A1. Podstawowe punkty zwrotne w tradycji empiryzmu w ujęciu Quine'a.

1)

przejście od idei do słów

- rekonstrukcja nowożytnego empiryzmu od Hume’a do Locke’a
- idee były treścią empiryczna poddawaną analizie, były to twory mentalne, konceptualne, nadbudowane nad tworami, tym samym
nie były definiowane dokładnie tylko intuicyjnie
-

wg Quine’a J.H.Took zaproponował zamianę IDEA=>SŁOWO w pracach Locke’a dla większej jasności

-

SŁOWO jako wyrażenie języka jest nośnikiem treści empirycznej

-

Odnosząc się do idei ma znaczenie w asocjacyjnej teorii znaczenia (łączono je z teoria konotacyjną Milla)

2)

przejście od słów do zdania

-

Bentham-twórca definicji kontekstowej

-

Nie można określić sensu wielu wyrażeń języka bezpośrednio (np. partykuły)-znaczeni określane jedynie kontekstowo

-

Zdanie określa sens danego treminu

-

Stąd => ZDANIA - podstawowe nośniki treści, podlegają analizie metodologicznej

-

odpowiada temu weryfikacyjna koncepcja znaczenia–analiza każdego zdania z osobna

3)

przejście od zdań do teorii

-

Duhem (konwencjonalista) – nie poszczególne zdania, ale całe teorie mają sens empiryczny, proponuje aparat analizy teorii
empirycznych mających wg. niego sens sensualny, zauważył, że nie sprawdzamy pojedynczego zdania i nie musi być
powiązane z innymi zdaniami teorii

-

TEORIA- system logicznie powiązanych zdań, ma charakter intersubiektywny (każdy, kto ma wiedzę może sprawdzić jej
słuszność)=holizm umiarkowany- sprawdzamy całą teorię

4)

przejście od teorii do systemu wiedzy
monizm metodologiczny (autor- Quine)

- przejście od teorii do całego systemu wiedzy, który staje się jednostką treści empirycznej; cała wiedza powinna stanowić przedmiot
analizy
-

wszystkie zdania się ze sobą wiążą(pod względem logicznym) system jest jednostką treści empirycznej (holizm radykalny)

-

zarzuty koncepcji – zła ewidencja empiryczna, zmianie podlegają poszczególne teorie a nie systemy wiedzy

5)

naturalizm (Quine)

-

odrzucenie filozofii pierwszej jako refleksji filozoficznej wyręczającej naukę w zakresie ustalenia metod badawczych (dzięki nim
nasza wiedza jest prawomocna poznawczo) i zakresie założen egzystencjonalnych

-

wg Quine’a nauka formułuje zasady prawomocności i badacze badają wypływające z nich postulaty bytów określonego typu

-

zarzuty wobec koncepcji – dotyczyły charakteru metodologii => Quine nie był normatywny, raczej opisowy (jakie metody są
stosowane)

A5. Zasada intersubiektywnej komunikowalności i intersubiektywnej sprawdzalności wyników badań naukowych.

Ajdukiewicz :
Intersubiektywna komunikowalność polega na tym, że treść przekonania racjonalnego daje się bez reszty przekazać za pomocą

zwyczajnych środków językowych (ewentualnie wzbogaconych o specjalistyczną terminologię)

Intersubiektywna sprawdzalność - że każdy, kto podejrzewa, iż dane przekonanie jest nietrafne, może je sprawdzić (ewentualnie z

zastrzeżeniem: o ile posiada ku temu niezbędne kwalifikacje).

11.Podstawowe elementy teorii empirycznej:
Wg Wojcickiego teorie mozna scharakteryzowac poprzez podanie elementow wchodzacych w jej sklad. Teorie ujęte opisowo:

Tφ = <L, T, Cn

L-M

, R, K>

Tφ – teoria ujęta opisowo
L – język teorii
T – zbiór zdań zaakceptowanych jako twierdzenia teorii
Cn

L-M

– ogół środków dowodowych stosowanych na gruncie tej teorii przy uzasadnieniu jednych zdań na podstawie innych

R – właściwe dla danej teorii procedury pomiarowe i diagnostyczne
K – zasięg teorii, tj. zbiór wszystkich tych systemów empirycznych, która dana teoria opisuje

12. Założenia neopozytywistycznego paradygmatu rekonstrukcji teorii empirycznych

1)

założenie mocne

: obiekty indywidualne, właściwości i relacje stanowiące dziedzinę interpretacji obserwacyjnej części

języka teorii empirycznej są bezpośrednio obserwowalne

2)

założenie słabsze

: w słabszej wersji denotacje terminów obserwacyjnych mogą być ustalone na drodze obserwacji i

pomiarów z wykorzystaniem przyjętych teorii lecz niezależnie od postulatów teorii rozważanej

3)

każda wartość dowolnej zmiennej indywidualnej jeżyka L

o’

musi być denotowana przez odpowiednią nazwę

indywidualną języka L

o

(warunek ten zapewnia ekstraspekcyjną interpretację języka L

o’

)

18.Koncepcja mocy prewidystycznej predykatów teoretycznych.

