„Teorie dotyczące relacji środowisko-zachowanie” Bell, Greene

konceptualizacja naszych interakcji ze środowiskiem.

• Wszystkie poniższe podejścia teoretyczne przyjmują, że środowisko oddziałuje na nas, my natomiast na nie reagujemy.

Perspektywa poziomu pobudzenia.

• Jednym ze skutków oddziaływania stymulacji środowiskowej jest podwyższony poziom pobudzenia, mierzony fizjologicznie jako podwyższona aktywność autonomiczna, np. podwyższony poziom skurczów serca.

• Jak zmienia się zachowanie gdy zmienia się poziom pobudzenia?

• Po pierwsze: pobudzenia skłania ludzi do poszukiwania informacji o własnym stanie wewnętrznym. Staramy się interpretować naturę pobudzenia oraz jego przyczyny.

• Inną reakcja jest poszukiwanie opinii innych ludzi. Porównujemy swoje zachowania z zachowaniami innych, aby zobaczyć czy zachowujemy się odpowiednio. Nazywa się to porównaniem społecznym.

• Prawo Yerkesa-Dodsona - najwyższy poziom wykonania następuje przy umiarkowanym poziomie pobudzenia i stopniowo się pogarsza, gdy pobudzenie albo się obniża, albo wzrasta w stosunku dom optymalnego punktu. Co więcej, zależność w kształcie odwróconej litery U pomiędzy pobudzeniem a poziomem wykonania zmienia się zależnie od złożoności zadania. W przypadku zadań złożonych optymalny poziom wykonania jest nieco niższy niż w przypadku zadań prostych. Krzywoliniowa zależność.

Prawo obciążenia środowiskowego

• relację miedzy środowiskiem a zachowaniem wyjaśnia się obciążeniem środowiskowym lub przestymulowaniem. Model ten szczególnie użyteczny przy opisie reakcji na nowe czy niepożądane bodźce środowiskowe, wyłonił się z badań nad uwagą przetwarzania informacji.

1. Ludzie mają ograniczone możliwości przetwarzania napływających bodźców i w ograniczonym zakresie mogą się zaangażować w uważna śledzenie sygnałów napływających w danym momencie.

2. Kiedy ilość informacji napływających ze środowiska jest tak duża, że przekracza możliwości śledzenia wszystkiego, co ważne, następuje przeciążenie informacyjne. Normalną reakcja na to jest „widzenia tunelowe” - więcej uwagi poświęcamy sygnałom ważnym, resztę ignorujemy.

3. Kiedy pojawia się bodziec (lub jednostka myśli, że może się pojawić) może on wymagać pewnej reakcji adaptacyjnej.

4. Ilość uwagi jaką dysponuje jednostka nie jest stała, lecz okresowo może się zmniejszać w wyniku przedłużających się wymagań. Stan przeciążenia lub zmęczenia uwagi ukierunkowanej (directed attention fatigue-DAF) może powodować zwiększoną liczbę błędów, trudności w koncentracji i rozdrażnienie.

5. Zmęczenie spowodowane koncentracją uwagi można zmniejszyć przez obniżenie wymagań związanych z przetwarzaniem informacji lub poprzez obcowanie ze środowiskiem naturalnym, takim jak szlaki turystyczne, parki, muzea lub ogrody zoologiczne [lub szkockie hajlandy-przypis red.]. tę ostatnią prawidłowość wyjaśnia Teoria Regeneracji Uwagi (ART)

Perspektywa niedostymulowania

• spora część problemów związanych z relacją środowisko-zachowanie wynika z niedostymulowania lub ze zbyt małej ilości stymulacji. Studia nadde prywacją sensoryczną wykazują, że całkowite pozbawienie stymulacji sensorycznej może prowadzić u jednostki do silnego lęku i innych zaburzeń psychicznych.

