KRESOMÓZGOWIE
Budowa zewnętrzna
Jest to najbardziej wysunięta do przodu część mózgowia. Składa się z dwóch silnie wysuniętych do przody półkul, oraz niewielkiego kresomózgowia środkowego do którego należą: pole przedwzrokowe (położone w części kresomózgowej komory trzeciej), blaszki krańcowej (stanowiącej przednią ścianę komory trzeciej) oraz spoidła kresomózgowia (spoidło przednie, sklepienia i ciało modzelowate). Pomiędzy przednimi częściami sklepienia i ciała modzelowatego jest położona strzałkowo przegroda przeźroczysta.
Do najstarszej filogenetycznie części mózgowia zalicza się twory węchomózgowia: opuszkę węchową, pasmo węchowe, które ku tyłowi poszerza się w trójkąt węchowy przechodzący bez wyraźnej granicy w pole zwane istotą dziurkowaną przednią.
Półkule mózgu
Obie półkule oddziela od siebie podłużna szczelina mózgu, na dnie której położone jest kresomózgowie środkowe. Każda półkula posiada trzy powierzchnie; górno-boczną, przyśrodkową i dolną. Powierzchnie te łączą się ze sobą brzegami górnym, dolnym i przyśrodkowym. W każdej półkuli wyróżnia się bieguny przedni, tylny i boczny. Powierzchnie półkul pokrywają bruzdy o różnej głębokości, które oddzielają od siebie zakręty. Grupy zakrętów oddzielone od siebie głębszymi bruzdami tworzą płaty. Płat czołowy i częściowo ciemieniowy oddziela od siebie bruzda boczna, a czołowy od ciemieniowego bruzda środkowa. Płaty ciemieniowy i potyliczny oddzielone są od siebie bruzdą ciemieniowo-potyliczną.
Płat czołowy - zajmuje znaczną część przednią półkuli mózgu na wszystkich jej powierzchniach. Na powierzchni górno-bocznej tego płata występują trzy bruzdy ograniczające zakręty. Zakręt przedśrodkowy ograniczają bruzdy środkowa i przedśrodkowa. Bruzdy czołowa górna i dolna ograniczają zakręty czołowy górny, środkowy i dolny.
Płat ciemieniowy - Bruzdy zaśrodkowa i środkowa ograniczają zakręt zaśrodkowy. Bruzda śródciemieniowa oddziela od siebie płaciki ciemieniowy górny od dolnego. W dolnej części płacika ciemieniowego dolnego występują dwa zakręty nadbrzeżny i kątowy.
Płat skroniowy - W jego obrębie występują dwie bruzdy skroniowe górna i dolna oddzielają one od siebie zakręty skroniowe górny, środkowy i dolny.
Płat potyliczny - na jego powierzchni górno-bocznej bruzdy nie mają stałego ukształtowania
Piątym płatem jest położona w głębi bruzdy bocznej wyspa.
Budowa wewnętrzna kresomózgowia
Kora mózgu - kora zbudowana jest z leżącej powierzchownie istoty szarej, otacza ona głębiej położoną istotę białą, w obrębie której znajdują się skupiska istoty szarej, które tworzą jądra podkorowe.
W korze mózgu wyróżnia się trzy rozwojowo różne części korę dawną, starą i nową. Kora dawna i stara zajmują około 5% powierzchni półkul i w przeciwieństwie do kory nowej zbudowane są z trzech warstw. Zajmująca pozostałą powierzchnię półkul kora nowa zbudowana jest z następujących warstw:
Drobinową
Ziarnistą zewnętrzną - najbardziej rozwiniętą w polach czuciowych
Piramidową zewnętrzną - z reguły jest to najgrubsza warstwa kory
Ziarnistą wewnętrzną - sfera czuciowa, ośrodki wzroku i słuchu
Piramidowa wewnętrzna (zwojowa)
Warstwa komórek różnokształtnych - dendryty komórek tej warstwy kierują się do warst obwodowych, neuryty wchodzą do istoty białej
Lokalizacja czynnościowa w korze mózgu - w korze mają miejsce wyższe procesy somatyczne i psychiczne. Tu powstają bodźce dla wszystkich świadomych czynności, świadome uczucia, jest ona ośrodkiem poznania i pamięci. Tutaj powstają engramy - pamięciowe obrazy bodźców.