Tx (predykat teoretyczny) moze wystapic w tw. syntetycznych dyscypliny empirycznej E wtw gdy predykat ten posiada na gruncie tej
dyscypliny moc predyktywna (prewidystyczna)

Moc predyktywna:
Moc predyktywna jest to taka wlasnosc predykatu teoretycznego Tx, dzieki ktorej ten predykat stanowi niezbedne ogniwo
wnioskowania prowadzace do zdan obserwacyjnych typu E(a) do innych zdan obserwacyjnych typu O(a)

Przewidywanie:
Gdy zdanie E(a) jest bezposrednio potwierdzone przez obserwacje a zdanie O(a) wyprowadzone logicznie z koniunkcji E(a) /\ ZT nie
zostalo jeszcze empirycznie powierdzone to takie wnioskowanie nazywa sie przewidywaniem.

Sprawdzanie:

Jesli zdania obserwacyjne O(a) zostana empirycznie potwierdzone to hipoteza teoretyczna ZT, ktora umozliwila wprowadzenie zdan
tego typu zostala empirycznie potwierdzona.

A13.Omów dychotomię: terminy obserwacyjne - terminy teoretyczne.

TERMINY TEORETYCZNE:



maja sens empiryczny tylko wtedy, gdy można je zdefiniować za pomocą definicji różnowartościowych, gdzie w definiensie
(tym, za pomocą czego definiujemy) występują wyłącznie terminy obserwacyjne



są to dyspozycyjne pojęcia, które przypisują jakimś punktom czy ciałom dyspozycje do reagowania w taki a taki sposób, w
takich a takich warunkach



(patrz => dogmaty empiryzmu)

TERMINY OBSERWACYJNE:



tylko one posiadają interpretację semantyczną



tym samym tylko one mogą posiadać wartość logiczną



kluczowe pojecie dla neopozytywistow, bo tworza zdania, ktore odnosza sie do rzeczywistosci bezposrednio
obserwowalnej



uważano , że można w sposób definicyjny powiązać terminy teoretyczne z obserwacyjnymi nadając
im tym samym sens empiryczny; wówczas występowanie terminu teoretycznego jest uzasadnione i
wyróżnia go od terminów metafizycznych, których nie można powiązać z terminami obserwacyjnymi
przez co nie maja sensu empirycznego

Carnap stworzył kanoniczny model teorii empirycznych, gdzie terminy teoretyczne nabierają sensu empirycznego w procesie
sprawdzania hipotez teoretycznych, w których występują bądź w procesie sprawdzania całych teorii

A14.*Zdania obserwacyjne- stanowią bazę empiryczną poznania naukowego, są prawami jakiejś dyscypliny empirycznej

a.

neopozytywiści

Zdania obserwacyjne – mówią o tym, co bezpośrednio dane w poznaniu zmysłowym; stwierdzają, że zachodzi jakieś
zderzenie w pewnym jednostkowym obszarze czasu i przestrzeni; jest zbudowane w języku, który poza aparatem logiki i
matematyki zawiera wyłącznie terminy obserwacyjne
Interpretacja terminów obserwacyjnych:



fenomenologiczna – początkowa interpretacja języka obserwacyjnego, przyjmowano, że jest on zinterpretowany przez
spostrzeżenia zmysłowe lub przez dane zmysłowe (pewne twory mentalne)



ekstraspekcyjna – zewnętrzna interpretacja zdań obserwacyjnych; terminy obserwacyjne o odpowiedniej kategorii
gramatycznej mają denotować bezpośrednio obserwowalne obiekty, własności, relacje; jest bardziej jednoznaczna

Terminy obserwacyjne:

-

przyjmowano, że takie zdania są nieodwołalne tzn. zostaną zaakceptowane przez osoby posługujące się danym
językiem obserwowalnym i będące normalnymi obserwatorami

-

formułując zdania i akceptując je nie przyjmujemy żadnych wstępnych założeń o charakterze teoretycznym

BAZA EMPIRYCZNA: (konwencja neopozytywistyczna)
Kumulatywizm – jeśli jakieś zdanie wchodzi do bazy empirycznej poznania naukowego, już tam pozostaje, można tylko dodawać
nowe; wykluczenie rewizji zdań na danym etapie rozwoju nauki w bazie empirycznej
=> zdania, których prawdziwość nie może być rozstrzygnięta na podstawie obserwacji maja sens, gdy do ich potwierdzenia służą zdania
obserwacyjne

BAZA EMPIRYCZNA (tradycja pozytywistyczna)– jest potencjalnie weryfikowalna ze względu na przyszłe doświadczenia zmysłowe; status
wszystkich zdań bazy jest taki jak praw nauki - hipotetyczny, ale na mocy arbitralnej decyzji zaprzestano jego sprawdzania
C) Quine

(def. zdania obserwacyjnego)

Zdanie obserwacyjne to zdanie, co do którego wszyscy użytkownicy danego języka wydają ten sam werdykt, gdy towarzyszy mu ten sam
bodziec.

