Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce:

Krzysztof Pałecki – Wprowadzenie do normatywnej teorii władzy politycznej

Spis treści:

I: Pojęcie władzy…………………………………………………………..2-3

II: Podmiotowość społeczna i stosunek społeczny……………………….3-6

III: Władza jako kategoria stosunku społecznego………………………6-8

IV: Kryteria rozmiarów władzy………………………………………….8-9

V: Pojecie władzy……………………………………………………….10-11

VI: Metoda realizacji władzy politycznej……………………………..11-15

1. POJĘCIE WŁADZY

Nauka o polityce jest nauką o władzy (Goodin).

Władza – rodzaj zależności pomiędzy ludźmi, tj. rodzaj stosunku społecznego (Easton, Partridge, Lang, Lasswell, Kaplan).

Charakter zależności:

1. Bertrand Russel: przyczynowo – skutkowa; władza jest zdolnością wywoływania zamierzonych rezultatów, bez względu na rodzaj stosowanych środków; władza jako sposób skutecznego działania; przyrównanie do zjawisk fizycznych, energetycznych w przyrodzie.

2. Stefan Czarnowski i Stanisław Ossowski: psychologiczna teoria władzy; położenie nacisku na przyczynę dlaczego ktoś może spowodować pożądane przez siebie zachowanie od innego podmiotu; prawo do decydowania i obowiązek posłuszeństwa; podmiot władczy i podmiot podporządkowany; bez konieczności stosowania środków przymusu.

3. Robert Bierstedt: zakłada możliwość stosowania przymusu.

4. Robert Dahl: zależność przyczynowo – skutkowa; zachowanie jednego podmiotu (responsie units) jest zależne w określonych okolicznościach od zachowań innych (controlling units).

5. Habermas, Bachrach, Baratz: sytuacja komunikacyjna, uzyskanie konsensualnej decyzji wiążącej uczestników dyskursu (Habermas). Sytuacja ukierunkowanego wyboru, którą stwarza podmiot władczy dla podporządkowanego; wpływ i umiejętność manipulacji; nieekwiwalentna wymiana (Bachrach, Baratz).

6. Funkcjonalna teoria społeczeństwa: władza następstwem stratyfikacji, opartej na nierównej ważności poszczególnych funkcji spełnianych przez podmioty/instytucje na rzecz całego systemu. Władza jest następstwem podziału pracy i specjalizacji (Parsons).

7. Krzysztof Pałecki: normatywna koncepcja władzy.

Władza to następstwo organizowania się zbiorowości w specyficzny porządek społeczny (Znaniecki). Specjalizowanie się ludzi w rozmaitych czynnościach, których wykonywanie wymaga świadomego wchodzenia z innymi ludźmi w zależności (a) względnie symetryczne (wzajemne, poziome) albo (b)względnie asymetryczne (jednostronne, pionowe).

Ad a: względnie symetryczne (wzajemne, poziome) – współdziałanie i ekwiwalentność wymiany świadczeń z pominięciem przewag i korzyści płynących z zajmowania różnych miejsc w strukturze społecznej; równość stron i wzajemność świadczeń.

Ad b: względnie asymetryczne (jednostronne, pionowe) – przewaga faktyczna lub normatywnie ustanowiona w społecznej strukturze przywilejów dot. uprawnień i obowiązków; podporządkowanie; nierówny udział w korzyściach.

Zależności nigdy nie są czysto symetryczne i asymetryczne, dlatego są one względne. Obydwie organizują społeczne działania, które nazwiemy porządkiem społecznym (Turner).

Stosunki władzy należą do asymetrycznej część porządku społecznego.

2. PODMIOTOWOŚĆ SPOŁECZNA I STOSUNEK SPOŁECZNY

Podmiotowość społeczna – normatywnie przyznanie podmiotowi uprawnień do swobodnego działania w określony sposób i w określonym zakresie, we własnym imieniu i ze skutkiem dla siebie.

Normatywne przyznanie tj. uprawnienie do działania przy spełnieniu warunków, np. wieku, wykształcenia, stanowiska itp. Inną mamy podmiotowość jako uczniowie, prezesi firmy czy premierzy rządów.

Podmiotowość społeczna:

1. Nie jest naturalną właściwością człowieka; nadana jest przez społeczeństwo po spełnieniu określonych w normach warunkach.

2. Zakres ustalony jest w normach społecznych tj. zwyczaj, religia, prawo + musi być uznany przez inne podmioty, do których działanie jest skierowane lub pośrednio dotyczy; przyzwolenie społeczne.

