SPIS TREŚCI
1. Charakterystyka programu, założenia kształcenia. . . . . . . . . 5
2. Cele edukacyjne: kształcenia i wychowania. . . . . . . . . . . . . . 9
3. Procedury realizacji celów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
4. Materiał nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
5. Przewidywane osiągnięcia uczniów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
6. Ewaluacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
7. Wybór poziomu kształcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
8. Przykładowe scenariusze lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3
4
1. Charakterystyka programu, założenia kształcenia
Główny cel, jaki przyświeca autorom programu, na którym oparty jest podręcznik prze-
znaczony do nauczania języka polskiego w szkołach ponadgimnazjalnych Klucz do świata,
to położenie nacisku na połączenie ze sobą różnych elementów, składających się na ca-
-łość programu języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej, a więc wiedzy o literatu-
rze z wiedzą o języku, filozofią, historią, religią, sztuką, i tym samym pokazanie możliwie
najpełniejszego, wszechstronnego obrazu procesów historycznoliterackich i językowych
zachodzących w literaturze od jej początków aż do współczesności. Program przewiduje
chronologiczno-tematyczny układ treści nauczania; w poszczególnych epokach literac-
kich pojawiają się pewne, naszym zdaniem, najbardziej istotne tematy, które pozwolą
uczniom na zorientowanie się tak w ciągłości, jak i różnorodności zjawisk historycznolite-
rackich. Nauka w klasie pierwszej szkoły ponadgimnazjalnej obejmuje kilka epok; są to:
antyk, średniowiecze, renesans, barok i oświecenie. W klasie drugiej uczniowie powin-
ni zapoznać się z kolejnymi okresami literackimi, czyli z romantyzmem, pozytywizmem
i Młodą Polską, a w klasie trzeciej z dwudziestoleciem międzywojennym, literaturą wojny
i okupacji oraz z literaturą współczesną (od roku 1945 do początków XXI w.).
Autorom szczególnie zależy na tym, by w sposób harmonijny połączyć nauczanie
literatury i języka. Program nie ogranicza się wyłącznie do prezentacji tekstów literac-
kich, ale pokazuje także możliwie pełny kontekst kulturowy; dużą wagę przywiązuje
się do interpretacji różnorodnych tekstów kultury np. obrazów, rzez
b, grafiki, filmów,
przedstawień teatralnych itp. Autorom niniejszej propozycji programowej nie chodzi
bowiem o to, by uczniowie zapamiętywali znaczną liczbę encyklopedycznych informa-
cji, ale by mieli dobrą orientację w dziejach literatury i języka, wiedzieli, jak i gdzie
szukać skutecznie informacji na określony temat, by potrafili poprawnie posługiwać
się językiem polskim i dzięki temu  sprawnie się komunikować. Stąd właśnie wynika
pomysł połączenia treści literackich i językowych. W praktyce szkolnej zagadnienia
językowe traktuje się często po macoszemu, nauczyciel zwykle skupia się na realiza-
cji niemal wyłącznie tematów literackich z niekorzyścią dla zagadnień językowych.
Praktyka ta w znacznym stopniu spowodowana jest względami czasowymi  w związku
z niewielką liczbą godzin przeznaczonych na realizację materiału, pedagodzy rezygnu-
ją z omawiania zagadnień językowych, a skupiają się przede wszystkim na materiale
literackim. Naszym zdaniem, zagadnienia językowe zasługują na szczególną uwagę
i podkreślenie. Nauczyciel języka polskiego, realizując temat literacki, nie może nie
zauważyć związanego z nim określonego zjawiska czy problemu językowego  popu-
larne wśród pedagogów hasło: wszyscy jesteśmy nauczycielami języka polskiego, brzmi
zatem w naszym programie bardzo naturalnie i szczerze.
5
Zainteresowanie tematyką językową i problemami komunikacyjnymi w programie
realizowane może być poprzez interesująco dobrane zagadnienia z zakresu nauki o ję-
zyku, takie jak np. błędy językowe, etymologia słów, nowoczesna frazeologia, elemen-
ty gramatyki historycznej, stylistyka, semiotyka, retoryka dawniej i dziś czy zagadnienia
dotyczące komunikacji niewerbalnej. Trzeba je jeszcze odpowiednio zaprezentować, np.
zastosować atrakcyjne ćwiczenia, angażujące młodzież bezpośrednio, a unikać raczej
wykładów. Właściwe będzie w tym miejscu inicjowanie pracy ucznia na materiale blisko
związanym z jego zainteresowaniami, codziennością np. praca z komputerem, Interne-
tem, aranżowanie krótkich wystąpień uczniów  scenek, w których będą mogli zaprezen-
tować swoje umiejętności werbalne i niewerbalne stosownie do określonych tematów.
Nauka o języku nie powinna zatem kojarzyć się uczniom z odrębną, hermetycznie za-
mkniętą dziedziną, wręcz przeciwnie  powinna harmonijnie się łączyć, być bezpośrednio
związana z materiałem historycznoliterackim. I tak np., zagadnienia dotyczące frazeolo-
gii biblijnej czy mitologicznej, sentencji, aforyzmów, powinny wchodzić niejako z urzędu
do scenariuszy lekcji poświęconych interpretowaniu fragmentów tekstów Starego i No-
wego Testamentu, czy wybranych zagadnień z mitologii greckiej i rzymskiej, a elementy
gramatyki historycznej należy traktować jako niezbędne przy analizowaniu średniowiecz-
nej liryki (np. Bogurodzica). Interpretacja tekstów poetów barokowych może stać się do-
brym pretekstem do zajęcia się znakiem i semiotyką, a lektura powieści Trans-Atlantyk
Witolda Gombrowicza może służyć do podjęcia tematu zapożyczeń i ich rodzajów. I tu
np. należałoby zwrócić uwagę na aktualność tego zjawiska językowego we współczesnej
polszczyz
nie (przykładowo, na nadmierną liczbę zapożyczeń z języka angielskiego we
wszystkich niemal dziedzinach), także i w codziennej językowej praktyce ucznia (np. sorry
zamiast przepraszam). Chodzi tu przede wszystkim o to, aby w wypowiedziach starannych
czy w pisemnych wypracowaniach uczniowie nie używali zapożyczeń tam, gdzie można
je zastąpić rodzimymi sformułowaniami. W polszczyz
nie potocznej, ze względu na ich
pragmatyczny aspekt, tego typu zapożyczenia są jednak dopuszczalne. Przy interpretacji
Potopu Henryka Sienkiewicza, zajmując się stylizacją i jej odmianami, można także na-
wiązać do żargonu szkolnego (slangu) i pokazać na konkretnych przykładach mechanizm
powstawania charakterystycznego dla szkolnej młodzieży słownictwa.
Uczniowie powinni zrozumieć, że zjawiska językowe nie są zbędną nadbudową teo-
retyczną na lekcjach języka polskiego, ale czymś żywym, praktycznym, interesującym,
znajdującym odbicie także i w rzeczywistości, z którą na co dzień spotyka się młody
człowiek.
Obok harmonijnego powiązania nauki o języku z nauką o literaturze, niniejszy pro-
gram stara się podkreślić również znaczenie współczesnej literatury, nie tylko poprzez
omawianie tendencji i zjawisk historycznoliterackich charakterystycznych dla II poł.
XX w. i początków XXI w. w klasie trzeciej, lecz także dzięki wprowadzaniu literatury
współczesnej już od klasy pierwszej. Będą to zatem tzw. konteksty współczesne, np. przy
omawianiu Biblii można wprowadzić utwór Marcina Świetlickiego Pięć wierszy religijnych,
a przy rozważaniach na temat filozofii greckiej, pokazać  inny sposób prezentacji za-
gadnień filozoficznych, interpretując z uczniami fragmenty Filozofii po góralsku Józefa
Tischnera. Wprowadzając fragmenty Rozmów o Biblii Anny Świderkówny, możemy na
ich podstawie ćwiczyć z uczniami umiejętność czytania za zrozumieniem, tak niezbędną
przecież na egzaminie maturalnym.
6
Współczesna literatura może zatem towarzyszyć uczniom szkoły ponadgimnazjalnej
w ciągu całego cyklu nauki, a jej analiza w klasach pierwszej i drugiej w znacznym stop-
niu odciąży materiał z tego zakresu w klasie trzeciej, w której nauka trwa przecież o dwa
miesiące krócej aniżeli w poprzednich dwóch etapach kształcenia.
Wymagania nowej matury spowodowały dość istotne zmiany w sposobie patrzenia na
nauczanie języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej, przede wszystkim odejście od
prezentowania wyłącznie zjawisk historycznoliterackich na rzecz kształcenia określonych
umiejętności, potrzebnych współczesnemu młodemu człowiekowi.