*Zagadnienie definicji ostensywnych (dejktycznych)

-

składają się z części werbalnej

1)

To jest N

Oraz wskazania na przykładowy desygnat

2)

^

x [x jest N



x jest takie jak A]

A – wzorzec, termin jednostkowy, nazwa indywidualna wzorca

3)

^

x [x jest N



jest takie jak A pod względem W w stopniu S]

Idea wyznaczenia zakresu denotacji terminu N przez wskazanie wzorca A i podanie pod względem W w stopniu S są podobne. To one są
denotacją nazwy N.

-

są nieostre (wskazują podobieństwo na cechę tylko w określonym stopniu)

-

problem stanowi wyznaczenie i określenia stopnia podobieństwa desygnatów nazwy N do wzorca A pod
względem W

-

są istotne, bo:



teorie empiryczne odnoszą się do rzeczywistości, stąd część musi być ostensywna



są to najprostsze definicje które zawierają element niewerbalny-odniesienia do świata pozajęzykowego



definicje ostensywne służą definiowaniu terminów pozalogicznych

wskazują zakres np. predykatu przez wskazanie na podobieństwo tego desygnatu do wzorcowego

A16.*Podstawowe rodzaje postulatów znaczeniowych dla terminów teoretycznych (Carnap)

- w konkretnej teorii O występuje zbiór zdań obserwacyjnych O

i

. Zdanie O

i

nazywamy zdaniem obserwacyjnym ze względu na

rekonstruowana teorię, jeżeli wartość logiczna tego zdania może być rozstrzygnięta na podstawie obserwacji

-

drugi typ zdań to postulaty teoretyczne, postulat teorii T to zdanie zawierające wyłącznie terminy teoretyczne
rozpatrywanej teorii

-

reguły korespondencji to zdania, w których występują zarówno terminy teoretyczne rekonstruowanej teorii jak i
terminy obserwacyjne ze względu na rekonstruowaną teorię

Przedstaw podstawowe rodzaje postulatów znaczeniowych dla terminów teoretycznych (R. Carnap).

Termin teoret. – tylko wtedy prawomocny, jeżeli może być przełożony na terminy obserwacyjne za pomocą def. równościowej
Etapy rozwoju pogladow:

1)

pierwszy etap

/\

x [T(x) ↔ O(x)]

– po co terminy teoret., jeśli naukę można uprawiać w terminach obserw.?..
– terminy teoret. – nie są intersubiekt. sprawdzalne (koniunkcja terminów obserw. – już tak)
– drugi dogmat emp. (Quine) – dogmat redukcjonizmu:
Każde sensowne zdanie syntetyczne dyscypliny emp. E może być sformułowane za pomocą zdania, które obok terminów logiki i
matematyki, zawiera wyłącznie terminy obserwacyjne

2)

drugi etap – warunkowe definicje redukcyjne(bo jest warunek eksperymentalny)

/\
x [E(x) → (T(x) ↔ O(x))]

E(x) – x jest zanurzone w wodzie
T(x) – x jest rozp. w wodzie
O(x) – x tworzy roztwór..

– War. eksperym.
E(x) -> można dopiero wtedy stwierdzić równoważność T(x) i O(x)!nie we wszystkich kontekstach można zamienić T(x) i O(x)!

3)

Trzeci etap – pary zdan redukcyjnych

/\

x [E1 (x) → (O1 (x) → T(x)]

/\
x [E2 (x) → (O2 (x) → ~T(x)]

trzeba tak dobierac syt. Eksperymentalne zeby okreslic kiedy mozemy uzyc pradykatu tteoretycznego a kiedy nie.