3. Nie jest dana raz na zawsze; charakter fluktuacyjny (niestałość).

4. Podmiotowość potencjalna: jest wyznaczona treścią norm społecznych oraz skorygowana przyzwoleniem społecznym.

Podporządkowanie się normatywnie gwarantowanym decyzjom, czyli określony stopień przyzwolenia innych podmiotów na sprawowanie naszej funkcji (przyzwolenie społeczne).

Niezależnie od normatywnie przyznanych kompetencji zabiega się o przyzwolenie na ich pełną realizację.

5. Podmiotowość realna: część p.p., która w określonych warunkach działania przez dany podmiot jest realizowana.

6. Zmiany w podmiotowości realnej: mogą dot. zakresu normatywnych uprawnień (p.p.) jak i warunków umożliwiających działanie (p.r.).

Gdy zwiększają się normatywne uprawnienia i/lub przyzwolenie społeczne, a jednocześnie nie powiększają się rzeczywiste możliwości działania (p.r.) mamy do czynienia z formalizacją podmiotowości.

Gdy podmiot posiada coraz większe możliwości realnego działania (p.r.), ale nie odpowiadają temu normatywne uprawnienia (p.p.) i przyzwolenie społeczne mamy do czynienia z ufaktycznieniem podmiotowości społecznej.

Przeciwieństwem do ww procesów jest zmierzanie do zwiększania stopnia adekwatności, do wzajemnego uzgodnienia normatywnych i przyzwolonych uprawnień (p.p.) z rzeczywistymi możliwościami działania (p.r.), które określone są jako ingerencja podmiotowości społecznej danego podmiotu. Jego przeciwieństwem jest dezintegracja podmiotowości społecznej w postaci nadmiernego ufaktycznienia lub formalizacji.

Poszerzanie zakresu podmiotowości społecznej o nowe dziedziny działania, podmioty, wzrost uprawnień i przyzwolenia społecznego prowadzi do procesu upodmiotowienia. Procesowi temu może towarzyszyć proces utarty podmiotowości innych. Zawężanie zakresu podmiotowości (przeciwieństwo upodmiotowienia) prowadzi do procesu uprzedmiotowienia. Proces ten w krańcowych przypadkach wyłącza podmioty, których dot., z społeczności lub/i sprowadza ich do przedmiotów/rzeczy, które stają się narzędziem działania innych, a oni sami przestają być samodzielnymi podmiotami.

Zachowanie nawet ograniczonej podmiotowości społecznej jest warunkiem niezbędnym, acz nie wystarczającym, do wchodzenia z innymi ludźmi w określone stosunki społeczne.

Stosunek społeczny – specjalna zależności między ludźmi.

Niezbędne elementy stosunku społecznego:

1. co najmniej 2 podmioty społeczne

2. co najmniej 1 norma społeczna

3. co najmniej 2 wzajemnie na siebie skierowane działania podmiotów, z których jeden wywołuje drugi, tj. interakcja

4. co najmniej 1 cel/wartość, która przez interakcję ma zostać osiągnięty

Społeczeństwo samo dla siebie kreuje określone wzory działań. Zależność pomiędzy rodzicem a dzieckiem nie jest stosunkiem społecznym, ale formy wychowywania dziecka tj. socjalizacji w rodzinie odbywają się poprzez stosunki społeczne. Oddziaływanie na ludzi w zbiorowościach ma charakter społeczny wówczas, gdy ludzie dokonują swobodnego wyboru, według pewnych reguł, a zależność jaka między nim powstanie ma charakter społeczny, legitymowany wyborem.

Znajomość wzorów działania czyli kompetencja normatywna pozwala podmiotom, działającym w porządku społecznym, zrozumieć postępowanie innych działających w tym porządku, z kolei to pozwalana na zaplanowanie swojego działania, przewidywania następstw i osiąganie zmierzonych celów w sposób społecznie aprobowany. K. n. nabywa się w ciągłych, złożonych procesach socjalizacji tj. „wrastanie” w porządek społeczny. Jest ściśle związana z wartościami, preferencjami, ocenami. Aksjologiczna akceptacja norm powoduje, że spełniające je wywołują one również przeżycia psychiczne z tym związane (psychologizująca koncepcja władzy Czarnowskiego i Ossowskiego).

