14. KULTURA DOMINUJĄCA I MNIEJSZOŒCI KULTUROWE
Kultura dominująca i mniejszoœci kulturowe: dominacja kulturowa w Polsce socjalistycznej i po 1989 roku, atrybuty mniejszoœci, socjologiczne typologie mniejszoœci, 2 modele relacji mniejszoœć - większoœć, stare i nowe mniejszoœci kulturowe w Polsce.
Literatura: J. Mucha, Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszoœci kulturowe a grupa dominująca we współczesnej Polsce, w: I. Machaj [red.], Małe struktury społeczne, Lublin 1999, T. Paleczny, Mniejszoœć jako socjologiczna kategoria analizy, w: „Studia Socjologiczne” nr 2, 1994.
Kultura dominująca odzwierciedla się przez wyobrażeniową zbiorowoœć, okreœlaną głównie przez role społeczne, przekonania i sposoby postępowania, które są publicznie aprobowane przez znaczną czeœć społeczeństwa, monopolizuje prawomocnoœc definiowania sytuacji, decyduje o tym co jest właœciwe i słuszne. Punkt widzenia kultury dominującej jest uważany za naturalny punkt widzenia. Grupa dominująca jest w stanie narzucić innym funkcjonującym w nim grupom swoje wzory zachowań i swój system normatywny jako konstytuujące całe dane społeczeństwo.
Mniejszoœć kulturowa to grupa inna w stosunku do grupy dominującej, jest to zbiorowoœć ludzi, “którzy, ze względu na swe cechy fizyczne czy kulturowe, odróżniani są od innych w społeczeństwie, w którym żyją, po to, aby ich odmiennie i nierówno traktować, i którzy, z tego powodu, uważają się za przedmioty zbiorowej dyskryminacji”.
DOMINACJA KULTUROWA W POLSCE SOCJALISTYCZNEJ I PO 1989 ROKU
W Polsce socjalistycznej można wyróżnić dwa nurty kultury dominującej:
wizja socjalistyczna - oparta na przymusie politycznym, opierająca się na ideologii marksistowskiej, zapoczątkowała ją stosunkowo mała grupa, ale dzięki zewnętrznym czynnikom i przemocy fizycznej zdobyła pozycję umożliwiającą jej narzucanie swojej ideologii całej ludnoœci, grupa ta kontrolowała wszystkie œrodki masowego przekazu, swoją interpretację œwiata strała sie przekazać ludnoœci jako jedyną trafną, próbowała odebrać prawomocnoœć innym œwiatopoglądom, dopuszczała jedynie dyskusje œwiatopoględu marksowskiego i chrzeœcijańskiego, chrzeœcijaństwo nie odpowiadało tutaj oczywiœcie z równej pozycji, relacje wizji socjalistycznej z wszelkimi mniejszoœciami wiązały się z zsytuacją konfliktową
wizja “chrzeœcijańsko-narodowa” - opierała się na poglądzie, ze jedynym strażnikiem narodowej tradycji jest Koœciół rzymskokatolicki, wszyscy wyznawcy innych religii są tu traktowani jako mniejszoœci kulturowe, są wykluczeni z rdzenia polskoœci, grupa ta miała niewielki dostęp do œrodków masowego przekazu, jednak posiadała “dostęp do ambony” i ogromny wpływ na socjalizację dzieci
Po 1989 roku wizja socjalistyczna straciła na swojej sile, jedyną kulturą dominującą jest kultura chrzeœcijańsko-narodowa. Jej œwiatopogląd znajduje oparcie w instytucji Koœcioła rzymskokatolickiego.
ATRYBUTY MNIEJSZOŒCI
liczebnoœć - ustalana jest w sposób relatywny, musi być odpowiednio mniejsza od szerszej zbiorowoœci
odrębnoœć kulturowa, fizyczna lub psychiczna - polega na odrębnoœci języka, wyznania, zwyczajów
intersubiektywna więŸ społęczna między członkami mniejszoœci - musi ona posiadać pewien rodzaj solidarnoœci, tożsamoœci członków, może to być więŸ terytorialna, rasowa, poczucie identyfikacji z osobami podobnymi do nas, posiadającymi podobne cechy itp.
asymetria allokacji i uczestnictwa w życiu kulturalnym, społecznym i politycznym lub w dostepie do władzy, bogactwa, prestiżu - mniejszoœci kulturowe charakteryzują się pewnym upoœledzeniem w stosunku do szerszej zbiorowoœci
ograniczona autonomia - mniejszoœć nie posiada pełnej suwerennoœci
interes grupowy - działa on integrująco na grupę, mobilizuje jej członków do aktywnego działania w obronie własnego statusu
“przypisany” charakter członkostwa
historyczny i symboliczny atrybut mniejszoœci - każda mniejszoœć posiada własne symbole i tradycję, do których odwołuje sie w procesie socjalizacji
Pierwsze szeœć atrybutów jest konieczne dla mniejszoœci, dwa ostanie nie są konieczne, ale często charakteyzują mniejszoœci.