4)

Czwart etap -tworzenie całych łańcuchów definicji

Wypracowywanie kolejnych ukladow, trzeba dookreslic zakres stosowalnosci predykatow teoretycznych

A17. *Teoria empiryczna jako system formalny

a)

język teorii wyznaczany przez V

L = <V,RK>
V – słownik teorii, terminy specyficzne
RK – reguły konstrukcji teorii (gramatyka)
b)

teoria jako system formalny

Tsf = <L, T, Cn

L-M

>

Tsf = Cn

L-M

(T)

Cn

L

(T) C(zawiera sie)T

Rozpatruje język; zbiór wszystkich twierdzeń i operacje uzasadniania
c)

teoria jako system formalny zaksjomatyzowany

T= Cn

L-M

(Ax)

Ax – aksjomaty teorii
d)

teoria jako system semantyczny:

Tsem = <L, T, Cn

L-M

, K>

L- język rachunku predykatów teorii I-do rzędu z identycznością
T – prawo nauki (statystyczne lub niestatystyczne ściśle ogólne)
K – dziedzina przedmiotowa

R - teorie empiryczne różnią się od formalnych tym, że w tych drugich nie występuje R. Problem z R polega na sformułowaniu
procedur badawczych dla danej teorii, a procedury są różne dla różnych teorii. Stąd w metodologii nie analizuje się R, a zdania
przyjmowane są na podstawie procedur pomiarowych i diagnostycznych (R). R charakteryzuje się w sposób ogólny.

4)

Omów zagadnienie aksjomatyzacji teorii empirycznych.

Jeżeli teoria jest aksjomatyzowana w sposób klasyczny, tzn. pewien podzbiór jej twierdzeń uznajemy za aksjomaty, to celem
takiego sposobu aksjomatyzowania tej teorii jest oddanie jej zawartości, czyli twierdzeń, które ona głosi o dziedzinach jej
zastosowania

A19. Model kanoniczny teorii empirycznej.

Zostal sformuowany przez R. Carnapa w 1956r. w „Metodologicznym charakterze pojęc teoretycznych”

Język teorii jest rekonstruowany w jęz. rachunków predykatów I rzędu z identycznością, który może być rozszerzony o operatory modalne.

Słownik teorii (terminów pozalogicznych i pozamatematycznych) – specyficznych danej teorii V.

Przyjmuje się założenie o dychotomicznym charakterze słownika

V = Vo suma VT

Vo - terminy obserwacyjne
VT - terminy teoretyczne

Wyróżniamy następujące typy formuł:
Lo – są to formuły nieskwantyfikowane, które z terminów pozalogicznych zawierają wyłącznie terminy obserwacyjne

Lo’- są to formuły zdaniowe skwantyfikowane, w których z terminów pozalogicznych występują wyłącznie terminy obserwacyjne –
uogólnienia indukcyjne obserwacji

LT- są to formuły skwantyfikowane bądź nie, w których z terminów pozalogicznych występują wyłącznie terminy teoretyczne – postulaty
teoretyczne

Lo-T- klasa formuł skwantyfikowanych lub nie, w których występuje co najmniej 1 termin teoretyczny i co najmniej 1 termin obserwacyjny.

A23. Krytyka dychotomii: (Popper)

1)

każda obserwacja jest dokonywana w świetle założeń pojęciowych, a w nauce w świetle pewnych teorii; nie ma wiec obserwacji
czystej – bezzałozeniowej

wyróżnia się:
epistemologię kubłową (pozytywiści, neopozytywiści) – poznajemy świat poprze zmysłową obserwację, uzyskujemy zdania bazowe
(podstawę wiedzy o świecie) i te zdania stanowią podstawę formowania praw nauki => obserwacja jest neutralna ze względu na brak
wcześniejszych założen teoretycznych
przeciwieństwo: epistemologia reflektorowa – patrzymy na cos z punktu widzenia aparatu pojęciowego, każda obserwacja jest
zapośredniczona (Popper)
2)

podważanie przez Quine’a podziału zdań na zdania analityczne i syntetyczne prowadzi do podważenia podziału na wiedze
sformułowaną wyłącznie w języku obserwacyjnym i teoretycznym

3)

podział na terminy obserwacyjne i teoretyczne jest nieefektywny ze względu na praktykę badawczą

4)

podział na terminy teoretyczne i obserwacyjne powinien być zrelatywizowany do konkretnej teorii

5)

błąd kategorialny (należy wyróżnić dwie dychotomie):

a)

terminy obserwacyjne i nieobserwacyjne (dopuszcza możliwość analizy na gruncie np. kognitywistyki)

b)

terminy teoretyczne – terminy nieteoretyczne (znaczenie metodologiczne)

-

Fraasen – błąd kategorialny u neopozytywistów; prawidłowe dychotomie powinny występować jak w punkcie 5. a
nie termin teoretyczny/termin obserwacyjny

6)

podział na to co obserwowalne, nieobserwowalne jest podziałem zrelatywizowanym podmiotowo i gatunkowo ( gatunkowo
inaczej postrzegamy zjawiska, podmiotowo- - odchylenia w percepcji w ramach homo sapiens)

w tradycji pozytywistycznej i neopozytywistycznej nie było prób pozytywnej charakterystyki terminów teoretycznych, były one
charakteryzowane jako terminy, które gdyby miały interpretację semantyczna, to i tak odnosiłyby się do tego co nieobserwowalne