Stosunki społeczne mają dwojaką naturę:

1. Treść-znaczenie idealnych wzorów powinnego postępowania;

2. Przejawiają się jako określone sekwencje naszej aktywności (gesty, mimika, ruchy) -> ten rodzaj jest wiązany z realizacją wzorców zawartych w normach.

Te rozróżnienie pozwala odróżnić potencjalne stosunki społeczne – istniejące w świadomości podmiotów działających jako podmioty powinnego zachowania oraz realne stosunki społeczne – podmioty podjęły już czynności realizujące owe wzory.

Kompetencja do działania, czyli potencjalna podmiotowość społeczna i kompetencja normatywna, czyli wiedza o powinnych wzorach postępowania łącznie stwarzają szanse na realizowanie określonych stosunków społecznych (osiągnięcie podmiotowości realnej i spełnienie realnych stosunków społecznych).

Stosunek społeczny jest symetryczny jeżeli jego realizacja jest niezależna od stopnia podmiotowości społecznej posiadanej przez pomioty oraz realizacja tego stosunku nie wypływa na stopień posiadanej podmiotowości, czyli nie dot. procesu upodmiotowienia i uprzedmiotowienia.

Np.: stosunki przyjacielskie, wzajemne świadczenie sobie pomocy, współdziałanie nie są uzależnione od stopnia posiadanej podmiotowości społecznej, mogą być nawet dokonywane, gdy jest ona różna i dla ich realizacji nie jest wymagane upodmiotowienie lub uprzedmiotowienie kogokolwiek, kto wchodzi w takie relacje.

Stosunek społeczny jest asymetryczny jeżeli realizują go podmioty posiadające nierówny stopień podmiotowości społecznej w dziedzinie, w której realizują ten stosunek i dla wykonania czynności realizujących konieczne jest wykorzystanie przewagi stopnia podmiotowości jednej ze stron stosunku, czyli uprzedmiotowienie jednego z podmiotów.

Np.: wykonywanie zadań w strukturze biurokratycznej dokonuje się na zasadzie decydowania przełożonych o tym, co mają wykonywać podwładni. Podobnie jak „instrument” do realizacji celów, jednakże podwładni zawsze pozostają w jakimś stopniu podmiotami, mimo że są w nierównorzędnej sytuacji, czyli układzie pionowym, jednostronnym, asymetrycznym. Asymetryczność a zarazem podmiotowość przejawia się w tym, że podwładny zawsze może zadania nie wykonać albo sposób jego wykonania należy do niego. Dlatego właśnie mówimy o relatywnej asymetrii stosunków społecznych.

3. WŁADZA JAKO KATEGORIA STOSUNKU SPOŁECZNEGO

Władza jest stosunkiem społecznym. Posiada charakter potencjalny, czyli jest możliwością, jak i charakter realizowalny, czyli czymś spełnianym. Władza idealna = przepisana normami; władza realna = uzyskana przez realizowanie norm. Władza realna nie jest kopią władzy idealnej, ale musi być do niej podobna, czyli podmioty biorące udział w stosunku społecznym mogą rozpoznać jaki wzór jest realizowany. Jeżeli władza nie jest w stanie tego uczynić, to dane działanie nie można uznać za realizację stosunku władzy. Władza jest normatywnie uregulowana, tj. prawo, religia, moralność. Inne stosunki nieuregulowanie normatywnie nie są władzą. Władza nie jest przywództwem naturalnym, ale w kulturach tradycyjnych tak, wynika to z nienaruszalności norm zwyczajowych.

Normatywna koncepcja władzy: rodzaj zależności normatywnej, tworzonej i zmienianej przez ludzi, uzależnienie jednych od drugich, ustanawianie hierarchicznej struktury.

Władza jest asymetrycznym stosunkiem społecznym. Podmioty posiadają różną podmiotowość społeczną. Jeden podmiot decyduje o sposobie działania innego podmiotu i kontroluje przebieg tego działania. Decyzja władcza jest niezbędnym elementem. Szeroko rozumiana kontrola działania. Uprawnienia i możliwości podmiotu władczego zastosowania środków wpływających na sposób działania podmiotu realizującego decyzję władczą. Uprzedmiotowienie podmiotu nie może prowadzić do całkowitego odebrania podmiotowości p. podporządkowanemu. Unicestwienie stosunku władzy zmienia go w zależność typu faktycznego.

Bertrand Russell: Władza to rzeczywista możliwość osiągania zamierzonych celów.

niczym nieuwarunkowana siła (przemoc/groźba przemocy) ≠ przymus w ramach swojej władzy

Realizowanie stosunku władzy nie musi oznaczać zawsze ograniczenia podmiotowości jednej strony stosunku.