Ścisłą lokalizację mają pola, do których dochodzą drogi czuciowe lub w których biorą początek główne drogi ruchowe. Pola te zajmują około 20% kory mózgu. Funkcje pozostałej części kory wiążą się ze scalaniem czynności różnych pól recepcyjnych i nazywane są polami kojarzeniowymi. W korze wyróżniono szereg pól, którym przypisuje się określone funkcje.
Kora ruchowa - w jej skład wchodzą zakręt przedśrodkowy, części zakrętów czołowego górnego, środkowego i dolnego oraz część płacika okołośrodkowego. Reprezentacja somatomotoryczna występuje w określonej kolejności; najniżej znajdują się ośrodki ruchu dla głowy i szyi, w części środkowej ośrodki ruchu kończyn górnych i tułowia, a najbliżej powierzchni dla kończyn dolnych. W części tylnej zakrętu czołowego dolnego znajduje się ośrodek odpowiadający za skoordynowaną pracę mięśni uczestniczących z mową.
Kora czuciowa - zajmuje zakręt zaśrodkowy i część płacika okołośrodkowego. Występują tutaj ośrodki czucia ogólnego (dotyku, temperatury, informacje o ruchach mięśniowych) oraz ośrodki czuciowe dodatkowe takie jak ośrodek poznania przedmiotów przez dotyk (tylna część płata ciemieniowego). Projekcja czuciowa jest również somatotopiczna tzn. najniżej reprezentowana jest głowa, potem szyja, kończyna górna, tułów i kończyna dolna..
Kora wzrokowa - zawiera ośrodki wzrokowe zlokalizowana jest w płacie potylicznym w obrębie bruzdy ostrogowej - ośrodek aktualnego widzenia. W przyległym do kory wzrokowej polu potylicznym znajdują się również ośrodki rozumienia i pamięci widzianego obrazu. Znajduje się tu również np. ośrodek czytania.
Kora słuchowa - pierwotna kora słuchowa znajduje się w górnej powierzchni płata skroniowego górnego. Występują tutaj zakręty skroniowe poprzeczne na których kończy się droga słuchowa biegnąca z receptorów ślimaka. Uszkodzenie tej części kory powoduje głuchotę prawdziwą, korową. W części tylnej płata skroniowego znajduje się ośrodek mowy Wernickiego, w którym gromadzone są obrazy pamięciowe słyszanych słów. Zniszczeni tego pola powoduje brak rozumienia słyszanych słów, (polski brzmi jak narzecze arabskiego)
Kora smakowa - zlokalizowana jest w okolicy wieczka czołowo-ciemieniowego
Kora węchowa - węchomózgowie, hipokamp
Ośrodki kojarzeniowe znajdują się w płaci czołowym. W ośrodkach tych tworzą się myśli, pojęcia występuje koncentracja uwagi. Przy obustronnym uszkodzeniu kory czołowej ziarnistej występuje zmiana charakteru i obniżenie sprawności intelektualnej.
Układ limbibiczny i węchomózgowie
Układ limbibiczny obejmuje starsze części kory mózgu wraz z ośrodkami podkorowymi i stanowi ośrodek kontrolujący zachowania socjalne, seksualne i stany emocjonalne. Do układu limbibicznego zalicza się; węchomózgowie, przegrodę kresomózgowia, płat limbibiczny obejmujący ciało modzelowate, niektóre jądra przodomózgowia.
Węchomózgowie zawiera: opuszkę węchową, pasmo węchowe, które ku tyłowi poszerza się w trójkąt węchowy przechodzący bez wyraźnej granicy w pole zwane istotą dziurkowaną przednią.