A24. Kryterium teoretyczności funkcji:

Sneed zaproponował podział na terminy teoretyczne i terminy nieteoretyczne. Dokładniej dychotomie funkcje T-teoretyczne i funkcje T-
nieteoretyczne, gdzie T – to nazwa własna konkretnej teorii

Funkcja T – teoretyczna
Funkcja f jest funkcja T-teoretyczna wtw gdy we wszystkich znanych zastosowaniach teorii T wartosci tej funkcji sa mierzalne w T –
zalezny sposob (tzn. że w celu wyznaczania wartości tej funkcji musimy odwołać się do praw teorii T)

Funkcja T – nieteoretyczna
Funkcja f jest funkcja T – nieteoretyczna wtw gdy istnieje choc jedno zastosowanie teorii T w ktorym wartosci funkcji f sa mierzone w
T – niezalezny sposob

Teoretycznosc zostaje zrelawtywizowana do konkretnej teorii

1)

pojecie teoretyczności bądź nieteoretyczności określanej funkcji zostało zrelatywizowane do konkretnej teorii T; poza konkretną
teoria powyzsza opozycja nie ma żadnego sensu

2)

zaproponowana przez Sneed’a dychotomia uwzględnia ten element krytyki klasycznej dychotomii terminów teoretycznych i
obserwacyjnych, który bierze pod uwagę fakt, że każda obserwacja ma charakter teoretyczny ( dzieje się tak dlatego, że
wartości funkcji T – nieteoretycznych wyznaczane są w pomiarach zakładających teorie naukowe, ale inne niż teoria T

3)

kryterium sformułowane przez Sneed’a jest kryterium efektywnym ze względu na praktykę badawczą, wystarczy sięgnąć do
wszystkich znanych w literaturze przedmiotu zastosowań danej teorii, aby się przekonać, czy dana funkcja jest teoretyczna ze
względu na te teorie, czy nie

funkcja, która jest funkcja T-teoretyczną, na danym etapie zastosowań teorii T może stać się funkcją T- nieteoretyczną wtedy, gdy odkryje
się sposób mierzenia jej wartości nie zakładający praw teorii T (odwrotnie nie można cofnąć procesu)

A27. *Definicja teorii:

Sneed badał teorie zmatematyzowanego przyrodoznawstwa, gdzie poza terminami logiki sa przede wszystkim funkcje.
Zakładamy jakąś teorię Tx i pojawiającą się w niej funkcje. Jeśli wartość tej funkcji możemy obliczyć:

a)

nie odwołując się do praw występujących w tej teorii Tx, to jest ona funkcją T-niezależnie mierzalną i T-nieteoretyczną

b)

odwołując się koniecznie do praw tej teorii Tx, to jest ona T-zależnie mierzalna i T-teoretyczna

Teoria posiada sens empiryczny, a funkcje posiadają sens w oparciu o daną teorię.

-

dawniej sądzono iż można określić ogólny zakres teorii, tzn. do czego ja się stosuje

-

Sneed zakładał, ze teoria ma wiele poszczególnych zastosowań , np. mówiąc o relacji identyczności: Księżyc w
różnych teoriach byłby tym samym, ale różnie zastosowanym; dziedziny funkcji przecinają się, po to, aby
wartości funkcji teoretycznych były takie same dla tych samych elementów w różnych dziedzinach zastosowań.
Jeśli w dwóch zastosowaniach występuje ten sam element, to w obu wartość jego funkcji musi być taka sama

-

tym co decyduje o tożsamości teorii jest rdzeń twardy

A3. Dogamty Empiryzmu
Pierwszy Dogmat i podział zdań
Wszystkie zdania występujące w nauce można podzielić dydaktycznie na zdania analityczne i syntetyczne.
Zd.analityczne to zdanie, których prawdziwość jest gwarantowana w sposob czysto pojęciowych
zdanie prawdziwe ze względu na znaczenie słów tworzących te zdanie
Zd. syntetyczne są to zdania w których prawdziwośc gwarantowana jest przez poza językowe stany rzeczy.
A15. Drugi Dogmat
Każde sensowne zdanie syntetyczne dyscypliny empirycznej E może być sformułowane za pomoca zdania, które obok terminów logiki i
matematyki zawiera wyłacznie terminy obserwacyjne.

A34. Trzeci Dogmat
-Dualizm schematu pojęciowego i tresci.
-Schemat pojęciowy (zbiór jezyków na siebie przekładalnych)
-Zawsze opisujemy świat w języku już zinterpretowanym-kontrargument.

A33. Teza Durhema-Quine: Nigdy nie można sprawdzać izolowanej hipotezy naukowej
-zawsze sprawdzamy przynajmniej całą teorie
-każdą hipoteze można obronić ze względu na dane obserwacyjne, zmieniajac założenia towarzyszące.