Władza to taki społeczny stosunek asymetryczny, który umożliwia jednemu podmiotowi osiąganie jego celów poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu (uprzedmiotowienie lub upodmiotowienie).

Konsekwencje:

1: Możliwość nawet bardzo ograniczonej współpracy w realizacji stosunku władzy pomiędzy p. władczym a uprawnionym zawsze w jakimś stopniu jest stosunkiem symetrycznym.

2: Zagwarantowanie podmiotowości normatywnie i faktycznie, tj. zatrzymanie przestępcy na gorącym uczynku, zawsze przysługuje mu prawo zażalenia na czynności policjanta związane z zatrzymaniem. Owe gwarancje powodują, że każdy asymetryczny stosunek władzy jest jednocześnie chociażby w minimalnym stopniu kontrasymetryczny, czyli w takim zakresie p. podporządkowany posiada przewagę podmiotowości (potencjalnej, realnej) nad p. władczym. Np.: w Lewiatanie poddanym pozostawiono prawo do buntu, do wypowiedzenia posłuszeństwa suwerenowi, który nie zapewnia poddanym pokoju publicznego.

Władza to taki stosunek społeczny, w którym dominuje asymetria podmiotowości konieczna do jego realizacji, ale jednocześnie występuje normatywnie określona symetria i kontrasymetria.

Parson: podmiotowość w stosunku społecznym(a), a towar o stale ograniczonej ilości na rynku(b). Ad a: pozyskanie podmiotowości przez jedną stronę nie musi powodować odpowiedniego pomniejszenia podmiotowości drugiej strony. Ad b: nierówna dystrybucja powoduje, że gdy jeden otrzyma towar w określonej ilości , to iinu otrzymają go dokładnie o tyle samo mniej (gra o sumie zerowej).

Ilość możliwego posiadania władzy jest nieobliczalna.

Różnica pomiędzy władzą a wpływem?

1. władza: p. władczy podejmuje decyzję o sposobie realizacji tego stosunku; normatywnie określona przewaga podmiotowości;

wpływ: podmiot ulegający wpływowi sam podejmuje decyzję o swoim postępowaniu;

2. wpływ: nie jest uregulowany żadnymi normami społecznymi; nie jest stosunkiem społecznym a tylko zależnością faktyczną;

3. władza: świadomość podległości i świadomość prawa do decyzji i kontroli; nie można wykonywać władzy nieświadomie;

wpływ: można wywierać, będąc całkowicie temu nieświadomym.

Manipulacja jest rodzajem wpływu.

Manipulując świadomie i celowo steruje się postępowaniem, czego osoby temu ulegające nie muszą być świadomi. Przykłady:

• deformowanie sytuacji faktycznej, w której lub z uwagi na którą ludzie podejmują własne decyzje;

• kreowanie tendencyjnego obrazy sytuacji;

• zniekształcenie treści przekazu;

• kłamstwo;

• zatajenie prawy itp.

Władza rozumiana jako stosunek społeczny ma charakter normatywno-realny (idealno-realny).

4. KRYTERIA ROZMIARÓW WŁADZY

Rozróżniamy: (a) normatywne rozmiary władzy i (b) realne rozmiary władzy.

Ad a: Są to uprawnienia władcze – kompetencje występujące w treściach norm społecznych, regulujących rodzaje władzy, np.: duchownych, rodziców, które dzielą się na:

1. przedmiotowe:

W jakiej dziedzinie i w jakim zakresie podmiot p. władczy może podejmować wiążące decyzje dla p. podporządkowanego. Zakres obowiązku posłuszeństwa jest normatywnie nałożony na określone podmioty. Istotne znaczenie posiada nie zakres substancjalny, ale istotność dziedziny, a nawet konkretnej sprawy. Pomiar przedmiotowej wielkości władzy powinien uwzględniać nie tylko jej „ilościowy” charakter, ale także „jakościowy”. Miejsce danego podmiotu w hierarchii władzy w określonej dziedzinie życia społecznego niekoniecznie musi wpływać na miejsce tegoż podmiotu w innej dziedzinie.

2. podmiotowe:

Charakterystyka podmiotów zobowiązanych do posłuszeństwa decyzjom władczym w wyznaczonym przedmiotowo zakresie. Niedookreślenie zakresu przedmiotowego i określenie go wyłącznie podmiotowo służy do rozciągnięcia kompetencji władczych daleko poza główną jej dziedzinę. Niekiedy jest to skutkiem wyraźnego przyzwolenia p. podporządkowanych.

