program nauczania


JóZYK ACIĄSKI
Porta Latina
Program nauczania jzyka "aciłskiego
i kultury antycznej
dla liceum ogólnokszta"cącego
zakres podstawowy i rozszerzony
Stanis"aw Wilczyłski
Ewa Pobiedziłska
Wydawnictwo Szkolne PWN
Warszawa 2005
Redaktor
Ma"gorzata Krajewska
Redaktor techniczny
Maryla Broda
Program dopuszczony do uŻytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
pod numerem DKOS-5002-45/05
Copyright by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.
Warszawa 2005
Spis treĘci
Akty prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
I. Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
II. Cele edukacyjne i wychowawcze ogólne i szczegó"owe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
III. TreĘci nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
IV. Przyk"adowy rozk"ad materia"u nauczania
ze wskazaniem oczekiwanych osiągni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
V. Procedury osiągania celów. Formy i metody kszta"cenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
VI. rodki dydaktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
VII. Przewidywane osiągnicia uczniów.
Uszczegó"owienie zapisu w Podstawie programowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
VIII. Kontrola i ocena pracy ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
IX. Zalecana literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Porta Latina. Program nauczania 3
Akty prawne
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
z dnia 6 listopada 2003 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz kszta"cenia ogólnego w poszczególnych typach szkó"
(Dz. U. Nr 210, poz. 2041)
Kszta"cenie w zakresie podstawowym
D. Dotyczy nauki jzyka "aciłskiego i kultury antycznej jako drugiego jzyka obcego
Cele edukacyjne
1. ZnajomoĘ jzyka na poziomie pozwalającym rozumienie i samodzielne t"umaczenie (z wykorzystaniem s"ownika)
oryginalnych tekstów "aciłskich.
2. Poznanie roli i miejsca kultury Ęródziemnomorskiej w Życiu wspó"czesnym i róŻnych dziedzinach wiedzy z odwo"a-
niem si do wiedzy uzyskanej na wczeĘniejszych etapach kszta"cenia.
Zadania szko"y
1. Zapoznanie uczniów z jzykiem "aciłskim w zakresie umoŻliwiającym t"umaczenie tekstów oryginalnych i preparo-
wanych.
2. Rozwijanie w uczniach poczucia przynaleŻnoĘci do krgu kultury Ęródziemnomorskiej; zapoznanie z przekazaną przez
staroŻytnoĘ tradycją Życia obywatelskiego.
3. Nauczanie pos"ugiwania si poprawną polszczyzną i rozumienia terminologii wspó"czesnej opartej na jzykach kla-
sycznych; rozwijanie wraŻliwoĘci jzykowej i kszta"towanie kultury jzyka.
4. Doskonalenie ogólnej sprawnoĘci jzykowej; doskonalenie umiejtnoĘci jasnego uczniów precyzyjnego formu"owania myĘli.
5. Kszta"cenie samodzielnoĘci intelektualnej oraz sprawnoĘci w porządkowaniu pracy umys"owej.
TreĘci nauczania
1. Gramatyka, leksyka i frazeologia w zakresie umoŻliwiającym t"umaczenie i analiz fragmentów dzie" oryginalnych.
2. Wybrane fragmenty dzie" autorów staroŻytnych i autorów polsko-"aciłskich w oryginale.
3. acina jako jzyk literatury, Ęrodek komunikacji jzykowej, jzyk sakralny, jzyk tekstów naukowych.
4. Wp"yw "aciny i greki na struktur i zasoby leksykalne wspó"czesnych jzyków europejskich: "acina jako wspólny jzyk
Europejczyków.
5. Kontynuacja kszta"cenia w zakresie kultury i cywilizacji Ęródziemnomorskiej, z uwzgldnieniem nastpujących treĘci:
1) kanon topiki antycznej w literaturze i sztuce (jak odczytywa mity, pojcia, symbole),
2) elementy wiedzy o jzykach klasycznych w zakresie pozwalającym zrozumie podstawowe terminy, pojcia, powiedze-
nia i przys"owia oraz etymologi niektórych wyrazów stale obecnych w jzyku polskim i innych jzykach nowoŻytnych,
3) znaczenie dziedzictwa antyku dla kultury polskiej,
4) wybrane fragmenty dzie" autorów greckich i rzymskich w przek"adzie  w zakresie istotnym dla zrozumienia kano-
nu lektur z literatury polskiej i Ęwiatowej,
5) historia gatunków literackich, przyk"ady najwybitniejszych dzie": epos, liryka, sielanka, dramat attycki, komedia
stara i nowa, historiografia, retoryka grecka i rzymska, początki piĘmiennictwa chrzeĘcijałskiego,
6) inne elementy wiedzy o staroŻytnoĘci niezbdne do przek"adu, analizy i interpretacji tekstów.
Osiągnicia
1. Rozumienie i t"umaczenie (z wykorzystaniem s"ownika) oryginalnych tekstów "aciłskich.
2. Analizowanie, interpretowanie i komentowanie tekstów oryginalnych i w przek"adach.
3. Operatywna znajomoĘ gramatyki "aciłskiej.
4. Poprawne stosowanie w wypowiedziach wyraŻeł i terminów pochodzących z jzyków klasycznych.
5. Wykorzystywanie znajomoĘci jzyka "aciłskiego do lepszego zrozumienia zjawisk jzykowych zachodzących w jzyku
polskim i innych jzykach nowoŻytnych.
6. Poprawne formu"owanie myĘli i sądów.
7. Dostrzeganie ponadczasowych wartoĘci w dzie"ach z odleg"ych epok i rozumienie ich znaczenia dla wspó"czesnej kul-
tury polskiej i Ęwiatowej.
Porta Latina. Program nauczania 5
Kszta"cenie w zakresie rozszerzonym
Jzyk "aciłski i kultura antyczna
Obowiązuje podstawa programowa dla  jzyka "aciłskiego i kultury antycznej jako drugiego jzyka obcego dla uczniów
poznających jzyk "aciłski jako trzeci.
Dla uczniów poznających jzyk "aciłski jako drugi jzyk obcy zwiksza si zakres lektur oryginalnych i zwraca si szcze-
gólną uwag, obok t"umaczenia tekstu, na jego analizowanie, interpretowanie i komentowanie.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
z dnia 7 wrzeĘnia 2004 r.
w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s"uchaczy
oraz przeprowadzania sprawdzianów, egzaminów
w szko"ach publicznych
ż 53
1. Egzamin maturalny z przedmiotów obowiązkowych moŻe by zdawany na poziomie podstawowym lub na po-
ziomie rozszerzonym, z wyjątkiem przedmiotów, o których mowa w ust. 2. Wyboru poziomu egzaminu matural-
nego z danego przedmiotu, w czĘci ustnej i czĘci pisemnej, zdający dokonuje w deklaracji, o której mowa w ż 59
ust. 1.
2. Dla egzaminu maturalnego w czĘci ustnej z jzyka polskiego, jzyka mniejszoĘci narodowej lub jzyka grupy
etnicznej nie okreĘla si poziomu egzaminu.
ż 90
1. Egzamin maturalny w czĘci pisemnej z jzyka greckiego i kultury antycznej, jzyka "aciłskiego i kultury antycznej
oraz jzyka grupy etnicznej jest zdawany na poziomie rozszerzonym.
2. Egzamin trwa 240 minut i sk"ada si z dwóch czĘci:
1) CzĘ pierwsza trwa 90 minut i polega na napisaniu w jzyku polskim krótkiej wypowiedzi na okreĘlony temat,
z wykorzystaniem materia"u tekstowego oraz ilustracyjnego zawartego w arkuszu egzaminacyjnym.
2) CzĘ druga trwa 150 minut i polega na rozwiązaniu testu leksykalno-gramatycznego i testu na zrozumienie tek-
stu oraz na przet"umaczeniu tekstu oryginalnego na jzyk polski.
3. W czasie trwania egzaminu zdający moŻe korzysta odpowiednio ze s"ownika grecko-polskiego lub "aciłsko-polskie-
go oraz atlasu historycznego albo s"ownika jzykowego w"aĘciwego dla zdawanego jzyka grupy etnicznej.
ż 141
Egzamin maturalny w czĘci pisemnej z przedmiotów: filozofia oraz jzyk "aciłski i kultura antyczna, jako przed-
miotów obowiązkowych, moŻna zdawa począwszy od sesji wiosennej w roku szkolnym 2007/2008.
ż 142
Począwszy od sesji wiosennej w roku szkolnym 2007/2008 absolwent moŻe wybra w czĘci pisemnej egzaminu ma-
turalnego jzyk "aciłski i kultur antyczną jako przedmiot dodatkowy, jeŻeli nie wybra" go jako przedmiotu obo-
wiązkowego.
6 Porta Latina. Program nauczania
I. Wstp
Program jzyka "aciłskiego Porta Latina opracowany jest dla liceum ogólnokszta"cącego. Przy opracowaniu
uwzgldniono Podstaw programową kszta"cenia ogólnego zawartą w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodo-
wej i Sportu z dnia 6 listopada 2003, zasady przeprowadzania egzaminu maturalnego zawarte w Rozporządze-
niu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 wrzeĘnia 2004 oraz doĘwiadczenia zawodowe autorów.
W wyniku reformy oĘwiaty zosta" skrócony czas nauki w liceum z czterech do trzech lat. Dlatego chcąc wy-
kszta"ci ucznia i doprowadzi go do odpowiedniego poziomu dojrza"oĘci intelektualnej i duchowej oraz osią-
gną inne cele utylitarne, czyli przygotowa do Nowej Matury, naleŻa"o ograniczy i uporządkowa na nowo
niektóre zagadnienia, aby w krótszym czasie pokaza uczniom wp"yw kultury antycznej na kultur Europy
i nauczy ich czyta i rozumie samodzielnie proste teksty "aciłskie.
W związku z nową strukturą szkolnictwa, z róŻnymi warunkami szkó" oraz zainteresowaniami uczniów
przewiduje si moŻliwoĘ realizacji programu na poziomie podstawowym i rozszerzonym. Na tych dwóch
poziomach, począwszy od sesji wiosennej w roku szkolnym 2007/8, absolwent bdzie móg" wybra na
egzaminie maturalnym jzyk "aciłski i kultur antyczną jako przedmiot obowiązkowy. Program podsta-
wowy (175 godzin) przewiduje nauczenie podstaw jzyka i treĘci (sentencje, teksty preparowane1), które
powinny stanowi wyposaŻenie kulturowe wspó"czesnego wykszta"conego Polaka. Przy tej liczbie godzin
moŻna przygotowa ucznia do egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym.
Program rozszerzony (220 godzin) przewidziany jest dla uczniów wykazujących wiksze zainteresowanie
przedmiotem i deklarujących udzia" w Olimpiadzie Jzyka aciłskiego oraz ch zdawania jzyka "aciłskie-
go na egzaminie maturalnym na poziomie rozszerzonym. Dziki temu uczniowie poszerzą znajomoĘ jzyka
i zdobdą wikszą umiejtnoĘ analizy i t"umaczenia tekstów oryginalnych, prozaicznych i poetyckich,
których poznanie s"uŻy wprowadzeniu "adu w sfer intelektualną i duchową cz"owieka.
Niniejszy program zaleca wprowadzanie materia"u jzykowego w sposób spiralny, tzn. w kolejnych etapach
nauczania uczący si stale powtarza, pog"bia swoją wiedz i utrwala umiejtnoĘci.
Program poleca si nauczycielom, którzy bdą prowadzi zajcia w liceum ogólnokszta"cącym w zakresie
podstawowym i rozszerzonym. Minimalna liczba godzin jzyka "aciłskiego (175) zapewnia realizacj progra-
mu na poziomie podstawowym. Zak"ada si, Że dla poziomu rozszerzonego dyrektorzy szkó", dysponujący
pewną liczbą godzin dodatkowych, zwikszą liczb godzin przynajmniej do 220.
W programie przedstawione zosta"y ogólne i szczegó"owe cele edukacyjne, ramowy rozk"ad materia"u, szcze-
gó"owe treĘci kszta"cenia i zakres przewidywanych osiągni ucznia oraz omówione zosta"y procedury osią-
gania celów kszta"cenia, metody kontroli i oceny osiągni uczniów.
1
Z dzie" Cycerona, Gelliusza, Justinusa, Kurtiusa Rufusa, Kwintyliana, Liwiusza, Neposa, Pliniusza, Plutarcha, Seneki oraz z Biblii (Starego
i Nowego Testamentu)
Porta Latina. Program nauczania 7
II. Cele edukacyjne i wychowawcze ogólne i szczegó"owe
Program uwzgldnia wszystkie cele edukacyjne wymienione w Podstawie programowej dotyczącej nauczania jzyka "acił-
skiego i kultury antycznej. Sformu"owane w naszym programie cele są rozwiniciem celów opisanych w dokumencie mi-
nisterialnym. MoŻna je opisa nastpująco:
Cele ogólne
Celem podstawowym nauki jzyka "aciłskiego jest przekazanie uczniom wiedzy niezbdnej dla kszta"towania i zdo-
bycia wyŻszej kultury jzyka, Ęwiadomego pos"ugiwania si jzykiem ojczystym, który poprzez swoją histori zakotwi-
czony jest w "aciłskim dziedzictwie jzykowo-kulturowym.
Cel nadrzdny związany jest z jzykiem "aciłskim jako noĘnikiem kultury. Nauka jzyka "aciłskiego od staroŻytnoĘci
po czasy wspó"czesne by"a g"ównym sk"adnikiem ogólnego wykszta"cenia Europejczyka, stymulowa"a rozwój intelektu-
alny m"odego cz"owieka, pobudza"a aktywnoĘ umys"ową, rozwija"a zdolnoĘci poznawcze, wyrabia"a dociekliwoĘ i kry-
tycyzm, rozbudza"a wraŻliwoĘ moralną i estetyczną dziki wyjątkowym walorom wychowawczym treĘci przekazanych
przez staroŻytnoĘ.
Nauka jzyka "aciłskiego nie jest celem samym w sobie. Jzyk bowiem jest tu Ęrodkiem, dziki któremu uczeł  w wie-
ku intensywnego rozwoju umys"owo-psychicznego  styka si z wielkimi i nigdy nie zdezaktualizowanymi walorami wy-
chowawczymi Antyku, by osiągną dojrza"oĘ umys"ową i duchową. Od początku bowiem w Europie problem wychowa-
nia cz"owieka wiąza" si ze studiami nad staroŻytnoĘcią. Uchodzi"a ona w oczach póęniejszych epok za niewyczerpane
ęród"o wiedzy i kultury, w czasach nowoŻytnych zw"aszcza traktowanych jako wzory klasyczne.
Jzyk "aciłski nie musi spe"nia postulatu przydatnoĘci w prostej komunikacji Życia codziennego, powinien natomiast
pomaga w rozwoju duchowym cz"owieka. Jest to moŻliwe dziki waŻkoĘci przekazu s"ownego, jaki pozostawi"a nam li-
teratura antyczna oraz myĘl chrzeĘcijałska. Czytanie autorów staroŻytnych i Ęredniowiecznych s"uŻy wprowadzaniu "a-
du (kosmosu) w sfer intelektualną i duchową cz"owieka.
Uczniowie, co nie mniej waŻne, dziki nauce "aciny, a poprzez nią dziki poznaniu myĘli antycznej, zyskują niebanalną
wiedz o Ęwiecie, o potrzebie przyk"adania miary klasycznej do wszystkiego, co myĘlimy, obserwujemy, doĘwiadczamy,
czynimy. Zdobywają kryteria oceny rzeczywistoĘci na terenie niezwykle rozleg"ym i w przestrzeni, i w czasie, co chroni
ich przed popadaniem w umys"owy prowincjonalizm.
Nauka fleksji i sk"adni jzyka "aciłskiego u"atwia logiczne myĘlenie i wnioskowanie, pomaga wys"awia si prosto i pre-
cyzyjnie, a zatem u"atwia porozumiewanie si midzyludzkie.
Edukacj w szkole rozpoczynamy od elementów morfologii i sk"adni "aciłskiej. Realizacja tych tematów pozwoli na zro-
zumienie budowy zdania nie tylko "aciłskiego, ale kaŻdego jzyka europejskiego. Poznanie nawet niewielkiego zbioru
s"ów umoŻliwia orientowanie si w zaleŻnoĘci jzyków europejskich, w tym jzyka polskiego, od "aciny. Pozwala zdoby
ĘwiadomoĘ przynaleŻnoĘci do wspólnego krgu kulturowego na p"aszczyęnie jzykowej.
Co waŻniejsze, na lekcjach "aciny przeprowadza si taką analiz poj, sądów (zdał), myĘli (a naleŻy to do istoty progra-
mu), która prowadzi do uwaŻnego stosunku do s"owa. Im g"bsza pami wynurza si na powierzchni, tym "atwiej od-
rzuci wszelkie bezwartoĘciowe, mia"kie treĘci powodujące duchowy chaos i zamt intelektualny.
Dziki programowi jzyka "aciłskiego wraz z waŻkimi zagadnieniami kultury antycznej kszta"cenie szkolne pozostaje w nur-
cie tradycji humanistycznych i jednoczeĘnie otwiera si na nowe wyzwania, przede wszystkim kulturalne, zjednoczonej Eu-
ropy (Europa coniuncta). Program klasyczny jzyka "aciłskiego nie tylko moŻe wpisa si w program rozwoju szko"y, ale
nada jej swoiste znami, dziki temu, Że kszta"cenie klasyczne nie jest juŻ dzisiaj zjawiskiem powszechnym w Polsce.
Cele szczegó"owe (wraz z zadaniami nauczyciela)
Dla poziomu podstawowego  P:
A. ZnajomoĘ jzyka "aciłskiego na poziomie pozwalającym na rozumienie i samodzielne t"umaczenie
(z wykorzystaniem s"ownika) oryginalnych tekstów "aciłskich poprzez:
1. doprowadzenie uczniów do opanowania okreĘlonej iloĘci s"ów i zwrotów oraz przyswojenia zagadnieł gramatycznych
w zakresie umoŻliwiającym t"umaczenie tekstów preparowanych i oryginalnych o mniejszym stopniu trudnoĘci,
a mianowicie do:
a. rozpoznawania czĘci mowy i ich przynaleŻnoĘci fleksyjnej (deklinacje, koniugacje),
b. znajomoĘci paradygmatów odmian,
c. umiejtnoĘci rozwiązywania róŻnorodnych wiczeł gramatyczno-s"ownikowych,
d. rozpoznawania konstrukcji sk"adniowych charakterystycznych dla jzyka "aciłskiego i rodzajów zdał podrzdnych,
8 Porta Latina. Program nauczania
e. dostrzegania róŻnic i podobiełstw sk"adniowych midzy jzykiem "aciłskim i polskim,
f. pos"ugiwania si s"ownikiem "aciłsko-polskim i polsko-"aciłskim,
g. dostrzegania etymologii zapoŻyczeł "aciłskich w jzyku polskim i innych jzykach nowoŻytnych,
h. pamiciowego opanowania s"ownictwa "aciłskiego umoŻliwiającego t"umaczenie tekstów (oko"o 600 s"ówek rocz-
nie);
2. zapoznanie uczniów z jzykiem "aciłskim w takim stopniu, aby mogli rozumie popularne zwroty, sentencje, powie-
dzenia i wyraŻenia "aciłskie funkcjonujące w jzyku i kulturze polskiej.
B. Poznanie roli i miejsca kultury Ęródziemnomorskiej w Życiu wspó"czesnym i róŻnych dziedzinach nauki
z odwo"aniem si do wiedzy uzyskanej na wczeĘniejszych etapach kszta"cenia:
1. Uczeł ma ĘwiadomoĘ przynaleŻnoĘci do krgu kultury Ęródziemnomorskiej dziki:
a. poznaniu jzyka "aciłskiego jako jednego ze sk"adników wspólnej kultury europejskiej,
b. poznaniu dziedzictwa kulturowego ródziemnomorza, które w trakcie swych dziejów przej"a Europa, w tym Pol-
ska;
2. Uczeł pozna" przekazaną przez staroŻytnoĘ tradycj Życia obywatelskiego waŻną dla kszta"towania w"a-
snej postawy obywatelskiej:
a. Życie obywatelskie staroŻytnych Greków i Rzymian; prawa i obowiązki obywateli,
b. formy sprawowania w"adzy (demokracja atełska, ustrój Sparty, republika rzymska),
c. niewolnictwo.
Dla poziomu rozszerzonego  R:
oprócz opanowania materia"u podstawowego i osiągnicia podstawowych celów (P) wymaga si od ucznia:
1. opanowania jzyka "aciłskiego w stopniu pozwalającym na lektur tekstów oryginalnych, co u"atwi g"bszy kontakt
z kulturą Ęródziemnomorską:
a. przyswojenia okreĘlonej iloĘci s"ów (oko"o 1800) i zwrotów,
b. opanowania zagadnieł gramatycznych umoŻliwiających zdobycie wikszej bieg"oĘci w t"umaczeniu przy pomocy
s"ownika tekstów oryginalnych (w zakresie okreĘlonym przez standardy egzaminacyjne),
c. opanowania umiejtnoĘci analizowania treĘci i budowy zdania,
d. rozumienia wp"ywu "aciny na rozwój jzyków nowoŻytnych;
2. g"bszego rozumienia norm moralnych charakterystycznych dla kultury Ęródziemnomorskiej przekazanych w litera-
turze antycznej (m.in. obiektywna wiedza, umiejtnoĘ przyznania si do b"du, uznanie racji antagonisty, wolnoĘ
osoby ludzkiej; poszanowanie tradycji kulturowej, w tym religijnej, kaŻdego narodu; przestrzeganie prawa jako sztu-
ki zachowywania tego, co dobre [moralnie] i sprawiedliwe; odpowiedzialnoĘ za s"owa i czyny; odpowiedzialnoĘ ro-
dzicielska itp.).
Porta Latina. Program nauczania 9
III. TreĘci nauczania
Wymiar podstawowy = P  obejmuje opanowanie ok. 600 s"ów i zwrotów rocznie, odmian i rozpoznawanie form
fleksyjnych (I V deklinacja i I IV koniugacja); dokonywanie prostych transformacji gramatycznych; klasyfikacj zdał
podrzdnych. Uczeł powinien umie rozpoznawa podstawowe konstrukcje sk"adniowe; wyjaĘnia pojcia i terminy
w jzyku polskim, mające ęród"o w "acinie; t"umaczy przy pomocy s"ownika i rozumie "atwy, preparowany tekst "acił-
ski; rozpoznawa funkcj poszczególnych elementów tekstu (z pomocą lub bez pomocy nauczyciela).
Wymiar rozszerzony = R  oprócz opanowania materia"u podstawowego (P) uczeł umie w szerszym zakresie odmie-
nia, rozpoznawa, tworzy i uŻy formy fleksyjne i sk"adniowe, s"owa i zwroty; t"umaczy tekst, czyli rozpoznawa ogól-
ny sens tekstu, stosowa poprawne techniki przek"adu "aciłskich struktur sk"adniowych; znajdowa w"aĘciwe polskie
odpowiedniki leksykalne dla "aciłskich wyrazów i związków frazeologicznych; redagowa spójny i poprawny stylistycz-
nie przek"ad.
Materia" nauczania z podzia"em na lata nauki
Klasa I
Morfologia
Opanowanie pamiciowe podstawowych wzorów odmian rzeczowników i czasowników  P.
