„Wrodzona stopa końsko-szpotawa”
ETIOLOGIA - Nie jest zadowalająco wyjaśniona
Za przyczynę uznaje się często zmiany w układzie nerwowo-mięśniowym; zmiany w układzie kostnym wg tych teorii miałyby być wtórne (obserwuje się m.in. zmiany w proporcjach między włóknami mięśniowymi typu I i II)
Inne teorie kolei wskazują na zaburzenia w rozwoju jądra kostnienia kości skokowej jako pierwotną przyczynę powstania wady
WYSTĘPOWANIE
Częstość: 1 / 1000 żywych urodzeń
W niektórych przypadkach występowania rodzinnego udowodniono dziedziczenie autosomalne dominujące z niepełną penetracją
W 50% przypadków występuje obustronnie
Na ogół stopa końsko-szpotawa jest wadą izolowaną
Może jednak współistnieć z innymi wadami, np.
Torticollis
Wrodzone zwichnięcie biodra
Artrogrypoza
Rozszczep kręgosłupa
Mózgowe porażenie dziecięce
Konieczne jest wnikliwe badanie (zwłaszcza neurologiczne) dla wykluczenia tych schorzeń
STOPA KOŃSKO-SZPOTAWA - elementy składowe zniekształcenia
- ustawienie końskie (pes equinus)
- wydrążenie sklepienia podłużnego (pes exavatus)
- przywiedzenie przodostopia (pes adductus)
- odwrócenie (szpotawość) (pes varus)
= równa się Pes equino - varus - adductus - excavatus
Badanie radiologiczne
Konieczne dla ustalenia sposobu leczenia i kontroli skuteczności leczenia
Obowiązuje wykonanie zdjęć w dwóch projekcjach: Przednio-tylnej i Bocznej (przy próbie biernej korekcji)
|
KĄT |
WARTOŚĆ prawidłowa |
|
Oś długa kości piętowej / oś długa kości skokowej projekcja a-p |
30-55 |
|
Oś długa kości piętowej / oś długa kości skokowej projekcja boczna (zgięcie grzbietowe stopy) |
25-50 |
|
Oś długa piszczeli / oś długa pięty (stress test) |
10-40 |
|
Oś długa kości skokowej / oś długa I kości śródstopia |
5-15 |
PODZIAŁ I
Postać habitualna (ułożeniowa)
normalna wielkość stopy
normalnie rozwinięte wszystkie elementy kośćca i mięśni
łatwo poddaje się korekcji
rozwija się prawidłowo
przeważnie jest skutkiem nieprawidłowego ułożenia w łonie matki przed porodem
Postać idiopatyczna
typ najczęstszy
stopa jest nieco mniejsza, w czasie pierwszego badania nie można uzyskać pełnej korekcji
rokowanie co do wyleczenia zachowawczego pomyślne jedynie w połowie przypadków
Postać teratogenna
stopa krótka, szeroka, sztywna o zmienionych obrysach
dużego stopnia szpotawość i końskie ustawienie (w tym również przodostopia)
bierny opór przy próbie korekcji
PODZIAŁ II
Typ I – stiff-stiff
Stopa teratogenna
Korektywność końskiego ustawienia i przywiedzenia < 20%
Szpotawość stępu > 45 stopni
Wskazane wczesne leczenie operacyjne
Mimo prawidłowego leczenia złe wyniki w ok. 50% przypadków
Typ II – stiff-soft
Występuje najczęściej (ok. 60% przypadków)
Korektywność końskiego ustawienia i przywiedzenia < 50 %
Początkowo postępowanie zachowawcze; następnie zwykle konieczne leczenie operacyjne
Typ III – soft - stiff
Korektywność końskiego ustawienia i przywiedzenia < 50 %
Szpotawość stępu < 20 stopni
Postępowanie zachowawcze zwykle jest skuteczne jeśli zostanie rozpoczęte zaraz po urodzeniu
Jeśli w 6. – 8. miesiącu życia brak pełnej korekcji - konieczne leczenie operacyjne
Typ IV – soft - soft
Stopa odpowiadająca typowi habitualnemu
Poddaje się leczeniu zachowawczemu
LECZENIE
Im wcześniej rozpocznie się leczenie tym większa szansa na usunięcie wady
Istotą leczenia jest skorygowanie zniekształcenia w jego centrum, tj. repozycja podwichnięcia kości piętowej i łódkowatej względem kości skokowej oraz poprawne ustawienie kości skokowej w widełkach stępu