Szczególnym sposobem określenia tej kompetencji jest wskazanie terytorium, na którym oznaczone lub wszystkie podmioty są zobowiązane do posłuszeństwa. Jest to kompetencja terytorialna (horyzontalna).

3. temporalne:

Czas, w którym p. władczy może realizować swoje kompetencje przedmiotowe i podmiotowe. Czas ten może być oznaczony (kadencyjny) lub nieoznaczony. Im dłuższy jest czas wykonywania uprawnień władczych, tym większa jest władza danego podmiotu. W praktyce społecznej nie istnieje i nigdy nie istniała władza w pełni absolutna, tzn. nad wszystkimi i w każdej dziedzinie i w nieograniczonym czasie. Ograniczony charakter władzy jest następstwem, iż jest ona stosunkiem zachodzącym między podmiotami życia społecznego.

Ad b: Na realne rozmiary władzy składają się rozmiary:

1. psychologiczne:

Stopień gotowości do posłuszeństwa p. podporządkowanych. Są to m.in.: przeżycia psychologiczne, ukształtowanie w procesie socjalizacji o zdeterminowane wiedzą, przekonania, oceny, system wartości, postawy p. podporządkowanych, a także w stosunku do samych regulacji normatywnych ustanawiających władzę. Na stopień gotowości do posłuszeństwa wpływają rozmaite czynniki, tj. wzrost poczucia zagrożenia, przewidywane korzyści. Im większa gotowość do posłuszeństwa tym większa władza wertykalna, np.: charyzmatyczny przywódca sekty może posiadać więcej władzy, niż głowa bardzo licznego kościoła instytucjonalnego.

2. materialne:

Ilość i jakość środków materialnych pozostających do dyspozycji p. władczego. Rodzaje środków:

1. środki komunikacji – możliwość porozumiewania się p. władczego z podporządkowanym jest warunkiem konieczności wykonywania władzy. Rozmaite techniki środków komunikowania się. Brak dostępu do sprawnych i odpowiednio licznych technicznych środków komunikowania się mieści się w kategoriach praksis (władza pozorna). Osoby pośredniczące w procesie komunikowania decyzji władczych, a także spełniających rolę dostarczania informacji potrzebnych do podejmowania takich decyzji zwane są biurokracją. Jest ona niezbędna. Sprawność, fachowość, lojalność wobec p. władczego przesądza między innymi o rzeczywistych rozmiarach jego władzy.

2. środki kontroli i przymusu – charakter techniczny lub/i osobowy. Im większa gotowość do posłuszeństwa, im większa władza psychologiczna tym mniej niezbędne są środki kontroli i przymusu. Bierstedt: jest to oznaka utraty władzy.

Przymus: normatywne stosowanie kar i nagród (sankcje pozytywne i negatywne). Przekroczenie norm określających dozwolone środki przymusu nie jest realizowaniem stosunku władzy, ale ufaktycznieniem przemocy. Gdy p. władczy próbuje normatywnie uzasadnić przekroczenie przymusu normatywnie określonego mamy do czynienia z uzurpacją władzy.

3. materialne środki – środki produkcji (narzędzia, kapitał, surowce), dostęp do technologii, do wiedzy, umiejętności organizacyjne. Materialne wyposażenie często przesądza o realności władzy. Niedostatek psychologiczny lub/i materialny uniemożliwia p. władczemu realizowanie kompetencji władczych, co nazywamy formalizacją władzy.

5. POJĘCIE WŁADZY POLITYCZNEJ

Specyficzny przedmiot uregulowań i działań realizujących stosunki władzy politycznej. Przedmiotem tym są dobra publiczne – materialne i niematerialne wartości – cele:

1. w danym społeczeństwie (kulturze) są powszechnie i względnie uznane, trwale porządne stany;

2. nie można ich pozyskać, ochronić ani pomnożyć indywidualnie; są produktem zbiorowym;

3. szczególnie cenne w hierarchii wartości.

Do podstawowych dóbr publicznych należą:

1. bezpieczeństwo osobiste i publiczne (poczucie bezpieczeństwa) dot. życia, zdrowia, własności;

2. wolność od zniewolenia i do posiadania swobód;

3. zabezpieczenie egzystencji w sferze ekonomicznej oraz

4. potrzeb wyższych;

5. władza – posiadanie władzy;

6. sposób wykonywania władzy politycznej i/lub

7. struktura organizacyjna stosunków tej władzy (ustrój polityczny).