Teoria poziomu adaptacji - optymalna stymulacja

• teoria poziomu adaptacji (adaptation level - AL.) - Wohlwil - wyszedł z założenia, że ludzie nie lubią zatłoczenia, przynajmniej w pewnych warunkach. Z drugiej strony większość z nas nie lubi przebywać przez cały dzień w zupełnej izolacji społecznej.

Kategorie i wymiary stymulacji

• Wg Wohlwilla co najmniej 3 kategorie relacji środowisko-zachowanie powinny się stosować do hipotezy poziomu optymalnego. Owe kategorie to stymulacja sensoryczna, stymulacja społeczna i ruch.

• Kategorie te z kolei zmieniają się wzdłuż co najmniej 3 wymiarów, z których każdy ma poziom optymalny. Pierwszym wymiarem jest intensywność. - zbyt małą lub zbyt duża ilość stymulacji słuchowej przynosi ten sam niepożądany efekt.

• Drugi wymiar stymulacji środowiskowej - jej zróżnicowanie.

• Trzeci - stopień, w jakim spostrzegane obiekty odznaczają się zarówno strukturą jak i niepewnością.

Optymalizacja stymulacji

• Każda jednostka ma właściwy dla siebie optymalny poziom stymulacji, oparty na jej poprzednim doświadczeniu.

• adaptacja (Wohlwil) - zmiana w naszej ocenie lub reakcjach emocjonalnych na bodźce na skutek ciągłego z nimi kontaktu.

Adaptacja a przystosowanie

• Adaptacja odnosi się do zmiany reakcji na bodziec, podczas gdy przystosowanie dotyczy samego bodźca.

• Dal większości organizmów i dla społeczeństw pierwotnych adaptacja była zapewne możliwością bardziej realistyczną niż przystosowanie. Dla współczesnych społeczeństw, dysponujących zaawansowaną techniką, przystosowanie stało się tak oczywistą i realną możliwością, że przedkładamy ją na adaptację.

Ocena perspektywy optymalnej stymulacji - szerokość a specyficzność.

Perspektywa ograniczeń zachowania

• Model ograniczeń zachowań przez stymulacje środowiskową.

• Termin „ograniczenie” oznacza tu, że coś w środowisku ogranicza lub zakłóca działania, jakie chcemy podjąć. Przeszkodą może być niepożądane oddziaływanie środowiska, lub po prostu nasze przekonanie, że środowisko staje się barierą dla naszego działania.

• Kiedy dostrzegasz, że zdarzenia środowiskowe utrudniają lub ograniczają twoje zachowanie, najpierw odczuwasz dyskomfort lub negatywne emocje.

• Zjawisko to reaktancja psychologiczna.

• Zgodnie z modelem ograniczeń zachowania ostateczną konsekwencją utraty kontroli jest wyuczona bezradność. Jeżeli powtarzające się wysiłki, których celem jest przywrócenie kontroli okażą się porażką, możemy zacząć myśleć, że nasze działania nie mają żądnego wpływu na sytuację, w związku z czym zaprzestajemy prób odzyskania wolności, nawet kiedy już obiektywnie rzecz biorąc odzyskamy kontrolę.

• Model ograniczeń zachowania zakłada 3 podstawowe etapy:

• spostrzeganą utratę kontroli

• reaktancję

• wyuczona bezradność

Typy kontroli

1. kontrola pierwotna - kiedy mamy możliwość wykonania reakcji, która może wyeliminować zagrożenie obecne w środowisku

2. kontrola poznawcza, kiedy przetwarzamy informacje dotyczące zagrożenia w taki sposób, że oceniamy je jako mniej zagrażające lub lepiej je rozumiemy

3. kontrola decyzyjna - kiedy mamy wybór między rożnymi możliwościami, np. wybór miejsca zamieszkania w spokojnym lub w hałaśliwym środowisku.

Dodatkowo: kontrola retrospektywna - dotyczy kontroli przyszłych zdarzeń awersyjnych.

