Co ma większy wpływ na życie człowieka – racjonalne zachowania czy emocjonalne
decyzje? Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do fragmentu
dramatu Jerzego Szaniawskiego Dwa teatry oraz innych tekstów kultury. Twoja praca
powinna liczyć co najmniej 250 słów.

Jerzy Szaniawski
Matka

Pokój Leśniczego o dużym oknie, za którym widać obficie ośnieżone drzewa lasu. […] Dzień.
Słońce. Przy stole siedzi Matka, kobieta starsza, surowa, poważna. […] Łuszczy groch. […]
Dzwonek przy sankach – widocznie ktoś jedzie. […] Po chwili zjawia się Pani. Piękny płaszcz
futrzany, pod płaszczem barwna podróżna bluza. Pani jest efektowna, wesoła.
Pani
Dzień dobry! […] Chciałam prosić pana domu czy panią domu o krótką gościnę, no i coś do
zjedzenia.
Matka
Ja tu jestem sama. Zięć pojechał do tartaku, córki także nie ma w domu. Zresztą ja tu rządzę.
[…]
Pani
Jestem podróżną z pociągu. Pociąg stanął na tej stacyjce w lesie i nie może iść dalej – taki
śnieg.
Matka
Surowo, bez uprzejmości, „rzeczowo”
[…] Obiad dopiero co wstawiony na kuchnię, więc zaraz nie będzie. Ale tymczasem znajdzie
się coś zimnego.
Pani
Uprzejmość każe jej prowadzić konwersację, więc mówi
Chyba córka pani miała coś ważnego, żeby na taki śnieg wyjechać z domu. Droga taka
ciężka, że ledwieśmy tu dojechali.
Matka
Ano, śnieg nie śnieg, deszcz nie deszcz, córka musi być w szkole. […] Ale niedługo już się to
nauczycielstwo skończy.
Pani
Tak? Dlaczego? Ach, co za chleb! A te rydzyki… delicja!
Matka
Ano, dostała męża, co jest na posadzie, niedługo sama będzie miała dziecko. […]
Pani
[…] Widzę tu pianino. To pani córka grywa?
Matka
Nie, zięć tam czasami.
Pani
Pani pozwoli, że spróbuję… (otwiera) O, pianino Érarda…6 […] W Polsce bardzo rzadko
można znaleźć instrument Érarda. I to w lesie… […] w zamyśleniu
Tylko raz w jednym domu… grałam na takim pianinie… (po chwili zaczyna grać. Przerywa)
Ach, mój papieros… Szukam, czy nie ma tu jakiejś popielniczki. – O widzę tam na biurku,
pod fotografią… […]
Potem ze zdziwieniem, niemal z przerażeniem
Kto jest na tej fotografii?
Matka
Mój zięć. […]

Pani
Tomek Łaniewski!? […] Skąd on się tutaj wziął? Jest leśnikiem? Przecież on… Przecież on
chodził na prawo.
Matka
[…] Tak, coś kiedyś opowiadał, że miał być adwokatem, potem mu się odmieniło… Czy ja
wiem… Niedużo mnie tam jego szkoły obchodzą.
Pani
Więc on jest tu… To żona… […]
Dzwonek telefonu. Matka podchodzi do telefonu
Matka
A co tam? (po chwili) O pierwszej? To dziś wcześniej? […] (wiesza słuchawkę. Do Pani) […]
Zięć telefonował z tartaku, że przyjdzie z córką na pierwszą. Bo dzieci do szkoły nie przyszły
i córka dziś wolna – więc wcześniej. […] Proszę pani… jakby tu powiedzieć? – Ja już
w swoim życiu niejednego podróżnego w dom przyjęłam, niejednego nakarmiłam…
i… nigdy go nie wypraszałam… […]
Pani
[…] Tak. Rozumiem. Pani teraz mnie wyprasza. […]
Matka
E, lepiej żeby pani tu nie została. (po chwili) Bo to, widzi pani, moja córka jest sobie… jak ta
szara pliszka… […]
Pani
[…] Boi się pani, żebym go stąd nie porwała?
Matka
Nie. Tego się nie boję. […] Nie trzeba, żeby widział panią. Nie trzeba. Bo to jest taki
człowiek, co za dużo patrzy przez okno…
Pani
Patrzy przez okno? Nie rozumiem.
Matka
Ja pani wytłumaczę. Wiadomo: każdy wyjrzy przez okno. Pies zaszczeka – to się patrzy. Ktoś
nadjeżdża – to się patrzy. Ściemni się, bo burza nadchodzi – człowiek podejdzie do okna,
zobaczy i – dosyć. Ale on… On czasem potrafi stać długo przed oknem i patrzeć na drogę.
Umie patrzeć jakby poza ten las… I nie słyszy nawet wtedy, co do niego mówią… jak ten
głuszec. […] Jest leśnikiem… w papierach mu napisali, że jest leśnikiem. Ale on nie jest stąd,
z lasu. Chwali sobie nawet życie w lesie, mówi, że las jest „piękny”, że las „uspokaja”. My,
tutejsi, tak nie mówimy […]. Las – to las…
Pani
Myśli pani, że kiedy tak patrzy przez okno – to chciałby czegoś innego, niż jest tutaj?
Matka
Tak myślę. Niewiele by mnie obchodziło, co on by tam chciał, gdyby nie córka i dziecko. Tu
będzie musiał patrzeć coraz więcej, tu, na środek izby, a nie tam na drogę. (po chwili) Niech
pani jedzie do tych swoich dalekich krajów. […] Może i lepiej dla pani. Bo może i pani
zacznie tam w dalekich krajach… patrzeć przez okno. Może tu, w stronę naszego lasu. A to
nic z tego. Ja tu czuwam.