Pozyskiwanie, ochrona i pomnażanie dóbr publicznych wymaga ustanowienia porządku, w którym specjalnie powołani i wyposażeni w kompetencje ludzie (instytucje) będą podejmować za całą określoną zbiorowość i dla niej decyzje dot.:

1. sposób pozyskania, ochrony i pomnażania dóbr publicznych;

2. sposób dystrybucji i rozmiary udostępniania d.p.;

3. sposób wykonywania kontroli w celu zabezpieczenia realizacji powyższych decyzji.

Zbiorowość tak zorganizowana to zbiorowość polityczna (społeczeństwo politycznie zorganizowane). Są to: państwa, organizacje quasi - państwowe, podmioty prawa międzynarodowego publicznego.

Podmioty władcze w stosunkach władzy politycznej nazywamy decydentami politycznymi (rządzący). Ich partnerami są rządzeni.

Niezbędną kompetencją decydentów jest uprawnienie do dystrybucji i ochrony dóbr publicznych (ad 1 i 2). Znaczenie kompetencji dystrybutywnych – w ich następstwie powstaje określona stratyfikacja społeczna, wyznaczająca miejsce, rolę i funkcje, przywileje i obowiązki poszczególnych kategorii i grup społecznych w porządku społecznym.

Za władzę polityczną uznamy taką, która poprzez instytucjonalne uprzedmiotowienie lub upodmiotowienie ludzi dokonuje dystrybucji, ochrony i kreowania dóbr publicznych.

6. METODY REALIZACJI WŁADZY POLITYCZNEJ

Realizowanie władzy politycznej to zespół czynników wykonywanych przez decydentów politycznych w ramach przyznanych im normatywnie kompetencji władczych.

Specyfika wymiaru władzy politycznej:

1. Na kompetencji władcze składają się uprawienia decyzyjne i kontrolne jaki i odpowiadające im obowiązki decydencie. Pomiędzy maks. uprawnieniami a min. obowiązków rozciąga się przestrzeń kompetencyjna, która wyznacza ramy władzy potencjalnej danego decydenta (Nagel). Władza potencjalna jest tym większa im większa jest dysproporcja pomiędzy obowiązkami a uprawnieniami.

Realizowanie władzy politycznej to wypełnianie przestrzeni kompetencyjnej konkretnymi czynnościami, polegającymi na decydowaniu i kontroli wykonywania decyzji. Dokonuje się ono zawsze w czasie politycznym (pomiędzy aktem inicjacji decydenta a aktem przekazania władzy kolejnemu decydentowi). Rozmiary władzy potencjalnej wyznaczone są długością tego czasu.

Następstwem zbyt długiego czasu politycznego jest autotelizm władczy – decydenci zaczynają realizować władzę wyłącznie dla własnego dobra, ograniczają społeczne funkcje instytucji władzy politycznej, a utrzymanie stanowisk i przywilejów staje się dla nich celem samym w sobie (władza dla władzy).

Normy polityczne (typologia):

1. zasady pozyskiwania i utraty władzy politycznej – reguły gry politycznej:

1. wymagania stawiane kandydatom do stanowisk decydentów politycznych;

2. procedury uzyskiwania władzy politycznej;

3. procedury utraty władzy politycznej.

2. sposób realizowania władzy politycznej – reguły rządzenia:

1. organizacja i zasady wykonywania władzy;

2. zasady kontrolowania wykonywania władzy;

3. zasady pozyskiwania środków.

3. sytuacja podmiotów stosunku władzy politycznej:

1. normy imperialne: uprawienia władcze decydentów, czyli określają rozmiar asymetrii; w stosunkach władzy politycznej;

2. normy obywatelskie: uprawienia rządzonych przysługujące im wobec decydentów, czyli określają rozmiar kontrasymetrii stosunków władzy politycznej;

3. normy społeczne: sposoby i zakres koniecznej współpracy rządzących i rządzonych, czyli zakres symetrii w stosunkach władzy politycznej.

Decydent polityczny uzyskuje poprzez akt inicjacji władzę potencjalną. Władza polityczna nie jest dana w gotowej postaci na cały czas polityczny. Jej rozmiar kształtuje się i ulega zmianom przez cały czas wykonywania władzy. Istotnym czynnikiem kształtującym rozmiary władzy potencjalnej jest stopień uzyskiwanego w różnych przedziałach czasu politycznego przyzwolenia społecznego na akty władzy.

