Mircea Eliade – Historia wierzeń religijnych

Rozdział I - paleolit

Paleoantropy nie tylko posługują się narzędziami, ale potrafią je też wykonywać. Ponadto produkują „narzędzia do produkowania narzędzi” – chowają je w pobliżu by służyły w przyszłości

Udomowienie ognia oznacza definitywne oddzielenie się paleoantropów od swych zwierzęcych przodków.

Panuje zgoda, iż ludzie paleolitu mieli swoją „religię” – trudno jest jednak określić jej treść.

Mamy mało „dokumentów” – jedynie szczątki – czaszki ludzkie , kamiennie narzędzia, barwniki (ochra i hematyt), przedmioty znalezione w grobach a także nieco późniejsze malowidła i figurki.

Pierwotni myśliwi wierzyli w podobieństwo zwierząt do ludzi, przypisując zwierzętom nadnaturalne moce. Wg nich człowiek może przemienić się w zwierze i na odwrót.

Wierzono w różne istoty – np. w Pana Dzikiego Zwierza

Zabicie zwierzęcia stanowiło rytuał i Pan Dzikiego Zwierza czuwał, by zabito tylko tyle, ile potrzeba, a nie więcej.

Używano czerwonej ochry – symbolu krwi i życia -> wierzenie w życie pozagrobowe

Zmarli pojawiali się w snach – stąd być może wiara w ich życie po śmierci i kult i szacunek dla zmarłych.

Czasem także związywano ciało zmarłego – zapobieganie jego powrotu na ziemię

Ale także układanie w pozycji płodowej – może znaczyć wiarę w odrodzenie

Grzebanie głową na wschód – związek z narodzinami słońca

Znaleziono w jaskiniach skupiska czaszek i kości długich niedźwiedzi. –interpretowane na wiele sposobów: ofiary dla bóstw (ofiarowywano mózg i szpik-rzeczy najcenniejsze) ; inni widzieli w tym kult niedźwiedzi – przechowywanie tych kości, by Pan Zwierzyny mógł je znowu przyodziać w ciało i ożywić; inni –jako po prostu specyficzne grzebanie niedźwiedzi, a inni jako najstarszy rytuał myśliwski. Ostatni stwierdzili iż to przypadek i efekt rozgrzebywania szczątków przez same niedźwiedzie – czaszki i kości długie najtrudniej jest zniszczyć

Malowidła w jaskiniach – sanktuaryjny charakter – nie nadawały się do zamieszkania , a malowidła umieszczano daleko, wiec musiało mieć to głębszy sens.

Magia myśliwska ; lub obrzędy związane z inicjacją tam się odbywały

Szamanizm – ekstaza , wędrówka w zaświaty , mistyczna relacja między człowiekiem a zwierzęciem;

Z szamanizmem łączono też tzw. rysunki rentgenowskie – bo tylko szaman dzięki swym wizjom jest w stanie widzieć szkielet

Mity i wierzenia – głównie mity kosmogeniczne i mity początku np. mit o pierwotnych wodach i o strwórcy przedstawionym antropomorficznie lub jako wodne zwierzę, opuszczający dno oceanu by przynieść materiał konieczny, do stworzenia świata.

Inne – o połączeniu światów podziemnego, ziemskiego i niebieskiego – pępek świata, kosmiczna góra, albo też magiczne rzeki dzielące świat w 4 kierunkach.

Rozdział III – mezolit i neolit

Koniec epoki lodowcowej, zmiana klimatu – zwierzęta migrują na północ. Arktyczną tundrę zastępuje las. Myśliwi szli za zwierzyną (gł. za stadami renów), ale zmniejszanie się liczby dzikich zwierząt zmusiła ich do osiedlania się nad brzegami rzek i jezior, rybołówstwa itd.

Nie wiele wiadomo o praktykach religijnych łowców podążających za renami (znaleziono w złożach iłu na rozlewiskach koło Hamburga szczątki 12. renów z kamieniami w brzuchach – niektórzy interpretowali to jako ofiarę dla boga zwierzyny; inni wprost wyśmiali te pomysły -> przechowywanie zapasów mięsa w lodowatej wodzie – jak lodówka – kamienie by ciała nie wypływały.