• kontrola pierwotna - bezpośrednia kontrola nad istniejącymi warunkami

• kontrola wtórna - dostosowanie się do obcych realiów i osiągnięcie zadowolenia z istniejącego stanu rzeczy.

Aspekty bezradności

• efekty wyuczonej bezradności interpretuje się w terminach teorii atrybucji

Perspektywa stresu środowiskowego

• stres

• komponent fizjologiczny - stres systemiczny

• komponent behawioralny i emocjonalny - stres psychologiczny.

Charakterystyka stresorów

Wydarzenia katastrofalne

• dotyka wiele osób najczęściej, jednostka otrzymuje wsparcie

Stresory osobiste

• jak np. choroba czy śmierć ukochanej osoby

Stresory tła

• dzielą się na:

• uciążliwości dnia codziennego

• mikrostresory - trwałe mało intensywne problemy występujące jako cześć codziennej rutyny.

Ocena poznawcza

• TO, czy dane zdarzenia stanie się stresorem zależy od wielu czynników, włączając w to cechy samego zdarzenia i sposób, w jaki jednostka je ocenia. Konieczna jest zatem poznawcza ocena bodźca jako zagrażającego.

Rodzaje oceny poznawczej

• Ocena krzywdy lub straty koncentruje się na szkodzie, która została już wyrządzona

• Poznawcza ocena zagrożenia koncentruje się na przyszłych niebezpieczeństwach.

• Ocena poznawcza wyzwań - koncentruje się nie na szkodzie, ale na możliwości przezwyciężenia stresora.

Czynniki wpływające na ocenę poznawczą

• radzenie sobie ze stresem:

• stłumienie-uwrażliwienie - stopień, w jakim ludzie myślą o stresorach

• odsiewanie - zdolność jednostki do ignorowania bodźców zewnętrznych lub do zachowania hierarchii wymagań

• zaprzeczanie

Charakterystyka reakcji stresowych

• pierwotna ocena poznawcza - oszacowanie samego zagrożenia

• wtórna ocena poznawcza - oszacowanie możliwości poradzenia sobie ze stresem

Reakcje fizjologiczne

• ogólny zespół adaptacji - GAS 3 fazy

• reakcja alarmowa

• faza odporności

• faza wyczerpania

Strategie radzenia sobie ze stresem

Adaptacja

• w większości sytuacji, kiedy awersyjny bodziec działa wielokrotnie, reakcja stresowa stopniowo słabnie - adaptacja

Efekty następcze

• adaptacja do stresu może mieć długotrwałe konsekwencje lub efekty następcze

• czas refrakcji - czas, w jakim organizm wraca do normy

Psychologia ekologiczna Barkera

• psychologia ekologiczna

• wpływ ośrodków aktywności na zachowanie zbiorowości ludzkich, nazwany pozajednostkowym wzorcem zachowania

Natura ośrodka aktywności

• zależność między stałymi wzorcami zachowania a środowiskiem fizycznym.

• Wiedza o ośrodku pozwala przewidywać zachowanie jakie się w nim pojawia.

Obsada ośrodka aktywności

• teoria obsady

• minimalna obsada - minimalna liczba uczestników niezbędna do utrzymania ośrodka aktywności

• pojemność - maksymalna liczba osób, jaką jest w stanie pomieścić ośrodek.

• Kiedy obsada jest niedostateczna powoduje to liczne konsekwencje dla uczestników ośrodka. Muszą wziąć na siebie więcej zadań niż zwykle. Muszą pracować ciężej i wykonywać trudniejsze zadania niż robiliby to w normalnych warunkach. Standardy akceptacji w warunkach niedostatecznej obsady mogą by ć zaniżone

• Nadmierna obsada wyzwala z kolei mechanizmy adaptacyjne, niezbędne do uporania się ze zbyt dużą liczbą aplikantów. Jednym z oczywistych rozwiązań jest zwiększenie pojemności, najprościej je osiągnąć przez powiększenie środowiska fizycznego.

- 1 -

---