Wymowa i akcent w jzyku "aciłskim. Wyrazy proste i z"oŻone  P.
Rzeczowniki deklinacji I III (podstawowe wzory odmian). Pluralia tantum  P.
Przymiotniki deklinacji I, II, III  P.
Zaimki osobowe, zaimek zwrotny, zaimki dzierŻawcze, pytające (quis? quid?), wskazujące is, ea, id; idem, eadem, idem,
zaimki nieokreĘlone, zaimek wzgldny  P.
Czasowniki I IV koniugacji. Indicativus activi i passivi czasów: praesens, imperfectum, futurum I, perfectum, plusqu-
amperfectum i futurum II; imperativus praesentis activi i passivi; infinitivus praesentis, perfecti activi i passivi. Supi-
num. Participium perfecti passivi  P.
S"owo posi"kowe esse ze z"oŻeniami  P.
Coniunctivus praesentis, imperfecti, perfecti, plusquamperfecti activi i passivi czasowników wszystkich koniugacji  P.
Liczebniki g"ówne i porządkowe od 1  100, odmiana mille  P.
NieregularnoĘci w odmianie rzeczowników  R.
Przymiotniki zaimkowe  R.
Sk"adnia
Budowa zdania pojedynczego; podmiot, orzeczenie czasownikowe, imienne; infinitivus jako dope"nienie  P.
Przyimki "ączące si z accusatiwem i ablatiwem  P.
Przeczenie w zdaniu "aciłskim. Dope"nienie po przeczeniu  P.
Accusativus cum infinitivo; nominativus cum infinitivo; accusativus duplex; nominativus duplex  P.
Dativus possessivus  P. Ablativus temporis  P.
Zdania wzgldne  P.
Zdania okolicznikowe  czasu, przyczyny, warunku, przyzwolenia  z orzeczeniem w indicatiwie  P.
Zdania warunkowe (modus potentialis i irrealis)  P.
Zdania celowe i dope"nieniowe (ut finale, ut obiectivum)  P.
Coniunctivus w zdaniach g"ównych  P.
Ablativus causae  R.
S"ownictwo (oko"o 600 s"ów i zwrotów)
Grupowanie wyrazów etymologicznie pokrewnych (audire, auditor, auditio, auditorium)  P.
Przyimki w roli przedrostków przy czasownikach (ad-iuvo, con-struo, de-vinco, ex-cedo, in-venio, prae-pono, sub-duco)  P.
Grupowanie synonimów, homonimów, paronimów, antonimów  R.
Grupowanie wyrazów i zmiennoĘci ich znaczenia  R.
Przyrostki przymiotnikowe i rzeczownikowe (labor  laboriosus; delectatio  delectabilis)  R.
10 Porta Latina. Program nauczania
MATERIA KULTUROWY
Wymiar podstawowy
Chronologia staroŻytnoĘci.
Elementy historii i geografii Ęwiata staroŻytnego grecko-rzymskiego (okres trwania królestwa, republiki, cesarstwa, kil-
ka waŻniejszych faktów i postaci historycznych; ogólna znajomoĘ mapy basenu Morza ródziemnego).
Mitologia: wybór mitów greckich  mity trojałskie, bogowie olimpijscy, Herakles, Eneasz; legendy związane z początka-
mi Rzymu, funkcja mitu w literaturze, jzyk mitu.
ycie codzienne Greków i Rzymian (zagadnienia związane z treĘcią przerabianych tekstów (np. uczeł i nauczyciel; edu-
kacja i cel kszta"cenia w Rzymie; pan i niewolnik; uczty w stylu greckim i rzymskim itp.).
Podstawowe wiadomoĘci o dziejach jzyków europejskich (jzyki romałskie).
Latinitas viva.
Wymiar rozszerzony
Elementy wiedzy o staroŻytnoĘci grecko-rzymskiej jako komentarz i t"o dla t"umaczonych tekstów:
Dzie"o Homera i kilka aspektów jego sztuki poetyckiej na podstawie wybranych fragmentów w przek"adzie.
Fragmenty Metamorfoz Owidiusza, klucze poznania jzyka mitu i sposoby jego interpretacji. Polityczna oraz spo"eczno-
-moralna wymowa mitu o początkach Rzymu.
Wybrane zagadnienia z literatury staroŻytnej (fragmenty eposu Homera i Dziejów Liwiusza oraz Ksigi Rodzaju w prze-
k"adzie).
Artes liberales oraz humanitas w tekstach "aciłskich i w dziedzictwie europejskim i polskim (na podstawie wybranych przy-
k"adów z literatury polskiej, np. prozy Zbigniewa Herberta).
Sztuka odczytania tekstu biblijnego, tzw. prehistorii biblijnej w Ksidze Rodzaju, np. wię rodzinna a bratobójstwo.
Niewolnictwo jako z"oŻone zjawisko spo"eczne i moralne (np. na podstawie listów Seneki).
Pojcie pałstwa w prawie rzymskim; filozoficzna geneza pałstwa. Formy sprawowania rządów w pałstwie arystokra-
tycznym, wojskowym, w republice. Rozumienie pałstwa w Unii Europejskiej. Formy rządów związane z dobrem wspól-
nym i z"em spo"ecznym (wybrane fragmenty z pism Cycerona oraz ze wspó"czesnej publicystyki).
Bajki Fedrusa.
Przydzia" czasu (przyk"adowy)
46 godzin lekcyjnych  na przerobienie materia"u gramatyczno-leksykalnego
12  na powtórzenie i utrwalenie przerobionego materia"u
18 na omówienie zagadnieł dotyczących kultury (materia" do wyboru)
14  lekcje w rezerwie
Klasa II
Morfologia
Rozpoznawanie wszystkich poniŻej wymienionych form  P.
Pamiciowe opanowanie stopniowania przymiotników, tworzenia i odmiany participiów  P.
Rzeczowniki: IV V deklinacja  P.
Przymiotniki: stopniowanie regularne  P, obocznoĘci w stopniowaniu  P, stopniowanie nieregularne  P i opisowe  R.
Przys"ówek: zasady tworzenia od przymiotników I II oraz III deklinacji  P. Stopniowanie przys"ówków  P.
Zaimki wskazujące: hic, ille, iste, ipse  P.
Czasownik: participium praesentis activi, futuri activi i passivi (gerundivum); gerundium; infinitivus futuri activi; volo,
nolo, malo; eo; fio; fero i z"oŻenia; verba defectiva  P.
Sk"adnia
Sk"adnia imion miast  P.
Accusativus cum infinitivo futuri, ablativus comparativus, genetivus partitivus  P. Sk"adnia przypadków (rozszerzenie)  R.
Gerundivum w funkcji przydawki i orzecznika  R.
Coniugatio periphrastica activa i passiva. Dativus auctoris  R.
Participium zastpujące zdania podrzdne  P.
Ablativus absolutus  P.
Zdania pytajne zaleŻne  P, consecutio temporum  R.
Zdania czasowe (cum historicum)  P.
Zdania przyczynowe  P.
Zdania przyzwolone  P.
Porta Latina. Program nauczania 11
S"ownictwo
Rozszerzenie o ok. 600 nowych s"ów zasobu wyrazów i zwrotów z czytanych tekstów  P.
Czasowniki z"oŻone z przedrostkami (cd.)  P.
Grupowanie wyrazów etymologicznie pokrewnych i zapoŻyczeł (cd.)  R.
Grupowanie synonimów, homonimów, paronimów, antonimów (cd.)  R.
Grupowanie zwrotów frazeologicznych  R.
ycie wyrazów i zmiennoĘ ich znaczenia  R.
Systematyzowanie znaczeł i roli przedrostków i przyrostków  R.
MATERIA" KULTUROWY
Wymiar podstawowy
Historia: Wojny perskie i znaczenie determinacji Greków dla dziejów Europy. Wypadki historyczne (wojna z Persami)
jako inspiracja dla literatury (dramat) i sztuki (np. Persowie Ajschylosa w przek"adzie  fragmenty).
Religia: Delfy jako oĘrodek kultu religijnego na podstawie przerabianych tekstów (Justinus).
Edukacja i filozofia: szko"a Pitagorasa i początki filozofii greckiej (na podstawie tekstów Kwintyliana oraz opracował fi-
lozofii staroŻytnej); Rola literatury w Życiu cz"owieka (np. listy Seneki).
Polityka i retoryka: Cechy dobrego administratora i polityka (fragmenty tekstów Cycerona, np. De re publica, De oratore).
Nauka: Kalendarz juliałski i gregoriałski.
Program poetycko-muzyczny: Ęredniowieczna poezja religijna i Ęwiecka w oryginale i przek"adzie (nagrania muzyki Ęre-
dniowiecznej i wspó"czesnej w miar posiadania Ęrodków audialnych).
Latinitas viva.
Wymiar rozszerzony
Elementy wiedzy o staroŻytnoĘci i Ęredniowieczu jako komentarz i t"o dla t"umaczonych tekstów:
RóŻne szko"y filozoficzne i ich twórcy (m.in. szko"a pitagorejska, sokratejska, cynicka, epikurejska, stoicka i in.). G"ów-
ne za"oŻenia filozoficzne poszczególnych kierunków.
Artes liberales jako wyposaŻenie umys"u cz"owieka wolnego. Formująca funkcja wiedzy (teksty Kwintyliana, Cycerona,
Seneki, opinie wspó"czesnych autorów).
Retoryka oraz metody i cel kszta"cenia mówcy (osoby publicznej). Idea" mówcy. Sapientia jako postulat filozoficznego
i retorycznego wykszta"cenia.
Wybrane zagadnienia z literatury biblijnej Nowego Testamentu w wersji "aciłskiej: np. niezaleŻnoĘ i autonomicznoĘ
wspólnoty religijnej i politycznej.
Bajki Fedrusa (cd.).
Fragmenty klasycznej poezji "aciłskiej (Owidiusz).
Europejska twórczoĘ sekwencyjna XII XIII w. Sposób poetyckiego obrazowania i symbolika biblijna w poezji sekwen-
cyjnej. Forma muzyczna sekwencji. redniowieczna poezja religijna (sekwencje) inspiracją dla kompozytorów w nastp-
nych epokach (do wspó"czesnoĘci).
Wybrane utwory ze Ęwieckiej poezji Ęredniowiecznej Carmina Burana w programie literacko-muzycznym.
Przydzia" czasu (przyk"adowy)
46 godzin lekcyjnych  na przerobienie materia"u gramatyczno-leksykalnego
12  na powtórzenie i utrwalenie przerobionego materia"u
18 na omówienie zagadnieł dotyczących kultury (materia" do wyboru)
14  lekcje w rezerwie
Klasa III (wymiar podstawowy  35 godzin lekcyjnych;
wymiar rozszerzony  35 + 45 godzin)
Morfologia
Rozpoznawanie wszystkich poniŻej wymienionych form  P.
Powtarzanie i utrwalanie materia"u gramatycznego (deklinacje, koniugacje)  P.
Verba deponentia I IV koniugacji; verba semideponentia  P.
Verba defectiva  R.
Liczebniki g"ówne i porządkowe od 100 1000; odmiana unus, duo, tres  P.
Niektóre nieregularnoĘci w odmianie rzeczowników  R.
12 Porta Latina. Program nauczania
Sk"adnia
Zdania skutkowe i podmiotowe  P.
Powtórzenie i utrwalenie poznanych konstrukcji sk"adniowych (a.c.i., n.c.i., dativus possessivus, ablativus absolutus, co-
niugatio periphrastica activa i passiva) oraz zdał podrzdnie z"oŻonych z orzeczeniem w indicatiwie i coniunctiwie:
 zdania podrzdne ze spójnikiem ut (celowe, dope"nieniowe, skutkowe, przyzwolone, porównawcze),
 zdania podrzdne ze spójnikiem cum (czasowe, przyczynowe, przyzwolone),
 zdania wzgldne i wzgldno-okolicznikowe  P.
Zestawienie participiów i infinitiwów  P.
S"ownictwo
Utrwalanie i poszerzanie s"ownictwa (oko"o 300 s"ów)  P.
Poszerzanie zasobu s"ów, wyrazów, zwrotów na podstawie czytanych fragmentów z dzie" prozaików i poetów epoki kla-
sycznej oraz autorów polsko-"aciłskich  R.
Doskonalenie sztuki przek"adu  R.
Rozpoznawanie zapoŻyczeł "aciłskich w jzyku polskim i jzykach nowoŻytnych  R.
Materia" kulturowy  P
Elementy wiedzy o staroŻytnoĘci jako komentarz do t"umaczonych tekstów autorów klasycznych i polsko-"aciłskich:
Elementarne zasady dobrego rządzenia w pałstwie demokratycznym; sprzecznoĘci i trudnoĘci systemu demokratyczne-
go  m.in. przyczyny i skutki ostracyzmu (teksty Cycerona, Neposa; autorzy wspó"czeĘni).
Materia" tekstowy  R
Przyk"ady epistolografii rzymskiej (Pliniusz M"odszy, Seneka).
Zapiski  Commentarii de bello Gallico Cezara jako historyczne ęród"o poznania staroŻytnych Gallów, Germanów i Bryta-
nów oraz ich obyczajów.
Wybrane fragmenty z mów Cycerona (np. OskarŻenie Katyliny jako mowa obrołcza porządku spo"ecznego w republice
rzymskiej).
Rozprawy filozoficzne Cycerona w wyborze.
Fragmenty dziejów Rzymu wed"ug Liwiusza.
Fragmenty z dzie"a De republica emendanda A.F. Modrzewskiego jako dojrza"y wyraz myĘli spo"eczno politycznej polskie-
go odrodzenia zakotwiczonej w dorobku antycznej myĘli politycznej i filozoficznej.
Katechizmowy skrót wiadomoĘci o Polakach i ich obyczajach Marcina Kromera napisany dla czytelnika na zachodzie
Europy.
Poezja "aciłska okresu klasycznego (Katullus, Owidiusz, Horacy, Wergiliusz).
Latinitas viva. Przyk"ady dyplomów honorowych (doctor honoris causa, civis honoris causa).
Przydzia" czasu (przyk"adowy)
20 godzin lekcyjnych  na przerobienie materia"u gramatyczno-leksykalnego
18 na powtórzenie i utrwalenie przerobionego materia"u
15 na omówienie zagadnieł dotyczących kultury (materia" do wyboru)
12  lekcje w rezerwie
Ponadto dla programu rozszerzonego 45 godzin lekcyjnych przeznaczonych na czytanie tekstów oryginalnych prozaicz-
nych i poetyckich.
Porta Latina. Program nauczania 13
IV. Przyk"adowy rozk"ad materia"u nauczania
ze wskazaniem oczekiwanych osiągni2
Klasa I
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
1.  Wymowa i akcent w jzyku  Zaznajomienie uczniów  Uczeł umie wymawia g"oski
"aciłskim. z wymową g"osek "aciłskich "aciłskie.
Liczba  Wyrazy "aciłskie w jzyku i prawid"owym akcentowaniem.  Uczeł pozna" zasady
godzin polskim.  Zapoznanie z niektórymi prawid"owego akcentowania
 1  Latinitas viva. sposobami powstawania wyrazów.
zapoŻyczeł "aciłskich  Uczeł dostrzega zapoŻyczenia
w jzyku polskim. w jzyku polskim i innych
 Zasygnalizowanie zjawiska europejskich jzykach, których
"aciny mówionej we wspó"czesnej si uczy.
kulturze europejskiej i amery-  Uczeł uĘwiadamia sobie, Że
kałskiej. jzyk "aciłski spe"nia warunki
jzyka mówionego.
2.  Temat i kołcówki czasownika.  Sprawdzenie i utrwalenie  Uczeł potrafi p"ynnie czyta
 indicativus praes., imperf., umiejtnoĘci czytania tekst lekcji i poprawnie
Liczba fut. act., infinitivus praes., i akcentowania. akcentowa nowo poznane
godzin imperativus praes.  Zaznajomienie z odmianą wyrazy "aciłskie.
 2  Formy podstawowe czasownika. czasownika w praesens,  Uczeł zna kołcówki osobowe
 Zaimki osobowe. imperfectum i futurum strony czasownika w stronie czynnej
 Budowa zdania pojedynczego czynnej i wiczenie jej i rozpoznaje je w tekĘcie.
(podmiot, orzeczenie zapamitania.  Uczeł umie rozpoznawa
czasownikowe; infinitivus  Uczenie rozpoznawania koniugacje i tematy
jako dope"nienie). koniugacji (zw"aszcza II i III). czasowników.
 Zapoznanie ze sposobem analizy  Uczeł potrafi odmienia
zdania pojedynczego. czasowniki I IV koniugacji
 Wskazanie podstawowej techniki w trzech czasach activi.
t"umaczenia zdania "aciłskiego.  Uczeł potrafi rozpozna
 Przygotowanie gruntu do w zdaniu formy czasowników
przysz"ej analizy sk"adni a.c.i. i powiąza je z innymi czĘciami
zdania.
 Uczeł zna sposób analizowania,
czyli poprawnego t"umaczenia
zdania pojedynczego.
 Uczeł potrafi zbudowa proste
pojedyncze zdanie "aciłskie.
 Uczeł dostrzega róŻnice
sk"adniowe w jzyku "aciłskim
i polskim.
 Uczeł rozumie obecnoĘ rdzeni
"aciłskich w wyrazach polskich.
 Uczeł opanowa" pamiciowo
kilka sentencji i zwrotów
"aciłskich.
2
Tematyka zaj zosta"a zaczerpnita z podrcznika do jzyka "aciłskiego Porta Latina autorstwa Stanis"awa Wilczyłskiego, Ewy Pobiedził-
skiej i Anny Jaworskiej, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2005
14 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
3.  Rzeczowniki i przymiotniki  Utrwalanie poprawnego  Uczeł potrafi poprawnie
deklinacji I (-a); wyjątki rodzaju i p"ynnego czytania tekstu i p"ynnie czyta tekst lekcyjny.
Liczba mskiego. "aciłskiego.  Uczeł zna nazwy przypadków
godzin  Odmiana s"owa posi"kowego esse.  Przypomnienie polskich nazw i pytania do nich.
 2 3  Orzeczenie imienne. przypadków i pytał do nich.  Uczeł zna kołcówki deklinacji I
 Przyimki "ączące si  Zaznajomienie z "aciłskimi i potrafi odmienia rzeczownik
z accusatiwem i ablatiwem. nazwami przypadków z przymiotnikiem.
i pytaniami do nich.  Uczeł umie rozpoznawa
 Zapoznanie z odmianą w tekĘcie funkcje przypadków
rzeczownika i przymiotnika i widzie ich wspó"zaleŻnoĘ.
wed"ug deklinacji I.  Uczeł zna zaleŻnoĘ przypadków
 Zapoznanie z odmianą s"owa od przyimków in, de, ex.
posi"kowego (praesens).  Uczeł potrafi analizowa
 Wskazanie rekcji przyimków przerobione zdania i poprawnie
in, de, ex. je t"umaczy.
 wiczenie podstawowej analizy  Uczeł potrafi zbudowa
i techniki t"umaczenia zdania pojedyncze zdanie "aciłskie
pojedynczego. z zastosowaniem poznanych
 T"umaczenie zdał ze sk"adnią form koniugacyjnych
a.c.i. (bez analizy). i deklinacyjnych.
 Rozbudzenie motywacji uczenia  Uczeł opanowa" 2 nowe
si jzyka "aciłskiego sentencje "aciłskie.
(m.in. dziki znajomoĘci  Uczeł wypowiada si
sentencji i funkcjonowania (w formie ustnej lub pisemnej)
(Życia) wyrazów "aciłskich na tematy związane
w jzyku polskim, angielskim, z poznanymi sentencjami.
niemieckim, francuskim).
4.  Rzeczowniki i przymiotniki  Zapoznanie uczniów z odmianą  Uczeł zapamituje paradygmat
deklinacji II (-o), rodzaju rzeczownika i przymiotnika deklinacji II.
Liczba mskiego i nijakiego. wed"ug deklinacji II.  Uczeł przyswaja sobie
godzin  Pluralia tantum.  Zapoznanie z odmianą s"ownictwo związane
 3  Przyimki "ączące si z acc. imies"owów (participium perfecti z deklinacją II.
i abl. (cd.)  post, per, inter, cum, passivi, futuri activi) wed"ug  Uczeł rozumie i zapamituje
sine. poznanych juŻ zasad odmiany rekcj przyimków.
 Edukacja w Rzymie. przymiotników deklinacji I i II.  Uczeł rozróŻnia i rozpoznaje
 Doskonalenie sprawnoĘci rodzaj i przynaleŻnoĘ
uczniów w czytaniu tekstu rzeczowników i przymiotników
"aciłskiego. do poznanych deklinacji.
 Zapoznanie z przyimkami  Uczeł wiczy sprawnoĘ
rządzącymi accusatiwem w analizowaniu i t"umaczeniu
i ablatiwem (cd.). zdał pojedynczych
 Utrwalanie poznanych odmian i wspó"rzdnie z"oŻonych.
czasowników i rzeczowników.  Uczeł potrafi wypowiedzie si
 wiczenie umiejtnoĘci na temat treĘci zawartej
analizowania zdania w lapidarnie ujtej sentencji.
pojedynczego i z"oŻonego  Uczeł zapoznaje si
wspó"rzdnie. z systemem szkolnictwa
 wiczenie sztuki dyskutowania w staroŻytnym Rzymie.
nad treĘcią przet"umaczonego
tekstu.
 Zapoznanie uczniów
z systemem szkolnictwa
w staroŻytnym Rzymie.
Porta Latina. Program nauczania 15
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
5.  Accusativus cum infinitivo.  Zapoznanie uczniów  Uczeł rozpoznaje zwrot a.c.i.
 acina w jzykach europejskich. z konstrukcją accusativus  Uczeł potrafi t"umaczy
Liczba cum infinitivo. poprawnie zdanie ze sk"adnią
godzin  Nauczenie rozróŻniania a.c.i.
 2 i poprawnego t"umaczenia  Uczeł pamita s"owa
zdania z a.c.i. wywo"ujące sk"adni a.c.i.
 Doskonalenie poprawnego  Uczeł potrafi samodzielnie lub
t"umaczenia i analizowania z pomocą nauczyciela t"umaczy
zdania "aciłskiego pod wzgldem rozbudowane zdania "aciłskie
gramatycznym. pojedyncze, wspó"rzdnie
 Zwrócenie uwagi uczniów z"oŻone, podrzdnie z"oŻone.
na Życie jzyka "aciłskiego  Uczeł dostrzega wp"yw jzyka
w róŻnych jzykach europejskich. "aciłskiego na jzyki europejskie.
6.  Imperfectum i futurum I activi  Zapoznanie uczniów ze sposobem  Uczeł rozpoznaje czasy tworzone
I IV koniugacji oraz s"owa tworzenia form imperfectum od tematu praesentis.
Liczba posi"kowego esse. i futurum I.  Uczeł potrafi tworzy formy
godzin  Mit trojałski.  Wywiczenie rozpoznawania czasów tworzonych od tematu
 3  Homer  obserwator ludzi i tworzenia form czasów praesentis i zastosowa je
i zdarzeł (fragmenty Iliady tworzonych od tematu praesentis. w zdaniu.
w przek"adzie, np. ks. II 170 198  Zwrócenie uwagi na rodzaje  Uczeł potrafi samodzielnie lub
 portret Odyseusza). czynnoĘci wyraŻonych przez z pomocą nauczyciela t"umaczy
imperfectum. zdania z konstrukcją a.c.i.