SOCJOLOGICZNE TYPOLOGIE MNIEJSZOŒCI
Typologie oparte na rodzjach więzi łączącej jej członków:
mniejszoœci wyróżnione w oparciu o konkretne cechy biologiczne, fizjologiczne lub œrodowiskowe np. rasa, pokrewieństwo, przynależnoœć terytorialna, język, wiąże się z przypisanym członkostwem i trwała dyskryminacją, w ich obrębie rozróżnia się mniejszosci: przybyłe i osiadłe, zwarte i rozproszone, otwarte i izolowane, graniczne i wewnętrzne, centralne i peryferyjne
mniejszoœci wyróżnione ze względu na kryteria kulturowe np. język, zwyczaje, styl zycia, tradycję, wiązą się z przypisanym członkostwem i mocnym poczuciem intgracji, w ich obrębie wyróżnia się: mniejszoœci typu terytorialno-polityczne (będące częœcią innych narodów-państw), mniejszoœci narodowe nie wchodzące w skłąd innych narodów-państw, mniejszoœci o charakterze migracyjnym
mniejszoœci oparte na odrębnoœci kulturowo-ideologicznej m. in. mniejszoœci wyznaniowe, charakteryzują się częœciowo przypisanym członkostwem i wspólnym interesem
mniejszoœci będące grupami interesów - mniejszoœci ekonomiczne i polityczne
Podział mniejszoœci według L. Wirtha:
pluralistyczne - są charakterystyczne dla społęczeństw demokratycznych, ich celem jest zminimalizowanie nierównoœci między nimi a szerzym społeczeństwem z zachowaniem własnej odrębnoœci
asymilacyjne - mniejszoœci posiadające tendencję do upodobniania się szerszej zbiorowoœci, utraty odrębnoœci
secesjonistyczne - posiadają silne poczucie własnej odrębnoœci, by je zachować gotowe są zaryzykować konflikty z szerszą zbiorowoœcią
wojownicze - podtyp mniejszoœci secesjonistycznych, są to mniejszoœci, które w sposób czynny (agresywny) domagają się swoich praw
Podział mniejszoœci według Mardena:
aneksacyjne - powstały w wyniku przyłączenia jednych teretoriów do drugich
kolonialne - powstały w wyniku w wyniku dominacji jednej grupy nad drugą w procesie napływu obcej ludnoœci na okreœlone terytorium
niewolnicze - powstałe w wyniku transportowania niewolników na okreœlone teretoria
imigracyjne - tworzą się w wyniku przemieszczeń teretorialnych ludnoœci
DWA MODELE RELACJI MNIEJSZOŒĆ - WIĘKSZOŒĆ:
konfliktowy:
założenia: nieprzezwyciężona, obiektywna sprzecznoœć, stała dynamika przekształceń stosunków, relacje oparte na przymusie, presji czynników obiektywnych i subiektywnych
typy relacji: nierównowaga, asymetria, nierównoœć, uprzedzenia, dyskryminacja, dominacja (podporządkowanie)
stosunki: konkurencyjnoœć, wrogoœć, izolacja, separacja, eksterminacja
teorie: asymilocjonizmu, impaktu kulturowego, akulturacji
integracyjny:
założenia: zasada równowagi układu stosunków, ugoda i porozumienie, orientacja na współpracę, funkcjonalnoœć relacji
typy relacji: symetria, równowaga, równoœć, brak uprzedzeńi dyskryminacji, współrzędnoœć
stosunki: współpraca, rywalizacja, integracja (amalgamacja, akodomacja, asymilacja)
teorie: pluralizmu, “melting-pot”, “nowej etnicznoœci”, konsocjacji
STARE I NOWE MNIEJSZOŒCI KULTUROWE W POLSCE
mniejszoœci wyodrębnione przez przekształcenia gospodarcze: “ludzie biznesu” (warstwa ludzi bardzo bogatych, mających własne interesy i ideologię grupową), warstwa zamożnych właœcicieli niewielkich firm handlowych 9wyróżniają się zamożnoœcią, indywidualnostycznym systemem wartoœci, specyficznym stylem zycia, bezrobotni i bezdomni
mniejszoœci kulturowe powstałe w wuniku zjawisk o charakterze medycznym: narkomani, ofiary AIDS
imigranci - Polska jest krajem tranzytowym (“przystankiem” w drodze do Niemiec), a także krajem docelowym, w którym niektóre nacje poszukują pracy m. in. Białorusini, Ukraińcy, a także mieszkańcy zachodniej Europy pracujący w Polsce jako nauczyciele języków bądż eksperci; w Posce jest obecne również zjawisko migracji przedstawicieli nowych ruchów religijnych (New Age itp.)
“stare mniejszoœci”: Cyganie, Ukraińcy, Litwini, protestanci, prawosławni, mniejszoœć niewierząca