M. Heidegger Źródło dzieła sztuki
Źródło oznacza tutaj coś, z czego i za sprawą czego rzecz jest czym jest i jak jest. To czym coś jest i jak jest nazywamy jego istotą. Pytanie o źródło dzieła sztuki pyta o jego istotowe pochodzenie. Heidegger od razu rysuje koło hermeneutyczne: artysta jest źródłem dzieła -> dzieło jest źródłem artysty. Artysta i dzieło istnieją dzięki sztuce.
Sztuka jest terminem jak pokazuje autor trudnym do jednoznacznej definicji. Pytanie o źródła dzieła jest pytaniem o źródła sztuki. Znowu pojawia się koło, sztuka może być odczytania z dzieła, dzieło można zdefiniować poprzez sztukę. Autor pokazuje że próba logicznego rozgryzienia problemu mija się z celem. Trzeba chodzić po kole.
Trzeba najpierw, aby ruszyć z miejsca odszukać dzieło sztuki.
Jako pierwsza cechę dzieła sztuki wskazuje rzeczowość – fizyczność obiektu. Mimo iż nie jest to główny wyznacznik dziełowości dzieła to rzeźba ma w sobie coś drewnianego itd. Mówi się nawet rzeźba w kamieniu
Drugim elementem dzieła sztuki jest to coś Innego. Heidegger pokazuje że rzeczowy charakter dzieła łączy się z tą naddaną wartością. Czyli dzieło sztuki jest symbolem.
Ad (a). Jeżeli dzieło sztuki ma charakter rzeczowy to co to jest rzecz. Autor wyjaśnia że w języku filozofii to wszystkie byty (zarówno rzeczy w sobie np. Bóg, jak i rzeczy które się zjawiają np. kamień). Rzecz to coś co nie jest niczym. Zaznacza że w potocznym użyciu, rzecz to głównie nieożywiona część natury i przedmioty codziennego użytku. Heidegger zamierza poszukiwać w rzeczach „samych tylko” definicji rzeczowości którą jego zdaniem najlepiej będzie wywieźć właśnie z tego co w oczywisty sposób rzeczowe. Są trzy wykładnie myślenia o rzeczowości rzeczy:
Hidegger zastanawia się nad tym czy to z budowy zdania wynika konstrukcja rzeczy, czy rzecz to wiązka cech zorganizowana wokół jakiegoś rdzenia rzeczy. I twierdzi że tak nie jest. Perspektywa związana z językiem.
Druga propozycja to rzecz którą można odbierać zmysłowo poprzez wrażenia. Mówi, że ta teza też jest łatwa do obalenia, bo doświadczenie zmysłowe jest związane z samą rzeczą, tzn nie odbieramy wyabstrahowanych wiązek wrażeń, ale przyjmujemy te wrażenia bardziej jako symptomy rzeczy. Wrażenia zmysłowe nie stanowią o rzeczowości rzeczy, o jej istocie.
Trzecia perspektywa jest według autora najtrafniejsza. Rzecz to synteza materiału i formy. Stałość rzeczy, konsystencja, polega na tym, że materiał łączy się z formą.
Czyli to co rzeczowe dzieła sztuki to spojenie materiału z formą. Heidegger zarysowuje część zarzutów, które mogłyby pod adresem takiej tezy być postawione i obala je mówiąc przez to zestawienie w najlepszy i najszerszy sposób chwyta to, co rzeczowe.
Autor mówi że forma poprzedza uporządkowanie materiału a kryterium jest przydatność. Np. dzban potrzebuje wodoszczelnego materiału. Tak jest w przypadku przedmiotów użytkowych. Dzieło sztuki przypomina bardziej rzecz samorodną w „swoim samowystarczalnym wyistaczaniu”. Dlatego w jego kontekście spojenie materiał forma też może być „napaścią na rzecz”. W ogóle autor nie widzi możliwości przyjęcia której z podanych propozycji myślenia o rzeczy. Każda z tych metod prowadzi u niego ostatecznie do zatarcia prawdziwej istoty rzeczy.