 Doskonalenie sprawnoĘci  Uczeł zna krótkie sentencje.
uczniów w czytaniu tekstu  Uczeł potrafi dokona analizy
"aciłskiego. fragmentu Iliady i wskaza
 Dokonanie analizy jzykowej istotne Ęrodki, jakimi Homer
i analizy treĘci fragmentu Iliady pos"uguje si np. przy
w przek"adzie polskim portretowaniu postaci w danym
[dotyczącego np.  postaci momencie akcji.
z wybitną charakterystyką  Uczeł zapoznaje si z ca"oĘcią
(Arystoteles)]. lub fragmentami Iliady (planując
 Utrwalanie analizy zdał udzia" w Olimpiadzie Jzyka
z konstrukcją a.c.i., jej aciłskiego).
rozumienia i poprawnego
t"umaczenia.
 Zwracanie uwagi uczniów
na poprawnoĘ jzykową
t"umaczonych zdał i tekstu
ciąg"ego.
7.  Composita z esse.  Zapoznanie uczniów  Uczeł zapamituje znaczenie
Mit trojałski (cd.) ze z"oŻeniami czasownika esse. przedrostków i z"oŻeł
Liczba (fragmenty Odysei w przek"adzie,  Wywiczenie rozpoznawania z czasownikiem esse.
godzin np. z ks. V, VIII, XI lub z ks. II i tworzenia form czasowników  Uczeł potrafi rozpozna
 3 Eneidy). z"oŻonych w 3 czasach i tworzy formy czasów
(z naciskiem na posse i prodesse). tworzonych od tematu praesentis
 wiczenie poprawnego czasowników z"oŻonych z esse
i p"ynnego czytania tekstu i zastosowa je w zdaniu.
"aciłskiego.  Uczeł potrafi samodzielnie lub
 Czuwanie nad w"aĘciwą formą z pomocą nauczyciela t"umaczy
pracy nad tekstem (czytanie, zdania z konstrukcją a.c.i.
t"umaczenie analityczne,  Uczeł zna 3 nowe sentencje.
poprawny przek"ad, rozumienie).
16 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
 Zachcenie uczniów do  Uczeł zapoznaje si z ca"oĘcią
pamiciowego opanowania lub fragmentami Odysei
kolejnych 3 sentencji. lub Eneidy (planując udzia"
 Zapoznanie uczniów w Olimpiadzie Jzyka
z fragmentami Odysei lub Eneidy aciłskiego).
w przek"adzie.
8.  Passivum I grupy czasów   Zapoznanie uczniów ze sposobem  Uczeł poznaje i zapamituje
praesens, imperfectum, futurum I tworzenia I grupy czasów kołcówki strony biernej.
Liczba indicativi. w passivum.  Uczeł potrafi poprawnie
godzin  Accusativus i nominativus  Zapoznanie uczniów ze sposoba- t"umaczy na jzyk polski zdania
 4 5 duplex. mi t"umaczenia na jzyk polski z formami pasywnymi.
 Nominativus cum infinitivo. form "aciłskich strony biernej.  Uczeł rozpoznaje i rozumie
 Mit o Latonie, Apollinie, Dianie.  Utrwalanie odmiany strony zwroty acc. i nom. duplex
biernej; równieŻ na deponencjach. oraz n.c.i.
 Wywiczenie zamiany activum  Uczeł rozumie, Że n.c.i. jest
na passivum i odwrotnie. postacią bierną a.c.i.
 Zapoznanie uczniów ze  Uczeł potrafi kilkoma sposobami
zjawiskiem gramatycznym typu t"umaczy zdanie w n.c.i.
accusativus i nominativus duplex  Uczeł potrafi formu"owa po
po czasownikach puto, habeo "acinie odpowiedę na zadawane
(uwaŻam), nomino, voco, dico pytania do treĘci tekstu.
(nazywam), creo (wybieram).  Uczeł zna treĘ mitu
 Zapoznanie uczniów ze sk"adnią o Latonie, Apollinie, Dianie.
nominativus cum infinitivo  Uczeł t"umaczy i zapamituje
(n.c.i.) jako stroną bierną zdania krótkie sentencje (2 3).
z konstrukcją a.c.i.
 Zapoznanie uczniów ze sposoba-
mi t"umaczenia zdał z n.c.i.
 Utrwalanie sprawnoĘci uczniów
w czytaniu tekstu "aciłskiego.
 Doskonalenie u uczniów
umiejtnoĘci t"umaczenia tekstu
i poprawnego przek"adu
pisemnego.
 Zapoznanie uczniów z treĘcią
mitu o Latonie, Apollinie, Dianie.
9.  Participium perfecti passivi.  Wskazanie lub przypomnienie  Uczeł poznaje i zapamituje
 Dativus possessivus. uczniom sposobu tworzenia par- sposób tworzenia p.p.p.
Liczba  Zdania okolicznikowe, spójniki ticipium perfecti passivi (p.p.p.).  Uczeł rozumie sposób wyraŻenia
godzin zdał okolicznikowych  Utrwalenie poznanych konstrukcji posiadania przez czasownik esse
 2 3 z indicatiwem. a.c.i. i n.c.i. z datiwem.
 Mityczne początki Rzymu (1).  Zapoznanie uczniów i ze sposobem  Uczeł potrafi rozwiązywa
wyraŻania stanu posiadania przez róŻnorodne wiczenia
czasownik esse (dat. possessivus) z zastosowaniem poznanych
i wywiczenie tej formy. form (p.p.p., dat. possess., a.c.i.,
 Przypomnienie budowy zdał n.c.i.).
okolicznikowych w jzyku polskim.  Uczeł poznaje i zapamituje
 Wskazanie na spójniki rozpoczy- spójniki zdał okolicznikowych.
nające zdania okolicznikowe  Uczeł doskonali umiejtnoĘci
w jzyku "aciłskim. poprawnego t"umaczenia tekstu,
 Doskonalenie umiejtnoĘci rozpoznając dotychczas poznane
poprawnego pod wzgldem formy gramatyczne.
jzykowym i stylistycznym  Uczeł poznaje genealogi
t"umaczenia tekstu zawierającego przysz"ych za"oŻycieli Rzymu.
dotychczas poznany materia"
gramatyczny.
Porta Latina. Program nauczania 17
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
10.  Czasy tworzone od tematu  Powtórzenie odmiany esse  Uczeł pamita odmian esse we
perfecti oraz czasy z"oŻone I IV w praesens, imperfectum, wszystkich czasach indicatiwu.
Liczba koniugacji. S"owo posi"kowe esse. futurum I.  Uczeł zapamituje sposób
godzin  Infinitivus perfecti w sk"adni  Zapoznanie z czasami tworzony- tworzenia form czasownika
 4 5 a.c.i. oraz n.c.i. mi od tematu perfecti oraz z cza- od tematu perfecti oraz czasy
 Mityczne początki Rzymu (2). sami z"oŻonymi. z"oŻone I IV koniugacji.
 Zwrócenie uwagi uczniów  Uczeł rozumie wzgldnoĘ
na wzgldnoĘ czasów czasów plusquamperfectum
plusquamperfectum i futurum II. i futurum II.
 Utrwalenie sk"adni a.c.i. oraz  Uczeł rozumie, jaką czynnoĘ
n.c.i. z uŻyciem infinitiwu perfe- w stosunku do s"owa rządzącego
cti activi i passivi. w sk"adni a.c.i. wyraŻają
 Zwrócenie uwagi na rodzin poszczególne infinitiwy.
wyrazów (wybrane przyk"ady)  Uczeł dostrzega ęród"os"ów
oraz zapoŻyczenia "aciłskie "aciłski w wielu wyrazach
w jzyku polskim (równieŻ w jzyku polskim.
w angielskim, niemieckim,  Uczeł doskonali umiejtnoĘci
francuskim). t"umaczenia tekstu "aciłskiego
 Doskonalenie poprawnego pod wzgldem gramatycznym,
t"umaczenia tekstu jzykowym i stylistycznym.
i pisemnego przek"adu.  Uczeł zaznajamia si
 Uzupe"nienie treĘci z tekstami poszerzającymi
o Romulusie i Remusie wiadomoĘci o początkach Rzymu.
o teksty interpretujące mit.  Uczeł dostrzega g"bszy problem
spo"eczno-moralny
w legendarnych dziejach Rzymu.
 Uczeł wypowiada si w dowolnej
formie na temat związany
z legendą i jej etyczną wymową.
11.  Deklinacja III  typ spó"g"oskowy  Zapoznanie uczniów z odmianą  Uczeł pamita paradygmat
(rzeczownikowy); typ rzeczowników i przymiotników deklinacji III typu spó"g"os-
Liczba samog"oskowy przymiotnikowy). deklinacji III. kowego i samog"oskowego.
godzin  ZapoŻyczenia "aciłskie i s"owa  Nauczenie rozróŻniania  Uczeł zapamituje synonimy,
 3 "aciłskie, dla których brak rzeczowników typu paronimy i antonimy
odpowiedników w jzyku spó"g"oskowego wystpujące w tekĘcie
polskim (humanizm, huma- i samog"oskowego. (w przerobionych tekstach).
nistyczny, humanitarny itp.).  Utrwalenie wystpujących  Uczeł potrafi t"umaczy
 Rzymskie rozumienie w przerobionych dotychczas i analizowa zdania z nowymi
wykszta"cenia jako humanitas. tekstach synonimów, zjawiskami gramatycznymi
paronimów, antonimów. (III deklinacja).
 Doskonalenie umiejtnoĘci  Uczeł potrafi napisa przek"ad
poprawnego t"umaczenia tekstu "aciłskiego poprawny
i analizowania zdania "aciłskiego pod wzgldem jzykowym,
pod wzgldem gramatycznym. stylistycznym i rzeczowym.
 Doskonalenie umiejtnoĘci  Uczeł zauwaŻa nieprzek"adalnoĘ
pisania przek"adu poprawnego terminów zapoŻyczonych z jzyka
pod wzgldem jzykowym "aciłskiego i brak
i stylistycznym. odpowiedników rdzennie
 Przeprowadzenie analizy tekstu polskich.
w celu uĘciĘlenia zakresu  Uczeł potrafi oceni, jak
znaczeniowego (semantycznego) zasadniczą rol w Życiu
waŻnych poj. osobistym i spo"ecznym odgrywa
 Pobudzenie refleksji nad w"aĘciwe rozumienie wiedzy,
w"aĘciwym rozumieniem wykszta"cenia i wychowania.
wychowania, wykszta"cenia,
inteligencji, cz"owieczełstwa.
18 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
12.  Deklinacja III  typ mieszany.  Utrwalenie odmiany  Uczeł poznaje i zapamituje
 Genezyjskie początki rodziny III deklinacji wszystkich typów. cechy odmiany mieszanej
Liczba ludzkiej.  Wskazanie sposobu tworzenia III deklinacji.
godzin  Zapoznanie uczniów z grupą przymiotników od rzeczowników  Uczeł wykazuje znajomoĘ
 3 4 rzeczowników III deklinacji i czasowników (rex  regalis; wszystkich typów odmiany
i ich cechami charakterystycznymi sanare  sanabilis) oraz III deklinacji.
(typ mieszany: ars, artis; civis, civis). rzeczowników (z przyrostkiem  Uczeł potrafi rozpozna
-or/-tor) od czasowników i t"umaczy wyrazy pokrewne
(lego  lector). (przymiotniki), znając wyraz
 Zapoznanie uczniów z wersją wyjĘciowy (rzeczownik,
"aciłską opowieĘci o Kainie czasownik).
i Ablu (Wulgata).  Uczeł pod kierunkiem
 Dokonanie analizy kluczowych nauczyciela dokonuje analizy
poj tekstu biblijnego rzeczowej wskazanych
(brat, bratobójstwo, krew). fragmentów tekstu biblijnego.
 Pog"bienie refleksji nad  Uczeł wypowiada si na tematy
motywem walk bratobójczych wynik"e z lektury tekstu
(Kain i Abel, Romulus i Remus biblijnego, pog"biając w"asne
itp.) refleksje z nimi związane.
13.  Zaimek qui, quae, quod; is, ea, id;  Przypomnienie odmiany zaimka  Uczeł zapamituje odmian
idem, eadem, idem. pytającego quis? quid? zaimka wzgldnego (przez
Liczba  Zdanie wzgldne.  Zapoznanie uczniów z odmianą analogi do quis? quid?) oraz
godzin  Po"ączenie wzgldne zdał. zaimka wzgldnego qui zaimka wskazującego is, ea,
 3  Mit o Herkulesie. i wskazującego is, idem id (ille)  przez analogi do
 Jak rozumie jzyk mitu? oraz z ich charakterystycznymi rzeczowników I i II deklinacji.
cechami.  Uczeł potrafi operowa formami
 wiczenie umiejtnoĘci poznanych zaimków
rozpoznawania, tworzenia i zastosowa je w róŻnych
i zastosowania form zaimków sytuacjach (wiczenia).
w zdaniach.  Uczeł potrafi t"umaczy teksty
 Doskonalenie techniki zawierające zaimki w róŻnych
t"umaczenia tekstu. funkcjach.
 Zapoznanie uczniów z róŻnymi  Uczeł rozumie symbolik mitu
metodami interpretacji mitów. o Herkulesie.
14.  Coniunctivus praesentis,  Zapoznanie uczniów z formami  Uczeł osiąga bieg"oĘ
imperfecti, perfecti, coniunctiwu i jego funkcją w rozpoznawaniu i tworzeniu
Liczba plusquamperfecti activi w zdaniach warunkowych. form coniunctiwu.
godzin i passivi I IV koniugacji  Wywiczenie rozpoznawania  Uczeł potrafi t"umaczy
 3 4 i s"owa posi"kowego esse. i tworzenia form coniunctiwu. i analizowa zdania z nowymi
 Zdania warunkowe (okres rzeczy-  Wywiczenie umiejtnoĘci zjawiskami gramatycznymi
wisty, moŻliwy, nierzeczywisty). t"umaczenia coniunctiwu (coniunctivus).
 Coniunctivus w zdaniu g"ównym. w zdaniach warunkowych  Uczeł potrafi napisa przek"ad
 O niewolnikach i niewolnictwie i g"ównych. tekstu "aciłskiego poprawny pod
od staroŻytnoĘci do wspó"czes-  Doskonalenie sztuki przek"adu wzgldem jzykowym
noĘci. pisemnego. i stylistycznym.
 Poszerzenie i pog"bienie  Uczeł zdobywa pog"bioną
wiadomoĘci o niewolnictwie wiedz na temat niewolnictwa
(próba wyjĘcia poza wiedz w staroŻytnoĘci.
schematyczną i przypadkową  Uczeł rozumie potrzeb refleksji
na temat niewolnictwa nad istotą wolnoĘci i niewoli
w staroŻytnoĘci). zewntrznej i wewntrznej
 Refleksja nad wolnoĘcią (wolnoĘ w Ęwietle prawa,
i niewolnictwem jako stanem wolnoĘ ducha itd.).
wewntrznym.
Porta Latina. Program nauczania 19
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
15.  Zdania celowe i dope"nieniowe:  Zapoznanie uczniów z budową  Uczeł rozróŻnia zdania celowe
spójniki ut, ne. zdał celowych (dope"nieniowe) i potrafi je
Liczba  Coniunctivus w zdaniu g"ównym i dope"nieniowych. analizowa.
godzin (cd.).  Zwrócenie uwagi na funkcj  Uczeł potrafi t"umaczy
 3  Marek Tuliusz Cyceron  waŻne coniunctiwu w zdaniach coniunctivus w zdaniu g"ównym,
fakty z Życia mówcy-polityka. g"ównych. rozróŻniając funkcj jego czasów.
 Doskonalenie umiejtnoĘci anali-  Uczeł potrafi zastosowa
zowania podrzdnie z"oŻonego odpowiednie formy coniunctiwu
zdania "aciłskiego. w zdaniach pobocznych
 wiczenie p"ynnego czytania i g"ównych.
tekstu.  Uczeł potrafi tworzy
 Zapoznanie uczniów z postacią rzeczowniki abstrakcyjne od
Cycerona i niektórymi faktami przymiotników i zapamita
z jego Życia. ich znaczenie.
 Uczeł samodzielnie lub
z pomocą nauczyciela analizuje
i t"umaczy tekst z zastosowaniem
poznanych form gramatycznych
i struktur sk"adniowych
(zw"aszcza zdał pobocznych
z coniunctiwem).
 Uczeł zna 2 3 d"uŻszych
sentencji poetów i prozaików
"aciłskich.
 Uczeł zapoznaje si z postacią
Cycerona, waŻnymi faktami
z jego Życia oraz niektórymi
poglądami i ideami.
Klasa II
16.  Deklinacja IV i V.  Zapoznanie uczniów  Uczeł rozumie i zapamituje
 Fragment z dzie"a Cycerona z deklinacją IV i V. cechy odmian rzeczowników
Liczba O rzeczypospolitej (De re publica),  UĘwiadomienie uczniom deklinacji IV i V.
godzin np. I 39 nn. trudnoĘci w t"umaczeniu  Uczeł rozpoznaje formy
 3 pewnych poj (pola semantycz- rzeczowników deklinacji IV i V
ne w dwóch jzykach czsto si w tekĘcie.
ze sobą nie pokrywają).  Uczeł poznaje zakres
 Doskonalenie umiejtnoĘci znaczeniowy (semantyczny)
poprawnego pod wzgldem poj "aciłskich związanych
rzeczowym i stylistycznym z rzymską teorią pałstwa.
przek"adu pisemnego.  Uczeł zauwaŻa zmiennoĘ
 Zapoznanie z terminami znaczeł wyrazów i poj
waŻnymi dla zrozumienia odnoszących si do pałstwa
istoty pałstwa wolnych w jego historycznym rozwoju.
i odpowiedzialnych obywateli  Uczeł zauwaŻa uniwersalnoĘ
oraz z uniwersalnymi kryteriami kryteriów antycznych
wspólnoty pałstwowej. (w definicji Cycerona)
 Wskazywanie w"aĘciwych metod okreĘlających wspólnot
przy interpretacji tekstu pałstwową.
(potrzeba definiowania poj
lub znajdywania tych definicji).
20 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
17.  Participium futuri activi.  Wskazanie lub przypomnienie  Uczeł potrafi rozpozna
 Infinitivus futuri activi. sposobu tworzenia participium i utworzy od czasowników
Liczba  Accusativus cum infinitivo futuri futuri activi. róŻnych koniugacji participium
godzin activi.  ObjaĘnienie lub przypomnienie futuri activi (p.f.a.) oraz
 2  O ucztowaniu  obyczaje sposobu t"umaczenia participium infinitivus futuri activi.
biesiadne. futuri activi (p.f.a.), poniewaŻ  Uczeł utrwala umiejtnoĘci
jzyk polski nie zna takiego rozpoznawania i tworzenia
imies"owu. dotychczas poznanych
 Zwrócenie uwagi na funkcj, jaką participiów i inifinitiwów oraz
pe"ni p.f.a. w zdaniu (przydawka, coniunctiwu.
orzecznik).  Uczeł potrafi t"umaczy
 Pokazanie na przyk"adach, i analizowa zdania z uŻyciem
Że po"ączenie p.f.a. ze s"owem esse poznanych form fleksyjnych
wyraŻa zamiar, ch. i sk"adniowych.
 Zwrócenie uwagi (na przyk"a-  Uczeł rozwija umiejtnoĘci
dach), Że infinitivus futuri activi poprawnego jzykowo
(p.f.a.) + esse wystpuje tylko i stylistycznie przek"adu na jzyk
w sk"adni a.c.i. oraz n.c.i. polski.
 Przypomnienie i utrwalenie  Uczeł poznaje obyczaje
uŻycia zaimka osobowego biesiadne w Grecji i Rzymie
i zwrotnego w konstrukcji a.c.i. i potrafi rozpozna je
 Wywiczenie sposobu tworzenia, w lekturach pozaszkolnych.
t"umaczenia i uŻycia p.f.a.
i infinitiwu futuri activi.
 Zestawienie (powtórzenie
w celu utrwalenia) wszystkich
poznanych infinitiwów
w sk"adni a.c.i. i n.c.i.
 Doskonalenie umiejtnoĘci
t"umaczenia tekstu ciąg"ego oraz
sentencji.
 Zapoznanie ucznia
z obyczajami biesiadnymi.
18.  Zdania pytajne zaleŻne   ObjaĘnienie pojcia zdania  Uczeł rozumie pojcie zdania
consecutio temporum. pytajnego niezaleŻnego pytajnego zaleŻnego.
Liczba  Fragment z dzie"a Cycerona i zaleŻnego.  Uczeł rozumie i zapamituje
godzin O rzeczypospolitej (De re publica).  Zapoznanie z budową zdania zasad consecutio temporum.
 3 4  Dobro wspólne a z"o spo"eczne. pytajnego zaleŻnego oraz  Uczeł nabywa umiejtnoĘci
z uŻyciem coniunctiwu. t"umaczenia i analizowania zdał
 Utrwalenie rozumienia zasad pytajnych zaleŻnych, rozumiejąc
consecutio temporum. zasad consecutio temporum.
 wiczenie umiejtnoĘci  Uczeł rozpoznaje rodzaje zdał
t"umaczenia zdał pytajnych podrzdnych poznanych
zaleŻnych ze zwróceniem uwagi wczeĘniej (zdania wzgldne,
na zasad consecutio temporum. celowe [ut finale, ut obiectivum],
 Utrwalenie rozróŻniania zdał warunkowe, pytajne zaleŻne).
pytajnych i przydawkowych  Uczeł doskonali umiejtnoĘci
(wzgldnych). analizowania i t"umaczenia
 Wspomaganie samodzielnej pracy tekstu, pamitając zasad
uczniów nad t"umaczeniem consecutio temporum.
tekstu.  Uczeł bierze udzia" w dyskusji
 Uczenie formy dyskusji na temat nad uniwersalnym problemem
wynikający z treĘci tekstu. dobra wspólnego i tego, co mu
zagraŻa.
Porta Latina. Program nauczania 21
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
19.  Cum historicum, cum causale,  Utrwalenie zasad consecutio  Uczeł utrwali" znajomoĘ zasady
cum temporale. temporum z wprowadzeniem consecutio temporum.
Liczba zdał czasowych i przyczynowych  Uczeł potrafi rozróŻnia
godzin ze spójnikiem cum. i t"umaczy zdania czasowe
 2  Wspomaganie pracy uczniów i przyczynowe ze spójnikiem
w samodzielnym t"umaczeniu cum.
tekstu.  Uczeł doskonali umiejtnoĘci
poprawnego stylistycznie
t"umaczenia tekstu.
20.  Czasowniki volo, nolo, malo.  Zapoznanie uczniów z odmianą  Uczeł poznaje i zapamituje
czasowników volo, nolo, malo. odmian volo, nolo, malo
Liczba  Zwrócenie uwagi na form w praesens i innych czasach.
godzin zakazu (noli, nolite z infinitiwem).  Uczeł potrafi rozpozna
 2 3  U"atwienie zapamitania w zdaniach róŻne formy
odmiany czasowników volo, nolo, czasowników volo, nolo, malo
malo przez wskazanie na oraz tworzy formy tych
ich regularnoĘ poza czasem czasowników odpowiednio
teraęniejszym. do potrzeb (tabele, zdania itp.).
 wiczenie sprawnoĘci uŻywania  Uczeł doskonali umiejtnoĘci
poprawnych form t"umaczenia tekstu "aciłskiego,
koniugacyjnych volo, nolo, malo. (np. wychwytując istot
 wiczenie poprawnego pod anegdotycznej treĘci).
wzgldem gramatycznym  Uczeł wiczy rytmiczną
i rzeczowym t"umaczenia zdania recytacj wiersza "aciłskiego
"aciłskiego. (heksametru, pentametru).
 wiczenie rytmicznego czytania
wierszowanych sentencji
"aciłskich (heksametr
i pentametr).