Nie rezygnując z porządku chronologicznego w układzie treści nauczania, program
niniejszy wskazuje na konieczność realizowania tylko niektórych, naszym zdaniem nie-
zbędnych dla budowania tzw. świadomości kulturalnej współczesnego inteligenta tema-
tów, czy poruszania ważkich w dzisiejszej dobie problemów. Nie ma jednak możliwości
skonstruowania głęboko pojętego patriotyzmu, podstaw kulturowych współczesnego
młodego Polaka, bez odwołania się do tradycji, której jednym z najważniejszych elemen-
tów jest przecież polska literatura. Program przewiduje także interpretację tych tekstów
kultury, szczególnie europejskiej, które wydają się niezbędne dla zbudowania świadomo-
ści kulturowej współczesnego młodego człowieka, stąd wybór dzieł takich jak Król Edyp,
Makbet, Kandyd, Zbrodnia i kara, Jądro ciemności, Proces czy Dżuma.
Ponieważ współczesne nauczanie w szkołach ponadgimnazjalnych nie przewiduje
jeszcze filozofii jako odrębnego przedmiotu (choć w nielicznych przypadkach jest ona
obecna w szkołach), niniejszy program proponuje prezentację i analizę wybranych
zagadnień z dziedziny filozofii w poszczególnych klasach. I tak np., zalecamy zapo-
znanie się z poglądami Sokratesa i Platona, przypominając także ich reinterpretację
po góralsku ks. J. Tischnera; wprowadzamy główne nurty myślowe oświecenia, zaleca-
my także analizę założeń filozoficznych egzystencjalizmu w oparciu m.in. o twórczość
Witolda Gombrowicza.
7
2. Cele edukacyjne: kształcenia i wychowania
Zasadniczym celem nauczania języka polskiego podczas trzyletniej edukacji w szkole
ponadgimnazjalnej jest wpływanie na rozwój młodego człowieka, jego dojrzewanie inte-
lektualne i emocjonalne. Nie bez znaczenia jest także kształtowanie moralności ucznia.
Ów rozwój następuje m.in. w trakcie kontaktu z różnymi tekstami kultury  dzięki nim
właśnie licealista odnajduje samego siebie i zaznacza swój stosunek do języka, którym są
one wyrażone.
Cele edukacyjne należy interpretować nie tylko w związku z rezultatami kształcenia,
lecz także dostrzegać w ich realizacji możliwości znacznego poszerzenia zdolności komu-
nikacyjnych, tak niezbędnych w życiu społecznym. Niniejszy program pozwala na wszech-
stronną, wielopoziomową interpretację tekstu kultury (przede wszystkim literackiego),
a także umożliwia kształcenie niezbędnych dla ucznia umiejętności docierania do z
ródeł
wiedzy, jej gromadzenia, porządkowania i syntetyzowania. W przedmiocie o tak arty-
stycznym wymiarze jak język polski, niezbędne są przecież nawyki samokształceniowe.
Bezpośredni kontakt z tekstami kultury powinien wpłynąć na kształcenie postaw etycz-
nych i wymagań estetycznych ucznia, a także pomóc mu w podejmowaniu ważnych decy-
zji, tworzeniu własnych tekstów kultury, co w rezultacie powinno wydatnie zwiększyć jego
wpływ na własny rozwój, i uczynić ucznia za ten rozwój w pełni odpowiedzialnym.
Przy ustalaniu celów nauczania ważne są metody, które pomagają w ich osiągnięciu,
i tu preferencja tych aktywizujących winna być w pełni widoczna. Cele dla zakresu pod-
stawowego i rozszerzonego są niemal te same. Różnią się one bowiem tylko zakresem
i głębią proponowanej wiedzy.
Cele wychowania:
1. Budowanie poczucia tożsamości własnej, narodowej, grupowej, a także poszanowa-
nie tradycji, rodzinnej, regionalnej, polskiej (np. poprzez zapoznanie uczniów z tek-
stami takimi jak Bogurodzica, Mazurek Dąbrowskiego, Pan Tadeusz, oraz wskazanie
na funkcje i rodzaje dialektów i gwar polskich).
2. Możliwie pełny rozwój w zakresie emocjonalnym, intelektualnym, społecznym i este-
tycznym (poprzez np. kontakt z różnymi formami artystycznego wyrazu  utwór lite-
racki, obraz, rzez
ba, film, spektakl teatralny).
3. Kształtowanie właściwych postaw moralnych, odpowiednich reakcji na zło we wszel-
kiej postaci, tworzenie takiego systemu wartości, którego podstawą będzie szacunek
dla każdego człowieka (np. przy uważnej lekturze tekstów takich jak Przesłanie pana
Cogito Herberta, Głos w sprawie pornografii Szymborskiej czy Zbrodnia i kara Dosto-
jewskiego).
8
 4. Preferowanie wartości duchowych i kulturowych nad materialnymi.
5. Kształcenie postawy otwartej na drugiego człowieka, zachęcanie do pomocy innym,
podkreślanie istoty takich wartości jak tolerancja, prawda, sprawiedliwość (np. na
podstawie Ludzi bezdomnych Żeromskiego czy Makbeta Szekspira).
6. Przysposobienie do możliwie pełnego, wszechstronnego udziału w życiu kulturalnym
i społecznym kraju.
Cele kształcenia:
1. Zmierzanie do kształcenia postawy refleksyjnej, która umożliwia bardziej wnikliwe
poznanie samego siebie.
2. Zapoznanie z uniwersalnymi wartościami kultury europejskiej.
3. Kształcenie umiejętności odczytywania wieloznacznego charakteru kultury poprzez
percepcję tekstów istotnych dla pogłębienia poczucia wspólnoty narodowej, euro-
pejskiej, światowej (tu analiza np. Hamleta Szekspira, Świętoszka Moliera, Fausta
Goethego, Dziadów Mickiewicza, Wesela Wyspiańskiego oraz dzieł sztuki, np. Damy
z łasiczką Leonarda da Vinci czy Krzyku Muncha).
4. Kształcenie umiejętności rozpoznawania konwencji, stylu dzieła literackiego (lub sze-
rzej  tekstu kultury) oraz umiejętności nazywania i interpretowania postaw świato-
poglądowych i filozoficznych twórców różnych epok.
5. Świadome posługiwanie się przez uczniów znajomością wybranych zagadnień teore-
tycznoliterackich.
6. Skłanianie do odnajdywania różnych wartości w poznawanych tekstach kultury i po-
równywania ich z własnym systemem aksjologicznym.
7. Dostrzeganie związków między konkretnymi dziełami sztuki (obraz  wiersz; obraz 
utwór muzyczny, np. porównanie obrazu Rembrandta Dawid i Saul z biblijnym tek-
stem z Pierwszej Księgi Samuela czy wiersza Iłłakowiczówny Job z rycinami Williama
Blake a do Księgi Hioba).
8. Świadome i możliwie najpełniejsze uczestniczenie ucznia we współczesnym życiu
kulturalnym w różnych jego przejawach (np. wyjścia z uczniami do kina, teatru, na
wystawę, program kabaretowy, spotkanie z poetą itp.)
9. Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych w różnych sytuacjach (w tym zapoznanie
ucznia z funkcją komunikacji niewerbalnej i jej aspektem pragmatycznym), a przede
wszystkim ćwiczenie sztuki pisania dłuższych wypowiedzi (w różnych formach  esej,
rozprawka, analiza i interpretacja utworu poetyckiego, list, podanie, recenzja) i po-
prawnego posługiwania się współczesnym językiem polskim (wskazanie bogactwa
form i stylów).
10. Kształcenie umiejętności wygłaszania krótkiego tekstu, napisania planu wypowiedzi.
11. Wykorzystanie nabytej wiedzy o budowie dzieła literackiego, o języku, o procesie
historycznoliterackim podczas interpretowania różnych utworów literackich, dzieł
sztuki (obrazów, rzez
b), a także w trakcie realizacji samodzielnych prób tworzenia
tekstów literackich.
12. Zapoznanie ucznia z wybranymi zagadnieniami z zakresu nauki o języku i głów-
nymi procesami kierującymi jego ewolucją, by w praktyce mógł z tej wiedzy jak
najpełniej skorzystać, ze wskazaniem na związek tych zagadnień z tradycją literac-
ką (np. rozwój języka polskiego zaprezentowany na przykładach zaczerpniętych
9
z tekstów literackich, czy zjawisko retoryczności tekstu omówione na przykładzie
oświeceniowej publicystyki).
13. Nauczenie kultury dyskutowania (dobór argumentów, kontrargumentów), szanowa-
nia poglądów innych, właściwego selekcjonowania cudzych opinii, zdolności do wy-
chwycenia manipulacji językowej.
14. Kształcenie umiejętności samodzielnego uczenia się: właściwego notowania, czyta-
nia ze zrozumieniem, sprawnego wyszukiwania potrzebnych informacji w dostępnych
z
ródłach (słowniki, encyklopedie, prasa, telewizja, Internet), poprawnego sporządza-
nia opisu bibliograficznego.
15. Kształcenie umiejętności porządkowania wiedzy według różnych kryteriów, np. chro-
nologicznego, problemowego.
16. Nauczenie czytania ze zrozumieniem poprzez wykorzystanie licznych ćwiczeń z tego
zakresu, skonstruowanych zgodnie ze standardami nowej matury.