Rozróżnienie przyzwolenia pozornego(a) od rzeczywistego (b). Ad a: produkt propagandowych manipulacji decydentów; sprawianie wrażenia, że posiada się rzeczywiste poparcie. Ad b: fakt empiryczny przez każdego neutralnego obserwatora (badacza). Gdy przyzwolenie jest rzeczywiste jest przyzwoleniem ex ante, a nie ex post już i tak dokonanych aktów władczych. Rzeczywiste przyzwolenie jest normatywnym czynnikiem kształtującym stosunki władzy politycznej.

Niezbędnym elementem wykonywania władzy politycznej jest podejmowanie decyzji władczych. Non decision making (Bachrach, Baratz): zamierzone powstrzymywanie się od podjęcia decyzji jest także decyzją.

2. Władza sprawowana – stosunek liczby podjętych decyzji przez decydenta w jego czasie politycznym po posiadanego zakresy władzy potencjalnej. Inaczej: decyzje podjęte w ramach decyzji normatywnie możliwych do podjęcia.

Od czego zależy wielkość władzy sprawowanej?

Od sprawności decyzyjnej decydenta, ale także miara jakości tych decyzji, rozumianej jako:

1. poprawność formalna decyzji;

2. poprawność merytoryczna decyzji (zgodność z zamiarami decydującego);

3. poprawność techniczna decyzji (zgodność z wymogami komunikowania się , tj.: zrozumiałość języka, uporządkowanie).

Sprawność podejmowania decyzji zależy od tego czy decydent jest jednoosobowy czy też jest instytucją zbiorową(a). Decyzje jednoos. zapadają szybciej i łatwiej zachowują poprawność merytoryczną. Niekoniecznie jednak muszą być bardziej poprawne formalnie i technicznie. Jednoos. dyskrecja decyzyjna jest często niepopularna. Decyzje jednoos. przybierają formę rozkazu. Z kolei decyzje zespołowe polegają na głosowaniu, uzyskaniu kompromisu lub/i konsensusu. Merytorycznie są trafniejsze i bogatsze treściowo oraz łatwiej uzyskują posłuch. Sprawność podejmowania decyzji zależy także od tego czy podejmowanie decyzji ma charakter jednoinstancyjny czy wieloinstancyjny(b) z możliwością odwoływania się do instancji wyższej i uchylania decyzji instancji niższej. Stopień koncentracji uprawnień decyzyjnych(c) w ręku decydenta – gdy są rozproszone, to konieczność odpowiednich uzgodnień i koordynacji działań wielu instytucji cząstkowo uprawnionych do podjęcia danej decyzji może utrudniać szybkie lun nawet sprawne podjęcie decyzji. Rodzaj decyzji politycznej(d) sprzyja lub przeciwnie utrudnia osiągnięcie pożądanego stopnia sprawności decyzyjnej. Typologia decyzji politycznych:

1. reaktywne albo sytuacyjne;

2. programowe (podejmowane w spełnieniu obietnic określonego programu politycznego);

3. strategii politycznej (służą zachowaniu stanowisk władczych, utrzymanie lub/i zwiększenie zakresu władzy potencjalnej);

4. tzn. rutynowe (stałe obowiązki rządzących).

Dla sprawności decyzyjnej ma znaczenie także charakter materii(e), o której rządzący decyduje. Im trudniejsza i założona materia tym mniejsza szansa na zachowanie wysokiego stopnia sprawności decyzyjnej. Jakość regulacji normatywnych(f) wpływa na sprawność decyzyjną. Stałym elementem jest nacisk ze strony podmiotów podporządkowanych(g). Pośrednie uczestniczenie rządzonych w procesie podejmowania decyzji politycznych jest ważnym elementem sprawności decyzyjnej rządzonych.

3. Etap kontrolny – uprawnienie do kontroli decyzji jest częścią przestrzeni kompetencyjnej (władzy potencjalnej) decydenta, chociaż konkretne czynności kontrolne bywają wykonywane przez inne instytucje niż te, które podejmują decyzje. W nowoczesnych ustrojach politycznych władza sprawowana jest instytucjonalnie oddzielona od władzy kontrolnej.