Jednak w jeziorze tym znaleziono też zatopione strzały, narzędzia – być może ofiary dla bóstw wodnych tak jak w późniejszych epokach bywało

W sztuce , po okresie rozkwitu malarstwa przedstawiającego – następują zmiany. Wyobrażenia są schematyczne, niemal geometrycznie, nawet z samych kresek i kropek (symbole falliczne, elementy pisma lub znaki magiczne)

Kultura natufijska – mezolit na terenach Bliskiego Wschodu, szczeg. Palestyny.

Ludzie z tych terenów już w czasie mezolitu zakładali powoli osady, zaczynali uprawę zbóż i powolne oswajanie niektórych zwierząt. Ich sztuka jest realistyczna (w przeciwieństwie do europejskiego schematyzmu)

Złoża czaszek - czaszka, głowa jako siedlisko mózgu-duszy. Dlatego czaszki po śmierci były przedmiotem kultu.

Postęp w mezolicie stworzył różnice w różnych „cywilizacjach”. Jedni postpaleolityczni kierują się ku odległym obszarom-wielkim lasom, górom.

Uprawa roślin – uprawiono zboża i rośliny bulwiaste.

W związku z „odkryciem” rolnictwa, człowiek musiał nauczyć się obliczać czas, zauważać zależności, wykonywać żmudne prace, przewidywać i myśleć logicznie

Mity dotyczące powstania rolnictwa:

* bulwiaste rośliny i drzewa owocowe zrodziły się z bóstwa złożonego w ofierze

* bulwy i zboża wywodzą się z wydzielin czy potu bóstwa lub mitycznego przodka

rośliny są więc święte bo pochodzą z ciała bóstwa.

*zboża istnieją tylko w niebie strzeżone przez bogów; heros związany z początkiem cywilizacji wstępuje do nieba , kradnie kilka ziaren i wręcza je ludzkości

Plodność ziemi wiązana jest z płodnością kobiet – stają się one odpowiedzialne za obfitość zbiorów – znają przecież tajemnicę prokreacji

W paleolicie macieżyństwo i kobieta miały dużą rolę, ale gdy wynaleziono rolnictwo dodało im większego znaczenia.

Kosmologiczna symbolika domostwa – podział mieszkania między dwie płci

Jerycho – być może najstarsze miasto świata.

* Tu kilka budowli – „świątynie” i „rodzinne kaplice” – znaleziono tu 2 figurki kobiece i kilka zwierzęcych -> kult płodności

* Namalowane na gipsie 3 postacie – kobieta, mężczyzna i dziecko – ich oczy wyobrażono przez muszle

* Umarłych chowano pod podłogami domów – czaszki preparowano: części dolne zagipsowane, oczy przedstawione przy pomocy muszli, całość pełniła funkcje portretu – kult czaszek i utrwalanie żywej jednostki – więc kult zmarłego.

W Catal Huyuk szkielety grzebano także pod podłogami domów, z darami: klejnoty, broń, tekstylia, naczynia itd. A także figurki gliniane i kamienne. (Główne bóstwo – bogini pod trzema postaciami – młodej dziewczyny, kobiety rodzacej dziecko i staruszki)

Po „mitologii kamienia gładzonego” nastąpiła „mitologia metali” – najbogatsza wokół żelaza – żelazo z nieba pochodzące

Metale rosną w łonie matki ziemi.

Metalurg, tak jak kowal, a przed nim garncarz jest „panem ognia”. (Byli oni uznawani obok szamanów i czarowników za panów ognia.)

Rozdział V

Dolmeny były m-scem grzebania zmarłych. Potem przekształcono je w tzw. grobowce korytarzowe dodając jakby w roli przedsionka, długi korytarz.

Popularność takich wielkich grobowców świadczy o kulcie zmarłych (podczas gdy domy budowniczych były bardzo skromne)

Groby z kamienia – kamień – trwałość

Analogicznie do roślin, ludzie wracają do łona matki ziemi , jak ziarno, z nadzieją na ponowne narodziny.

Kult megalitycznych grobowców miała też zapewnić opiekę zmarłych przodków nad żyjącymi potomkami.

Odprawiano przy grobowcach tańce, rytuały, skłądano ofiary.

Menhiry symbolizowały zmarłego; miały też seksualne znaczenie – falliczny kształt

Megality wiążą się z ideami życia po śmierci. Wznoszono je w trakcie ceremonii, ich celem była ochrona duszy idącej w zaświaty. Gwarantują życie pośmiertne tym, którzy postawili je za życia. Są też łącznikiem między zmarłymi a żyjącymi. Zapewniają pomyślne zbiory itd.