Heidegger, śledząc historię myśli zachodniej dostrzega jednak że najbardziej rozpowszechnione myślenie o rzeczy dotyczy jednak sprzęgnięcia materiału i formy które związane jest z myśleniem o rzeczy jako narzędziu. A więc próbuje zobaczyć co jest narzędziowego w narzędziu. Aby tego dokonać należy opisać narzędzie wprost bez żadnej teorii filozoficznej. Za przykład wybiera buty namalowane przez van Gogha. Opis cech buta, fenomenologiczny opis tego jak byt się jawi odbiorcy dzieła sztuki. Można wysnuć wiele treści z butów pozbawionych kontekstu. Heidegger zwraca jednak uwagę na fakt dla chłopki która je nosiła były tylko narzędziem do okrycia stopy. Polega na „niezawodności” narzędzia. Heidegger pokazuje jak odkrycie narzędziowości butów było zasługą dzieła van Gogha. To przeniesienie poza siebie którego dokonuje dzieło sztuki doprowadza do istoty rzeczy.
Autor mówi, że w dziele sztuki odkłada się prawda o rzeczach, dopiero poprzez dzieło sztuki ujawnia się bycie narzędzia narzędziem. Istotą sztuki jest odkładanie się w dzieło prawdy bytu. W dziele nie odtwarza się jednostkowe przedstawienie, ale ogólna istota rzeczy. Autor zarysował kolejne koło, sprzęgnięcie rzeczowości i dziełowości które krążąc i zestrajając się ze sobą odkrywają prawdę.
Heidegger mówi że istotne przy próbie zrozumienia czym są pewne zjawiska np. czym jest dzieło sztuki, narzędzie i tak dalej, wymaga postawienia sobie pytań podstawowych. Powrót do rzeczy samej.
Konstrukcja tekstu:
- Heidegger używa trudnego i zawiłego języka. Zanim dojedzie do omawiania jakiejś kwestii stawia bardzo wiele pytań które schodzą coraz głębiej w istotę zagadnienia. Jest to podejście na wskroś hermeneutyczne, próba zobaczenia „rzeczy” w jej kategoriach nie filtrowanych, nieuprzedzonych. Redukcja uprzedzeń i przed wiedzy przebiega na zasadzie systematycznego odzierania „dyskursu” wokół rzeczy z niejasnych, przyjmowanych zazwyczaj, bezrefleksyjnie terminów i interpretacji. W efekcie stawiane pytania są pytaniami o to co najczystsze, najbardziej swoiste dla danego zjawiska. To hermeneutyka którą rządzi przedmiot, która poszukuje znaczeń w samej rzeczy, stara się redukować to, co zewnętrzne i podążać za logiką jaką proponuje rzecz. Ta interpretacja chce się wżyć w rzecz i przez to spróbować ją odkryć. Wiele z tego co jest powiedziane musi być odrzucone jako niepełne, nietrafne itd. Jest to zwrot w kierunku milczenia, próba oddania głosu rzeczy samej, która jest ostatecznie niewyrażalna.
- bardzo często w skali mikro i makro powraca schemat koła hermeneutycznego. Heidegger otwarcie przyznaje się że to droga po kole to jedyna doga, którą można próbować dojść do istoty rzeczy. Pokazuje w skali całego fragmentu jak wychodząc od rzeczowości dzieła, od próby sprzęgnięcia materiału i formy dochodzi niepostrzeżenie i jakby samoczynnie do istoty tego, co w dziele naddane. Do odkładania się prawdy w dziele. Do odkrycia rzeczowości rzeczy, narzędziowości narzędzia itd. (czyli kolejny powrót do rzeczy, nowy początek koła).
- Heidegger bardzo często wysuwa pewne propozycje a następnie je obala, pokazując swój myślowy warsztat, czytelnik musi być bardzo uważny i wmyślać się w to co mówi autor. Takie pisanie jest jakby wyzwaniem w kierunku czytelnika do wżycia się w tekst, do zaakceptowania jego praw i wewnętrznych zależności jakie nim rządzą. Trudność tego tekstu ma pobudzić i nastawić czytelnika na głęboką lekturę – z gruntu hermeneutyczną.