17. Ćwiczenie analizy i interpretacji różnych tekstów kultury, w tym analizy porównawczej.
10
3. Procedury realizacji celów
 Umysł nie jest naczyniem, które należy wypełnić, lecz ogniem, który trzeba rozniecić .
(Plutarch)
Nikt jeszcze nie stworzył takiej metody nauczania, która zapewniałaby sukces w każdej sy-
tuacji i z każdym uczniem. Natomiast przyjmuje się powszechnie w metodyce, że najbar-
dziej skuteczne jest stosowanie zróżnicowanych metod, szczególnie tych aktywizujących,
realizowanych przemiennie, a odwołujących się do wielu sposobów nauczania. Trzeba
więc najpierw zadać sobie pytanie: po co i w jakim zakresie stosujemy konkretną metodę.
Koncepcja programu pozwala na zastosowanie różnych form pracy z uczniem, tak
jak różne mogą być sposoby uczestnictwa w kulturze. Pozwala także na harmonijne łą-
czenie odbioru tekstów kultury z poznawaniem mechanizmów naszego języka jako na-
rzędzia komunikacji. Tak zwaną sytuację dydaktyczną kreuje kontakt z różnymi tekstami
kultury (tekst literacki, obraz, rzez
ba, film, spektakl teatralny, koncert)  reakcją odbior-
cy (ucznia) powinno być przeżycie emocjonalne i estetyczne, a w dalszej kolejności, za-
prezentowanie swoich wniosków interpretacyjnych. Chodzi tu jednak przede wszystkim
o to, by uniknąć jedynie pamięciowego opanowywania przez uczniów wiedzy encyklo-
pedycznej, by nauka była funkcjonalna, zapewniała wszechstronny i pogłębiony odbiór
dzieła, i dążyła do pragmatycznego ujęcia proponowanych treści nauczania. Oczywiście,
nie oznacza to zepchnięcia na plan drugi wiedzy o charakterze encyklopedycznym  bez
niej bowiem, interpretacja tekstów kultury byłaby przecież niemożliwa.
Jak zatem należy postępować ze swoimi wychowankami, by uczynić proces przyswaja-
nia wiedzy oraz kształcenia określonych umiejętności bardziej przyjaznym?
Sposobów, dzięki którym praca nauczyciela stanie się bardziej efektywna, a uczeń
poczuje, że ma wpływ na proces nauczania, jest wiele, przykładowo:
" takie podejście do analizy lektur, by uczniowie się nimi autentycznie zainteresowali,
a nie szukali jedynie opracowań, bryków, streszczeń, by ominąć bezpośredni kontakt
z dziełem artystycznym, a zatem poszukiwanie w wybranych dziełach także i takich
wartości, które są uczniom bliskie, postaw, z którymi mogą się utożsamić, problemów,
które ich bezpośrednio dotyczą;
" takie pokierowanie pracą uczniów na lekcjach, by przeżywali oni emocjonalnie, a nie
tylko intelektualnie, odbiór dzieł literackich, a więc preferowanie wszelkich metod
aktywizujących;
" stosowanie metod audiowizualnych (z użyciem komputera, Internetu, rzutników);
" organizowanie wycieczek do muzeów, teatrów, na wystawy;
" korzystanie np. z akademii filmowych organizowanych przez multikina;
" proponowanie młodzieży uczestnictwa w kołach zainteresowań np. teatralnym, dzien-
nikarskim;
11
" namawianie do udziału w konkursach związanych z szeroko pojętą literaturą;
" zwrócenie uwagi uczniów na rozliczne konteksty dzieł literackich, zwłaszcza na kontek-
sty filozoficzne, historyczne czy malarskie;
" wykorzystanie korelacji między pokrewnymi przedmiotami, zwłaszcza historią, wiedzą
o kulturze czy wiedzą o społeczeństwie, np. poprzez nawiązanie bliższej współpracy
z nauczycielami wymienionych przedmiotów.
Aktywizowaniu uczniów o różnych możliwościach intelektualnych służyć będzie naj-
lepiej wprowadzenie różnych technik i metod aktywizujących, a także stosowanie pracy
uczniów w małych grupach. Ten sposób, umiejętnie dawkowany, pozwala nauczyć mło-
dzież szeregu tzw. umiejętności kluczowych:
" dobrej współpracy w zespole;
" umiejętności dyskutowania w grupie, rozwiązywania ewentualnych konfliktów, właści-
wego prezentowania wyników pracy na tle zespołu;
" zbierania, selekcjonowania i przetwarzania informacji, analizowania i syntetyzowania
wiedzy, czyli po prostu umiejętności efektywnego uczenia się.
Wyjątkowo przydatne podczas realizacji niniejszego programu mogą okazać się:
" debaty i dyskusje dydaktyczne (np. obrady okrągłego stołu, dyskusja panelowa, metaplan);
" dramy, techniki dramowe, inscenizacje, wchodzenie w role bohaterów lektur;
" mapy skojarzeń lub mapy pamięci;
" drzewko decyzyjne La Rause i Remy ego;
" gry dydaktyczne.
Nieco trudniejszą i bardziej pracochłonną metodą, ale przynoszącą zwykle dobre
rezultaty, jest metoda projektów edukacyjnych (można ją realizować indywidualnie lub
zbiorowo). Jeśli każdy uczeń w ciągu roku zrealizuje przynajmniej jeden projekt, to bę-
dzie to na pewno z korzyścią dla aktywizacji i zaangażowania klasy.
Taki projekt pozwala np. na:
" wydawanie szkolnego czasopisma;
" opracowanie audycji dla szkolnego radiowęzła;
" napisanie pracy śródrocznej;
" zorganizowanie szkolnej sesji naukowej dla całej młodzieży;
" wystawienie sztuki teatralnej bądz
stworzenie happeningu.
Wymienione wyżej metody niezwykle korzystnie wpływają na rozwój intelektualny
młodzieży, kształcą samodzielność i tym samym doskonale przygotowują do dorosłego
życia.
Niewątpliwe zalety technik aktywizujących nie powinny spowodować zarzucenia sta-
rych, ale jakże sprawdzonych i efektywnych metod tradycyjnych (wykład, pogadanka heu-
rystyczna). Uczniowie powinni przecież umiejętnie notować słowa nauczyciela (notatki
lekcyjne), formułować krótkie i dłuższe wypowiedzi, opracowywać referaty i koreferaty,
umiejętnie odpowiadać na pytania, streszczać i omawiać lektury (analiza, interpretacja).
Należy również tak pokierować procesem dydaktycznym, aby uczniowie znalez
li czas
na tzw. samoocenę, by zorientowali się w swoich mocnych i słabych stronach. I tu, przy-
12
kładowo, po danej lekcji bądz
po omówieniu określonej epoki literackiej, warto pozwolić
uczniom, by odpowiedzieli na następujące pytania:
" W czym jestem naprawdę dobry? (W czytaniu za zrozumieniem? W interpretacji wier-
szy? W rozumieniu zagadnień z zakresu nauki o języku? W pisaniu własnych tekstów?
W wyszukiwaniu nawiązań do konkretnych motywów czy wątków? itd.)
" Które zadania (ćwiczenia) nie sprawiają mi kłopotu?
" Czego konkretnie nauczyłem się na lekcji? W ciągu miesiąca? W półroczu?
" Jakie powinienem podjąć działania, by usprawnić wykonywanie zadań, które sprawiają
mi trudność?
" Dlaczego niektóre partie materiału sprawiają mi tyle trudności?
" Jaka jest moja opinia na temat przeczytanych lektur?
" W jakim stopniu lekcje języka polskiego mogą przyczynić się do realizacji moich
zamierzeń?
13
NOTATKI
14
4. Materiał nauczania
Propozycja podziału materiału programowego na klasy przedstawia się następująco:
KLASA 1 antyk, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie
KLASA 2 romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska
KLASA 3 literatura okresu międzywojennego, literatura wojny i okupacji,
literatura po 1945r.
Chronologiczny układ treści nauczania ma wiele zalet, jeśli wez
miemy pod uwagę
założenia metodologiczne, przede wszystkim systematyzuje nowe informacje i pokazuje
ciągłość wybranych motywów w kulturze europejskiej. Jednak nawiązania do literatury
i kultury współczesnej powinny być wprowadzane już od klasy pierwszej, aby przez cały
czas wskazywać na uniwersalność niektórych motywów, tendencji literackich, wątków
i problemów. W klasie trzeciej, w której literatura współczesna prezentowana jest chro-
nologicznie, powinno położyć się nacisk na poznanie utworów współczesnych żyjących
twórców (m.in. Pilch, Masłowska, Kuczok, Huelle, Coelho).
W zamieszczonej na kolejnych stronach tabeli treści nauczania przeznaczone dla po-
ziomu rozszerzonego zaznaczone są gwiazdką i pogrubioną czcionką.
TREŚCI NAUCZANIA KLASA I
KL AS A 1
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
ANTYK
BIBLIA
1. Wielkie księgi świa- Księga Rodzaju (frag- alegoria Dyskusja na temat
ta  Biblia jako tekst menty); archetyp relacji Bóg  człowiek
kultury. Księga Psalmów przypowieść w Biblii.