21.  Participium praesentis activi.  Zapoznanie uczniów ze sposobem  Uczeł zapamituje (utrwala)
 Participium zastpujące zdanie tworzenia i odmianą participium sposób tworzenia i odmian
Liczba podrzdne. praesentis activi (p.p.a.) participium praesentis activi
godzin  Sk"adnia imion miast. I IV koniugacji. (p.p.a.).
 3 4  Wyrocznia delficka i jej rola  Zwrócenie uwagi na stosunek  Uczeł rozumie pochodzenie
w historii Grecji. p.p.a. do orzeczenia zdania. wyrazów typu agent, laborant.
 Ukazanie równorzdnoĘci p.p.a.  Uczeł rozumie funkcj
ze zdaniem okolicznikowym participium w zdaniu.
(czynnoĘ wyraŻona przez p.p.a.  Uczeł zapamituje zasady
dok"adnie odpowiada czynnoĘci sk"adni imion miast i potrafi
wyraŻonej zdaniem zastosowa je w praktyce.
okolicznikowym).  Uczeł poprawnie t"umaczy
 Wskazanie pochodzenia wyrazów tekst pod kierunkiem
typu: agent, laborant itd. nauczyciela i samodzielnie.
 Zaznajomienie uczniów  Uczeł rozumie istotną rol
z charakterystyczną dla jzyka wyroczni delfickiej w dziejach
"aciłskiego bezprzyimkową kultury greckiej.
sk"adnią imion miast.
 Czuwanie nad samodzielną pracą
uczniów przy t"umaczeniu tekstu.
22 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
22.  Zwrot ablativus absolutus.  Zapoznanie ze zwrotem ablativus  Uczeł opanowa" sposób
 Wojny perskie. absolutus i sposobami jego tworzenia i t"umaczenia zwrotu
Liczba  Persowie Ajschylosa. t"umaczenia. ablativus absolutus.
godzin  Przypomnienie sposobu  Utrwalenie umiejtnoĘci rozpoz-  Uczeł utrwala rozpoznawanie
 3 4 tworzenia participiów: partici- nawania i t"umaczenia zwrotu i sposób t"umaczenia abl. abs.
pium praesentis activi oraz ablativus absolutus. w zdaniu.
participium perfecti passivi.  Zapoznanie uczniów  Uczeł zapoznaje si z treĘcią
z oddzia"ywaniem wypadków tragedii Persowie Ajschylosa
historycznych (wojna z Persami) i sposobem eksploatacji
na literatur i sztuk. aktualnych wydarzeł jako
 Pokazanie niezwyk"ej koncepcji tematu sztuki.
tragedii Persowie Ajschylosa  Uczeł dostrzega istotne
i zdolnoĘci autora wczuwania si wartoĘci tragedii Ajschylosa,
w tragiczne po"oŻenie wroga. jako jedne z najtrudniejszych,
ale wysokich wyznaczników
Ęródziemnomorskiej cywilizacji
(stosunek do wroga).
23.  Gerundivum jako przydawka.  Zaznajomienie ze sposobem  Uczeł opanowa" sposób
 Znaczenie szko"y Pitagorasa tworzenia gerundivum od tworzenia i t"umaczenia
Liczba w dziejach filozofii greckiej. czasowników I IV koniugacji. gerundivum.
godzin  Zaznajomienie ze sposobem  Uczeł zna i rozróŻnia wszystkie
 3 4 t"umaczenia gerundivum jako participia i sposób ich
przydawki. t"umaczenia.
 Doskonalenie techniki i analizy  Uczeł rozróŻnia 3 sposoby
rzeczowej tekstu. wyraŻenia celu (np. Multi
convenerant ad ludos spectandos;
ludos spectatum; ut ludos spectarent).
 Uczeł rozumie pojcie
antonimów i zapamituje s"owa
o przeciwnym znaczeniu.
 Uczeł rozumie róŻnic midzy
przek"adem dos"ownym
a poprawnym jzykowo
i stylistycznie.
 Uczeł rozumie donios"oĘ
odkry Pitagorasa w nauce
i muzyce europejskiej.
 Uczeł rozumie wartoĘ sztuki
milczenia-s"uchania w Życiu
codziennym, zawodowym,
artystycznym.
 Uczeł rozumie potrzeb refleksji
nad w"asnymi zachowaniami
w róŻnych sytuacjach Życiowych.
24.  Gerundium.  Zaznajomienie uczniów  Uczeł odróŻnia gerundium
 Zaimki hic, ille, iste, ipse. ze sposobem tworzenia i gerundivum i potrafi
Liczba  Wybrane sentencje z dzie" gerundium, jego uŻyciem t"umaczy obydwie formy
godzin (np. Seneki, Cycerona) i sposobem t"umaczenia. w kontekĘcie zdaniowym.
 3 4 o dąŻeniu do mądroĘci.  Zapoznanie uczniów z odmianą  Uczeł zna odmian zaimków
 Kszta"cenie, wiedza i mądroĘ. zaimków wskazujących. wskazujących i rozróŻnia je
 Miara klasyczna.  Kierowanie przek"adem tekstu w tekĘcie.
i jego analizą gramatyczną  Uczeł umie analizowa zdanie
i rzeczową. pod wzgldem gramatycznym
 wiczenie rytmicznego czytania i leksykalnym.
heksametru i pentametru.  Uczeł zyskuje uporządkowaną
wiedz na temat procesu
Porta Latina. Program nauczania 23
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
 i etapów kszta"cenia w szkole
rzymskiej.
 Uczeł rozumie, na czym
powinien polega jego w"asny
rozwój intelektualny i duchowy.
25.  Coniugatio periphrastica passiva.  Zapoznanie uczniów z coniugatio  Uczeł dostrzega konstrukcj
 Dzie"o Cycerona i kszta"cenie periphrastica passiva. wyraŻającą koniecznoĘ i zna
Liczba retoryczne w Rzymie.  Doskonalenie techniki przek"adu technik t"umaczenia coniugatio
godzin i analizy rzeczowej tekstu. periphrastica passiva.
 4  Zaznajomienie ze sposobem  Uczeł rozumie róŻnic midzy
kszta"cenia mówcy  polityka przek"adem filologicznym
(osoby publicznej) a literackim.
w staroŻytnym Rzymie.  Uczeł poznaje istot i rol
kszta"cenia retorycznego
w Rzymie.
 Uczeł potrafi oceni rol
wykszta"cenia u osób
publicznych decydujących
o Życiu spo"ecznym (w antyku
i wspó"czesnoĘci).
 Uczeł jest Ęwiadomy
odpowiedzialnoĘci instytucji
pałstwowych za poziom
kszta"cenia w spo"eczełstwach
wspó"czesnych.
 Uczeł rozumie odpowiedzial-
noĘ osób publicznych
za wypowiadane s"owo.
 Uczeł wyrabia sobie zdanie
na temat odpowiedzialnoĘci
za kszta"cenie w"asne.
26.  Czasownik eo, ire, ii, itum  Zapoznanie uczniów z odmianą  Uczeł poznaje i zapamituje
i z"oŻenia. czasownika eo, ire, ii, itum odmian czasownika eo i fio.
Liczba  Czasownik fio, fieri, factus sum. w praesens.  Uczeł rozpoznaje formy
godzin  Jak czyta i co czyta  porady  Analizowanie zdania z uŻyciem czasownika eo i fio w róŻnych
 3 autorów staroŻytnych róŻnych form czasownika eo. czasach i trybach w oderwaniu
i wspó"czesnych.  Przewiczenie z uczniami i w kontekĘcie.
rozpoznawania form czasownika  Uczeł zapamituje znaczenia
eo w róŻnych czasach i trybach. czasowników z"oŻonych z eo
 Przypomnienie uczniom i przedrostków (znając
czasowników z"oŻonych znaczenia przyimków).
ze znanymi przyimkami  Uczeł potrafi samodzielnie
(np. venio) i przewiczenie t"umaczy i analizowa pod
tworzenie form z"oŻonych wzgldem rzeczowym tekst
z czasownika eo. ciąg"y.
 Zapoznanie uczniów z odmianą  Uczeł poznaje metod
czasownika fio. uwaŻnego czytania, umiejtnoĘci
 Usprawnianie techniki wyboru wartoĘciowej literatury,
t"umaczenia tekstu ciąg"ego sugesti robienia notatek
i dbanie o poprawny styl z czytanej lektury.
przek"adu tekstu.  Uczeł przeprowadza apologi
 Doskonalenie kultury dyskusji czytelnictwa (w sposób
nad treĘcią tekstu. dowolny).
 wiczenie rytmicznego czytania
dystychu elegijnego.
24 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
27.  Czasownik fero i composita.  Zapoznanie uczniów  Uczeł zapamituje odmian
 Domena polityki, domena religii z osobliwoĘciami odmiany czasownika fero w praesens act.
Liczba na przyk"adzie fragmentu czasownika fero. i pass.
godzin Ewangelii wed"ug Ęw. Marka.  Wywiczenie umiejtnoĘci  Uczeł rozpoznaje i tworzy róŻne
 2 3 rozpoznawania i tworzenia formy czasownika fero i jego
róŻnych form czasownika fero z"oŻeł.
i jego z"oŻeł.  Uczeł potrafi dostrzec ęród"os"ów
 Zwrócenie uwagi na zapoŻyczenia "aciłski (od czasownika fero
czasownika fero i jego z"oŻenia i jego z"oŻeł) w wyrazach
w jzyku polskim (i innych polskich oraz w innych jzykach
jzykach europejskich). europejskich.
 Przeprowadzenie analizy  Dziki analizie i komentarzom
rzeczowej fragmentu tekstu uczeł zdobywa przygotowanie
ewangelicznego z koniecznym do czytania i rozumienia tekstu
komentarzem. biblijnego.
 Kszta"cenie umiejtnoĘci  Uczeł wypowiada si na temat
wyraŻania w"asnego zdania na powinnoĘci cz"owieka: jako
temat powinnoĘci cz"owieka jako obywatela i jako osoby.
obywatela i jako osoby.
Klasa III
28.  Verba deponentia I IV koniugacji  Powtórzenie i utrwalenie wiado-  Uczeł rozpoznaje formy
  Poznaj samego siebie , czyli moĘci na temat strony biernej. strony biernej.
Liczba sokratejska antropologia  Przypomnienie poznanych juŻ  Uczeł potrafi t"umaczy
godzin i etyka. czasowników z grupy verba formy deponencjów.
 3 4 deponentia.  Uczeł nabywa coraz wikszej
 Poszerzenie zasobu s"ownictwa bieg"oĘci w t"umaczeniu zdał
z zakresu verba deponentia. "aciłskich z"oŻonych
 Uzupe"nenie wiadomoĘci wspó"rzdnie i podrzdnie.
o participiach tworzonych  Uczeł rozumie problematyk
od verba deponentia. filozoficzną zawartą w tekĘcie
 Doskonalenie umiejtnoĘci o Sokratesie.
t"umaczenia tekstu "aciłskiego  Uczeł potrafi wypowiedzie si
z zawartymi w nim konstrukcjami (ustnie lub w formie pisemnej)
sk"adniowymi oraz z verba na poruszony na lekcji temat.
deponentia.
 U"atwienie zapamitywania
s"ówek dziki wiadomoĘciom
ze s"owotwórstwa (czasowniki
z"oŻone).
 Zapoznanie z poglądami Sokratesa
na temat wiedzy i dobra oraz
niewiedzy i z"a moralnego jako
waŻnymi ogniwami psychologicz-
nej i filozoficznej wiedzy o cz"o-
wieku (w staroŻytnoĘci i dziĘ).
29.  Verba semideponentia  Zapoznanie uczniów z grupą  Uczeł zapamituje formy
I IV koniugacji. czasowników zwanych verba podstawowe czasowników
Liczba  Verba defectiva. semideponentia i verba defectiva z niewielkiej grupy verba
godzin  O odpowiedzialnoĘci ludzi oraz ze sposobem ich t"uma- semideponentia i defectiva.
 3 4 w"adzy za sytuacj w pałstwie czenia.  Uczeł potrafi prawid"owo
(np. Cicero, De officiis).  Wywiczenie rozpoznawania t"umaczy róŻne formy tych
i tworzenia form czasowników czasowników w zdaniu
oraz ich uŻycia w zdaniu. i w oderwaniu od kontekstu.
 Powtórzenie i utrwalenie a.c.i.,  Uczeł potrafi przet"umaczy
n.c.i. oraz czasowników tekst i nada mu w"aĘciwą
z"oŻonych. form w jzyku polskim.
Porta Latina. Program nauczania 25
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
 Doskonalenie techniki  Uczeł wypowiada si
t"umaczenia i poprawnoĘci (ustnie lub pisemnie) na temat
jzykowej i stylistycznej pisem- wymagał, jakie powinno si
nego przek"adu tekstu. stawia kandydatowi na
 Poprowadzenie dyskusji (lub stanowisko publiczne.
innej formy lekcji) nad cechami
koniecznymi dla administratora
dobrem publicznym.
30.  Zdania skutkowe, zdania  Zaznajomienie uczniów  Uczeł rozumie budow zdał
podmiotowe. z budową zdał skutkowych skutkowych i podmiotowych.
Liczba  SprzecznoĘci i trudnoĘci systemu i podmiotowych.  Uczeł potrafi rozróŻni
godzin demokratycznego.  Nauczenie rozróŻniania rodzajów i zastosowa w"aĘciwy czas
 3 4 zdał podrzdnych coniunctiwu w zdaniach
ze spójnikiem ut. podrzdnych ze spójnikiem ut.
 Doskonalenie umiejtnoĘci  Uczeł rozumie budow
t"umaczenia tekstu czasowników z"oŻonych
i poprawnego stylistycznie i zjawisko przeg"osu.
przek"adu pisemnego.  Uczeł potrafi samodzielnie
 Zorganizowanie dyskusji lub z pomocą nauczyciela
panelowej na temat wartoĘci przet"umaczy tekst z rozbu-
i s"aboĘci systemu demokra- dowanymi zdaniami z"oŻonymi.
tycznego (lub inna forma).  Uczeł rozumie mocne i s"abe
strony demokracji i wypowiada
si na ich temat, korzystając
z wiedzy zdobytej na lekcji
jzyka "aciłskiego i historii.
31.  Stopniowanie przymiotników.  Zapoznanie uczniów  Uczeł zna zasady stopniowania
 Tworzenie i stopniowanie z zasadami stopniowania przymiotników i przys"ówków.
Liczba przys"ówków. regularnego przymiotników  Uczeł potrafi odmienia
godzin  Ablativus comparativus. i przys"ówków. przymiotnik w stopniu wyŻszym.
 4 5  Genetivus partitivus.  Wywiczenie odmiany  Uczeł rozumie i poprawnie
 Wybrane zagadnienie przymiotnika w stopniu wyŻszym. t"umaczy sk"adni ablativus
z dziedziny etyki  wiczenie umiejtnoĘci comparativus i genetivus
(np. przyjemnoĘ  voluptas  rozpoznawania i t"umaczenia partitivus.
w ujciu róŻnych szkó" filo- przymiotników i przys"ówków  Uczeł doskonali swoje
zoficznych) w stopniu wyŻszym umiejtnoĘci t"umaczenia
i najwyŻszym w zdaniu i przek"adu tekstu filozoficznego.
i w oderwaniu od kontekstu.  Uczeł poznaje stanowiska
 Zapoznanie uczniów filozofów greckich na temat
ze stopniowaniem nieregularnym przyjemnoĘci.
przymiotników i przys"ówków.  Uczeł poznaje stanowisko
 Wywiczenie rozumienia sk"adni psychologii humanistycznej
ablativus comparativus, genetivus na temat przyjemnoĘci.
partitivus.  Uczeł wyrabia sobie w"asny
 ObjaĘnienie zakresu pogląd na temat skutków
znaczeniowego kluczowych osobowoĘciowych
wyrazów tekstu filozoficznego i spo"ecznych wywo"anych przez
(np. voluptas, libido itp.). Życie na poziomie impulsywnym.
 Uczeł rozumie potrzeb
doskonalenia sfery
instynktownej i emocjonalnej
(panowania nad nimi rozumem
i wolą).
26 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
32.  Liczebniki g"ówne i porządkowe.  Zebranie i utrwalenie liczebników  Uczeł porządkuje wiadomoĘci
 Kalendarz juliałski g"ównych i porządkowych od 1 na temat liczebników g"ównych
Liczba i gregoriałski. (uczniowie poznali je, numerując i porządkowych.
godzin poszczególne jednostki  Uczeł zapamituje odmian
 2 tematyczne i lekcyjne). liczebników 1 3.
 Zapoznanie z odmianą  Uczeł potrafi odczyta daty
liczebników g"ównych 1 3. s"owne i cyfrowe.
 wiczenie odczytywania  Uczeł potrafi uŻy w zdaniu
liczebników w formie s"ownej ablativus temporis wyraŻony
z formy cyfrowej rzymskiej oraz przez liczebniki.
zapisywanie formy cyfrowej na  Uczeł potrafi okreĘli po "acinie
podstawie s"ownej. okresy Życia i por dnia.
 wiczenie uŻycia ablativus  Uczeł rozumie róŻnic midzy
temporis i accusativus trwania kalendarzem juliałskim
w czasie wyraŻonych przez a gregoriałskim.
liczebniki.  Uczeł zapamituje przys"owia
 Zapoznanie uczniów z formami i sentencje związane
wyraŻania wieku Życia. z liczebnikami.
 Zapoznanie uczniów z historią
kalendarza.
33.  Utrwalenie materia"u  Dokonanie podsumowania  Uczeł poprawnie t"umaczy
jzykowego. dotychczasowej nauki. fragment tekstu z dziedziny
Liczba  Sztuka zapamitywania  Sprawdzenie i nagrodzenie pedagogiki staroŻytnej.
godzin i wiczenie pamici uczniów za wykazane walory  Uczeł dokonuje analizy
 3 (np. fragment dzie"a Kwintyliana literackie w przek"adzie tekstu kluczowych poj tekstu.
Institutio oratoria). "aciłskiego.  Uczeł poznaje stanowiska
 Przeprowadzenie analizy autorów dawnych
rzeczowej i interpretacji i wspó"czesnych (np. na temat
przet"umaczonego tekstu związany z szeroko pojtym
(np. z dziedziny retoryki lub zjawiskiem pamici).
dydaktyki).  Uczeł rozumie, Że
 Podsumowanie celu i sensu zapamitywanie jest sztuką
uczenia si jzyka "aciłskiego dającą si wiczy i doskonali.
i uczenia si w ogóle.
34.  Utrwalenie materia"u  Utrwalenie przerobionego  Uczeł utrwala poznany
jzykowego. materia"u gramatycznego poprzednio materia".
Liczba  List do Lucyliusza L.A. Seneki jako (np. odmiana fero, fio;  Uczeł zauwaŻa gnomicznoĘ
godzin egzemplifikacja stylu retorycz- stopniowanie przymiotników zdał listu.
 2 3 nego. i przys"ówków; a.c.i., n.c.i.).  Uczeł zapamituje zdania
 Sprawdzenie i nagrodzenie gnomiczne (sentencje) listu.
uczniów za wykazane walory  Uczeł przek"ada tekst na jzyk
literackie w przek"adzie tekstu polski zgodnie z podstawowymi
"aciłskiego. wymogami stylu retorycznego 
 Wskazanie uczniom, jak bada poprawnoĘci jzykowej
tekst pod kątem jego walorów i klarownoĘci.
retorycznych.  Uczeł zainspirowany treĘcią
 Wskazanie, jak Ęwiadomie listu Seneki konstruuje
konstruowa wypowiedę poprawną pod wzgldem
w dobrym stylu. wymogów stylu retorycznego
wypowiedę pisemną w formie
przez siebie obranej (np. jako
list).
Porta Latina. Program nauczania 27
Wybór tekstów (poziom rozszerzony)  R
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
I. Gaius Plinius Caecilius  Zapoznanie uczniów  Uczeł zapoznaje si
Secundus: z przyk"adami listów Pliniusza z przyk"adami epistolografii
 Epistula ad Maximum pisanych do adresatów rzymskiej.
 Epistula ad Tacitum rzeczywistych z uwzgldnieniem  Uczeł poznaje g"ówne idee listu
ich literackiego charakteru. do Maksymusa i Tacyta.
 Wyeksponowanie moralnej  Z lektury listu do Maksymusa
wymowy listu do Maksymusa uczeł poznaje rzymski sposób
przejawiającej si w: zarządzania prowincją
a) rozumieniu roli administratora i stosunek elity rzymskiej
podbitego kraju jako stróŻa do podbitej Grecji.
dorobku duchowego  Na podstawie listu do Tacyta
i materialnego Greków, uczeł konfrontuje rzymskie
b) rozumieniu przez autora i wspó"czesne rozumienie pojcia
Greków jako ludzi wolnych s"awy, popularnoĘci, sukcesu,
pomimo braku swobód polity- nieĘmiertelnoĘci itd.
cznych.
 Wyeksponowanie moralnej
wymowy listu do Tacyta
przejawiającej si w:
a) facta avunculi,
b) sposobie zyskiwania s"awy.
 Ukazanie (przedyskutowanie)
wspó"czesnego rozumienia poj
s"awy i cnoty, czynu godnego
pochwa"y, sukcesu
i popularnoĘci.
II. Gaius Iulius Caesar:  Zapoznanie uczniów  Uczeł zapoznaje si ze stylem
 Commentariorum de bello Gallico z pisarstwem historycznym Cezara pozornie prostym,
libri Cezara jako zapiskami zdarzeł w rzeczywistoĘci z wysoce
De Galliae partibus I 1 najnowszych w formie zwiz"ej przemyĘlaną formą
De Gallorum moribus VI 12 16, 19 bez ozdób retorycznych. i odpowiednim doborem s"ów.
De Germanorum moribus VI 21 23  Zapoznanie uczniów z opisem  Uczeł zapoznaje si z jednym
obyczajów Galów i Germanów z g"ównych Ęwiadectw
jako ęród"em historycznym dla historycznych dotyczących
dziejów ludów celtyckich pierwotnych obyczajów dwóch
i germałskich. waŻnych ludów europejskich.
III. Lucius Annaeus Seneca:  Zapoznanie uczniów  Uczeł poznaje pochodzenie
 Epistula ad Lucilium VII a) z genezą walk gladiatorskich walk gladiatorskich
De ludis gladiatoriis i kategoriami gladiatorów, wywodzących si z ofiary
b) z psychologiczną reakcją religijnej, oraz z kategoriami
widowni amfiteatru gladiatorów.
na widowiska,  Uczeł poznaje rodzaje walk
c) z wymową moralną listu. na arenie i reakcj
uczestniczącego w nich t"umu
oraz stosunek elity rzymskiej
do igrzysk.
 Uczeł dostrzega moŻliwoĘ
konfrontacji reakcji widowni
na niektórych widowiskach
w staroŻytnoĘci i dzisiaj.