A30. *Zdaniowe a nie-zdaniowe ujęcie teorii
Koncepcja Sneed’a jest niezdaniowa, tzn., że definicja predykatu teoriomnogościowego nie wchodzi w skład rekonstruowanego
formalizmu teorii – definicja wyznacza strukturę modelu, ale nie jest jego składnikiem wchodzącym z kolei w skład teorii, gdyż teoria jest
definiowana przez wchodzące w jej skład modele stanowiące teorię.

Ujęcie zdaniowe: teorie ujęte klasycznie, jako klasa formuł zdaniowych zamkniętych wyznaczane przez reguły inferencyjne powinny być
niesprzeczne; w ujęciu Sneed’a niektóre mogą wydać się niesprzeczne; podążając po gałązkach drzewka tego nie obserwujemy, ale na
poziomie np. T11 – T12 może pojawić się sprzeczność=> stąd określono rodzinę teorii, gdzie niektóre jej elementy mogą być wobec siebie
sprzeczne (tzn. prawa na poziomie zdaniowym); w praktyce uczeni często posługują się teoriami sprzecznymi, jest to efektywne

A33. Zagadnienie niedookreśloności teorii przez fakty.

Hipotez Duhema – Quine’a
Kazda hipoteze mozna uratowac dodajac hipotezy towarzyszace:

[ ((H

i

۸

A) → O

k

)

۸

O

k

] → (H

1

۸

A)

A- hipoteza dodatkowa, O - obserwacja

¬ O

j

↔ O

k

Nigdy nie sprawdza sie izolowanych hipotez !

[ (H

i

۸

A*) → O)

] ۸ ¬ O

j

→ ¬

(H

۸

A*)

¬

(H

۸

A*) ↔ ¬H v ¬A* (pr.DeMorgana)

Bo nie wiemy czy falszywa jest hipoteza czy zalozenie towarzyszace.

A36. Model teoretyczny (Achinstein):

1.

Model teoretyczny jest zbiorem założeń postulatów odnoszących się do pewnego układu empirycznego; sa to

sformułowane w pewnym języku (zazwyczaj zmatematyzowanym) warunki rozwiązania danego problemu badawczego (np.

modele w fizyce)

2.

Modele teoretyczne sa konstruowane w celu ukazania wewnętrznej struktury, składu i mechanizmu empirycznego

(np.struktura czasteczki DNA)

3.

Założenia konstytuujące model teoretyczny są uznawane za przybliżenia użyteczne do realizacji określonych celów

badawczych. Modele maja charakter aspektowy, a ich konstruowanie jest relatywizowane do problemu badawczego i do

wymaganego stopnia dokladnosci jego rozwiazania (np. nigdy niejest dokladanym odzwierciedleniem, jest relatywizowana

i upraszczana, powinien byc stopien dokladnosci rozwiazania)

4.

Modele sa skonstruowane na bazie teorii podstawowych (np. z wykorzystaniem danej teorii)

5.

Modele teoretyczne mogą (powinny) ukazywać podobieństwo miedzy modelowanymi układami empirycznymi a innymi

układami empirycznym np. (funkcja sinus – podobienstwo do ukladu pradu, dipola)

model nie musi spełniać wszystkich 5 postulatów, to nie są warunki konieczne a jedynie podstawowe własności

Model teoretyczny (Wójcicki):

M

T

= <U

e

, ST, I

k

, ST*, R>

M

T

– model teoretyczny

U

e

– modelowany układ empiryczny

Podstawowe postulaty:

1)

Określony został potencjalny zakres stosowalności M

T

do U

e

, tj. zbiór stwierdzeń ST, dotyczących modelu teoretycznego M

T

,

które mogą być przekładane na stwierdzenia dotyczące U

e

(układu empirycznego).

2)

Określona została funkcja kodu interpretacyjnego I

k

, która umożliwia przekład dowolnego zdania ze zbioru ST na zdanie

dotyczace U

e.

3)

Określony został zbiór procedur R, które umożliwiają efektywne rozstrzygniecie dowolnego zdania a należącego do ST (a ∈

ST).

4)

Określony został rzeczywisty zakres stosowalności modelu M

t

do U

e

, tj. zbiór stwierdzeń ST* ST; taki, że dla dowolnego a

⊆

∈

ST* spełniona jest równoważność

a <=>I

k

(a)

5)

Wszystkie zdania A I

∈

k

(ST*) sa empirycznie rozstrzygalne

warunek 4 jest warunkiem adekwatności modelu teoretycznego i musi być spełniony!

c)Model teoretyczny jako eksplanans w modelu wyjaśniania Hempla-Openhaima

A37. Modele strukturalne i informacyjne

Model teoretyczny rozumiany jako model strukturalny:
Abstrakcyjnym strukturalnym modelem teoretycznym pewnego układu empirycznego nazywamy abstrakcyjną strukture pozostającą w
relecji podobieństwa do struktury modelowanego systemu, ktorej badacz obok celu poznawczego umozliwia przewidywanie i ewentualnie
doskonalenie badawczego systemu.