2. Na początku Bóg (Psalm 142); (parabola)
stworzył niebo i zie- Pieśń nad Pieśniami psalm Ćwiczenie umiejętno-
mię&  obraz stwarza- (fragmenty); *stylizacja biblijna ści czytania ze zrozu-
nia świata w Księdze Ro- Księga Hioba (frag- symbol mieniem.
dzaju, Bóg jako kreator. menty);
15
ZAGADNIENIA
TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE
KULTURY SZCZEGÓA
OWE
3. Obraz Boga i czło- Nowy Testament (Przy- Rozumienie metafo-
wieka w Księdze Psal- powieść o siewcy, Przy- rycznego znaczenia
mów. powieść o sieci; Apoka- Apokalipsy.
4. Pieśń nad Pieśnia- lipsa św. Jana (frag-
mi  zmysłowy erotyk menty). *Kształcenie umie-
czy traktat teologiczny? jętności wskazania
5. Czy cierpienie to ka- Konteksty stylizacji biblijnej
ra? Rozważanie sensu współczesne w utworach współ-
cierpienia na podsta- M. Świetlicki Pięć czesnych twórców.
wie Księgi Hioba. wierszy religijnych;
6. Dydaktyzm J. Rybowicz Psalm; Kształcenie umiejęt-
w Ewangeliach  funk- Cz. Miłosz Ja, On, ności odczytywania
cje paraboli. Ona (fragment); symboli w tekstach
7. Apokalipsa wg K. Iłłakowiczówna Job; kultury (literatura,
św. Jana  koniec czy A. Świderkówna malarstwo).
początek? Rozmowy o Biblii
(fragmenty);
*A. Frajlich Erotyk
(bez Boga).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 7
zakres rozszerzony: 8
KULTURA
STAROŻYTNEJ GRECJI
I RZYMU
1. Wprowadzenie do M. Eliade Mity współ- etos Poznanie korzeni
kultury i sztuki greckiej. czesnego świata (frag- heros kultury europejskiej.
2. Mity genezyjskie. menty); reinterpretacja
3. U z
ródeł cywilizacji R. Graves Mitologia topos Zwrócenie uwagi na
i postępu: mit o stwo- Greków i Rzymian aktualność i uniwer-
rzeniu człowieka i mit (fragmenty); Z. Kubiak salność frazeologii bi-
o Prometeuszu. Mitologia grecka (frag- blijnej i mitologicznej.
4. Korzenie kultury menty); J. Parandowski
i sztuki europejskiej. Mitologia (fragmenty);
Mit o Orfeuszu. *H. Ogarek-Czoj Jak
5. Ideał herosa i warto- powstała ziemia (frag-
ści świata starożytnych menty);
Greków i Rzymian. *R. M. Rilke Sonety
6. Związki frazeolo- do Orfeusza.
giczne w języku pol-
skim  frazeologia mi- Konteksty
tologiczna i biblijna. współczesne
Z. Herbert Labirynt
nad morzem (fragmen-
16
16
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
ty); Stary Prometeusz;
C. Rowiński Promete-
usz (fragmenty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 7
zakres rozszerzony: 8
FILOZOFIA
GRECKA
1. Wprowadzenie do Platon Obrona Sokra- cynicy Kształcenie świado-
filozofii greckiej. tesa (fragmenty); epikureizm mości podstaw filozo-
2. Sokrates jako ideał Uczta (fragmenty); etyka fii europejskiej.
mędrca. Marek Aureliusz Roz- filozofia
3. Platońska filozofia myślania (fragmenty). kultura języka Zapoznanie się z róż-
idei. metafora jaskini nymi odmianami pol-
4. Stoicyzm i epikureizm. Konteksty Platona szczyzny, wskazanie
5. Historia filozofii współczesne odmiany polszczyzny ich funkcji  elementy
wg J. Tischnera. J. Tischner Historia fi- sceptycy kultury języka.
6. Odmiany polszczy- lozofii po góralsku sofiści
zny ogólnej, język mó- (fragmenty); stoicyzm
wiony i język pisany. J. Gaarder Świat Zofii
(fragmenty).
Liczba godzin: 7
TEATR
GRECKI
1. Geneza teatru i tra- Arystoteles Poetyka dytyramb Zwrócenie uwagi na
gedii greckiej. (fragmenty); Sofokles ethos ponadczasowość
2. Obraz tragizmu Król Edyp; Antygona gest teatru greckiego i uni-
ludzkiego losu w dra- (fragmenty); katharsis wersalność tematyki
macie greckim. Arystofanes Żaby komedia dramatu greckiego.
3. Krótka charaktery- (fragmenty). komunikacja wer-
styka greckiej komedii. balna i niewerbalna Wskazanie znaczenia
4. Spór racji w Antygo- mimika gestu, mimiki, ruchu
nie Sofoklesa. Konteksty tragedia w komunikacji mię-
5. Na czym polega współczesne zasada decorum dzyludzkiej.
komunikacja M. Scheler O zjawisku *ananke
niewerbalna? tragiczności (frag- *fatum
menty); *hamartia
Cz. Miłosz Antygona *hybris
(fragmenty); *pathos
S. Skwarczyńska
Dramat  literatura czy
teatr? (fragmenty).
Liczba godzin: 6
17
17
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
EPIKA GRECKA
1. Tematyka i cechy Homer Iliada (frag- apostrofa Zapoznanie ze stylem
eposu homeryckiego menty); epopeja homeryckim.
na podstawie Iliady Odyseja (fragmenty). epos
i Odysei. heksametr Wskazanie uniwersal-
2. Świat bogów i hero- Konteksty inwokacja ności motywu podróży.
sów w Iliadzie. współczesne *eschatologia
3. Motyw wędrówki Konstandinos Kawafis *iloczas
pełnej przygód w Ody- Itaka. *stopa metryczna
sei Homera.
Liczba godzin: 3
LIRYKA GRECKA
I RZYMSKA
1. Geneza liryki grec- Tyrtajos Wezwanie do anakreontyk Zapoznanie z moty-
kiej. walki; elegia wami Arkadii i nie-
2. Poezja Tyrtajosa Simonides Arete, Na- epigramat śmiertelności twórcy
i Simonidesa. pis na grobie Leonido- epitafium (non omnis moriar),
3. Poezja miłosna, sa; Epitafium kupca; epitalamium wskazanie ich uniwer-
ludyczna, biesiadna  Timokreon; jamby salności (liryka staro-
Safona, Alkajos, Ana- Safona Do dziewczyny; liryka żytna  liryka współ-
kreont. Hesperiosie; Szczęśliwy pieśń czesna).
4. Filozofia złotego oblubieńcze; poezja tyrtejska
środka i motyw non Alkajos Biesiada; Pod strofa saficka Kształcenie umiejęt-
omnis moriar w Pie- niebem zimy; tren ności interpretacji
śniach Horacego. Anakreont Z Erosem na utworów poetyckich.
pięści; Uczta spokojna;
Horacy Oda IX; Oda III;
Pieśń XXX; Do Deliusza;
*Twórczość Pindara.
Konteksty
W. Szymborska Nagro-
bek;
S. Trembecki Kupido
(anakreontyk);
T. Różewicz Nagrobek;
M. Pawlikowska-
-Jasnorzewska Róże
dla Safony.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 4
zakres rozszerzony: 5
18
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
Ś RE DNI OWI E CZE
FILOZOFIA I TEOLOGIA
1. Wprowadzenie do
św. Augustyn Wyzna- augustynizm Zapoznanie z epoką
średniowiecza.
nia (fragmenty); drabina bytów krzyża i miecza.
2. Problematyka filo-
św. Tomasz Streszczenie scholastyka
zoficzna i teologiczna
teologii (fragmenty). tomizm Znajomość podstaw
epoki.
światopoglądu chrze-
3. Różne sposoby po-
Konteksty ścijańskiego.
znawania Boga w po-
współczesne
glądach św. Augustyna
J. Przyboś Katedra jest
i św. Tomasza.
biała;
4. Poglądy Jana Pawła
Jan Paweł II Pamięć
II na temat dobra i zła.
i tożsamość
(fragmenty).
Liczba godzin: 5
IDEAA
ŚWI
TEGO
1. Wzór świętego.
Jakub de Voragine alegoria Zapoznanie ze śre-
2. Średniowieczne pi-
Złota legenda (frag- asceta dniowiecznymi wzor-
śmiennictwo hagiogra-
menty); asceza cami osobowymi.
ficzne.
Legenda o św. Aleksym franciszkanizm
3. Legendy o św. Fran-
(fragmenty); funkcje: impresywna, Kształcenie umiejęt-
ciszku z Asyżu.
Kwiatki św. Franciszka ekspresywna, infor- ności dostrzegania
4. Cele komunikacji
z Asyżu (fragmenty). matywna, poetycka, związków pomiędzy li-
słownej. Funkcje wy-
fatyczna teraturą średniowiecz-
powiedzi.