28 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
IV. Marcus Tullius Cicero:  Zapoznanie uczniów  Uczeł poznaje Cycerona jako
 Oratio in Catilinam prima 1 2, 4, 9, z Cyceronem jako mówcą mówc i autora pism
16, 17, 23, 33 i autorem pism filozoficznych. filozoficznych:
 De finibus bonorum et malorum   Zapoznanie uczniów a) poznaje konstrukcj mowy
Amor scientiae V 18 (48 50); z bogactwem jzyka i si"ą i jej Ęrodki ekspresywne,
19 (50) ekspresji mowy przeciw b) poznaje róŻnorodnoĘ
 De officiis: Katylinie. tematyczną czytanych
Definitio decori I 98  Przeprowadzenie analizy tekstów fragmentów z rozpraw
Reverentia et verecundia I 99 Cycerona o róŻnorodnej tematyce filozoficznych,
Appetitus et ratio I 101 103a etycznej dla uchwycenia ich c) rozumie potrzeb g"bszej
Ludus et iocus I 103b 104 myĘli przewodniej i wielorakiej refleksji nad pytaniami
De variis hominum societatis interpretacji (psychologicznej, zawartymi w tekĘcie
generibus I 53 58 frg. etycznej, estetycznej, filozoficznej filozoficznym.
 De legibus [antropologicznej],
Nosce te ipsum I 58 59 frg. socjologicznej).
 Tusculanae disputationes
Tyrannus ipse iudicavit, quam
esset beatus
V. Titus Livius Patavinus:  Zaznajomienie uczniów  Uczeł zapoznaje si z Tytusem
 Ab urbe condita libri z dzie"em historycznym Tytusa Liwiuszem, autorem historii
Brutus I 56 Liwiusza, jego walorami Rzymu czasów republiki oraz
Secessio plebis II 32 33 jzykowymi i sposobem narracji. z fragmentami jego dzie"a jako
Hannibal XXI 4  Zaznajomienie ucznia ze egzemplifikacją jzyka, sposobu
sposobem portretowania narracji i portretowania bohatera,
bohatera w dziele Tytusa sytuacji spo"eczno-politycznej
Liwiusza. w początkach republiki oraz
 Zaznajomienie z myĘlą spo"eczną podtekstów filozoficznych
dzie"a Liwiusza, której ęród"em i psychologicznych.
jest grecka filozofia z jej pojciem
jednoĘci kosmosu.
VI. Scriptores Poloni  Zaznajomienie z myĘlą  Uczeł poznaje myĘl spo"eczno-
Andreas Fricius Modrevius: spo"eczno-polityczną Andrzeja -polityczną Andrzeja Frycza
 De Republica emendanda Frycza Modrzewskiego: relacje Modrzewskiego (m.in. dobro
Qui finis sit reipublicae jednostki wobec spo"eczełstwa obywateli jest celem
i pałstwa wobec obywatela, cel i sensem istnienia pałstwa;
Martinus Cromerus: i sens istnienia pałstwa. ĘwiadomoĘ moralna obywateli 
 Polonia sive de situ...  Wskazanie formacji intelektual- miarą si"y i wartoĘci pałstwa).
De moribus Polonorum nej Modrzewskiego wed"ug myĘli  Dziki uzyskanej dotychczas
staroŻytnej (m.in. Arystotelesa, wiedzy uczeł rozpoznaje ęród"a
Cycerona, Liwiusza). myĘli spo"ecznej
 Zaznajomienie z fragmentem A.F. Modrzewskiego.
rozprawki Marcina Kromera  Uczeł we fragmencie rozprawy
o Polsce i Polakach oraz ich oby- Marcina Kromera zapoznaje si
czajach, pisanej dla czytelnika z pierwszym ("aciłskim) opisem
Europy zachodniej. Polski, jej ustroju i jej obyczajów,
g"ównie z pozytywną
charakterystyką Polaków
(m.in. z powszechną chcią
zdobywania wiedzy).
 Uczeł konfrontuje charakte-
rystyk Polaków Kromera
z w"asną obserwacją i wiedzą
na ten temat.
Porta Latina. Program nauczania 29
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
VII. Gaius Valerius Catullus:  Zapoznanie ze sposobem czytania  Uczeł radzi sobie z metrycznym
 Carmina 51, 5, 87, 109, 72, 75, 92, wierszy Katullusa. czytaniem wierszy Katullusa.
70, 85, 8  Kierowanie analizą  Uczeł umie t"umaczy
i t"umaczeniem utworów. i analizowa wybrane wiersze
 Na podstawie przeprowadzonej Katullusa.
analizy cyklu wierszy Katullusa  Z pomocą komentarza uczeł
dokonanie wspólnej z uczniami przeprowadza analiz mi"oĘci
interpretacji pojcia  mi"oĘ . mŻczyzny i kobiety (jej wymiar
wieloaspektowy: psychologiczny,
metafizyczny, osobowy).
VIII. Publius Ovidius Naso:  Zapoznanie z poezją elegijną  Uczeł przy pomocy komentarza
 Tristia IV 10 Owidiusza na podstawie i nauczyciela dokonuje
 Metamorphoses I: fragmentu Tristia VI 10 oraz t"umaczenia (przek"adu
Prooemium I 1 4 poezją epicką na podstawie artystycznego) wybranych
Natus homo est I 76 88 fragmentów z Metamorfoz. fragmentów z dzie" Owidiusza.
De aurea aetate  Przeprowadzenie analizy  Uczeł dostrzega w Owidiuszu
Argentea proles i interpretacji przeczytanych archetyp poety-wygnałca, dla
Anea et ferrea proles fragmentów. którego w"asny los staje si
 Ars amandi I 1 4, II 273 28, ęród"em natchnienia
II 505 508, I 589 600 poetyckiego (Tristia).
 Metamorphoses XV:  Uczeł odczytuje Metamorfozy
Iamque opus exegi... 871 879 jako epopej mitycznych
przemian, w których poeta
ods"ania tajemnic Ęwiata
i cz"owieka.
IX. Quintus Horatius Flaccus:  Pokazanie i wiczenie sposobu  Uczeł utrwala sposób recytacji
 Carmina: I 1; 9; 11; 14; II 3; 14; czytania metrycznego pieĘni pieĘni Horacego.
III 1; 30 Horacego.  Uczeł przy pomocy
 Sermones I 1  Przeanalizowanie pod kątem szczegó"owego komentarza
jzyka i treĘci wybranych pieĘni dokonuje t"umaczenia
Horacego. (przek"adu, parafrazy) pieĘni
 Przeprowadzenie interpretacji Horacego.
wybranych pieĘni (korzystając  Uczeł poznaje g"ówne
m.in. z pomocy komentarza, przes"anie poetyckie
nauczyciel wykorzystuje metody i dociera do najg"bszych
hermeneutyczne odczytania (kontrastowych) tonów
utworu poetyckiego, np. wg lirycznych pieĘni.
Paula Ricoeura).  Uczeł zauwaŻa autonomicznoĘ
tekstu i jego niezaleŻnoĘ od
intencji autora, niepowtarzalny
Ęwiat tekstu.
 Uczeł poznaje poezj jako
medium, przez które jedynie
moŻna zrozumie siebie.
30 Porta Latina. Program nauczania
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
X. Publius Vergilius Maro:  Ukazanie powiązał epiki  Uczeł poznaje Eneid  epopej
 Aeneis Wergiliusza z epopeją Homera rzymską jako opowieĘ o potdze
I 1 11 Prooemium (zaleŻnoĘ losu bohatera przeznaczenia (przeznaczenie
II 1 12 Aeneas de Troiae exitio od woli bogów). Rzymu), o bohaterze, którego
narrat  Ukazanie odmiennoĘci idea"ów istotą jest si"a moralna (poczucie
IV De amore ardenti (frg.) u Wergiliusza i Homera wyŻszego obowiązku
(np. u Homera chodzi wyznaczające niezbywalną cech
o zburzenie miasta, w Eneidzie  idealnego Rzymianina
o za"oŻenie miasta). i dziedziczącego po nim
 Ukazanie nowego idea"u Europejczyka).
bohatera  Pius Aeneas.  Uczeł poznaje dzieje
 Ukazanie nowego zabarwienia tragicznej mi"oĘci Dydony
lirycznego i romantycznego treĘci i Eneasza.
utworu (tragiczna mi"oĘ Dydony  Uczeł dostrzega związki
i Eneasza). midzy bohaterem Eneidy
a bohaterem romantycznym
i postromantycznym
w literaturze polskiej (np. Dziady,
Ludzie bezdomni).
XI. Vir doctus. Honoris causa  UĘwiadomienie uczniom  Na przyk"adzie dyplomów
doctor. Honoris causa civis aktualnoĘci i tradycji stosowania naukowych i honorowych uczeł
jzyka "aciłskiego w tekstach poznaje moŻliwoĘci wyraŻania
dyplomów naukowych treĘci wspó"czesnych w jzyku
i honorowych. "aciłskim oraz stosowne do tych
celów s"ownictwo.
XII.  Stabat Mater.  Zapoznanie uczniów z "aciłską  Uczeł poznaje poetycką
 redniowieczna poezja religijna liryką religijną XII XIII w. i muzyczną twórczoĘ religijną
(program poetycko-muzyczny  1) (poezja) oraz sekwencją jako XII i XIII w.
formą muzyczną.  Uczeł poznaje style i formy
 Zapoznanie uczniów ze Ępiewem w muzyce religijnej Ęred-
chora"u gregoriałskiego szko"y niowiecza, baroku, renesansu
solesmełskiej (lub innych). oraz czasów wspó"czesnych.
 Zapoznanie uczniów  Uczeł poznaje dzie"o muzyczne
z utworami muzycznymi i pog"bia (zmienia) swoją
póęniejszych epok inspirowanymi wraŻliwoĘ muzyczną.
sekwencjami Ęredniowiecznymi.  Uczeł próbuje w"asnych si"
 Rozbudzenie zainteresowania w twórczoĘci translatorskiej.
i potrzeby kontaktu z muzyką
o wysokich walorach estetycz-
nych.
 Zachcenie do w"asnych
przek"adów wierszowanych.
Porta Latina. Program nauczania 31
l.p. Tematyka zaj Zadania nauczyciela Za"oŻone osiągnicia uczniów
XIII.  Dies irae.  Zapoznanie uczniów z tekstem  Uczeł zapoznaje si z tekstem
redniowieczna poezja religijna Dies irae jako przyk"adem sekwencji Dies irae (t"umaczy
(program poetycko-muzyczny  2) "aciłskiej liryki religijnej XIII w. ją samodzielnie z pomocą
(poezja) oraz z sekwencją jako preparacji).
formą muzyczną.  Uczeł poznaje i interpretuje
 Rozbudzenie zainteresowania symbolik biblijną Starego
i potrzeb kontaktu z muzyką i Nowego Testamentu zawartą
o wysokich walorach w utworze Dies irae.
estetycznych.  Uczeł poznaje style i formy
a. Zapoznanie uczniów w muzyce religijnej
ze Ępiewem chora"u Ęredniowiecza, klasycyzmu,
gregoriałskiego, szko"y romantyzmu oraz czasów
solesmełskiej (lub innych). wspó"czesnych.
b. Zapoznanie z kompozycjami  Uczeł poznaje dzie"o muzyczne
póęniejszych epok inspirowanymi i pog"bia (zmienia) swoją
sekwencjami Ęredniowiecznymi. wraŻliwoĘ muzyczną.
 Zachcenie do w"asnych  Uczeł próbuje w"asnych si"
przek"adów wierszowanych. w twórczoĘci translatorskiej.
XIV.  wiecka poezja Ęredniowieczna  Zapoznanie uczniów z "aciłską  Uczeł poznaje przyk"ady
(Carmina Burana). liryką Ęwiecką m.in. ze zbioru poetyckiej i muzycznej
Carmina Burana. twórczoĘci Ęwieckiej XII XIII w.
 Zapoznanie uczniów  Uczeł poznaje styl
z przyk"adem utworu "aciłsko- i charakterystyczne przyk"ady
-staroroniemieckiego kompozycji trubadurów,
(Floret silva). truwerów i minnesingerów.
 Zaznajomienie z przyk"adami  Uczeł poznaje we fragmentach
twórczoĘci Ęwieckiej muzycznej lub ca"oĘci adaptacj Carmina
wed"ug Clemencic Consort. Burana Carla Orffa.
 Zaznajomienie z adaptacją  Uczeł poznaje dzie"o muzyczne
Carmina Burana  cantiones i pog"bia (zmienia) swoją
profanae Carla Orffa. wraŻliwoĘ muzyczną.
 Zachcenie do tworzenia  Uczeł próbuje w"asnych si"
w"asnych przek"adów poznanych w twórczoĘci translatorskiej.
utworów.
32 Porta Latina. Program nauczania
V. Procedury osiągania celów.
Formy i metody kszta"cenia
Formy pracy
Aby osiągną za"oŻone cele edukacyjne i wychowawcze, waŻne jest zastosowanie róŻnorodnych form pracy
z uczniem. Mają one na celu wzbudzi zainteresowanie przedmiotem, jak równieŻ spowodowa kszta"towanie od-
powiednich postaw.
PoniŻej przedstawiamy niektóre z form pracy z uczniem i ich zalety, co moŻe zachci nauczycieli do stosowania
ich na lekcjach jzyka "aciłskiego.
1. Wyk"ad, czyli prezentacja materia"u przez nauczyciela  podstawą rzetelnego przekazania wiedzy uczniom jest
dobre przygotowanie merytoryczne nauczyciela.
2. Indywidualna praca uczniów z tekstem  wdraŻa do samodzielnego uczenia si, kszta"tuje umiejtnoĘ rozu-
mienia czytanego tekstu, analizowania i wyciągania wniosków.
3. Praca w grupach tekstem  moŻe przybiera róŻne formy, np.
a. KaŻda grupa otrzymuje do rozwiązania ten sam problem (gramatyczny lub t"umaczeniowy); wszyscy cz"on-
kowie grupy uczestniczą w rozwiązaniu zadania, dzielą si spostrzeŻeniami, umiejtnoĘciami i wiedzą.
Przedstawiciel grupy prezentuje rozwiązanie zadania. Taka metoda pracy powoduje, Że uczniowie dzielą si
rolami, dyskutują, uczą si odpowiedzialnoĘci za ca"ą grup i poznają zasady wspó"pracy. Forma ta ma duŻe
walory kszta"cące i wychowawcze, ma pozytywny wp"yw na rozwój umys"owy uczniów s"abszych, a uczniom
dobrym daje motywacj do pracy i kszta"ci umiejtnoĘ dzielenia si wiedzą i pracy w zespole.
b. KaŻda grupa otrzymuje oddzielny problem do rozwiązania (gramatyczny lub t"umaczeniowy). W ten sposób
rozwiązuje si wikszą liczb zadał (np. t"umaczy si d"uŻszą parti tekstu). Przyspieszamy tym samym tem-
po pracy na lekcji.
4. Praca z wykorzystaniem s"owników, leksykonów, encyklopedii, komentarzy, czasopism popularno-naukowych
(np. Nowy Filomata). Uczniowie przyzwyczajają si do zbierania informacji z róŻnych ęróde", analizowania ich,
uĘwiadamiają sobie rol znajomoĘci literatury "aciłskiej w poznawaniu rzeczywistoĘci.
5. Samodzielne przygotowanie przez uczniów wypowiedzi ustnych lub pisemnych związanych z tematyką anali-
3
zowanych tekstów a dotyczącą kultury antycznej i jej recepcji w czasach nowoŻytnych i wspó"czesnych .
6. Praca pod kierunkiem nauczyciela. KaŻdy uczeł pracuje samodzielnie nad rozwiązaniem zadania, ma moŻli-
woĘ korzystania z pomocy nauczyciela. Nauczyciel lepiej poznaje moŻliwoĘci ucznia, Życzliwe uwagi nauczy-
ciela budzą zaufanie i poczucie w"asnej wartoĘci u ucznia.
7. Pogadanka  jest to dialog o charakterze sokratycznym, rozmowa z uczniami na dany temat. Sprawdza on ro-
zumienie przez uczniów przeczytanych treĘci, lub prowadzi do rozumienia pewnych poj wynikających z ana-
lizy tekstów i zdobytej dotychczas wiedzy, zmusza uczestników do samodzielnej pracy umys"owej. Dobrze przy-
gotowana i przeprowadzona pogadanka kszta"ci umiejtnoĘ jasnego i poprawnego formu"owania myĘli, umie-
jtnoĘ argumentowania, kszta"tuje postaw krytyczną.
Przekazywanie treĘci kulturowych
Istotnym celem w trakcie uczenia jzyka "aciłskiego jest rozwijanie wiedzy o kulturze antycznej. Zadania dotyczą-
ce kultury powinny pojawia si konsekwentnie w nawiązaniu do omawianych tekstów. Opracowując tematy wy-
powiedzi ustnych lub pisemnych (przeznaczone w wikszoĘci dla programu rozszerzonego  R), uczeł moŻe teŻ
skutecznie przygotowa si do pisania eseju wymaganego na maturze. PoniŻej przedstawiamy dwie przyk"adowe
4
propozycje zadał, które pojawi"y si w podrczniku Porta Latina .
3
W podrczniku Porta Latina. Preparacje i komentarze nauczyciel znajdzie liczne propozycje zadał z dziedziny kultury antycznej do opracowania
przez uczniów
4
Porta Latina. Preparacje i komentarze, str. 18, 39
Porta Latina. Program nauczania 33
Tematyka lekcji: Homer jako portrecista (Iliada ks. II, w. 170 198)
Wykorzystując wskazane fragmenty Iliady, scharakteryzuj sposób prezentacji bohatera. Zwró uwag na zastosowa-
ne Ęrodki stylistyczno-jzykowe, jakimi Homer pos"uguje si przy portretowaniu postaci w danym momencie akcji.
Tematyka lekcji: Mit o Herkulesie
Przeczytaj mit o oczyszczeniu stajni Augiasza (Jan Parandowski, Mitologia) oraz has"o  woda (Manfred Lurker,
Przes"anie symboli w mitach, kulturach i religiach, Kraków 1994, lub tegoŻ autora: S"ownik obrazów i symboli biblijnych,
Poznał 1989). Spróbuj okreĘli w krótkiej formie pisemnej symboliczne sensy zawarte w tym micie.
Metody
Metoda podająca  stosuje si ją w podawaniu materia"u koniecznego do zapamitania i definicji, w objaĘnia-
niu terminologii czy informacji (z zakresu nauki o jzyku oraz kultury antycznej) zbyt trudnych do zdobycia przez
ucznia;
Metoda praktyczna  stosuje si ją np. w wiczeniach, w przedstawieniu rezultatów pracy z tekstem, w dyskusji;
Metoda problemowa  stosuje si ją m.in. w pracy z tekstem (analiza), w opracowaniu tematu wymagającego
zebrania dodatkowej literatury i w"asnego przemyĘlenia;
Metoda bezpoĘrednia  rzadziej praktykowana przy nauce j. "aciłskiego, nie mniej jednak moŻna stosowa ją
wtedy, gdy bez wstpnych objaĘnieł gramatycznych uczeł jest w stanie zrozumie sens zdania dziki konteksto-
wi. Metoda ta kszta"tuje wyczucie jzykowe i przygotowuje grunt dla w"aĘciwej analizy.
Metody analityczne
Schematy gramatyczne, syntaktyczne, metryczne.
Analiza gramatyczna zdania "aciłskiego (hierarchia elementów zdaniowych; związki midzy wyrazami, funkcje
róŻnych form wyrazów).
Analiza leksykalna: praca ze s"ownikami i leksykonami, sporządzanie s"owniczka trudnoĘci, definiowanie poj,
objaĘnianie zwrotów frazeologicznych.
Analiza stylistyczna, figury i tropy, szyk wyrazów.
Analiza podstawowych form metrycznych w poezji "aciłskiej (dystych elegijny).
Metody hermeneutyczne
Elementy majeutyczno-erystyczne.
Dyskusja kierowana (w jzyku polskim).
Metoda hermeneutyczna (hermeneutyka humanistyczna) to metoda objaĘniania tekstu, wed"ug Schleiermachera
jest to sztuka rozumienia. W"aĘciwe zrozumienie kaŻdego s"owa, nie tylko napisanego, zak"ada pewien wysi"ek
ze strony s"uchającego (czytającego). KaŻde rozumienie jzyka jest rezultatem gramatycznej i psychologicznej in-
terpretacji, której podstawą jest nie tylko wiedza, ale i intuicja.
Wed"ug Diltheya (hermeneutyka filozoficzna) kaŻde s"owo, kaŻde ludzkie wyraŻenie naleŻy zawsze do okreĘlone-
go kontekstu. Tylko w tym kontekĘcie ujawnia ono swój sens. W danej sytuacji wyraŻenie ma swój Ęcis"y i zrozu-
mia"y sens (Herkules "eb urwa" hydrze), jeŻeli oderwiemy wyraŻenie od konkretnej sytuacji ("eb urwa hydrze),
jego sens staje si zagadkowy, wieloznaczny. WŻszemu kontekstowi odpowiada zawsze szerszy kontekst. JeŻeli
zatem s"uchacz (czytelnik) chce w"aĘciwie zrozumie s"owo (pismo), to musi te obszary (konteksty) niejako prze-
mierzy. Sam s"uchacz jednak teŻ zawsze jest uwik"any w jakiĘ kontekst. W kaŻdym s"owie ujawnia si nie tylko
jakiĘ stan rzeczy, jego kontekst i jego Ęwiat. WyraŻa si w nim takŻe sens Życia, Ęwiata jako ca"oĘci, oczywiĘcie cz-
sto w sposób ukryty. Ukazują si w nim fundamentalne związki cz"owieka ze Ęwiatem, z drugim cz"owiekiem. Hi-
storyczne, spo"eczne struktury ludzkiej egzystencji, jej róŻne formy, jej ĘmiertelnoĘ itd. ujawniają si w s"owie
i moŻna je w"aĘciwie okreĘli za pomocą hermeneutyki filozoficznej.
Wed"ug Paula Ricoeura potrzeba interpretacji wynika z natury samego tekstu i jego immanentnej wieloznaczno-
Ęci. Ca"a droga rozumienia prowadzi od uchwycenia znaczenia s"owa (dyskursu) do odniesienia owego znaczenia
do w"asnej sytuacji egzystencjalnej odbiorcy tekstu. Interpretacja nie pyta o to, co i o czym pragną" powiedzie sam
34 Porta Latina. Program nauczania
autor tekstu, lecz co sam tekst mówi obiektywnie i do czego odnosi dla interpretującego. Wed"ug bowiem her-
meneutyki filozoficznej tekst przemawia do czytelnika tylko wtedy, jeĘli to, co mówi, daje si odnieĘ do jego (czy-
telnika) sytuacji egzystencjalnej. Zatem nie chodzi  o czysto psychologiczne wnikanie w cudze Życie psychiczne.
Trzeba odkrywa i objaĘnia tekst nie w relacji do autora, lecz pod kątem jego immanentnego znaczenia i rzeczy-
5
wistoĘci, którą prezentuje i ods"ania .
Metoda ma zastosowanie przy objaĘnianiu zw"aszcza tekstu poetyckiego, mitologicznego, filozoficznego, biblijnego.