Sposób leczenia – zachowawcze czy operacyjne – musi być dostosowane do typu i stopnia zaawansowania deformacji
W każdym przypadku obowiązuje jak najszybsze rozpoczęcie leczenia
Ostateczna ocena możliwa jest po zakończeniu wzrostu a decydujące jest pierwsze 5-6 lat życia dziecka
Należy pamiętać, że leczenie tej wady, oparte na biologicznym procesie przebudowy kośćca jest długotrwałe i żmudne a przy tym wymaga doskonałej współpracy z rodzicami chorego dziecka
LECZENIE ZACHOWAWCZE - Powinno być rozpoczęte zaraz po urodzeniu
Każdy dzień opóźnienia w rozpoczęciu leczenia oznacza dołączanie się do zmian w tkankach miękkich oraz większych deformacji w układzie kostnym
ĆWICZENIA REDRESYJNE
- metoda przydatna w leczeniu każdego typu stopy końsko-szpotawej w pierwszych 2-3 tygodniach życia dziecka
- na ogół wystarczająca w leczeniu stóp typu habitualnego
- po nauczeniu rodziców techniki wykonywania ćwiczeń możliwa jest kontynuacja leczenia w domu pacjenta
- Powinny być wykonywane kilkakrotnie każdego dnia
- W czasie każdej serii ćwiczeń dokonuje się korekcji wszystkich elementów zniekształcenia
- Niezwykle istotna jest kolejność w jakiej koryguje się poszczególne elementy deformacji:
KOREKCJA PRZYWIEDZENIA
KOREKCJA SUPINACJI
KOREKCJA USTAWIENIA KOŃSKIEGO
Bardzo istotne jest unikanie korygowania ustawienia końskiego przez grzbietowe unoszenie przodostopia ponieważ może to doprowadzić do powstania tzw. stopy suszkowatej
UTRWALANIE KOREKCJI
służy utrwaleniu korekcji uzyskanej drogą redresji
SPOSOBY:
1. Szyna Saint Germain
Prosta szyna działająca na zasadzie dźwigni
W odróżnieniu od opatrunku gipsowego umożliwia wykonywanie ćwiczeń oraz nie stwarza niebezpieczeństwa powstania odleżyn
Utrwalenie korekcji trwa zwykle kilka miesięcy
Po tym okresie szynę stosuje się na noc do czasu utrwalenia się kierunku wzrostowego stopy (12 - 18 miesięcy)
w przypadku postępującej poprawy stosujemy szynę i ćwiczenia do czasu uzyskania przez stopę poprawnego wyglądu, możliwości zgięcia grzbietowego > 90 stopni i odwiedzenia 20 stopni.
2. Etapowe przylepcowanie korekcyjne
Specjalny sposób nakładania przylepca powoduje, że ruch kolana wykorzystywany jest jako element czynnej korekcji stopy. Metoda zezwala na jednoczesne stosowanie ćwiczeń redresyjnych Przy postępującej korekcji leczenie trwa przez kilka miesięcy ze stale zwięszanym odstępem czasu między zakładaniem opasek. Po rozoczęciu chodzenia zaprzestaje się opaskowania i stosuje się obuwie na prostą formę i ewentualnie na noc szynę Denis-Browne’a
Specjalny sposób nakładania przylepca powoduje, że ruch kolana wykorzystywany jest jako element czynnej korekcji stopy. Metoda zezwala na jednoczesne stosowanie ćwiczeń redresyjnych
3. Szyna Denis-Browne’a
Metoda leczenia skuteczna zarówno w początkowych okresach leczenia jak również na etapie doleczania
Korekcja stopy następuje dzięki czynnym ruchom wykonywanym przez dziecko w stawach kolanowych i biodrowych
4. Opatrunki gipsowe
Wymagają dużego zaangażowania i współpracy ze strony rodziców dziecka
Uniemożliwiają stałe wykonywanie ćwiczeń
Gips działa na podobnej zasadzie jak redresje
Po pewnym okresie wykonuje się gipsotomie mające korygować poszczególne elementy zniekształcenia
Obowiązuje ta sama kolejność korekcji zniekształcenia co w przypadku redresji (tzn. korekcja przywiedzenia korekcja supinacji korekcja końskiego ustawienia)
LECZENIE OPERACYJNE
WSKAZANIA
Brak korekcji w wyniku leczenia zachowawczego
Rozwój korekcji rzekomych
Za optymalny wiek dla leczenia operacyjnego uważa się 3 miesiąc życia