Przegroda kresomózgowia - zawiera przegrodę przeźroczystą i zakręt przyśrodkowy
Płat limbibiczny - ma kształt sierpa otaczającego ciało modzelowate, dośrodkowo zalicza się do niego naleweczkę szarą, zakręt zębaty oraz hipokamp natomiast bardziej na obwodzie znajdują się; zakręt obręczy, pole podsoidłowe i zakręt hipokampa
Struktury podkorowe - ciało migdałowate, ciała suteczkowate, jądra uzdeczek, prążki rdzenny i krańcowy, jądra przednie i przyśrodkowe wzgórza, twór siatkowaty
Jądra podkorowe kresomózgowia - są to skupiska istoty szarej, położone w głębi półkul mózgu. Do jąder podkorowych zalicza się ciało prążkowane, przedmurze i ciało migdałowate.
ciało prążkowane - składa się z jądra ogoniastego i soczewkowatego oddzielonych od siebie torebką wewnętrzną. Jądro ogoniaste leży w ścianie komory bocznej. Jądro soczewkowate składa się z leżącej przyśrodkowo gałki bladej i leżącej bocznie skorupy. Ciało to należy do głównych ośrodków układu pozapiramidowego, który kontroluje ruchy mimowolne. Do tego układu zalicza się również jądro czerwienne, niskowzgórze, istotę czarną oraz jądra tworu siatkowatego.
Przedmurze - cienka blaszka istoty szarej położona między jądrem soczewkowatym, a wyspą
Ciało migdałowate - leży między biegunem skroniowym półkuli mózgu, a rogiem dolnym komory bocznej.
Istota biała półkul
Istota biała jest najlepiej rozwinięta w części górnej powyżej ciała modzelowatego i nosi nazwę ośrodka półowalnego. Poniżej w istocie białej są położone jądra podkorowe, a ona sama tworzy trzy torebki; wewnętrzną, zewnętrzną i ostatnią. Torebka wewnętrzna ku dołowi przechodzi w odnogę mózgu, a wczęści górnej oddaje włókna w różne strony tworząc wieniec promienisty. Na przekroju poziomym torebka układa się w kształcie dużego V. Wyróżnia się w niej odnogę przednią, tylną i kolanko. Torebki zewnętrzna i ostatnia są utworzone z cienkiej warstwy istoty białej i leżą kolejno między skorupą, przedmurzem i wyspą.
W istocie białej wyróżnia się trzy rodzaje włókien:
Włókna rzutowe - łączące kresomózgowie z innymi częściami mózgu i rdzeniem kręgowym (drogi korowo-jądrowe, korowo-podkorowe, promienistość wzrokowa - łączy ciało kolankowate boczne z korą płata potylicznego i promienistość słuchowa - łączy ciało kolankowate przyśrodkowe z korą płata skroniowego)
Włókna spoidłowe - łączą obie półkule i tworzą spoidło wielkie (ciało modzelowate), przednie i spoidło sklepienia
Włókna kojarzeniowe - łączą różne pola w obrębie tej samej półkuli. Dzielą się na krótkie - łączące sąsiednie zakręty i długie łączące części bardziej odległe. Przykładowo należą tutaj: obręcz, pęczek haczykowaty, pęczki podłużny górny i dolny czy pęczek potyliczny skroniowy
Reszta
Podział czynnościowy układu nerwowego:
Czynnościowo układ nerwowy dzieli się na układ somatyczny i autonomiczny. W obrębie układu somatycznego wyróżniamy układ nerwowy ośrodkowy (mózgowie i rdzeń) i układ nerwowy obwodowy (nerwy rdzeniowe i czaszkowe). W obrębie układu autonomicznego wyróżnia się układ nerwowy współczuly i przywspółczulny.
Układ nerwowy autonomiczny - reguluje procesy związane z pracą narządów wewnętrznych oraz kontrolą układów oddychania, trawienia, przemiany materii i innych., które związane są z utrzymaniem stałości środowiska wewnętrznego. Układy autonomiczny i somatyczny są ze sobą ściśle powiązane, ale istnieją między nimi pewne zasadnicze różnice: W układzie autonomicznym w odróżnieniu do układu somatycznego:
Brak własnych dróg dośrodkowych i bodźce czuciowe przekazywane są przez włókna czuciowe układu ośrodkowego
Jego ośrodki nadrzędne znajdują się w pniu oraz w korze mózgu
Posiada zwoje nerwowe
Droga nerwowa (ruchowa) składa się tu zawsze z dwóch neuronów ośrodkowego (przedzwojowego) i obwodowego (pozazwojowego)
Powolne przewodzenie impulsów nerwowych
Regulacja przez pracę podwzgórza (przysadka - gruczoły dokrewne) i przez układ limbibiczny z układem ruchowym i korą
Unerwia mięśnie głądkie