Metoda hermeneutyczna jest w szkole potrzebna. Szko"a bowiem jest g"ównym kana"em, poprzez który kszta"tu-
je si powszechna opinia, gust czytelniczy, wiedza o literaturze, umiejtnoĘ wyjaĘniania tekstu. Szko"a nie moŻe
by w tyle w stosunku do zdobyczy badał literackich.
Majeutyka jest  nie tyle metodą nauczania, co metodą wspólnego z uczniem dochodzenia do prawdy. (...) Taka
nauka musi mie form rozmowy; nie chodzi w niej o to, Żeby rozmówc przekona, tzn. doprowadzi do takiego
stanu, w którym nie znajdzie on kontrargumentów i bdzie si czu" zmuszony przyją proponowaną tez, lecz o to,
Żeby jasno uĘwiadomi" sobie, co i przedtem jakoĘ niejasno w nim drzema"o, ale nie by"o rozbudzone, uĘwiadomio-
ne. [Chodzi wic o to, by] pomaga w uzyskiwaniu samowiedzy tym, którzy w sobie noszą jakąĘ w"asną, auten-
6
tyczną wiedz,  myĘl zdrową i prawdziwą (Platon, Teajtet) .
Erystyka  sztuka prowadzenia sporów, dyskutowania, przekonywania.
Obydwie metody warto stosowa w dyskusji, do której nauczyciel musi by rzetelnie i odpowiedzialnie przygo-
towany.
*
NaleŻy zaznaczy, Że na jednej lekcji przeplata si kilka metod. ZaleŻy to od tematu i celów lekcji, jakie chcemy
osiągną. Jakie metody zastosuje nauczyciel, bdzie to zaleŻe od sk"adu zespo"u uczniowskiego, ich moŻliwoĘci
intelektualnych, w"asnych predyspozycji i moŻliwoĘci organizacyjnych.
Przyk"ady
Przyk"adem zastosowania metod mieszanych niech bdzie pierwsza lekcja rozpoczynająca nauk jzyka "acił-
skiego w szkole. NajczĘciej na pierwszej lekcji uczniowie nie mają jeszcze podrczników. Wobec tego moŻna prze-
prowadzi pogadank z elementami wyk"adu, analizy gramatycznej i leksykalnej, pracy z ca"ym zespo"em (chóral-
ne czytanie), dyskusji.
Lekcja przyk"adowa (pierwsza godzina lekcyjna, bez podrcznika)
Temat: Wstp do nauki jzyka "aciłskiego. CoĘ o przys"owiach.
Przebieg lekcji:
1. Wchodząc do klasy witamy uczniów, mówimy im coĘ mi"ego, zanim przystąpimy do w"aĘciwego tematu, który
oznajmiamy uczniom, zapisując go na tablicy.
2. Pytamy uczniów o ich metod uczenia si, np. s"ówek.
3. Nastpne pytanie moŻe brzmie: Ile s"ówek dziennie cz"owiek jest w stanie zapamita?
3. Informujemy, Że cz"owiek jest w stanie wyuczy si 60 120 s"ówek dziennie w zaleŻnoĘci od tego, czy jest to
pierwszy, czy któryĘ z kolejnych przyswajanych jzyków. OczywiĘcie jest to sytuacja idealna, w której oprócz j-
zyka niczego innego si nie uczymy. My w warunkach szkolnych sugerujemy uczniowi jako dzienną porcj przy-
swojenie sobie 5 10 s"ów "aciłskich dziennie.
3. Uczniowie mogą obliczy, ile s"ów moŻna zapamita w ciągu 10 dni (50 100), ile w ciągu miesiąca (150 300
s"ów). Prosty rachunek wskazuje, Że w ciągu roku szkolnego moŻna opanowa 1500 3000 s"ów. Zwracamy
uwag, Że w czytankach "aciłskich przerobionych w ciągu roku, uczniowie nie spotkają wicej niŻ 700 s"ów
"aciłskich.
5
Paul Ricoeur, Jzyk, tekst, interpretacja, PIW, Warszawa 1989, s. 206
6
Irena Krołska, Sokrates, Wiedza powszechna, Warszawa 2001, s. 69, 70
Porta Latina. Program nauczania 35
4. Po tym optymistycznym rachunku musimy uĘwiadomi lub przypomnie uczniom, Że kaŻda nauka jest pracą:
Nil sine magno labore dedit vita mortalibus. Nic bez wielkiej pracy (trudu) nie da"o Życie Ęmiertelnikom.
T sentencj zapisujemy na tablicy wraz z podpisanym pod nią t"umaczeniem. Polecamy teŻ zapisanie jej w ze-
szytach na pierwszej stronie.
5. Po dwukrotnym chóralnym przeczytaniu przystpujemy do t"umaczenia, rozpoczynając od podkreĘlenia orze-
czenia dedit. ObjaĘniamy, Że jest to 3. osoba liczby pojedynczej czasu przesz"ego dokonanego od do, dare, de-
di, datum = dawa. Polecamy utworzy 3. os. l. poj. czasu przesz"ego dokonanego polskiego czasownika da:
[da", da"a, da"o].
Po znalezieniu i podkreĘleniu orzeczenia kaŻemy uczniom postawi pytania, które orzeczenie dedit wywo"uje:
Kto da"? Co da"? Komu da"? Ile da"? Gdzie da"? W jaki sposób da"? itd. W zdaniu znajdujemy odpowiedzi: Kto
da"?  Vita dedit. Co vita dedit?  Nihil.
Vita nihil dedit   ycie da"o nic . Uczniowie zauwaŻają, Że w "aciłskim zdaniu przeczącym wystpuje tylko jed-
no przeczenie, w zdaniu polskim przynajmniej dwa:  ycie nic nie da"o (warto odwo"a si do wiedzy uczniów
zdobytej na lekcjach jzyka niemieckiego lub angielskiego). Zachcamy uczniów do zadania nastpnych pytał:
Komu (Życie nic nie da"o)? mortalibus = Ęmiertelnikom = ludziom; Bez czego? sine magno labore = bez
wielkiej pracy.
W ten sposób od pierwszej lekcji uczymy uczniów myĘlenia nad budową zdania i jego sensem, a nie bezmyĘlnego
uczenia si na pami. W ciągu ca"ej lekcji pamitamy o ciąg"ym i Życzliwym pobudzaniu uczniów do aktywnoĘci.
Uczniowie wyciągają wniosek p"ynący z sentencji: JeŻeli chcemy coĘ osiągną, do czegoĘ dojĘ, wymaga to
sumiennej pracy.
6. Zapisujemy drugą sentencj na tablicy i w zeszytach: Volentibus non fit iniuria i t"umaczymy, podpisując pol-
skie odpowiedniki pod "aciłskimi s"owami. PodkreĘlamy orzeczenie non fit = nie dzieje si; iniuria = krzyw-
da; komu? volentibus = chcącym (por. mortalibus = Ęmiertelnikom).
A zatem:  Chcącym nie dzieje si krzywda .
Jak rozumie t sentencj? Przy pomocy dodatkowych pytał naprowadzamy uczniów na w"aĘciwe rozumienie
tego zdania (np. Czy dzieje si krzywda temu, kto jadąc samochodem z nadmierną prdkoĘcią  bo tak chce 
w kołcu znajduje si w rowie?). Skoro chc chodzi do szko"y, to nikt mi nie wyrządza krzywdy, jeŻeli wyma-
ga ode mnie uczenia si.
7. W zaleŻnoĘci od czasu i zainteresowania uczniów, moŻna doda inne przys"owia i przeanalizowa je w podob-
ny, jak wyŻej, sposób, np:
Gutta cavat lapidem non vi sed saepe cadendo.
Non scholae, sed vitae discimus. Quidquid discis, tibi discis.
8. MoŻemy szerzej omówi, czy przeprowadzi dyskusj, na temat treĘci poznanych sentencji, odwo"ując je do do-
Ęwiadczeł szkolnych.
9. Na zakołczenie uczniowie chóralnie czytają sentencje, ewentualnie recytują je z pamici. NajczĘciej na nastp-
nej lekcji wiele osób zechce pochwali si zapamitanymi powiedzeniami i sentencjami.
Lekcja przyk"adowa (początek nauki w klasie II)
Tematyka lekcji:
Pojcie pałstwa w prawie rzymskim. Filozofowie o genezie pałstwa.
Zakres poj: res privata, res publica; populus, populus Romanus.
Uczenie si jzyka "aciłskiego w szkole polega w znacznej mierze na zdobywaniu umiejtnoĘci analizy tekstu.
Analizując zdanie uczeł poznaje nowe pojcia, nabywa odpowiednich umiejtnoĘci i nawyków oraz rozwija twór-
cze myĘlenie. UmiejtnoĘ analizy zdania jest sztuką.
Temat lekcji 1:
Quid Cicero de re publica scripserit. Pojcie pałstwa w prawie rzymskim.
Cele lekcji:
T"umaczenie tekstu Quid Cicero de re publica scripserit
(fragment z ksigi I, 39 nn. De re publica Cycerona).
ObjaĘnienie znaczenia poj: res privata, res publica; populus, populus Romanus, których rozumienie umoŻliwi w"aĘci-
wą interpretacj tekstu; uĘwiadomienie uczniom trudnoĘci w ich t"umaczeniu.
36 Porta Latina. Program nauczania
Przebieg lekcji:
1. T"umaczenie tekstu powinno odbywa si na lekcji, powinniĘmy stale nim kierowa, objaĘniając niemal kaŻdą
fraz.
2. Pierwsze zdanie, które jest definicją republiki, uczniowie t"umaczą bez trudu:  Rzecz pospolita jest to rzecz ludu .
3. My jednak, pisząc t"umaczenie na tablicy, w nawiasie umieszczamy "aciłskie zdanie lub idąc Ęladem W. Kor-
natowskiego nadajemy mu posta:
 A wic pałstwo (res publica) jest to rzecz ludu (res populi) .
4. Stawiamy pytanie: Dlaczego t"umacz dokonuje takiego zabiegu? Dlaczego w taki sposób zapisujemy to zdanie
w zeszycie?
Uczniowie dochodzą do wniosku, Że widocznie obydwa terminy  rzecz pospolita i  rzecz ludu nie są Ęcis"ymi
odpowiednikami "aciłskich res publica i populus; zatem wymagają bliŻszego objaĘnienia.
5. Pos"ugujemy si s"ownikiem encyklopedycznym (np. Prawo rzymskie. S"ownik encyklopedyczny, Warszawa 1986).
Z czytanego has"a (nauczyciel lub uczeł) wybieramy najistotniejsze informacje (moŻna je zapisa na tablicy,
a wzeszytach uczniów powinny powsta notatki):
Res publica:
KaŻdy pojedynczy obywatel mia" swoją prywatną w"asnoĘ i swoje interesy, które "ącznie stanowi"y jego res pri-
vata (rzecz prywatna).
Podobnie suma wszystkich praw i interesów narodu to res publica.
JednakŻe res publica nie jest równoznaczna z pałstwem (res publica = pałstwo). Pałstwo jest podmiotem pra-
/
wa, moŻe posiada, rozkazywa; res publica sama jest w"asnoĘcią populi Romani. (JeŻeli w senacie na porządku
dziennym umieszczano temat  de re publica , to nie dyskutowano o pałstwie, ani o konstytucji, lecz o ca"oĘci in-
teresów ogó"u Rzymian, które w tym momencie wchodzi"y w gr). Res publica jest przedmiotem prawa.
Podobnie postpujemy z nastpnym has"em:
Populus  lud. Populus Romanus ma dwa znaczenia:
a. lud rzymski, wspólnota wolnych obywateli, naród rzymski posiadający w"adz suwerena;
b. pałstwo rzymskie (podmiot prawa); okreĘlenie to odnosi"o si tylko do narodów rządzących si demokra-
tycznie, np. populus Atheniensium, populus Karthaginiensium. Nazwa ta nie przys"ugiwa"a np. Macedołczykom,
Egipcjanom, Seleukidom, Persom itd., czyli monarchiom.
Co wynika z tych okreĘleł wyraŻenia populus Romanus? Czym by"o pałstwo w rozumieniu Rzymian? (Te py-
tania moŻe zada nauczyciel, ale bdzie lepiej, jeĘli poprosimy uczniów o zg"aszanie pytał, tak w tym mo-
mencie lekcji, jak we wszystkich innych). Formu"ujemy wspólnie z uczniami wniosek:
Populus-pałstwo w rozumieniu Rzymian nie by"o abstraktem, ale pojciem konkretnym, ucieleĘnionym
w Żywym organizmie ludzkiej zbiorowoĘci, bdącej ęród"em w"adzy i podmiotem prawa (nie zaĘ podleg"ym
w"adzy przedmiotem). Stąd pe"na nazwa pałstwa rzymskiego: Senatus populusque Romanus.
6. Po wyjaĘnieniu hase" moŻemy przet"umaczy ca"oĘ (t"umaczą uczniowie, nauczyciel ewentualnie koryguje):
Awic pałstwo (res publica) jest to rzecz ludu (res populi).
Lud (naród) zaĘ nie jest to kaŻde zbiorowisko ludzi zebranych dowolnym sposobem, lecz zgromadzenie (zejĘcie
si) wielkiej liczby (wielkiej spo"ecznoĘci) zespolonej tym samym prawem (związanej uznawaniem tego same-
go prawa) i związanej wspólnym poŻytkiem (związanej poŻytkiem p"ynącym ze wspólnego Życia).
Pierwotną przyczyną tego gromadzenia si (zespalania si) jest nie tyle s"aboĘ, ile jakaĘ wynikająca
z natury potrzeba Życia zbiorowego (wspólnotowego).
(Rodzaj ludzki) ludzie bowiem nie są sk"onni do pozostawania w samotnoĘci i b"ąkania si samopas.
Rozproszony i b"ąkający si (bez"adny) t"um w krótkim czasie dziki zdolnoĘci do zgodnego dzia"ania sta" si
pałstwem.
KaŻdy zatem lud (naród), który jest takim zgromadzeniem ludzi, jak to wyjaĘni"em, wszelka spo"ecznoĘ,
która jest z ustanowienia ludu, wszelkie pałstwo, które, jak powiedzia"em, jest w"asnoĘcią ludu, musi by
rządzone przez jakąĘ rad (w"adz), aby mog"o by trwa"e.
7. Na koniec warto poleci uczniom uwaŻne przeczytanie tekstu (oryginalnego, t"umaczonego) w domu i podkre-
Ęlenie dwoma kolorami zdał twierdzących i przeczących.
8. Podsumowując lekcj, zadajmy uczniom kilka pytał: Po co uwaŻnie czytamy tekst? Po co analizujemy zdanie?
Czemu ma s"uŻy zadanie domowe?
Porta Latina. Program nauczania 37
Temat lekcji 2:
Filozofowie o genezie pałstwa.
Cele lekcji:
Wskazanie na uniwersalnoĘ antycznych kryteriów okreĘlających wspólnot pałstwową.
Interpretacja fragmentu tekstu Cycerona De republica.
Zapoznanie uczniów z poglądami filozofów greckich i Cycerona na genez pałstwa wolnych i odpowiedzialnych
obywateli.
Przebieg lekcji:
1. Z pewnoĘcią uczniowie zechcą podzieli si swoimi spostrzeŻeniami związanymi z zadaniem domowym. MoŻe
sformu"ują kilka pytał wyp"ywających z uwaŻniejszej lektury. Uczniowie mogą dojĘ do wniosku, Że autor tek-
stu polemizuje z jakimiĘ poglądami na temat genezy pałstwa, z innymi zaĘ si zgadza (albo są to w"asne po-
glądy autora).
2. MoŻna poleci uczniom, by, wykorzystując tekst, sformu"owali przeciwne poglądy do cycerołskich (np. ponie-
waŻ cz"owiek w pojedynk jest s"aby, musi wejĘ w związki z innymi, by przetrwa).
3. Podajemy stosowne objaĘnienia:
Cyceron, dociekając istoty i genezy pałstwa, zna oczywiĘcie przemyĘlenia greckich mistrzów, zw"aszcza
Platona i Arystotelesa.
Platon w Pałstwie mówi ustami Sokratesa:  Wydaje mi si, Że pałstwo powstaje dlatego, poniewaŻ nikt z nas
nie jest samowystarczalny, lecz potrzebuje pomocy wielu innych .
Na czym opiera Platon swój pogląd co do genezy pałstwa? (By moŻe uczniowie zauwaŻą realne racje jego
przemyĘlenia).
W razie trudnoĘci powinniĘmy dopomóc dodatkowymi pytaniami do sformu"owania wniosku: Sigając do
samych ęróde", z których moŻna by uzasadni istnienie pałstwa, za podstaw, bierze Platon natur ludzką
w jej niedoskona"oĘci, s"aboĘci (imbecillitas), a zatem nie mogącej wystarczy samej sobie.
Uczniowie bez trudnoĘci wysuną inne racje genezy pałstwa wynikające z tekstu. My s"uŻymy dodatkową informacją:
Arystoteles widzi ęród"o pałstwa w wyposaŻeniach naturalnych cz"owieka, jego dąŻeniach opartych na
moŻliwoĘciach wpisanych niejako w natur [anthropos physei politikon dzoon, tzn. cz"owiek jest z natury stworzo-
ny do Życia w pałstwie  jest istotą spo"eczną].  To bowiem jest w"aĘciwoĘcią cz"owieka odróŻniającą go od
innych stworzeł Żyjących, Że on jedyny ma zdolnoĘ rozróŻniania dobra i z"a, sprawiedliwoĘci i niesprawiedli-
7
woĘci i tym podobnych; wspólnota zaĘ takich istot staje si podstawą rodziny i pałstwa .
4. Stawiamy pytania:
Za którym autorem idzie w swoim rozumowaniu Cyceron? Zbadajmy, na jakich pozytywnych sk"onnoĘciach
tkwiących w cz"owieku opiera Cyceron swoje poglądy co do genezy pałstwa:
a. naturalis congregatio (naturalny pd do Życia zbiorowego),
b. concordia (zdolnoĘ do zgodnego porozumienia si).
W konsekwencji, podstawą pałstwa (populus) jest (uczniowie znajdują w tekĘcie odpowiednie has"a-kryteria):
a. consensus iuris (uznawanie tego samego prawa),
b. communio utilitatis (poŻytek wynikający ze wspólnego Życia),
c. consilium (rada, w"adza kierownicza, zapewniająca trwa"oĘ pałstwa).
Czy są to kryteria czasowe, czy uniwersalne? Czy kryteria te mogą by podstawą rozumienia, czym jest pałstwo
wolnych obywateli?
5. Formu"ujemy kołcowy wniosek:
Na podstawie ujtej w pkt. a, b, c buduje si praworządnoĘ. PraworządnoĘ gwarantuje istnienie zdrowego
rządu, zapewnia ogó"owi (ludowi) bezpieczełstwo i tworzy zdyscyplinowane spo"eczełstwo (Ęwiadome swych
obowiązków i praw).
6. Na koniec moŻemy zada kilka pytał do przemyĘlenia:
Czy mają wartoĘ (jeĘli tak, to jaką?) te teoretyczne rozwaŻania dla Twojego bycia obywatelem we wspó"cze-
snym pałstwie demokratycznym? Podziel si swoimi przemyĘleniami.
Czy nasuwają Ci si jakieĘ niepokojące pytania w związku z analizowanym tekstem a Twoim miejscem w de-
mokratycznym wspó"czesnym pałstwie? Sformu"uj te pytania.
7
Arystoteles, Polityka, ks. I, 1253 a
38 Porta Latina. Program nauczania
VI. rodki dydaktyczne
W realizacji programu nauczania i osiągania za"oŻonych celów kszta"cenia niezbdne są róŻne Ęrodki dydaktycz-
ne. Do podstawowych naleŻy oczywiĘcie podrcznik jzyka "aciłskiego, s"ownik i gramatyka, które kaŻdy uczeł
powinien posiada lub mie do nich "atwy dostp. Dlatego dobrze zaopatrzona biblioteka gabinetowa ma niema-
"e znaczenie. Nauczyciel jzyka "aciłskiego powinien dysponowa duŻym ksigozbiorem dotyczącym nie tylko sa-
mego jzyka (s"owniki, gramatyki, tablice gramatyczne) i kultury antycznej (leksykony, encyklopedie, opracowa-
nia historii staroŻytnej, dziejów literatury, sztuki i filozofii, monografie dotyczące szeroko pojtej kultury Ęród-
ziemnomorskiej itp.), ale równieŻ pozycjami z póęniejszego okresu kultury europejskiej po czasy wspó"czesne, b-
dącymi Ęwiadectwem ciąg"ej recepcji Antyku przez dzieje naszego kontynentu. Poza ksiąŻkami wskazana by"aby
teŻ p"ytoteka z utworami s"owno-muzycznymi wyrastającymi na przestrzeni wieków z tradycji Ęródziemnomor-
skiej. Wielu uczniów i nauczycieli chtnie skorzysta z coraz bogatszej oferty Internetu.
Na koniec warto teŻ wspomnie o  mówiącej dekoracji gabinetu: odmiany, wykresy zdał, sentencje, reproduk-
cje rzeęby, ceramiki itp.
Dziki tak zgromadzonym Ęrodkom moŻliwa bdzie korelacja naszego przedmiotu w wieloma innymi dziedzina-
mi wiedzy szkolnej. Obszerna bibliografia pomagająca zrealizowa za"oŻone w programie cele kszta"cące i wycho-
wawcze jest podana w za"ączeniu.
Porta Latina. Program nauczania 39
VII. Przewidywane osiągnicia uczniów.
Uszczegó"owienie zapisu w Podstawie Programowej
1. Rozumienie i t"umaczenie (z wykorzystaniem s"ownika) oryginalnych tekstów "aciłskich:
a. Uczeł opanowa" elementarne wiadomoĘci konieczne przy t"umaczeniu i analizowaniu przy pomocy s"owni-
ka oryginalnych tekstów "aciłskich (sentencje, teksty preparowane  P, teksty ciąg"e oryginalne, prozaiczne
i poetyckie  R),
 Uczeł umie poprawnie czyta tekst "aciłski  P,
 w zakresie fleksji: rozpoznaje i umie okreĘli formy rzeczownikowe i czasownikowe, zna paradygmaty od-
mian  P,
 w zakresie sk"adni: rozpoznaje konstrukcje sk"adniowe, umie wskaza związki midzywyrazowe  P,
b. Uczeł umie korzysta ze s"ownika "aciłsko-polskiego  P oraz z podrcznika i gramatyki w pracy nad prze-
k"adem i analizą tekstów oryginalnych  R,
c. Uczeł opanowa" umiejtnoĘ pos"ugiwania si wiadomoĘciami wed"ug podanych uprzednio wzorów  P,
d. Uczeł umie dokonywa analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk jzykowych  R,
e. Uczeł umie stawia pytania do t"umaczonego tekstu i formu"owa odpowiedzi  R,
f. Uczeł doskonali sztuk zapamitywania; zapamituje przys"owia i sentencje "aciłskie P.
2. Analizowanie, interpretowanie i komentowanie tekstów oryginalnych i w przek"adach:
a. Uczeł potrafi analizowa, interpretowa i komentowa teksty oryginalne  R i wprzek"adach  P,
b. Uczeł pamita konieczne terminy, fakty, teorie naukowe, wykazuje pewien poziom rozumienia tych wiado-
moĘci, nie myli ich ani nie zniekszta"ca przy analizowaniu i interpretowaniu tekstów  R,
c. Uczeł rozumie przeczytany i przet"umaczony tekst  P i potrafi wyciągną z niego odpowiednie wnioski  R,
d. Uczeł zdobywa umiejtnoĘ przek"adu tekstu "aciłskiego na jzyk polski wed"ug regu" poprawnoĘci i kla-
rownoĘci jzykowej oraz estetyki wypowiedzi  R.