Konteksty hagiografia ną a współczesną.
współczesne legenda
S. Grochowiak literatura parene- Zapoznanie z funk-
Św. Szymon Słupnik; tyczna cjami wypowiedzi.
L. Staff Wróbel; metajęzyk
J. Podgórska W poszu- *funkcje: meta-
kiwaniu Marii Magda- językowa, stano-
leny (fragmenty). wiąca, magiczna.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 4
zakres rozszerzony: 5
PORTRET
ŚREDNIOWIECZNEGO
RYCERZA
1. Starofrancuska
Pieśń o Rolandzie błędny rycerz Wskazanie znaczenia
pieśń o czynach na
(fragmenty); epika rycerska ideałów średniowiecz-
przykładzie Pieśni
Gall Anonim Kronika ideał rycerza nego rycerza i władcy.
o Rolandzie.
polska (fragmenty); ideał władcy
19
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
2. Rycerz w Kronice pol- Miguel de Cervantes parodia Wskazanie uniwersal-
skiej Galla Anonima. Don Kichote (frag- pieśń o czynach ności tematyki rycer-
3. Rycerz sparodiowa- menty). romans rycerski skiej (w literaturze
ny w Don Kichocie trubadurzy współczesnej).
Cervantesa. Konteksty truwerzy
4. Wojownik nieśmier- współczesne *rybałci
telny w utworze J.R.R. Tolkien Władca *waganci
Władca Pierścieni Pierścieni (fragmenty);
J.R.R. Tolkiena. M. Stróżyński Fenomen
Tolkiena (fragmenty).
Liczba godzin: 5
OBLICZA MIA
OŚCI
1. Konflikty moralne J. BŁdier Dzieje Trista- etyka rycerska Kształcenie umiejęt-
bohaterów Dziejów na i Izoldy (fragmenty); honor ności różnego odczyta-
Tristana i Izoldy. Guillem de Cabestaing ideał kobiety nia motywu miłości.
2. Potęga uczucia mi- W dniu& (fragment);
łości wobec surowych Abelard i Heloiza Listy
zasad średniowiecznej (fragmenty);
etyki w świetle kore- List do panienki.
spondencji Abelarda
i Heloizy.
Liczba godzin: 3
WIZERUNEK ŚMIERCI
1. Elementy dydak- Rozmowa Mistrza ars moriendi Wskazanie szczególnej
tyczno-moralizator- Polikarpa ze Śmiercią danse macabre roli tematyki związa-
skie i komiczne w Roz- (fragmenty); dialog nej ze śmiercią w lite-
mowie Mistrza Polikar- F. Villon Wielki testa- egzemplum raturze średniowiecza.
pa ze Śmiercią. ment (fragmenty); memento mori
2. Pierwiastki tzw. kul- *Dante Alighieri motywy wanitatywne Pokazanie uniwersal-
tury karnawału Boska Komedia peregrynacja ności tej tematyki i
w Wielkim testamencie (fragmenty Piekła). tercyna nawiązanie do śre-
F. Villona. wywiad dniowiecza w litera-
3. Peregrynacja po Pie- Konteksty turze współczesnej.
kle, Czyśćcu i Niebie współczesne
w poemacie Dantego. M. Białoszewski Kształcenie umiejęt-
Wywiad; ności interpretacji tek-
Edward Stachura stów poetyckich i in-
Wielki testament nych tekstów kultury
(fragmenty); (np. obrazy Domenico
ks. J. Kracik Miło- di Michelino Dante
sierdzie i kara i jego poemat, E. Dela-
(fragmenty) croix Barka Dantego).
20
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
*K. I. Gałczyński
Piekło polskie
(fragmenty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 4
zakres rozszerzony: 6
ŚREDNIOWIECZNA
LIRYKA
1. Początki kultu maryj- Bogurodzica; archaizm Zapoznanie z Boguro-
Lament świętokrzyski; deesis dzicą  pierwszym hym-
nego, średniowieczne
O zachowaniu się przy hymn nem polskim i zabyt-
myślenie o świecie
stole (fragmenty); jery kiem języka polskiego.
w pieśni Bogurodzica.
2. Z życia obyczajowe- Pieśń o zamordowaniu savoir vivre
go dworów i miast  li- Andrzeja Tęczyńskiego mater dolorosa Zwrócenie uwagi na
(fragmenty). teocentryzm niektóre zmiany histo-
ryka świecka.
ryczne widoczne w ję-
3. Geneza i rozwój pol-
zyku współczesnym.
skiego języka (jery, e ru-
chome, wzdłużenie za-
Zapoznanie z obycza-
stępcze, przegłos polski).
jowością średniowiecz-
ną i jej porównanie
z współczesnymi zasa-
dami savoir vivre u.
Liczba godzin: 5
RE NE S ANS
POCZ
TKI
NOWOŻYTNEJ KULTURY
1.Wprowadzenie do Erazm z Rotterdamu antropocentryzm Wskazanie znaczenia
epoki. Pochwała głupoty humanizm renesansu jako epoki
2. Nurt reformacji (fragmenty); makiawelizm  olbrzymów i jutrzen-
w Europie i Polsce. T. Morus Utopia (frag- reformacja ki nowożytnej kultury.
3. Idee filozoficzne menty); renesans
i społeczne renesansu  N. Machiavelli Książę utopia Kształcenie umiejęt-
utopia i makiawelizm. (fragmenty); ności porównania
4. Rola Boga jako J. Kochanowski Czego średniowiecznej i rene-
twórcy w renesansowej chcesz od nas, Panie& ; sansowej koncepcji
wizji świata na podsta- *M. Ficino O nie- Boga.
wie wybranych utwo- śmiertelności duszy
rów epoki. (fragmenty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 6
zakres rozszerzony: 7
21
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
RÓŻNE WZORCE
POLSKIEGO
SZLACHCICA
1. Idealny dworzanin A
. Górnicki Dworza- arkadia Zapoznanie z różnymi
i wzór dworskiej miłości. nin polski (fragmenty); dialekt obrazami szlachcica
2. J. Kochanowski jako F. Petrarka Sonety do dramat renesansowy w twórczości J. Kocha-
szlachcic dworzanin. Laury; emblemat nowskiego i M. Reja.
3. Dworskie, erotyczne J. Kochanowski Raki; fraszka
i biesiadne fraszki i pie- Z Anakreonta; Epita- gwara Na czym polegał pa-
śni Jana z Czarnolasu. fium Wojciechowi Kry- homilia triotyzm J. Kochanow-
4. Ideał szlachcica zie- skiemu; Do Jadwigi; kazanie skiego?
mianina barwnie O Koz
le, Pieśń XX; Na kwartyna
przedstawiony lipę; *Na dom w Czar- oksymoron Zapoznanie z refor-
w Żywocie człowieka nolosie; *Modlitwa oracja matorskimi dążeniami
poczciwego M. Reja. o deszcz; Pieśń święto- petrarkizm A. Frycza Modrzew-
5. Czarnoleskie fraszki jańska o sobótce (frag- przerzutnia skiego i P. Skargi.
i pieśni J. Kochanow- menty); O żywocie publicystyka
skiego. ludzkim; Pieśń IX; puenta Poznanie dialektów
6. Refleksyjna, morali- Pieśń XIV; Pieśń V; raki polskich i wskazanie
zatorska i autotema- Odprawa posłów grec- sielanka ich znaczenia i miejsca
tyczna liryka Jana kich (fragmenty); sonet we współczesnym języ-
z Czarnolasu. M. Rej Krótka rozpra- sylabowiec ku polskim.
7. Dążenia do naprawy wa & (fragmenty); traktat
Rzeczpospolitej. Żywot człowieka po- traktat polityczny Kształcenie umiejętno-
8. Troska o Polskę i jej czciwego (fragmenty); ści analizy i interpreta-
pozycję na arenie eu- A. Frycz Modrzewski cji tekstów dawnych.
ropejskiej w utworach O poprawie Rzeczypo-
J. Kochanowskiego. spolitej (fragmenty); Zapoznanie z różnymi
9. Gwary i dialekty P. Skarga Kazania sej- gatunkami literackimi
w języku polskim. mowe (fragmenty). i kształcenie umiejęt-
ności wskazywania
Konteksty cech tych gatunków
współczesne w poszczególnych
*Z. Kuchowicz Wzo- utworach.
ry i style miłości
w literaturze pięknej
(fragmenty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 10
zakres rozszerzony: 11
TRENY JANA
KOCHANOWSKIEGO
1. Załamanie się świa- J. Kochanowski Treny: dylemat Wskazanie przełomo-
topoglądu odrodze- VI, IX, X, XI, XII, XVII ; epicedium wego charakteru Tre-
22
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
niowego w Trenach. *J. Kochanowski Tre- humanizm chrześci- nów dla humanizmu
2. Bóg i człowiek ny (całość lektury). jański J. Kochanowskiego.
w Trenach. literatura funeralna
3. Kochający ojciec Konteksty tren Rozumienie kryzysu
i jego córka w Trenach. współczesne *konsolacja renesansowego opty-
*4. Uważna lektura B. Leśmian Urszula mizmu w Trenach.
całości cyklu Treny Kochanowska;
J. Kochanowskiego. W. Broniewski Anka. Kształcenie umiejęt-
ności interpretacji
utworów poetyckich.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 5
DRAMAT
SZEKSPIROWSKI
1. Problem winy i kary W. Szekspir Makbet, dramat elżbietański Dostrzeżenie ponad-
w Makbecie. Hamlet (fragmenty); dramat Szekspirowski czasowości dramatu
2. Sens ludzkiej egzy- *W. Szekspir Sonet monolog Szekspira.
stencji w słynnych mo- 113. szekspirologia
nologach Makbeta topos świata-teatru Zapoznanie z cecha-
i Hamleta. Konteksty *hamletyzm mi charakterystyczny-
3. *Filozoficzny cha- współczesne mi dramatu Szekspi-
rakter sonetów K. I. Gałczyński Te- rowskiego.