Informacyjny model teoretyczny:
Informacyjnym modelem teoretycznym układu empirycznego nazywamy taką strukture abstarkcyjną, która dostarcza liczbowych informacji
o układzie empirycznym, lecz nie posotaje w stosunku podobieństwa do jego struktury.

A4. Rudolf Carnap – zdał sobie sprawę, że nie jest to prawdziwość w sensie klasycznym.
Wprowadził pojęcie L-prawdziwości.

Zdanie jest analityczne (analitycznie prawdziwe) w języku J wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawdziwe na mocy reguł

semantycznych, bez odwoływania się do pozajęzykowych stanów rzeczy.

zdania takie nazywał L-prawdziwymi.

Rodzaje zdań według Carnapa

Rodzaje zdań według Carnapa

Niektórzy chcą uważać prawa fundamentalne, takie jak np. F=ma, za zdania analityczne, u Carnapa znajduje to pewien wyraz, jednak
prawa nauki zalicza do zdań syntetycznych.

Zdania niezdeterminowane
inaczej: protokolarne, sprawozdawcze, obserwacyjne
Mają stanowić podstawę wiedzy empirycznej o świecie.
neopozytywiści: mają być ateoretyczne – przyjmowane bez przyjmowania jakichkolwiek założeń,
dodatkowo: niewymagające sprawdzenia, odnoszące się do tego, co bezpośrednio dane w doświadczeniu zmysłowym.

asocjacyjna koncepcja znaczenia: znaczenie to byt mentalny, który powstaje w naszym umyśle, gdy słyszę/wymawiam wyrażenie

A tutaj, jeśli fundamentalne mają być zdania protokolarne, to bezpośrednie doświadczenie zmysłowe musi dostarczać interpretacji tym
zdaniom.

ze swoich przeżyć zdajemy sobie sprawę za pomocą introspekcji, tak też więc trzeba interpretować zdania obserwacyjne.
taka interpretacja nie podlega żadnemu precyzyjniejszemu zdefiniowaniu

A6. weryfikacyjna koncepcja znaczenia
Zdanie jest prawdziwe, gdy istnieje intersubiektywna metoda sprawdzenia jego prawdziwości.
potem dodawali, że każdy normalny obserwator (chodziło o normalne funkcjonowanie jego zmysłów)

zdanie sprawozdawcze ma być klasycznym przykładem spełniania weryfikacyjnego kryterium sensu (czyli tego powyżej)
nie powinno być kłopotów z interpretacją terminów obserwacyjnych za pomocą zmysłów, bez uciekania się do przyrządów
z natury rzeczy definicje ostensywne są nieostre – nie jesteśmy w stanie określić stopnia podobieństwa w sposób niearbitralny.

A7. *Zdania obserwacyjne- stanowią bazę empiryczną poznania naukowego, są prawami jakiejś dyscypliny empirycznej

b.

neopozytywiści

Zdania obserwacyjne – mówią o tym, co bezpośrednio dane w poznaniu zmysłowym; stwierdzają, że zachodzi jakieś
zderzenie w pewnym jednostkowym obszarze czasu i przestrzeni; jest zbudowane w języku, który poza aparatem logiki i
matematyki zawiera wyłącznie terminy obserwacyjne
Interpretacja terminów obserwacyjnych:



fenomenologiczna – początkowa interpretacja języka obserwacyjnego, przyjmowano, że jest on zinterpretowany przez
spostrzeżenia zmysłowe lub przez dane zmysłowe (pewne twory mentalne)



ekstraspekcyjna – zewnętrzna interpretacja zdań obserwacyjnych; terminy obserwacyjne o odpowiedniej kategorii
gramatycznej mają denotować bezpośrednio obserwowalne obiekty, własności, relacje; jest bardziej jednoznaczna

Terminy obserwacyjne:

-

przyjmowano, że takie zdania są nieodwołalne tzn. zostaną zaakceptowane przez osoby posługujące się danym
językiem obserwowalnym i będące normalnymi obserwatorami

-

formułując zdania i akceptując je nie przyjmujemy żadnych wstępnych założeń o charakterze teoretycznym