3. Operatywna znajomoĘ gramatyki "aciłskiej:
a. Uczeł zna czĘci mowy i zasady ich przynaleŻnoĘci do w"aĘciwego systemu fleksyjnego  P,
b. Uczeł rozpoznaje budow s"owotwórczą i fleksyjną wyrazów  P,
c. Uczeł pos"uguje si formami fleksyjnymi przy tworzeniu wypowiedzi w jzyku "aciłskim  R,
d. Uczeł opanowa" budow i szyk zdania "aciłskiego:
 czĘci zdania: podmiot, orzeczenie proste i z"oŻone, dope"nienie bliŻsze i dalsze, przydawka przymiotniko-
wa, dope"niaczowa, przyimkowa, okolicznik,
 sk"adnia: a.c.i., n.c.i., dativus possessivus, ablativus absolutus, coniugatio periphrastica activa i passiva,
sk"adnia przypadków (ablativus temporis, ablativus comparationis, genetivus partitivus)  P,
e. Uczeł zna funkcje sk"adniowe i semantyczne nieosobowych form czasownikowych (infinitivus, participia,
gerundium, supinum)  P,
f. Uczeł rozróŻnia i t"umaczy zdania pojedyncze i wspó"rzdnie z"oŻone  P,
g. Uczeł rozróŻnia i t"umaczy zdania podrzdnie z"oŻone z orzeczeniem w indicatiwie i coniunctiwie; rozumie
i stosuje zasady consecutio temporum  R.
4. Poprawne stosowanie w wypowiedziach wyraŻeł i terminów pochodzących z jzyków klasycznych:
a. Uczeł rozumie znaczenie wyrazów i wyraŻeł (np. bona fide, lege artis, argumentum ad hominem, uno animo) 
P,
b. Uczeł rozumie kontekst wypowiadanego s"owa i wyraŻenia  P,
c. Uczeł zna ęród"os"ów uŻywanego terminu i umie go odpowiednio zastosowa (np. rarytas od rarus; oportu-
nista od opportunus itp.)  R.
5. Wykorzystywanie znajomoĘci jzyka "aciłskiego do lepszego zrozumienia zjawisk jzykowych za-
chodzących w jzyku polskim i innych jzykach nowoŻytnych:
a. Uczeł dostrzega związki midzy wyrazami "aciłskimi a pochodzącymi od nich wyrazami jzyków nowoŻyt-
nych i jzyka polskiego  P,
40 Porta Latina. Program nauczania
b. Uczeł rozumie wag znajomoĘci paradygmatów odmian w konfrontacji z jzykiem polskim i innymi jzykami  P,
c. Uczeł dostrzega i rozpoznaje "aciłskie konstrukcje sk"adniowe wystpujące w jzykach nowoŻytnych (a.c.i.,
konstrukcje imies"owowe, budowa zdania)  R,
d. Uczeł umie wykorzysta na lekcjach jzyków nowoŻytnych i innych przedmiotów wiedz zdobytą podczas
nauki jzyka "aciłskiego  P+ R,
e. Uczeł zauwaŻa zmiennoĘ znaczeł wyrazów i poj odnoszących si do róŻnych zjawisk spo"ecznych i poli-
tycznych w ich historycznym rozwoju  R.
6. Poprawne formu"owanie myĘli i sądów:
a. Uczeł rozumie i umie dobiera odpowiednie s"ownictwo w poprawnym formu"owaniu myĘli  P,
b. Uczeł zna teoretyczne zasady gramatyczne i jzykowe  P,
c. Uczeł zna wymogi stylu retorycznego (m.in. poprawnoĘci jzykowej, klarownoĘci, stosownoĘci) i stara si je
stosowa we w"asnej wypowiedzi  R,
d. Uczeł dba o estetyk wypowiedzi i umie zastosowa odpowiednią intonacj wypowiadanego zdania  R,
e. Uczeł ma krytyczny stosunek do przesz"oĘci i teraęniejszoĘci oraz umiejtnoĘ wartoĘciowania przejawów
dzia"alnoĘci cz"owieka na przestrzeni wieków  R.
7. Dostrzeganie ponadczasowych wartoĘci w dzie"ach z odleg"ych epok i rozumienie ich znaczenia dla
wspó"czesnej kultury polskiej i Ęwiatowej:
a. Uczeł poznaje metod i wartoĘ uwaŻnego czytania, umiejtnoĘ wyboru wartoĘciowej literatury  R,
b. Uczeł dostrzega bogactwo i pikno dóbr kultury antycznej materialnej i duchowej  P,
c. Uczeł zna przesz"oĘ Europy, zw"aszcza te wydarzenia, których skutki trwają do dziĘ  P,
d. Uczeł rozumie wartoĘ waŻnych dla kultury polskiej treĘci wywodzących si z tradycji Ęródziemnomorskiej
(grecko-rzymskiej i judeochrzeĘcijałskiej)  P,
e. Uczeł dostrzega ciąg"oĘ rozwoju cywilizacji "aciłskiej do czasów wspó"czesnych  R,
f. Uczeł umie pozytywnie oceni przynaleŻnoĘ Polski do "aciłskiego krgu kulturowego i doceni wartoĘci cy-
wilizacyjne wniesione do kultury polskiej od momentu chrztu Mieszka I w 966 r.  P,
g. Uczeł zauwaŻa uniwersalnoĘ kryteriów antycznych okreĘlających m.in. wolnoĘ jednostki, wspólnot spo-
"eczną (pałstwową), dobro wspólne oraz to, co im zagraŻa  R,
h. Uczeł rozumie mocne i s"abe strony demokracji dziki wiedzy zdobytej z lektury tekstów "aciłskich oraz ko-
mentarzy popularno-naukowych  R,
i. Uczeł dziki lekturze tekstu filozoficznego i biblijnego rozpoznaje i rozróŻnia powinnoĘ cz"owieka jako oby-
watela i jako osoby  R,
j. Uczeł potrafi oceni rol wykszta"cenia u osób publicznych decydujących o Życiu spo"ecznym (w antyku
i wspó"czesnoĘci)  R,
k. Uczeł rozumie odpowiedzialnoĘ instytucji pałstwowych za poziom kszta"cenia w spo"eczełstwach wspó"-
czesnych  P,
l. Uczeł rozumie odpowiedzialnoĘ osób publicznych za wypowiadane s"owo  P.
Porta Latina. Program nauczania 41
VIII. Kontrola i ocena pracy ucznia
Formy kontroli
1. Kontrola bieŻąca (sprawdzamy postpy uczniów, zachcając ich do dalszej systematycznej pracy. ZauwaŻo-
nym brakom w wiedzy przeciwdzia"amy i umoŻliwiamy uzupe"nienie luk):
 odpowiedzi ustne (z bieŻących lub kilku ostatnich lekcji),
 prezentacja rozwiązanego zadania (wykonanego w klasie lub w domu),
 aktywnoĘ ucznia na zajciach,
 prace pisemne (sprawdziany, kartkówki, testy badające znajomoĘ jzyka),
 referaty,
 wykonanie pomocy naukowych,
 udzia" w konkursach i olimpiadzie jzyka "aciłskiego.
2. Kontrola okresowa (sprawdza opanowanie wikszej partii materia"u i jest dokonywana kilka razy w roku
szkolnym):
 testy i zadania kontrolne: testy zamknite sprawdzające znajomoĘ jzyka  fleksji, sk"adni. Nie są one Ęro-
dkiem idealnym obiektywnego oceniania, poniewaŻ nie moŻna za jego pomocą sprawdzi wszystkich rodza-
jów umiejtnoĘci jzykowych ucznia. Mimo to trzeba je stosowa, by przyzwyczai ucznia do tej formy spraw-
dzania wiedzy,
 przek"ad tekstu prozaicznego i poetyckiego (parafraza). PowinniĘmy wymaga odpowiednio wysokich walo-
rów estetycznych i poprawnoĘci jzykowej.
 zadania otwarte: prace pisemne potwierdzające znajomoĘ wiedzy o kulturze antycznej i jej recepcji do cza-
sów wspó"czesnych (forma rozprawki, eseju, listu, analizy tekstu, analizy porównawczej itp.).
3. Ocena kołcowa (semestralna i roczna):
 jest podsumowaniem pracy ucznia w ciągu semestru i jest obliczana na podstawie ocen cząstkowych
z uwzgldnieniem wagi poszczególnych ocen. NaleŻy uwzgldni znajomoĘ jzyka, nabyte umiejtnoĘci
pos"ugiwania si formami fleksyjnymi i sk"adniowymi, umiejtnoĘci t"umaczenia (przek"adu) tekstu, znajo-
moĘ zagadnieł kulturowych oraz formy i poziom wypowiedzi na ich temat.
PoniewaŻ za"oŻyliĘmy wymagania dwupoziomowe (poziom podstawowy i rozszerzony), moŻemy wyprowadzi
z nich wszystkie stopnie szkolne:
 poziom podstawowy P wymaga umiejtnoĘci niezbdnych do dalszej nauki,
 poziom rozszerzony R wymaga osiągnicia umiejtnoĘci niezbdnych do dalszego pog"biania wiedzy i rozwi-
jania zainteresował i zami"ował.
Kryteria oceny z jzyka "aciłskiego
I. Kryteria ogólne
Przy ustalaniu oceny z jzyka "aciłskiego brane są pod uwag:
1. Bieg"oĘ w czytaniu tekstu prozaicznego,
2. ZnajomoĘ s"ownictwa odpowiedniego do poziomu nauki jzyka,
3. ZnajomoĘ form gramatycznych i sk"adni w zakresie przerobionego materia"u,
4. UmiejtnoĘ analizy formalnej zdania (rozpoznawanie form i struktur gramatycznych) i poprawnoĘ t"umacze-
nia,
5. UmiejtnoĘ pos"ugiwania si s"ownikiem i innymi zalecanymi Ęrodkami dydaktycznymi,
6. UmiejtnoĘ wypowiedzi ustnej i pisemnej na poznane w trakcie nauki tematy z dziedziny kultury antycznej
i jej dziedzictwa w kulturze europejskiej i polskiej,
7. Rozpoznawanie zapoŻyczeł z jzyka "aciłskiego w jzyku polskim i jzykach obcych,
8. Dostrzeganie korelacji róŻnych przedmiotów szkolnych (dziedzin wiedzy) z jzykiem "aciłskim i kulturą an-
tyczną,
9. Czytanie rytmiczne tekstu poetyckiego (znajomoĘ podstawowych zasad metryki).
42 Porta Latina. Program nauczania
II. Kryteria szczegó"owe
1. Ocen dopuszczającą otrzymuje uczeł, który:
 opanowa" pamiciowo s"ownictwo w niewielkim zakresie wobec stawianych wymagał,
 opanowa" elementarne struktury gramatyczne, niezbdne dla dalszej nauki,
 dokonuje samodzielnie analizy prostych zdał tekstu przerobionego,
 potrafi korzysta tylko ze s"ownika preparowanego,
 dostrzega związki pomidzy jzykiem "aciłskim a innymi jzykami jedynie na drodze mechanicznego kojarzenia.
 wykazuje elementarną znajomoĘ zagadnieł z kultury antycznej przerabianych na lekcjach.
3. Ocen dostateczną otrzymuje uczeł, który:
 zna podstawowy zakres wymaganego s"ownictwa,
 opanowa" proste struktury gramatyczne,
 naprowadzany pytaniami pomocniczymi nauczyciela t"umaczy poprawnie nieskomplikowane konstrukcje
zdaniowe tekstu przerobionego,
 potrafi korzysta tylko ze s"ownika preparowanego,
 dostrzega wp"ywy jzyka "aciłskiego na jzyk ojczysty i jzyki obce,
 wypowiada si na tematy związane z kulturą antyczną poznaną podczas lekcji,
 czyta tekst poetycki jedynie za nauczycielem (poziom kl. II III).
4. Ocen dobrą otrzymuje uczeł, który:
 opanowa" s"ownictwo i wikszoĘ struktur gramatycznych,
 samodzielnie dokonuje analizy formalnej prostego nowego tekstu i potrafi uchwyci sens rzeczowy zdania
(z niewielkim wsparciem pytał pomocniczych nauczyciela),
 w sposób w"aĘciwy pos"uguje si s"ownikiem,
 rozumie wp"ywy jzyka "aciłskiego na jzyk ojczysty i jzyki obce,
 redaguje poprawną wypowiedę pisemną, wykorzystując zdobytą w szkole wiedz z kultury antycznej i jej
dziedzictwa europejskiego,
 rozumie związek z antykiem grecko-rzymskim róŻnych dyscyplin poznawanych w szkole (np. pojcia tych dziedzin),
 czyta poprawnie przerobiony tekst poetycki i wykazuje znajomoĘ budowy dystychu elegijnego,
 wykazuje zainteresowanie i aktywnoĘ na lekcjach.
5. Ocen bardzo dobrą otrzymuje uczeł, który:
 opanowa" s"ownictwo i struktury gramatyczne,
 samodzielnie t"umaczy przerobiony i nowy tekst pod wzgldem formalnym i rzeczowym,
 wykazuje si umiejtnoĘcią przek"adu na jzyk polski,
 sprawnie pos"uguje si s"ownikiem,
 dokonuje analizy wp"ywu jzyka "aciłskiego na jzyk ojczysty i jzyki obce,
 potrafi przygotowa analiz rzeczową tekstu literackiego i filozoficznego,
 formu"uje wypowiedę ustną zgodnie z zasadami poprawnoĘci jzykowej,
 redaguje wypowiedę pisemną, w pe"ni wykorzystując wiedz z kultury antycznej i jej dziedzictwa europej-
skiego zdobytą w szkole i na drodze w"asnych poszukiwał,
 umie wykorzysta wiedz zdobytą na lekcjach jzyka "aciłskiego przy rozwiązywaniu róŻnych zadał w in-
nych dziedzinach szkolnych,
 czyta tekst poetycki i dokonuje rozbioru metrycznego dystychu elegijnego,
 aktywnie uczestniczy w pracy lekcyjnej, wykazując zainteresowanie jzykiem "aciłskim i kulturą antyczną.
6. Ocen celującą otrzymuje uczeł, który:
 spe"nia wymagania niezbdne do oceny bardzo dobrej,
 samodzielnie pracuje wykraczając poza program szkolny, np. w ramach zaj pozalekcyjnych (kó"ko przed-
miotowe, udzia" w olimpiadzie, w uroczystoĘciach szkolnych, wprowadzając wątki antyczne itp.).
Przyk"ady
Proponujemy nastpujący system oceniania prac sprawdzających znajomoĘ jzyka (testy, sprawdziany, kartków-
ki). Najodpowiedniejsza jest skala procentowa za otrzymane punkty. Podane przyk"ady testów i sprawdzianów do-
tyczą materia"u jzykowego i kulturowego zawartego w podrczniku Porta Latina.
Porta Latina. Program nauczania 43
Przyk"adowy sprawdzian
po lekcji II w podrczniku Porta Latina
Zadanie 1.
Podaj dalsze formy s"ownikowe (podstawowe) oraz znaczenie polskie kaŻdej formy:
1. forma podst. 2. forma podst. 3. forma podst. 4. forma podst.
intro intrare intravi intratum
znaczenie: wchodz wchodzi wszed"em aby wejĘ
lego
znaczenie:
venio
znaczenie:
saluto
znaczenie:
debeo
znaczenie:
Zadanie 2.
Odmieł w 3 czasach z polskim znaczeniem i podaj imperativus od:
intro, intrare, intravi, intratum.
Punktacja
Zadanie 1.
Za kaŻdą poprawnie utworzoną form przyznajemy 2 punkty; za poprawne t"umaczenie 1 punkt. Razem 40 punktów.
Zadanie 2.
Za poprawne utworzenie kaŻdej formy przyznajemy 2 punkty; za poprawne t"umaczenie 1 punkt. Razem 60 punktów.
W sumie 100 punktów.
Ocena niedostateczna: 0%  50% 00 50 pkt.
Ocena dopuszczająca: 51%  65% 51 65 pkt.
Ocena dostateczna: 66%  80% 66 80 pkt.
Ocena dobra: 81%  90% 81 90 pkt.
Ocena bardzo dobra: 91%  100% 91 100 pkt.
Maksymalna iloĘ punktów za kaŻdy test moŻe by róŻna, poniewaŻ zaleŻy od iloĘci i trudnoĘci zadał.
44 Porta Latina. Program nauczania
Przyk"adowy sprawdzian
po lekcji V w podrczniku Porta Latina
Zadanie 1.
Podaj polskie znaczenie wyrazów:
populus, -i; arma, -orum; templum, -i; ignavus, -a, -um; terra, -ae; laudare; tenere; trahere; invenire; navigare.
Zadanie 2.
Utwórz gen. i acc. sing. i pl. i przet"umacz wszystkie formy: liber antiquus.
Zadanie 3.
Przet"umacz na jzyk polski:
Discipuli in aula clarum poetam salutant. Magister discipulum in scholam intrare videt.
Zadanie 4.
Przet"umacz na jzyk "aciłski w liczbie pojedynczej i mnogiej:
Jestem dobrym Żeglarzem. Nauczyciel nie jest zadowolony. Nauczycielka opowiada uczennicy pikną histori
o antycznej Afryce.
Zadanie 5. (zadanie dodatkowe na ocen celującą)
Przet"umacz na jzyk "aciłski:
S"yszymy, Że nauczycielka opowiada uczennicom pikną histori o antycznej Afryce.
Punktacja
Zadanie 1.
Za kaŻde poprawne t"umaczenie przyznajemy 1 punkt. Razem 10 punktów.
Zadanie 2.
Za kaŻdą poprawnie utworzoną form przyznajemy 2 punkty; za poprawne t"umaczenie 1 punkt.
Razem 24 punkty.
Zadanie 3.
Za kaŻde poprawnie przet"umaczone s"owo przyznajemy 1 punkt. Razem 12 punktów
Zadanie 4.
Jestem dobrym Żeglarzem.  6 punktów
Nauczyciel nie jest zadowolony.  4 punkty
Nauczycielka opowiada uczennicy pikną histori o antycznej Afryce.  14 punktów
Razem 24 punkty
Zadanie 5.
Zadanie dodatkowe bierzemy pod uwag tylko wówczas, gdy uczeł otrzymuje maksymalną iloĘ punktów za
rozwiązanie zadał obowiązkowych. Suma punktów dla otrzymania oceny celującej musi przekracza 71.
Zadanie 1.  10 punktów
Zadanie 2.  24 punkty
Zadanie 3.  12 punktów
Zadanie 4.  24 punkty
W sumie 70 punktów.
Porta Latina. Program nauczania 45
Ocena niedostateczna: 0%  50% 0 35 pkt.
Ocena dopuszczająca: 51%  65% 36 46 pkt.
Ocena dostateczna: 66%  80% 47 56 pkt.
Ocena dobra: 81%  90% 57 63 pkt.
Ocena bardzo dobra: 91%  100% 64 70 pkt.
Przyk"adowy test leksykalno-gramatyczny
po lekcji XXXI w podrczniku Porta Latina
W zadaniach 1 5 wskaŻ, która z podanych form (A, B, C, D) jest poprawna dla uzupe"nienia zdania:
Zadanie 1. (1 pkt)
Nullum animal fidelius est _____________
A. cane B. canis C. cani D. canum
Zadanie 2. (1 pkt)
Non omnibus rebus, quae nitent, _____________
A. creditas esse B. credendum est. C. ad credendum D. credenda sunt
Zadanie 3. (1 pkt)
Homo natus est _____________
A. cogitandus B. ad cogitandum C. ut cogitarent D. cogitare
Zadanie 4. (1 pkt)
Achilles Hectorem, _____________ fortissimum, persecutus est.
A. Troianis B. Troianus C. Troianorum D. per Troianos
Zadanie 5. (1 pkt)
Nescio, cur operam philosophiae dare _____________
A. debemus B. debetur C. debeamus D. deberemus
Zadanie 6. (5 pkt.)
Wpisz do tabeli przy kolejnym numerze zdał odpowiednią liter oznaczającą typ zdania:
I. Consulentibus Pythia respondit, ut Athenienses moenibus ligneis se munirent.
II. Ego stultus sum, qui isti credam.
III. Fortis sis, si pericula patienter feras.
IV. Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.
V. Quae cum senator dixisset, silentium consecutum est.
A. zdanie przyzwalające
Numer zadania Typ zadania
B. zdanie czasowe
I.
C. zdanie dope"nieniowe
II.
D. zdanie warunkowe
E. zdanie wzgldno-warunkowe III.
IV.
V.
46 Porta Latina. Program nauczania
W zadaniach od 7. do 10. zakreĘl jedną moŻliwoĘ poprawnego uzupe"nienia zdania tak, aby zacho-
wa znaczenie zdania wyjĘciowego.
Zadanie 7. (1 pkt)
Invidiam gloriae umbram putamus.
_____________ gloriae _____________ putatur.
A. invidiam . . . umbram a nobis
B. invidia . . . umbra a nobis
C. invidia . . . umbra ab omnibus
D. invidiam . . . umbram nobis
Zadanie 8. (1 pkt)
Creavit Deus hominem de limo terrae.
Homo de limo terrae _____________
A. Deum creatum erat
B. a Deo creatum est
C. Deo creatus erat
D. a Deo creatus est
Zadanie 9. (1 pkt)
De rebus mihi notissimis dicis.
Scisne _____________ de rebus mihi notissimis _____________
A. te dicere B. me dixisse C. te dicturum esse D. nos dicere
Zadanie 10. (1 pkt)
Unus Graecorum vir cognomen  Iustus habebat.
_____________ cognomen  Iustus erat.
A. uni Graecorum viro
B. uno Graecorum viro
C. unum Graecorum virum
D. unus Graecorum vir
Punktacja
Zadania 1 5 5 punktów
Zadanie 6. 5 punktów
Zadania 7 10 4 punkty
Wsumie 14 punktów.
Dla "atwiejszego obliczania procentów iloĘ punktów 14 moŻna pomnoŻy przez 5: 14 x 5 = 70 pkt., co przyjmu-
jemy jako 100%.
Ocena niedostateczna: 0%  50% 00 35 pkt.
Ocena dopuszczająca: 51%  65% 36 46 pkt.
Ocena dostateczna: 66%  80% 47 56 pkt.
Ocena dobra: 81%  90% 57 63 pkt.
Ocena bardzo dobra: 91%  100% 64 70 pkt.
Porta Latina. Program nauczania 47
Przyk"adowy test na rozumienie tekstu czytanego
po lekturze tekstów Cezara w podrczniku Porta Latina
Przeczytaj uwaŻnie poniŻszy tekst.
Mercatoribus est aditus magis eo, ut, quae bello ceperint, quibus vendant, habeant, quam quo ullam rem ad se im-
portari desiderent. Quin etiam iumentis, quibus maxime Galli delectantur quaeque impenso parant pretio, Ger-
mani importatis non utuntur, sed, quae sunt apud eos nata, parva atque deformia, haec cotidiana exercitatione,
summi ut sint laboris, efficiunt. Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt ac pedibus proeliantur equosque
eodem remanere vestigio adsuefecerunt; ad quos se celeriter, cum usus est, recipiunt; neque eorum moribus tur-
pius quicquam aut inertius habetur quam ephippiis uti. Itaque ad quemvis numerum ephippiatorum equitum
quamvis pauci adire audent. Vinum ad se omnino importari non patiuntur, quod ea re ad laborem ferendum
remollescere homines atque effeminari arbitrantur.