W. Szekspira. atrzyk Zielona Gęś
4. Uważna lektura (fragmenty); Kształcenie umiejęt-
tragedii W. Szekspira *S. Barańczak Appen- ności czytania ze zro-
Makbet. dix (fragmenty); zumieniem.
5. Różnorodne style A
. Drewniak Pustynna
współczesnej polszczy- przygoda w stylu pop, Zapoznanie ze stylami
zny. trash and more. współczesnej polszczy-
zny i kształcenie umie-
jętności wskazywania
stylów w różnych ro-
dzajach tekstów.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 6
zakres rozszerzony: 8
BAROK
WPROWADZENIE
DO EPOKI
1. Istota człowieczeń- *B. Pascal Myśli antyteza Zrozumienie istoty
stwa w interpretacji fi- (fragmenty); barok barokowego świato-
lozofów epoki baroku. S. Grochowski Wza- dysharmonia poglądu.
23
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
2. Barokowe piękno  jemne całowanie matki dysonans Przedstawienie bogac-
dysonans, wdzięk, z dziecięciem; inwersja składniowa twa sztuki barokowej:
ruch, wielorakość. S. Grabowiecki kontrreformacja muzyka, malarstwo,
3. Koncepcja Boga, Setnik rymów oksymoron architektura i kształ-
świata i człowieka duchownych (frag- peryfraza cenie umiejętności
w metafizycznej litera- menty); wskazywania cech
turze barokowej. św. Teresa od Jezusa barokowej estetyki
Twierdza wewnętrzna w wybranych dziełach.
(fragmenty);
*Giovanni Battista
Agucchi Opis
Wenus śpiącej
Anibala Caracci
(fragmenty);
*A. F�libien Ideał
malarza doskonałego
(fragmenty);
G. Bruno Pisma
filozoficzne (frag-
menty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 4
POEZJA METAFIZYCZNA
1. Poezja metafizyczna M. Sęp-Szarzyński *echo Rozumienie, na czym
M. Sępa-Szarzyńskiego. Pieśń I na psalm *poezja metafi- polega barokowa wizja
2. *Angielska poezja Dawidów XIX, zyczna świata, człowieka
metafizyczna. O rządzie Bożym na i Boga w utworach
świecie, wybranych poetów.
O wojnie naszej, którą
wiedziemy z Szatanem, Kształcenie umiejęt-
światem i ciałem, ności analizy i inter-
*Edward lord Her- pretacji tekstów po-
bert z Cherbury etyckich.
Echo w kościele;
*G. Herbert Ołtarz;
*J. Donne Sonet X
z cyklu Sonety
święte.
Konteksty
współczesne
*Witold Maj Sonet II
(Na nic perła),
24
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
S. Barańczak Długo-
wieczność oprawców.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 4
EROTYKA ORAZ
MOTYWY
WANITATYWNE
W POLSKIEJ POEZJI
BAROKOWEJ
1. Miłosna i dworska J. A. Morsztyn Do ikona Zauważenie szczególnej
poezja barokowa panny, O swej pannie, indeks roli poezji dworskiej
w oparciu o wiersze Do trupa; koncept i miłosnej w baroku.
J.A. Morsztyna D. Naborowski Na manieryzm
i D. Naborowskiego. oczy królewny angiel- motyw marności Wskazanie istoty dia-
2. Marność, nietrwa- skiej& , Żywot ludzki, (vanitas) logu poetów współcze-
łość, przemijanie Marność, Krótkość ży- semiotyka snych z tradycją baro-
w poezji D. Naborow- wota; symbol (jako trzeci kową.
skiego, Z. Morsztyna Z. Morsztyn Emble- typ znaków)
i J. Baki. mat 104, Rozkosz mała znak Rozumienie znaczenia
3. Znak i semiotyka, i krótka, Żywot, sen motywów wanitatyw-
typy znaków: ikony, i cień; nych w poezji baroku
indeksy, symbole. J. Baka Nikczemność i kształcenie umiejętno-
świata. ści porównania sposobu
funkcjonowania tych
Konteksty motywów w literaturze
współczesne baroku i średniowiecza.
J. I. Sztaudynger Życie;
J. M. Rymkiewicz Co Zwrócenie uwagi na
zostało z Pascala. rolę znaków w komu-
nikacji międzyludzkiej.
Liczba godzin: 6
NURT SARMATYZMU
1. Ideologia sarmacka W. Kochowski dziennik Zapoznanie z cechami
w polskiej kulturze Pieśń XXXI, Starożyt- encyklopedia ideologii i kultury sar-
szlacheckiej doby ność domów szlachec- gawędy mackiej.
baroku. kich; hybrydy
2. Sarmaci  przodko- B. Chmielowski Nowe kalki językowe Kształcenie umiejęt-
wie Polaków. Ateny (fragmenty); pamiętnik ności czytania ze zro-
3. Elementy sarmaty- J. Ch. Pasek Pamiętni- Sarmata zumieniem.
zmu w twórczości ki (fragmenty: Pan Pa- sarmatyzm
W. Kochowskiego. sek w Danii, Elekcja sylwy Zapoznanie z rodzaja-
4. Sarmacka encyklo- w Warszawie); transakcja mi zapożyczeń i ich
25
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
pedia szlachecka W. Potocki Nagrobek funkcją oraz kształce-
B. Chmielowskiego. wolności, Zbytki polskie, nie umiejętności wska-
5. Wspaniały przykład Transakcja wojny cho- zywania zapożyczeń
pamiętnikarstwa baro- cimskiej (fragmenty). w wypowiedziach
kowego  Pamiętniki codziennych.
Paska. Konteksty
6. Krytyka wad szlachty, współczesne
model szlachcica gospo- J. Tazbir Orient a kul-
darza i patrioty w twór- tura sarmacka;
czości W. Potockiego *W. Gombrowicz
7. *Różnorodna pro- Trans-Atlantyk.
blematyka powieści
Trans-Atlantyk
W. Gombrowicza.
Kompozycja i język
utworu oraz jego
związki z Pamiętnika-
mi Paska.
8. Pochodzenie i klasy-
fikacja zapożyczeń.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 7
zakres rozszerzony: 9
POWIEŚĆ
H. SIENKIEWICZA POTOP
1. Stylizacja i jej róż- H. Sienkiewicz Potop. adaptacja filmowa Zapoznanie z obra-
norodne odmiany. groteska zem siedemnasto-
2. Elementy kultury Konteksty parodia wiecznej Polski
sarmackiej w powieści współczesne pastisz w Potopie.
Potop H. Sienkiewicza. Film J. Hoffmana slang
3. Dzieje i charaktery- Potop. Zapoznanie z istotą
styka A. Kmicica. adaptacji filmowej.
4. Polacy wobec najaz-
du szwedzkiego.
5. Powieść historyczna,
romans czy western?
Rozważania na temat
określenia gatunku Po-
topu H. Sienkiewicza.
6. Na czy polega ada-
ptacja filmowa?
Liczba godzin: 7
26
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
TWÓRCZOŚĆ MOLIERA
1. Informacja o twór-
Molier Świętoszek; dewocja Zapoznanie z drama-
czości pisarza na tle kla-
P. Corneille Cyd (frag- fonem tem klasycystycznym
sycyzmu francuskiego.
menty). głoska i porównanie go z dra-
2. Smutna komedia
język jako system matem klasycznym.
Moliera.
komedia klasycy-
3. Uczyć  bawiąc, ba-
styczna Kształcenie umiejęt-
wiąc  uczyć  wnioski
komizm ności wskazywania
wynikające z charakte-
morfemy rdzenne, różnych rodzajów
rystyki
słowotwórcze, flek- komizmu i jego z
ródeł
Świętoszka i Orgona.
syjne w utworze.
4. Bigoteria i dewo-
tragedia klasycy-
tyzm w komedii.
styczna Zauważenie uniwer-
5. Cechy komedii kla-
wyraz salności i ponadczaso-
sycystycznej.
wości komedii ludz-
6. Klasycystyczna tra-
kich charakterów.
gedia francuska.