BAZA EMPIRYCZNA: (konwencja neopozytywistyczna)
Kumulatywizm – jeśli jakieś zdanie wchodzi do bazy empirycznej poznania naukowego, już tam pozostaje, można tylko dodawać
nowe; wykluczenie rewizji zdań na danym etapie rozwoju nauki w bazie empirycznej
=> zdania, których prawdziwość nie może być rozstrzygnięta na podstawie obserwacji maja sens, gdy do ich potwierdzenia służą zdania
obserwacyjne
B) Karl Popper:

-

prawa nie udowadniamy, a próbujemy je obalić

(H ->O ^ ~ O) -> ~ H
H – hipoteza

F-obowiązujące

akceptowane ze względu na prawa

faktualne, np. f/m=a akceptujemy,

ponieważ przyjmujemy prawo Newtona

F=ma

obowiązujące

przeciw-obowiązujące

syntetyczne

analityczne

(L-obowiązujące)

(przyjęte ze względu

na obowiązujące

w języku reguły

semantyczne)

kontradyktoryczne

(łamiące reguły

semantyczne języka)

niezdeterminowane

nie musimy przyjmować

ze względu na prawa -

zdają sprawę z

doświadczenia

F-przeciw-obowiązujące

niezgodne z przyjętymi

prawami faktualnymi

O - konsekwencja (zdanie obserwacyjne)
- każdy proces obserwacji jest procesem sprawdzania prawdziwości wg schematu

-

każde prawdo, zdanie jest hipotezą – weryfikowanie polega na wprowadzeniu wielu zdań obserwacyjnych i
każde z nich musi potwierdzać słuszność hipotezy, co pozwoliłoby nam ją przyjąć tymczasowo

-

dla budowy nauki empirycznej musimy przyjąć zdania empiryczne na mocy konwencji, podjąć arbitralną decyzje
zaprzestania dalszego sprawdzania zdania i zaliczenia go do bazy empirycznej danej dyscypliny naukowej

BAZA EMPIRYCZNA (tradycja pozytywistyczna)– jest potencjalnie weryfikowalna ze względu na przyszłe doświadczenia zmysłowe; status
wszystkich zdań bazy jest taki jak praw nauki - hipotetyczny, ale na mocy arbitralnej decyzji zaprzestano jego sprawdzania
C) Quine

(def. zdania obserwacyjnego)

Zdanie obserwacyjne to zdanie, co do którego wszyscy użytkownicy danego języka wydają ten sam werdykt, gdy towarzyszy mu ten sam
bodziec.

A8. 8.

Fakt historyczny a fakt historiograficzny.

Fakt historyczny jako kategoria ontologiczna, opisuje???? wydarzenia, które miały miejsce w przeszlosci(nie da sie ich powtorzyc!) ,
obiektywnie, niezależnie od stanów świadomości.

Fakt historiograficzny jako kategoria teoriopoznawcza (epistemologiczna), nasza wiedzy o fakcie historycznym.

B3/B5.Budowa interpretacji humanistycznej.

Interpretacja humanistyczna jako odmiana wyjaśniania wystepujace wylacznie w naukach humanistycznych.
Wyjaśnianie czynności ludzkich: Dlaczego X podjal taka czynnosc lub dlaczego ktos wytworowi swojej czynnosci nadal takie cechy?

Z interpretacją humanistyczną szczególnie mamy do czynienia w podręcznikach historii, gdzie wyjaśniamy czynność poprzez wskazanie
celu, którego podmiot chciał osiągnąć i odnosząc się do rezultatów, które osiągnięto. Istotne jest założenie racjonalności i warunków
pewności, bo wskazuje to na posiadanie celu i realizację w działaniu przez podmiot. Uzasadnienie odkrywa się w sposób przyczynowo-
skutkowy (motyw wyjaśnia podjęcie czynności).

Budowa eksplanansu interpretacji humanistycznej:



Zalozenie o racjonalnosci w warunkach pewnosci odniesione do podmiotu czynnosci wyjasnianej



Opis wiedzy podmiotu czynnosci wyjasnianej o tym jakie czynnosci ten podmiot rozpatrywal jako mozliwe do pojecia i jakie im
przypisywal rezultaty



Opis charakterystycznej dla podmiotu czynnosci wyjasnianej relacji preferencji taki ze, rezultat maksymalnie preferowany przez
ten podmiot jest rezyltatem czynnosci wyjasnianej

W interpretacji humanistycznej eksplanandum wynika logicznie z eksplanansu – dokladnie spelniamy gdy zalozenie o racjonalnosci
poprzedzimy kwantyfikatorem generalnym i wtedy staje sie ono prawem

2 wersje interpretacji huminstycznej:



Historyczna

o

Podstawa wyjasniania powinien byc dosteony material zrodlowy – interpretacja jest nastawiona ma obiektywnosc



Adaptacyjna

o

Interpretacja dokonywana ze wzgledu na wiedze i system wartosci osoby wyjasniajacej, wiec z zalozenia nie jest
obiektywna