(G.I. Caesar, Commentarii de bello Gallico IV 2, 1 6)
W zadaniach od 1. do 5. w wykropkowane miejsca wstaw kwalifikator V (verum) przy tych
zdaniach, które są zgodne z treĘcią tekstu, kwalifikator F (falsum) przy tych zdaniach, które nie
są z nim zgodne:
Zadanie 1. (2 pkt.)
_____________ Germanowie pozwalają przychodzi kupcom, aby mieli komu sprzedawa "upy wojenne.
Zadanie 2. (2 pkt.)
_____________ Germanowie hodują w"asne konie, które, cho są ma"e i niepozorne, odznaczają si duŻą wytrzyma-
"oĘcią.
Zadanie 3. (2 pkt.)
_____________ Codziennie je wiczą, co kosztuje ich wiele pracy, zw"aszcza z przyzwyczajeniem ich do noszenia
jeędęca na siodle.
Zadanie 4. (2 pkt.)
_____________ W czasie bitew konnych czsto nie walczą jak jeędęcy, lecz jak piechurzy.
Zadanie 5. (2 pkt.)
_____________ Wino uwaŻają za rzecz, która os"abia mŻczyzn, bo stają si niezdolni do znoszenia trudów.
W zadaniach od 6. do 10. w wykropkowane miejsca wstaw kwalifikator V (verum) przy tym znaczeniu wy-
razu, które wystąpi"o w tekĘcie, kwalifikator F (falsum) przy tych wyrazach, które mia"y inne znaczenie:
Zadanie 6. (1 pkt)
ADITUS tu: _____________ początek
Zadanie 7. (1 pkt)
CAPIO 3, CEPI, CAPTUM tu: _____________ obra
Zadanie 8. (1 pkt)
VESTIGIUM tu: _____________ miejsce
48 Porta Latina. Program nauczania
Zadanie 9. (1 pkt)
RECIPIO 3, RECEPI, RECEPTUM tu: _____________ cofną
Zadanie 10. (1 pkt)
PATIOR, PATI, PASSUS SUM tu: _____________ pozwoli
Punktacja
Dla "atwiejszego obliczania procentów iloĘ punktów 15 moŻna pomnoŻy przez 4: 15 x 4 = 60 pkt., co przyjmu-
jemy jako 100%.
Ocena niedostateczna: 0%  40% 00 24 pkt.
Ocena dopuszczająca: 41%  55% 25 33 pkt.
Ocena dostateczna: 56%  75% 34 45 pkt.
Ocena dobra: 76%  90% 46 54 pkt.
Ocena bardzo dobra: 91%  100% 55 60 pkt.
Przyk"adowe zadania sprawdzające wiedz o kulturze antycznej
i umiejtnoĘ wypowiedzi w formie pisemnej
Zadanie 1.
Wykorzystując za"ączone niŻej teksty literackie i materia"y ikonograficzne, rozwaŻ, jak funkcjonowa"
i funkcjonuje w kulturze europejskiej motyw Dedala i Ikara oraz obecne w nim sensy.
Uczeł wykonuje zadanie na podstawie za"ączonych materia"ów:
Materia" tekstowy
Owidiusz, Metamorfozy VIII, 200 216 (w t"umaczeniu na jzyk polski)
Leonardo da Vinci, R. 1271, Woda, Ze zbioru bajek (w t"umaczeniu na jzyk polski)
Ernest Bryll, WciąŻ o Ikarach g"oszą
Materia" ikonograficzny
Pieter Bruegel, Upadek Ikara
Leonardo da Vinci, Projekt maszyny latającej
Zadanie 2.
W przedstawionych poniŻej wierszach, poety antycznego i poetów dwudziestowiecznych, wystpuje
ten sam motyw  okrtu jako symbolu podróŻy przez morze Życia. Porównaj sposoby wykorzystania
tego toposu.
Uczeł wykonuje zadanie na podstawie za"ączonych materia"ów:
Materia" tekstowy
PieĘł Horacego Carmen I 14 (w t"umaczeniu na jzyk polski)
Leopold Staff, O radosnej ojczyęnie
Josif Brodski, W stylu Horacego (w t"umaczeniu na jzyk polski)
Porta Latina. Program nauczania 49
IX. Zalecana literatura
AJSCHYLOS, Persowie. Wstp i przek"ad: Stefan Srebrny, w: Ajschylos, Tragedie, Warszawa: PIW, 1952
ALBERT KARL, O platołskim pojciu filozofii, Warszawa: PAN, 1991
ARYSTOTELES, Etyka Nikomachejska. Prze". Daniela Gromska, Warszawa: PWN, 1956 (odp. has"a)
ARYSTOTELES, Poetyka, w: Trzy poetyki klasyczne. Prze". i oprac. Tadeusz Sinko, Wroc"aw: Ossolineum 1951 lub: Poetyka. Przek"ad i wstp
H. Podbielski
ARYSTOTELES, Polityka, Warszawa: De Agostini, 2002, ks. I
ARYSTOTELES, Zachta do filozofii, Warszawa: PWN, 1988
Atlasy, albumy, przewodniki po Grecji i Italii (np. przewodniki Pascala)
AXER JERZY, Trening oratorski jako sk"adnik wychowania obywatelskiego w systemie republikałskim. Przypadek polski, w: Retoryka antyczna, War-
szawa: Aletheia, 1996
BACHTIN MICHAI, TwórczoĘ Franciszka Rabelais go a kultura ludowa Ęredniowiecza, Kraków: IW Znak, 1975 (rozdz. Rabelais w historii Ęmiechu;
Ludowe Ęwiąteczne formy i obrazy)
BASZKIEWICZ JAN, Powszechna historia ustrojów pałstwowych, Gdałsk: Wydawnictwo  Arche , 1998 (rozdz. Polis demokratyczna)
BIEUĄSKA-MAOWIST IZA, Niewolnictwo, Warszawa: Czytelnik, 1987
BLOOM ALLAN, Umys" zamknity, Poznał: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 1997
BOCHEĄSKI JÓZEF MARIA, Etyka, Kraków: Philed, 1995 (rozdz. Cnota ambicji)
BOCHEĄSKI JÓZEF MARIA, Sto zabobonów, Kraków: Philed, 1992
BORAWSKA T., GÓRSKI K., Umys"owoĘ Ęredniowiecza, Warszawa: IW PAX, 1993
BRAVO BENEDETTO, Wipszycka Ewa, Historia staroŻytnych Greków, Warszawa: PWN, 1998, T. I
BRODSKI JOSIF, Pochwa"a nudy, Kraków: SIW Znak, 1996 (rozdz. Jak czyta ksiąŻki; Nieskromna propozycja)
BRUN JEAN, Arystoteles i Liceum, Warszawa: Prószyłski i S-ka, 1999
BRUN JEAN, Sokrates, Warszawa: Prószyłski i S-ka, 1999
CARCOPINO JEROME, ycie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu cesarstwa, Warszawa: PIW, 1960
CARMINA BURANA. Cantiones profanae. Wybór i uk"ad: C. Orff. T"um: M. Piechal, Szczecin: Wydawnictwo GLOB, 1988
CARY M., SCULLARD H.H., Dzieje Rzymu, T. II, Warszawa: PIW, 1992 (m.in. rozdz. Kariera "aciny i greki; OĘwiata i piĘmiennictwo)
CURTIUS ERNST R., Literatura europejska i "aciłskie Ęredniowiecze, Kraków: Universitas, 1997
CYCERO M.T., Wybór pism naukowych. Prze". Krystyna Wis"ocka-Remerowa, Wroc"aw: Ossolineum, 1954
CYCERON MAREK TULIUSZ, Mowy. Prze". i oprac. Stanis"aw Ko"odziejczyk, Julia Mrukówna, Danuta Turkowska, Kty: Wydawnictwo ANTYK, 1998
DAVIES NORMAN, Europa, Kraków: SIW Znak, 1998
DŃBROWSKI KAZIMIERZ, Trud istnienia, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986
DŃMBSKA IZYDORA, O funkcjach semiotycznych milczenia, w: Studia semiotyczne, T. II, Wroc"aw 1971
EKES KATARZYNA, Carmina Burana na lekcjach "aciny, w: Jzyki Obce w Szkole nr 2/1999, s. 155 157
Encyklopedia muzyki, Warszawa: PWN, 1995
FILEK JACEK, Filozofia jako etyka, Kraków: SIW Znak, 2001
FINLEY MOSES, Polityka w Ęwiecie staroŻytnym, Kraków: SIW Znak, 2000
FROMM ERICH, O sztuce mi"oĘci, Warszawa: Sagittarius, 1994
FROMM ERICH, Ucieczka od wolnoĘci, Warszawa: Czytelnik, 1970
GARCZYĄSKI STEFAN, Sztuka pamitania, Warszawa: Iskry, 1966
GAWROĄSKI JAN, Drogi prowadzą do Rzymu, Kraków: SIW Znak, 2000
GILSON ETIENNE, Heloiza i Abelard, Warszawa: IW PAX, 2000
GNILKA JOAHIM, Jezus z Nazaretu. Ordzie i dzieje, Kraków: IW Znak, 1997
GRANT MICHAEL, Dzieje dawnego Izraela, Warszawa: PIW, 1991
GRANT MICHAEL, Gladiatorzy, ódę: Wydawnictwo ódzkie, 1987
GRANT MICHAEL, Mity rzymskie, Warszawa: PIW 1978
GRAVES ROBERT, Mity greckie, Warszawa: PIW, 1967
GRIFFIN JASPER, Homer, Warszawa: Prószyłski i S-ka, 1999
GRIMAL PIERRE, Mi"oĘ w Rzymie, Warszawa: PIW, 1990
GRIMAL PIERRE, S"ownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wroc"aw: Ossolineum, 1987
GRN ANZELM OSB, Potrzeba milczenia, Kraków:  Tyniec , 2001
GURIEWICZ ARON, Kategorie kultury Ęredniowiecznej, Warszawa: PIW, 1976
HABELA JERZY, S"owniczek muzyczny, Warszawa: PWM, 1988
HAMMOND NICHOLAS G.L., Dzieje Grecji, Warszawa: PIW, 1973
HARRINGTON WILFRID J., Klucz do Biblii, Warszawa: IW PAX, 1982
HELIODOR, OpowieĘ etiopka o Theagenesie i Chariklei. Prze". S. Dworacki, Poznał: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2005
HERBERT ZBIGNIEW, Labirynt nad morzem, Warszawa: Zeszyty Literackie, 2000
HOMER, Iliada. Prze". Franciszek Ksawery Dmochowski. Wstp i komentarz Tadeusz Sinko, Wroc"aw: Ossolineum, 2004
HOMER, Iliada. Przek"ad i wstp Ignacy Wieniewski, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984
HOMER, Odyseja. Prze". Jan Parandowski, Warszawa: Czytelnik, 1972
50 Porta Latina. Program nauczania
INGARDEN ROMAN, KsiąŻeczka o cz"owieku, Kraków: WL, 1972 (rozdz. Cz"owiek i czas)
JACZYNOWSKA MARIA, Religie Ęwiata rzymskiego, Warszawa: PWN, 1990
JAEGER WERNER, Paideia, T. 1, Warszawa: IW PAX, 1962
JAEGER WERNER, Paideia, T. 2, Warszawa: IW PAX, 1964
JASPERS KARL, Wprowadzenie do filozofii, Wroc"aw: 1995 (rozdz. Filozoficzny sposób Życia)
Jzyki indoeuropejskie. Red. Leszek Bednarczuk. T. II, Warszawa: PWN 1986 (jzyki romałskie i italskie)
KAMIEĄSKA ANNA, KsiąŻka nad ksiąŻkami, Warszawa: IW Nasza Ksigarnia, 1988
KERENYI KARL, Mitologia Greków, Warszawa: KR, 2002 (rozdz. Herakles)
KLEMENSIEWICZ ZENON, Historia jzyka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002
KOROLKO MIROSAW, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990
KRASNODóBSKI RYSZARD, RozwaŻania o demokracji, Wroc"aw: Entelechia, 1994
KRAWCZUK ALEKSANDER, StaroŻytnoĘ odleg"a i bliska, Warszawa: IW PAX, 1980
KROKIEWICZ ADAM, Arystoteles, Pirron i Plotyn, Warszawa: IW PAX, 1974
KROKIEWICZ ADAM, Sokrates, Warszawa: IW PAX, 1958
KROKIEWICZ ADAM, Zarys filozofii greckiej, Warszawa: IW PAX, 1995 (rozdz. Pitagoras i pitagorejczycy)
KROĄSKA IRENA, Sokrates, Warszawa: Wiedza Powszechna, 2001
KRÓL MARCIN, S"ownik demokracji, Kraków: SIW Znak, 1989
KUBIAK ZYGMUNT, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa: wiat KsiąŻki, 2003
KUBIAK ZYGMUNT, Literatura Greków i Rzymian, Warszawa: wiat KsiąŻki, 1999
KUBIAK ZYGMUNT, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa: wiat KsiąŻki, 1997
KUBIAK ZYGMUNT, Pó"mrok ludzkiego Ęwiata, Kraków: SIW Znak, 2001
KUBIAK ZYGMUNT, Przestrzeł dzie" wiecznych, Kraków: SIW Znak, 1993
KUBIAK ZYGMUNT, UĘmiech Kore, Warszawa: Biblioteka  Wizi , 2000
KUMANIECKI KAZIMIERZ, Literatura Rzymska. Okres Cycerołski, Warszawa: PWN, 1977
LPPLE ALFRED, Od Ksigi Rodzaju do Ewangelii, Kraków: SIW Znak, 1977
LE GOFF JAQUES, Inteligencja w wiekach Ęrednich, Warszawa: Czytelnik, 1966
LEONARDO DA VINCI, Pisma wybrane, seria Symposion, Warszawa: Czytelnik, 1958
LEWIS C.S., Odrzucony obraz, Warszawa: IW PAX, 1986
LIWIUSZ TYTUS, Dzieje od za"oŻenia miasta Rzymu. Prze". W"adys"aw Strzelecki, Wroc"aw: Ossolineum, 1955
LURKER MANFRED, S"ownik obrazów i symboli biblijnych, Poznał: Pallotinum, 1989
ANOWSKI JERZY, Literatura Grecji staroŻytnej w zarysie, Warszawa: PWN, 1987
ANOWSKI JERZY, Szlakiem siedmiu cudów staroŻytnoĘci, Warszawa: KsiąŻka i Wiedza, 1964
Ma"a encyklopedia kultury antycznej, Warszawa: WN PWN, 1990
MAĄCZAK W., Jzyki romałskie, w: Jzyki indoeuropejskie, pod red. L. Bednarczuka, Warszawa 1988, s. 578
MAROUZEAU JEAN, Pogadanki o "acinie, Lwów 1930
MARROU HENRI-IRNE, Historia wychowania w staroŻytnoĘci, Warszawa: PIW, 1969
MICHAOWSKI KAZIMIERZ, Delfy, Warszawa: PZWS, 1949 (rozdz. Wyrocznia)
MIKOAJCZAK ALEKSANDER WOJCIECH, acina w kulturze polskiej, Wroc"aw: Wydawnictwo DolnoĘląskie, 1998 (rozdz. Jzyk Rzymu  jzykiem
Ęwiata)
Mit, cz"owiek, literatura. Praca zbiorowa, Warszawa: WN PWN, 1992
MUSIA D., Pitagoreizm. Zarys problematyki, Meander 7 8/96
MYLIWIEC HERBERT, Zarys wersyfikacji "aciłskiej Ęredniowiecza. W: Metryka grecka i "aciłska, praca zbiorowa pod red. M. D"uskiej i W. Strze-
leckiego, Wroc"aw: Ossolineum, 1959
NAKONIECZNY RAFA, PowinnoĘci obywatela wed"ug Cycerona (De officiis), Nowy Filomata 4/2001
NEPOS KORNELIUSZ, ywoty wybitnych mŻów, Przek"ad zespo"owy, Warszawa: PWN Warszawa 1974
NICOLL ALLARDYCE, Dzieje dramatu. Od Ajschylosa do Anouilha, Warszawa: PIW, 1975
OSIPOWICZ ANNA, Lingua Latina Lingua Nostra, Warszawa: MAG, 2002 (rozdz. Convivium, s. 301 303)
OSSOWSKA MARIA, Normy moralne, Warszawa: WN PWN, 2000
OSSOWSKA MARIA, Wzór demokraty, Lublin: Daimonion, 1992
OWIDIUSZ, Metamorfozy. Prze". Anna Kamiełska, Stanis"aw Stabry"a, Kraków: Ossolineum, 1996
OWIDIUSZ, Przemiany. Prze". B. Kiciłski. Wybór, wstp i objaĘnienia J. Krókowski, Wroc"aw: Ossolineum, 1953
PARANDOWSKI JAN, Mitologia (róŻne wydania)
PARANDOWSKI JAN, Z antycznego Ęwiata, Warszawa: Prószyłski i Ska, 1998
PERNOUD R., Kobieta w czasach katedr, Warszawa 1990
PETRONIUSZ, Uczta Trymalchiona, Warszawa: Czytelnik, 1963
PIEPER JOSEPH, Omi"oĘci, Warszawa: IW PAX, 1983
PLATON, Pałstwo. Prze". W"adys"aw Witwicki, T. 1 2, Warszawa: Alfa-Wero, 1994
PLATON, Uczta. Prze". oraz wstpem, objaĘnieniami i ilustracjami opatrzy" W"adys"aw Witwicki, Warszawa: PWN, 1957
Praktyczny s"ownik biblijny, Warszawa: IW PAX, 1995
Prawo rzymskie. S"ownik encyklopedyczny, red. Witold Wo"odkiewicz, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986
PTASZEK IRENEUSZ, Atełska demokracja w kontekĘcie wspó"czesnej demokracji, Nowy Filomata 4/1998
REALE GIOVANNI, Historia filozofii staroŻytnej, Lublin: RW KUL, 1994, T. I
Porta Latina. Program nauczania 51
Retoryka antyczna i jej dziedzictwo (Materia"y sesji naukowej w Lublinie IX 1993), Warszawa: Aletheia, 1996
ROMILLY JACQUELINE DE, Tragedia grecka. Prze". J. S"awiłska, Warszawa: PWN, 1994
SAFAREWICZ J., Zarys Gramatyki historycznej jzyka "aciłskiego, Warszawa: PWN, 1986
SARTORI GIOVANNI, Teoria demokracji, Warszawa: PWN, 1994 (rozdz. RównoĘ)
SCHAEFFER BOGUSAW, Dzieje muzyki, Warszawa: WSiP, 1983 (Stabat Mater; A. Vivaldi; G.B. Pergolesi)
SENEKA, Listy moralne. Prze". Wiktor Kornatowski. Wstp Kazimierz LeĘniak, Warszawa: PWN, 1961
SINKO TADEUSZ, Od filantropii do humanitaryzmu i humanizmu, Warszawa: IW PAX 1960
SKARGA BARBARA, O filozofi ba si nie musimy, Warszawa: PWN, 1999
S"ownik "aciłsko-polski. Red. Marian Plezia, T. 1 5, Warszawa: PWN
S"ownik pisarzy antycznych. Red. Anna widerkówna, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982
SWIEAWSKI STEFAN, Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa-Wroc"aw: WN PWN, 2000
SWIEAWSKI STEFAN, wity Tomasz na nowo odczytany, Kraków: SIW Znak, 1983
SWIEAWSKI STEFAN, Lampa wiary, Kraków: SIW Znak, 2000
WIDERKÓWNA ANNA, Bogowie zeszli z Olimpu, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1999
WIDERKÓWNA ANNA, Hellenika, Warszawa: PIW, 1974 (rozdz. Hellełska humanitas)
TATARKIEWICZ WADYSAW, Dzieje szeĘciu poj. Sztuka, pikno, forma, twórczoĘ, odtwórczoĘ, przeŻycie estetyczne, Warszawa: PWN, 1988
Trzy stylistyki greckie. Arystoteles. Demetriusz. Dionizjusz. Wroc"aw: Ossolineum, 1953
W krgu dobra i z"a. Wybór tekstów klasycznych z etyki. Opracowanie i wybór tekstów  Ewa Podrez, Warszawa: Wydawnictwo Medium, 1993
VERNANT JEAN-PIERRE, Łród"a myĘli greckiej, Warszawa: PWN, 1994
WEIL SIMONE, Wybór pism. Przek"ad i opracowanie Cz. Mi"osz, Kraków: SIW Znak, 1991 (rozdz. RozwaŻania o dobrym uŻytku studiów
szkolnych w mi"oĘci do Boga)
WERGILIUSZ, Eneida. Prze". Tadeusz Kary"owski, Wroc"aw: Ossolineum 1981
WERGILIUSZ, Eneida. Prze". Wanda Markowska, Warszawa: Nasza Ksigarnia, 1987
WINNICZUK LIDIA, Ludzie, zwyczaje, obyczaje staroŻytnej Grecji i Rzymu, Warszawa: PWN, 1983
WOJTYA KAROL, Osoba a mi"oĘ, Lublin: Daimonion, 1991
WORONIECKI JACEK, Katolicka etyka wychowawcza, T. 1 2, Lublin: RW KUL, 1995
WÓJCIK ANDRZEJ, Talent i sztuka. Rzecz o poezji Horacego, Wroc"aw: Ossolineum, 1986
Wypisy z ksiąg filozoficznych. O mądroĘci  o g"upocie. Wybra" ks. Tadeusz Gadacz, Kraków: SIW Znak, 1995 (oraz inne pozycje z tej serii)
Zarys encyklopedyczny religii. Red. Zb. Drozdowicz, Poznał: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1992
ZIELIĄSKI TADEUSZ, Grecja niepodleg"a, Warszawa: KsiąŻka i Wiedza, 1958
ZIELIĄSKI TADEUSZ, Historia kultury antycznej, T. 1, Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie, 1922
ZIELIĄSKI TADEUSZ, Historia kultury antycznej, T. 2, Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza, 1929
ZIELIĄSKI TADEUSZ, Religia staroŻytnej Grecji, Wroc"aw: Ossolineum, 1991
ZIELIĄSKI TADEUSZ, Szkice antyczne, Kraków: WL, 1971
UREK GRZEGORZ, Servi sunt. Immo homines, Meander (XXII) 1967, zesz. 5.
YCHIEWICZ TADEUSZ, Stare Przymierze, Kraków: SIW Znak, 1989
52 Porta Latina. Program nauczania


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Program Nauczania
Program nauczania klasy 4 6 SP (DKW 4014 59?)
Program nauczania matematyki gimnazjum
program nauczania informatyki podstawówka i gimnazjum
Program nauczania
Ludzkie ścieżki kompleksowy program nauczania etyki
program nauczania biologia zp
Program nauczania30554
Program nauczania KO IV VI SP 2010
M Miszczynski Program nauczania
program nauczania
PROGRAM NAUCZANIA 4 6
Program nauczania klasy 1 3 SP (DKW 4014 8)
SZCZEGOLOWY PROGRAM NAUCZANIA BIOCHEMII NA KIERUNKU TI R
Informatyka Europejczyka Program nauczania informatyki w gimnazjum?ycja Mac OS 5 prongm
program nauczania Sp[2]

więcej podobnych podstron