Źródło: Jerzy Szaniawski,Matka(fragment dramatu Dwa teatry), [w:] tenże,Dramaty wybrane, Kraków 1973, s. 360–371.

Konspekt wypracowania
Wprowadzenie
Emocje i rozum to potężne siły wpływające na życie człowieka. Odwołują się do pierwiastka
racjonalnego i irracjonalnego, czyli do istoty człowieczeństwa. Przewaga jednego nich zależy od cech
charakteru człowieka oraz stanu jego wiedzy i dojrzałości, ale także od wychowania i oddziałujących
na niego idei.
Teza
Emocje mają decydujący wpływ na życie człowieka.
Rozwinięcie
1. Interpretacja Matki Jerzego Szaniawskiego
Przywołany w rozmowie Matki i Pani Tomasz Łaniewski podjął decyzję emocjonalną – porzucił
studia i obiecujące wielkomiejskie życie i zamieszkał w leśniczówce. Jednak myślami ucieka do
przeszłości.
Jego teściowa jest przykładem osoby racjonalnej – strażniczki ogniska domowego córki.
Wyprasza gościa, gdy tylko orientuje się, że Pani mogłaby zakłócić szczęście córki.
Symbolika tej sceny ma kluczowe znaczenie dla odczytania utworu: okno jest elementem
otwierającym człowieka na świat, ale także wyrazem tęsknoty za czymś nieosiągalnym.
Ani racjonalna postawa Matki, ani racjonalny zamiar jej zięcia nie miał takiego wpływu na życie
bohaterów, jak emocje, które nimi kierowały.
2. Interpretacja IV cz. Dziadów Adama Mickiewicza
Gustaw to człowiek owładnięty miłością.
Emocje mają nad nim całkowitą kontrolę. Doprowadzają go do szaleństwa.
Śmierć nie przynosi mu ukojenia. Mądrość wypływająca z doświadczenia bytu w zaświatach
sprawia, że przestrzega żyjących przed egzystencją, która była jego udziałem.
3. Interpretacja Makbeta Williama Szekspira
Wódz Makbet ma szansę zostania królem, co przepowiadają mu czarownice.
Spotkanie z nimi wywołuje u Makbeta uśpioną ambicję i od tego czasu, kieruje się w życiu
emocjami. Wspiera go w tym żona.
Za jej namową dąży do celu na skróty – po trupach.
Spirala zbrodni sprawia, że Makbet nie może już zmienić swego losu. Emocje zdeterminowały
jego życie.
Podsumowanie
Przywołane utwory ukazują potężną moc emocjonalnej sfery życia człowieka. Bohaterowie – nawet
wtedy, gdy mają tego świadomość i chcieliby się wyzwolić spod ich wpływu – nie potrafią tego
zrobić, bo emocje są silniejsze od rozumu.
Wskazówki do rozwiązania zadania
Problem postawiony w temacie rozprawki można rozstrzygnąć inaczej niż podano w przykładowym
konspekcie.
Jeśli postawisz tezę, że większy wpływ na życie człowieka ma racjonalne zachowanie, interpretując
dołączony tekst, wyeksponuj rolę Matki (zwróć uwagę na tytuł). Szukaj przede wszystkim kontekstów
filozoficznych (np. stoicyzm). Dobierając teksty (np. Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego,
Dżuma Alberta Camusa), pamiętaj, aby w argumentacji eksponować te decyzje i zachowania
bohaterów, które potwierdzą tezę, a nie inne, które też można z tekstów wyczytać.
Jeśli postawisz tezę, że na życie człowieka wpływają zarówno emocje, jak i rozum, w interpretacji
dołączonego tekstu zwróć uwagę na konwencję symboliczną utworu. Dzięki niej została
wyeksponowana wieloznaczność sytuacji oraz złożoność ludzkiej natury. Nastrój niedomówień
i sugestii, przywoływanie tego co niejednoznaczne, nieuchwytne będzie dobrym punktem wyjścia do
argumentacji. Przywołując konteksty, możesz odwołać się do mitu o Ikarze i Dedalu, zwracając
uwagę na archetypiczny charakter obu postaci. W kulturze znajdziesz liczne nawiązania do tego mitu,
np. obraz Petera Breugla Upadek Ikara, wiersz Tadeusz Różewicza Prawa i obowiązki, opowiadanie

Jarosława Iwaszkiewicza Ikar. Ich popularność świadczy o tym, że o postawy Dedala (racjonalizm,
pragmatyzm) i Ikara (irracjonalizm, idealizm) ludzie spierają do dzisiaj. Ciekawymi kontekstami będą
także dzieła ukazujące bohaterów zmagających się ze sobą, którzy postawy racjonalne i emocjonalne
przyjmują przemiennie. Należą do nich na przykład Stanisław Wokulski (Bolesław Prus Lalka) czy
Tomasz Judym (Stefan Żeromski Ludzie bezdomni)