Gnozeologia –dział filozofii zajmujący się teorią poznania (epistemologia), czyli zależnością pomiędzy poznaniem, poznawaniem a rzeczywistością. Posługuje się takimi pojęciami jak: prawda, sąd, wiedza, spostrzeganie.
Antropologia filozoficzna – dziedzina filozofii zajmująca się istotą i naturą człowieka oraz jego miejscem w świecie / społeczeństwie.
Ontologia – Jest to dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.
Etymologicznie słowo wywodzi się z języka greckiego, oznacza: „naukę o wszystkim co jest”.
Racjonalizm – kieruek filozoficzny przyznający rozumowi główną bądź wyłączną rolę w procesie poznania
Empiryzm – Doktryna filozoficzna głosząca, ze źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie teorie, idee są w stosunku do nich wtórne.
Idealizm obiektywny – pogląd Platona, iż rzeczywistość składa się z dwóch światów: świata idei i świata rzeczy. Świat idealny jest stały, niezmienny, złożony z idei – pojęć, które stanowią wiedzę pewną i bezwzględną. Idee ułożone są w hierarchii i stanowią wzór dla rzeczy materialnych (materia jest kopią idei).
Idealizm ewolucyjny – pogląd Hegla, iż myśl jest pierwotna do rzeczy, które są jej wytworami. Świat materialny rozwija się poprzez myśl, a wiec jest zmienny (czyli ewolucyjny)ale też logiczny i konieczny. Istotą bytu jest ogólność (holistyczność), dzięki której możemy wyodrębnić właściwości ogólne bytów i odnaleźć prawdę. Byt przechodzi ze struktury w strukturę, ukazując mnogość swoich postaci. Świat rozwija się trójrytmem (metoda dialektyczna) – każda teza ma swą antytezę, z których można wysnuć uzgadniającą je syntezę. Synteza ta traktowana jest następnie jako teza, do której możemy utworzyć antytezę i schemat się powtarza rozwijając świat.
chciał edukować społeczeństwo żeby nie być pod władzą głupców
uczenie się jest procesem, nikt nie rodzi się z obszerną wiedzą
zmuszał do zastanawiania się nad definicjami i dochodzenia do definicji indukcją
prowokacja i ironia, krytyka
odpowiednio zadawał pytania by naprowadzić ludzi
etos – postawa moralna, odpowiedzialność za słowo
ci co wiedzą więcej mają uczyć innych
daimonion – głos wewnętrzny, który przestrzegał przed czynieniem zła
intelektualizm etyczny – musimy sobie zdawać sprawę z konsekwencji naszych czynów, musimy znać dobro, nie kierujmy się emocjami, tylko analiza.
Podział dóbr na duchowe i cielesne
Idealizm obiektywny
Człowiek składa się z dwóch pierwiastków: ciało i dusza
Anamneza – przypominanie idei ze świata idealnego
Natywizm – człowiek posiada w sobie wiedzę wrodzoną, nie zdobywa jej empirycznie. Rzeczywistość inspiruje do poszukiwania w sobie wiedzy wrodzonej
Metafora jaskini – przykuci cielesnością do ścian jaskini nie dostrzegamy że to co widzimy to jedynie projekcja / kopia obrazów ze świata idei.
Dusza funkcje:
Biologiczna: czynnik życia bez którego ciało jest martwe;
Poznawcza: ma właściwości poznawcze - za pomocą zmysłów (poznanie rzeczy) i sama w sobie posiada wrodzoną wiedzę o ideach
Religijna: nieśmiertelna część człowieka
Demokracja najsprawiedliwszą z niesprawiedliwych, bo człowiek posiada w sobie po równo wstydu i poczucia prawa
Koncepcja państwa idealnego:
Dusza podstawą społeczeństwa: część racjonalna(rozumowanie), część emocjonalna(emocje, godność), część wegetatywna(czynności życiowe)
Nie będzie potrzeb awansu społecznego
Państwo działające jak ludzki organizm: głowa (filozofowie), kończyny(ludzie mężni) i brzuch(kupcy, rzemieślnicy, rolnicy).
Edukacja wskazuje jaki pierwiastek duszy dominuje. Długość i zakres nauki uzależniony od dominującego pierwiastka duszy.
Tworzenie dobra wspólnego
Mędrcy i filozofowie rządzą, nie mają majątku, wysokie kompetencje moralne.
Istnieje tylko świat substancji (rzeczy)
Dwie drogi poznania:
a’priori – dedukcja, sądy uniwersalne, powszechne, niezmienne; potwierdzenie wiedzy posiadanej
a’posteriori – indukcja, sądy subiektywne zmienne, empiryczne; dostarcza nowej wiedzy
indukcja:
apodyktyczna: doświadczenia dzięki zmysłom, wszytsko zostało poznane, nie można tego zakwestionować, jest mniej możliwa
dialektyczna – przedział czasowy keidy zacznie obowiązywać, zawiera antytezę, zapoczątkowała prawdopodobieństwo
wszędzie widoczny jest ruch/zmienność/rozwój
ruch = przechodzenie z możności (potencjał) w akt(stan)
substancja = materia (tworzywo) + forma(zarys kształtu)
materia – niezniszczalna, podstawa wszystkich bytów, nieuformowana, nieokreślona,
forma – zniszczalna, stanowi o istocie rzeczy, wyzwala możność materii, przedstawia różnorodność świata
demiurg – pierwszy poruszyciel
wszystko ma swój porządek
cnota – odpowiednie zachowanie dla siebie i innych
dianoetyczne – intelektualne, dążenie do wiedzy
etyczne – codzienny sposób zachowywania się, wymagają złotego środka (wypośrodkowanie między nadmiarem a niedomiarem).
Sprawiedliwość – złoty środek życia społecznego. Dystrybutywna (podział dóbr każdemu wg zasług) wyrównawcza (dystrybucja kary)
Przyjaźń – pokrewieństwo dusz
Przetransponował filozofię Platona na grunt chrześcijański
Nieustanna walka dobra ze złem (manicheizm)
Cielesność przeszkadza człowiekowi w wyborze tego co ważne i dojściu do prawdy
Życie ziemskie – tylko epizod, ważne jest to co po śmierci – niebo
Wiedza wrodzona w duszy
Creatio ex nihilo – powstanie świata z niczego
Bóg jest wieczny, odwieczny, trwały i doskonały
Doskonałe to co stałe, świat jest zmienny - niedoskonały
Predestynacja – teoria łaski: Bóg nie bierze pod uwagę uczynków przeznaczając ludzi do zbawienia, ludzie nie wiedzą którzy zostaną zbawieni, lecz Bóg dla każdego z nas ma opracowany plan. Ci co burzą porządek miłowania także mają szansę na zbawienie.
Herezja pelagiańska – dzieci umarłe zaraz po narodzinach są potępione bo mają grzech pierworodny
Zło – brak dobra; materialne – zawarte w materii na którą Bóg nie ma wpływu; moralne – wynikające z wolnej woli człowieka i jego złych wyborów niezgodnych z ordo amoris – porządkiem miłowania.
Dobra cele (frui) – dobra duchowe
Dobra środki (uti) – dobra materialne
Cnoty – zachowanie proporcji między dążeniem do boga a życiem
Cnoty kardynalne: umiar, roztropność, sprawiedliwość, męstwo.
Św. Tomasz
Godność przyrodzona – ludzie stworzeni przez Boga;
Godność społeczna – wynika z działalności człowieka np. pełnionego zawodu