7. Podsystemy języka:
Poznanie i zrozumie-
fonologiczny, mor-
nie istoty pojęcia język
fologiczny, leksykalny.
jako system, wskazanie
podsystemów języka.
Liczba godzin: 7
OŚ WI E CE NI E
WPROWADZENIE
DO EPOKI
1. Racjonalizm i sen-
I. Krasicki Monacho- ateizm Poznanie podstaw świa-
sualizm  I. Kant,
machia (fragmenty); deizm topoglądu oświecenio-
J. Locke.
T. K. Węgierski Wybór empiryzm wego i zwrócenie uwagi
2. Liberalizm, ate-
poezji; liberalizm na miejsce człowieka
izm  krytyka kleru.
F. Karpiński Wybór obowiązek moralny w świecie według filo-
3. Rousseau i senty-
poezji (np. Laura racjonalizm zofów oświeceniowych.
mentalizm.
i Filon); sensualizm
4. Rozwój nauki, ency-
A. Naruszewicz Balon; sentymentalizm Kształcenie umiejęt-
klopedyści francuscy.
Monteskiusz O duchu ności czytania ze zro-
5. Idea tolerancji
praw (fragmenty); zumieniem  teksty
i państwa prawa.
Wolter Traktat o tole- filozoficzne.
rancji (fragmenty);
I. Kant Czym jest oświe- Ćwiczenie umiejętno-
cenie? (fragmenty); ści porównania świato-
J. Lock Rozważania poglądu twórców (filo-
dotyczące rozumu zofów) różnych epok
ludzkiego (fragmenty); (np. starożytnych,
J. J. Rousseau, Wyzna- renesansowych, oświe-
nia (fragmenty); ceniowych).
27
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
*L. Sterne Podróż Kształcenie umiejętno-
sentymentalna (frag- ści wskazywania cech
menty). określonych prądów
filozoficznych w tek-
Konteksty stach twórców z epoki
współczesne (np. Karpiński  senty-
Cz. Miłosz Do Laury; mentalizm, Węgier-
*K. I. Gałczyński Pio- ski  libertynizm).
senka sentymentalna;
*T. Adorno, Dialekty-
ka oświecenia (frag-
menty);
*S. Barańczak Ucie-
kinier z Utopii.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 6
zakres rozszerzony: 8
KRYTYKA OBYCZAJÓW
1. Napiętnowanie wad I. Krasicki Pijaństwo; bajka Zwrócenie uwagi na
społeczno-obyczajo- Żona modna; Wstęp do bajka epigramatyczna rolę dydaktyzmu w sa-
wych w satyrach bajek; Chart i kotka; bajka narracyjna tyrach i bajkach Krasic-
I. Krasickiego Dewotka; Dzieci i ojciec; błąd językowy kiego i Trembeckiego.
i S. Trembeckiego. Ojciec łakomy; Syn roz- czasopismo literackie
2. Bajki I. Krasickiego rzutny; Ptaszki w klatce; norma językowa Zauważenie uniwer-
jako arcydzieło epiki Przyjaciel; Dudek; poprawność języ- salności tematyki
dydaktycznej. S. Trembecki Lew kowa oświeceniowych bajek.
3. Polska komedia i mucha;
oświeceniowa na wy- F. Bohomolec Małżeń- Wskazanie rodzajów
branych przykładach. stwo z kalendarza komizmu w komedii
4. Poprawność w mó- (fragmenty); oświeceniowej.
wieniu i pisaniu; błędy F. Zabłocki Fircyk w za-
językowe i ich rodzaje. lotach (fragmenty); Uświadomienie istoty
*F. Bohomolec Naga- błędów językowych
na złego zachowania i kształcenie umiejęt-
się widzów w teatrze ności wskazywania
(fragmenty). rodzajów błędów
w tekstach pisanych
Konteksty i mówionych.
współczesne
W. Woz
niak Ezop wśród
oświeconych (fragmenty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 4
zakres rozszerzony: 5
28
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
POWIASTKA I POWIEŚĆ
FILOZOFICZNA
1. Tematyka światopo-
Wolter Kandyd (frag- narracja Wskazanie roli powie-
glądowa w wybranych
menty); narrator ści w literaturze oświe-
powiastkach filozo-
J. Swift Podróże Guli- powiastka filozo- cenia.
ficznych.
wera (fragmenty); ficzna
2. Rola polskiej po-
L. Sterne Życie i myśli powieść Zapoznanie z ekspery-
wieści oświeceniowej
J.W. Tristrama Shandy retardacja mentami narracyjnymi
i jej geneza.
(fragmenty); *hipertekst w powieściach z epoki
3. Eksperymenty nar-
H. Fielding, D. Defoe *metatekst i kształcenie umiejętno-
racyjne w powieściach
(fragmenty powieści); ści wskazania funkcji
i powiastkach.
I. Krasicki Mikołaja tych eksperymentów.
Doświadczyńskiego
przypadki (fragmenty);
J. Potocki Rękopis
znaleziony w Saragos-
sie (fragmenty);
* D. Diderot Kubuś
Fatalista i jego pan
(fragmenty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 5
zakres rozszerzony: 6
NAPRAWA
RZECZPOSPOLITEJ
1. Program naprawy
S. Staszic Uwagi nad czasopismo Zapoznanie z piś-
Polski S. Staszica
życiem Jana Zamoy- dyskusja miennictwem poli-
2. Działalność Kuz
nicy
skiego (fragmenty); figury retoryczne tycznym polskich re-
Kołłątajowskiej, proza
H. Kołłątaj Listy Ano- manipulacja formatorów: Staszica,
polityczna H. Kołłąta-
nima (fragmenty); perswazja Kołłątaja, Jezierskiego.
ja i F. S. Jezierskiego.
F. S. Jezierski Kate- retoryka
3. Pierwsze polskie cza-
chizm o tajemnicach Wskazanie edukacyj-
sopisma   Monitor .
rządu polskiego; Nie- nej roli teatru.
4. Powstanie pierwsze-
które wyrazy porząd-
go teatru publicznego.
kiem abecadła zebrane Zapoznanie z retoryką
5. Satyry I. Krasickie-
i stosownymi do rzeczy tekstu i kształcenie
go o tematyce poli-
uwagami objaśnione umiejętności nazywa-
tyczno-społecznej.
(fragmenty); nia różnych zabiegów
6. Retoryka  sztuka
I. Krasicki: Przeciwko retorycznych.
pięknego wysławiania
wzgardzie mowy ojczy-
się.
stej (fragmenty); Kształcenie umiejęt-
7. *Rola teatru
Do króla (fragmenty); ności kulturalnej dys-
w edukacji polskiego
Świat zepsuty (frag- kusji, formułowania
społeczeństwa.
menty); argumentów i kultu-
29
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
Hymn do miłości oj- ralnego odrzucania
czyzny; argumentów oponenta.
* Monitor nr 10
z 5 V 1765 (fragmen- Ćwiczenie umiejętno-
ty); * Monitor ści wygłaszania tekstu.
nr 27 z 3 VII 1765
(fragmenty).
Liczba godzin:
Zakres podstawowy: 6
Zakres rozszerzony: 7
TREŚCI NAUCZANIA KLASA II
KL AS A 2
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
ROMANTYZM
WPROWADZENIE
DO EPOKI
1. Spór klasyków K. Brodziński O Kla- manifest Zapoznanie z podsta-
z romantykami w uję- syczności i romantycz- motyw ikaryjski wami filozofii roman-
ciu K. Brodzińskiego. ności (fragmenty); romantyzm tyzmu.
2. Charakterystyka ro- A. W. von Schlegel: sturm und drang
mantyzmu niemieckie- tekst wybrany (frag- Zapoznanie z manife-
go i angielskiego. menty); stami poetyckimi.
3. Interpretacja utwo- A. Mickiewicz Oda do
rów programowych młodości; Romantycz- Zwrócenie uwagi na
Oda do młodości ność; rolę manifestów pro-
A. Mickiewicza, F. Schiller Oda do gramowych.
F. Schillera Oda do radości;
radości, ballada *Novalis: tekst wy-
Romantyczność brany (fragmenty).
A. Mickiewicza.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 4
zakres rozszerzony: 5
30
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
LUDOWOŚĆ EPOKI
ROMANTYZMU
1. Niemiecka ballada
J.W. Goethe Król el- ballada Wskazanie znaczenia
romantyczna na wy-
fów; F. Schiller Ręka- dramat obrzędowy ludowości dla nie-
branych przykładach.
wiczka; A. Mickiewicz dziady mieckiego i polskiego
2. Pierwiastki ludowe
Ballady i romanse (wy- ludowość romantyzmu.
w balladach i w Dzia-
brany utwór); Dziady, romans
dach cz. II A. Mickie-
cz.II (fragmenty). synkretyzm gatun- Zapoznanie z balladą
wicza.
kowy jako gatunkiem.
3. Tematyka wiejska
Konteksty
w literaturze współ-
współczesne Uświadomienie roli
czesnej (T. Nowak,
T. Nowak A jak kró- tematyki wiejskiej
W. Myśliwski, E. Re-
lem, a jak katem w literaturze
dliński).
będziesz (fragmenty); współczesnej.