Kontrola:

1. sensu strictissimo: porównanie zaistniałego stanu rzeczy ze stanem rzeczy pożądanym, zamierzonym, a nawet idealnym (podstawa kontroli); przypomina dokonywanie pomiaru;

2. szersze ujęcie: przywracanie zgodności istniejącego stanu rzeczy z podstawą kontroli (egzekucja kontrolna) oraz sankcjonowanie zgodności lub/i niezgodności istniejącego stanu rzeczy z podstawą kontroli (represja kontrolna).

Stwierdzenie stopnia zgodności z podstawą kontroli, egzekucja kontrolna i represja składają się na pojęcie kontroli sensu largo.

Gdy podstawą kontroli jest norma społeczna mówimy o kontroli normatywnej. Gdy sposób wykonywania wszystkich 3 czynności kontrolnych: porównania, egzekucji, represji jest przedmiotem regulacji normatywnej to mówimy o kontroli proceduralnej, która jest także instytucjonalna tzn. wykonywana przez specjalnie do tego zorganizowany i wyposażony zespół ludzi. Dokonywanie kontroli wykonywania decyzji rządzących (władza kontrolna) charakteryzuje się tym, że jest normatywna, proceduralna i instytucjonalna. Może być wykonywana w trakcie wykonywania decyzji – kontrola bieżąca, jak i po ukończeniu ich wykonywania – kontrola następcza. Władza kontrolna decydenta znajdującego się wyżej w hierarchii może dot. samego procesu decyzyjnego decydenta podporządkowanego. Będzie to wówczas kontrola poprzedzająca wydanie decyzji, czyli kontrola wstępna, prewencyjna. Ale: prewencyjne oddziaływanie kontroli decyzji już dokonanych dot. wpływu informacji o przebiegu przeprowadzonych kontroli na przyszłe postępowanie rządzących.

Różnica pomiędzy władzą kontrolną(a) a kontrolą władzy(b)?

Ad a: Wykonywanie przez rządzących wobec rządzonych w ramach asymetrii podmiotowości stosunków władzy politycznej.

Ad b: Przez rządzonych wobec rządzących jako przejaw kontrasymetrii w tych stosunkach.

Wielkość władzy kontrolnej jest stosunkiem liczby decyzji podjętych przez decydenta do liczby tych z decyzji podjętych, które zostały poddane czynnością kontrolnym. Rozmiary władzy są optymalne, gdy wykonywanie wszystkich decyzji poddane zostało czynnościom kontrolnym, ale nie świadczy to najlepiej o zaufaniu i autorytecie jakim darzony jest decydent. Niewielkie rozmiary władzy kontrolnej świadczą o gotowości do posłuszeństwa podmiotów rządzonych jak również mogą być wskaźnikiem nieudolności decydenta mylnego założenia, że gotowość do posłuszeństwa jest wystarczająca do wykonywania decyzji lub brak odpowiednich środków do wykonywania kontroli. Skutkuje to wzrostem formalizacji władzy.

4. Sprawność władzy kontrolnej – relacja pomiędzy liczba decyzji skontrolowanych a liczbą tych, które wymagały takiej kontroli. Jest większa wtedy, gdy kontrola objęto wszystkie decyzje wymagające kontroli i tylko takie decyzje. Decyzje wymagające kontroli to takie, które bez podjęcia chociażby niektórych czynności kontrolnych nie zostałyby wykonane przez adresatów (rządzonych) albo zostałyby wykonane nienależycie.

Skuteczność władzy kontrolnej – relacja pomiędzy liczba decyzji skontrolowanych a liczbą tych z nich, które zostały wykonane należycie w następstwie podjęci czynności kontrolnych. Nazbyt rozległa władza kontrolna nie jest sprawna i skuteczna.

Odróżnienie skuteczności władzy kontrolnej(a) od skuteczności władzy politycznej(b): ad b: miara zdolności do osiągania celów przez decydentów.

Prawa ekonomiczne – decyzje polityczne podlegają pomiarowi ich zyskowności. Nazbyt rozległa władza kontrolna jest nieekonomiczna z uwagi na jej koszt.

5. Polityczna władza realna – relacja pomiędzy decyzjami podjętymi w ramach kompetencji władczych (władzy potencjalnej) a tymi, które zostały wykonane należycie przez podmioty podporządkowane. Powody postępowania zgodnego z treścią decyzji politycznych muszą mieć charakter świadomy.

O prawdziwej sile władzy politycznej przesądza tylko jej finalny efekt w postaci rozmiarów władzy realnej.

Joanna Kuruçaylıoğlu Strona 12