Kultura pucharów dzwonowatych

Kultura pucharów dzwonowatych(KPDz) - kultura eneolityczna z kręgu kultur naddunajskich

Przybliżony zasięg występowania kultury pucharów dzwonowatych

Kryteria wydzielenia

Swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznej formie krępych, szerokootworowych naczyń w kształcie odwróconego dzwonu. Bywa określana też kulturą "łuczników".

Chronologia, geneza i zanik

Prawdopodobnie ludność wytwarzająca charakterystyczne artefakty pochodziła ze wschodniego wybrzeża Półwyspu Pirenejskiego, a wyroby pojawiły się w końcu czwartego tysiąclecia p.n.e. W XIX-XVIII stuleciu p.n.e. na ziemie polskie dotarło prawdopodobnie kilka rodzin ludności tej kultury, być może handlujących miedzią i poszukujących kupców. Mobilność ludności i gospodarka oparta na pasterstwie koczowniczym w dużej mierze przyczyniła się do stosunkowo szybkiej ekspansji tej kultury na terenie Europy. Ponieważ kultura ta reprezentowana była przez niewielkie grupy ludności, ulegała szybkiej asymilacji z miejscowym podłożem etnicznym, wnosząc poważny wkład w kształtowanie się społeczeństw epoki brązu.

Obrządek pogrzebowy

Największe z cmentarzysk na ziemiach polskich, liczące dziewiętnaście grobów, zbadano w Pietrowicach Wielkich na Górnym Śląsku. Zmarli grzebani byli najczęściej z rękoma ugiętymi w łokciach, dłońmi ułożonymi w okolicach twarzy oraz silnie podkurczonymi nogami. Mężczyźni ułożeni byli prawie zawsze na lewym boku, a kobiety na prawym. Groby mężczyzn bogato wyposażano w broń oraz naczynia z jedzeniem. Groby kobiece najczęściej były wyposażane w różnego rodzaju biżuterię z kości i bursztynu.

Społeczeństwo i gospodarka

Gospodarka tej kultury była oparta o półpasterski stadny chów zwierząt, zwłaszcza bydła rogatego i koni oraz łowiectwo. Polowano za pomocą łuków refleksyjnych, strzały były zbrojone w grociki krzemienne, przeważnie sercowate. Przedramię chroniono przed uderzeniem cięciwy płytkowatym ochraniaczem (z łupku). Uzupełniająco trudniono się rybołówstwem i zbieractwem. Posiadano umiejętność obrabiania miedzi (groty oszczepu), zapewne złota i srebra oraz wytwarzania stopu srebrno-złotego (elektronu). Obrabiano krzemień (noże odłupkowe, zgrzebła, grociki strzał) i kamień (toporki) a także materiał organiczny, szczególnie poroże i kość (wisiorki - amulety, paciorki, charakterystyczne dla tej kultury guzki z otworem w kształcie litery v). Pośredniczono w wymianie nadbałtyckim bursztynem z Południem (ozdoby bursztynowe w Czechach: np. Svobodne Dwory i Sklany-Kwicek) oraz zapewne miedzią i elektronem i wykwintną ceramiką również siekierkami z krzemienia pasiastego. Ludności tej kultury nieobca była znajomość trepanacji czaszki.

Do tego cyklu kulturowego zalicza się również:

• kultura ceramiki wstęgowej rytej

• kultura badeńska

• kultura lendzielska

• kultura pucharów lejkowatych

• kultura amfor kulistych

• kultura ceramiki sznurowej

Bibliografia

Godłowski K., Kozłowski J.K.:Historia starożytna ziem polskich. Warszawa 1985. PWN.

• "Dzieje Polski do roku 1501" red. Jerzy Topolski,Warszawa 1993.PWN.

• "U źródeł Polski. Do roku 1039". red. Marek Derwich, Adam Żurek. Warszawa- Wrocław 2002. Grupa Wydawnicza Beertelsmann Media, Wydawnictwo Dolnośląskie.

• "Encyklopedia Historyczna Świata, Tom I: Prehistoria", red. Janusz K. Kozłowski. Kraków 1999. Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres.