojej wartości bojowej, bardziej też niż kobiety cenią u swoich sprzymierzeńców odwagę, siłę i waleczność.

4. Zjawisko wzajemnego zabijania się ludzi.

1. „Ześlizgiwanie” się przemocy służącej panowaniu nad innymi ludźmi.

2. „Moduły zbrodni”, skłaniające ludzi do mordowania innych w szczególnych okolicznościach, w których korzyści przeważają nad kosztami.

Duża częstotliwość występowania zbrodniczych fantazji, stałość okoliczności wyzwalających je, ich odmienny charakter u każdej z płci oraz staranne przygotowanie wieli zbrodni przemawiają za hipotezą „modułów zbrodni”.

Psychoewolucyjne ujęcie zagadnienia agresji u człowieka ma wiele ograniczeń. Nie można na razie wyjaśnić, dlaczego trzech mężczyzn stykających się z niewiernością swoich żon jeden swoją małżonkę zabije, drugi pobije a trzeci pójdzie się upić.

Nie można też wytłumaczyć dlaczego w jednych kulturach, takich jak Yanomamo, zachowania agresywne są potrzebne do uzyskania wyższej pozycji społecznej, podczas gdy w innych kręgach kulturowych zachowania agresywne prowadzić będą do nieodwracalnej utraty reputacji.

PRZEMOC W RODZINIE: DIAGNOZA I INTERWENCJA KRYZYSOWA

Przemoc-fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś: narzucona bezprawnie władza, panowanie

• dotyczy relacji z bliskimi,w której istnieje nierówny układ sił

• wykorzystywanie władzy i siły fizycznej przez silniejszego

• przedmiotowe traktowanie przez obie strony

• lęk ofiary, manipulowanie nim przez „atakującego” bez liczenia się z prawami i potrzebami

1.Przemoc wobec kobiet

• Przemoc jest zjawiskiem , z którym związane są liczne przekonanie, silnie zakorzenione w społeczeństwie. Maja charakter stereotypów myślowych i wyznaczając powszechne rozumienie przyczyn przemocy w domu , a także postaw społeczeństwa wobec ofiar

• Mity społeczne są nieuzasadnionymi, irracjonalnymi wyobrażeniami o silnym, emocjonalnym zabarwieniu

Rodzaje przemowy wobec kobiet:

• fizyczna-popychanie, policzkowanie, kopanie, duszenie, użycie noża lub broni, sytuacje zagrażające zdrowiu fizycznemu

• psychiczna-groźby, zastraszanie, ignorowanie, pomijanie, krytykowanie nadużywanie zaufania

• seksualne-zmuszanie kobiety do aktów seksualnych wbrew jej woli oraz kontynuowanie aktywności seksualnej gdy kobieta nie jest świadoma, obawia się odmówić, poniżanie kobiety w sferze seksualnej

Reakcje psychologiczne ofiary na sytuacje urazowe:

1. emocjonalne (lęk, niepokój, depresja, wstyd gniew)

2. poznawcze (zaburzenia perceptualne: złudzenia, derealizacja, zjawiska dysocjacyjne)

3. behawioralne ( zachowania samobójcze), uzależnienia, zaburzone funkcjonowanie społeczne)

4. biologiczne ( nadmierne pobudzenie fizjologiczne, zaburzenia somatyczne)

5. interpersonalne ( problemy z seksualnością, problemu w związkach)

Mechanizmy przemocy:

• model „pułapki psychicznej”- kobieta czuje się odpowiedzialna za jakość związku, usprawiedliwiedliwia czas i wysiłek włożony przez siebie w przeszłość

• model „pułapki sytuacyjnej”- kobiety uważają ze korzyści pozostania w związku są większe niż korzyści jego zakończenia

• model „pułapki lęku”- kobieta maltretowana ma nierealne, przesadne wyobrażenie na temat tego co może się stać po jej odejściu od partnera

• modelel wyuczonej bezradności-kobiety tracą umiejętność przewidywania czy podejmowane przez nie działania , by zmienić działania bedza miały określony skutek: używają coraz mniejszej liczby alternatywnych rozwiązań sytuacji

*Przyczyny przejawów przemocy wobec kobiet.

*Skutki pozostawania w sytuacji przemocy

*Pomoc dla kobiet skrzywdzonych

2.Przemoc wobec dzieci

• syndrom dziecka maltretowanego- poważne uszkodzenie wynikające z zachowania rodziców biologicznych lub opiekunówzaniedbania oraz nadużycia(celowe, fizyczne lub emocjonalne ranienie, seksualne nadużywanie i zaniedbywanie dziecka wskutek działania lub braku rodziców, czego następstwem są niekorzystne skutki zdrowotne)

Rodzaje przemocy wobec dzieci:

• fizyczna-używanie siły, zranienia

• zaniedbanie-chroniczne niezaspokajanie potrzeb podstawowych dziecka

• emocjonalna- rożne zachowania rodziców bądź opiekunów wpływające na zniszczenie pozytywnego obrazu własnej osoby

• seksualna- nadużycie przewagi fizycznej lub emocjonalnej wobec dziecka w celach seksualnych

*Przyczyny przemocy wobec dzieci. Interwencja kryzosowa. Ośrodki pomocy

3.Przemoc wobec osob starszych

Rodzaje przemocy wobec ludzi starszych:

• bierna przemoc- zaniedbywanie i ignorowanie ludzi starszych, brak zainteresowania

• aktywna przemoc-werbalne poniżanie , wyśmiewanie, krzyczenie, stosowanie przemocy fizycznej, zmuszanie do jedzenia

*Motywy stosowania przemocy wobec starszych osób