W. Myśliwski Kamień
na kamieniu (fragmen-
ty); E. Redliński Kono-
pielka (fragmenty).
Liczba godzin: 5
CECHY ROMANTYCZNEJ
MIA
OŚCI
1. Dwa typy miłości
J.W. Goethe Cierpie- erotyk Wskazanie cech miło-
romantycznej w utwo-
nia młodego Wertera list ści romantycznej
rach Goethego
(w całości); A. Mickie- poemat dygresyjny w wybranych utworach
i Byrona.
wicz Dziady cz. IV powieść epistolarna twórców z epoki.
2. Autobiograficzny
(fragmenty); Dobra-
charakter dramatu
noc; J. Słowacki Roz- Porównanie obrazu
A. Mickiewicza Dziady
łączenie; miłości w utworach
cz. IV.
*Z. Krasiński Listy romantycznych z jej
3. Różnorodność liryki
do Delfiny Potockiej obrazem we współcze-
erotycznej Mickiewi-
(fragmenty) snej poezji.
cza, Słowackiego, Kra-
*G. Byron Don Juan
sińskiego i Norwida.
(fragmenty)
4. Identyfikacja pod-
miotu lirycznego
Konteksty
z autorem we współ-
współczesne
czesnej poezji miłosnej.
A. Świrszczyńska Bar-
dzo smutna rozmowa
nocą;
H. Poświatowska
Jestem Julią.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 6
zakres rozszerzony: 8
31
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
ZAGADNIENIA
HISTORYCZNE
I HISTORIOZOFICZNE
1. Związki filozofii
J. Mackpherson Pieśni gotycyzm Na czym polega histo-
z historią  Hegel,
Osjana (fragmenty); osjanizm ryzm i historiozofia
Mickiewicz.
A. Malczewski Maria powieść poetycka w utworach roman-
2. Romantyczny zwrot
(fragmenty); walterscotyzm tycznych?
ku średniowieczu 
A. Mickiewicz Konrad
osjanizm, waltersco-
Wallenrod (fragmen- Zrozumienie aktual-
tyzm i gotycyzm.
ty); *Grażyna (frag- ności mitu kresów.
3. Mit kresów w roman-
menty);
tyzmie i dziś.
*E. A. Poe Poezje;
4. Oryginalny charak-
*A. Mickiewicz Pre-
ter romantycznej po-
lekcje paryskie (frag-
wieści historycznej
menty);
(J. I. Kraszewski).
*G.W. Hegel Pisma
(fragmenty);
*J. I. Kraszewski
Zygmuntowskie czasy
(fragmenty).
Konteksty
współczesne
A. Zagajewski Jechać
do Lwowa (jeden tekst
wiersza); Cz. Miłosz
Dolina Issy (fragmenty);
S. Vincent Na wysokiej
połoninie (fragmenty);
*H. Sienkiewicz
Ogniem i mieczem
(fragmenty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 6
zakres rozszerzony: 8
MISTYCYZM
W ROMANTYy
MIE
1. Wpływ Towiańskie- A. Mickiewicz Liryki irracjonalizm Zapoznanie z podsta-
go na twórczość lozańskie (wybór); mistycyzm wami mistycyzmu ro-
A. Mickiewicza. *J. Słowacki Sen panslawizm mantycznego.
2. Krótka charaktery- srebrny Salomei towianizm
styka mistycznych utwo- (fragmenty).
rów J. Słowackiego.
3. Związki poezji
32
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
XX w. z romantycz- Konteksty
nym mistycyzmem. współczesne
J. Iwaszkiewicz Ostat-
nia piosenka wędrow-
nego czeladnika.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 4
TEMATYKA PODRÓŻY
I EMIGRACJI
1. Pobyt A. Mickiewi- G.G. Byron Giaur hymn romantyczny Zapoznanie z rolą po-
cza w Rosji piórem (fragmenty); nostalgia dróży w epoce roman-
opisany. J. Słowacki Podróż do orientalizm tyzmu.
2. Mickiewicz i Pusz- Ziemi Świętej (fragmen- pielgrzym
kin  przyjaciele w po- ty); Smutno mi Boże; topos życia jako Kształcenie umiejęt-
ezji i w życiu? C. K. Norwid Moja wędrówki ności analizy i inter-
3. Wielka podróż piosnka (Tęskno mi pretacji tekstów po-
J. Słowackiego do Pa- Panie... ); etyckich.
lestyny. A. Mickiewicz Sonety
4. Grecja pod okupa- krymskie (wybór); Zwrócenie uwagi na
cją turecką w powieści * Sonety odeskie sposób przedstawienia
poetyckiej Byrona. (wybór); podróży w wybranych
5. Motyw tęsknoty za *A. Puszkin Eugeniusz tekstach romantyków
ojczyzną w różnych Oniegin (fragmenty); (topos wędrówki).
tekstach romantyków. *A. Mickiewicz Księ-
6. Wiersze o emigracji gi narodu polskiego Porównanie tematyki
poetów Skamandra i pielgrzymstwa pol- emigracyjnej: roman-
i S. Barańczaka. skiego (fragmenty). tyzm  dwudziestolecie
międzywojenne  lite-
Konteksty ratura współczesna.
współczesne
J. Lechoń, J. Tuwim,
K. Wierzyński,
S. Barańczak  wybrane
wiersze.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 7
zakres rozszerzony: 9
DRAMAT
ROMANTYCZNY
1. Cechy dramatu an- A. Mickiewicz Dziady antybohater Zapoznanie z tematy-
tycznego i romantycz- cz. III (w całości); dramat romantyczny ką i cechami dramatu
nego w Dziadach cz. III. *J. W. Goethe Faust forma otwarta romantycznego.
33
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
2. Mesjanizm i promete- (fragmenty); ironia romantyczna Kształcenie umiejętno-
izm w Dziadach cz. III. J. Słowacki Beniowski mesjanizm ści charakterystyki bo-
3. Znaczenie scen wi- (fragmenty); prometeizm hatera romantycznego.
zyjnych w Dziadach A. Fredro Śluby pa- prorok
cz. III. Reportaż po- nieńskie (fragmenty); wizyjność
etycki Mickiewicza *J. Słowacki Fantazy
z podróży po Rosji (fragmenty).
(Ustęp Dziadów cz. III).
4. Krytyka despotyzmu
carskiego w Ustępie
III części Dziadów.
5. Wielkie utwory ko-
mediowe Słowackiego
i Fredry.
6. Konfrontacja dwóch
bohaterów romantycz-
nych: Gustawa i Be-
niowskiego.
7. *Faust Goethego.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 9
zakres rozszerzony: 11
KORDIAN  ARCYDZIEA
O
DRAMATYCZNE
J. SA
OWACKIEGO
1. Proces dojrzewania J. Słowacki Kordian akt mowy Zapoznanie z drama-
głównego bohatera (fragmenty); obłęd romantyczny tem Słowackiego.
Kordiana. *J. Słowacki Kordian powstania narodowe
2. Podobieństwa i róż- (całość). pragmalingwistyka Ćwiczenie umiejętno-
nice między winkelrie- strategia komunika- ści porównywania
dyzmem i mesjani- cyjna postaw bohaterów
zmem. winkelriedyzm (Kordian: Konrad).
3. Obłęd romantycz-
ny  czy rzeczywiście Kształcenie umiejęt-
 obłęd ? ności rozpoznawania
4. Akty mowy  język ja- aktów mowy.
ko narzędzie (elementy
pragmalingwistyki). Kształcenie świado-
mości stosowania
określonych strategii
komunikacyjnych.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 5
zakres rozszerzony: 7
34
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
NIE-BOSKA KOMEDIA
Z. KRASIC
SKIEGO
1. Rozprawa z mitem
Z. Krasiński Nie-Bo- mit poety roman- Zapoznanie z pogląda-
poety romantycz-
ska komedia (frag- tycznego mi Z. Krasińskiego na
nego.
menty). profetyzm rewolucję społeczną.
2. Przerażający obraz
protagonista
rewolucji społecznej
Konteksty rewolucja Kształcenie umiejętno-
w dramacie Z. Krasiń-
współczesne wieszcz ści porównywania po-
skiego.
K. I. Gałczyński Boję staw bohaterów (hrabia
3. Interesująca
się zostać wieszczem. Henryk  Pankracy).
konfrontacja dwóch
protagonistów:
Porównanie obrazu
hrabiego Henryka
wieszcza w romanty-
i Pankracego.
zmie i poezji współ-
4. Współczesna poezja
czesnej.
o romantycznych
wieszczach.
Liczba godzin: 5
EPOPEJA NARODOWA
PAN TADEUSZ
A. MICKIEWICZA
1. Interpretacja moty-
A. Mickiewicz Pan Ta- epopeja narodowa Zapoznanie z patrio-
wu ojczyzny w Panu
deusz; *S. Rzewuski gawęda szlachecka tyzmem obecnym
Tadeuszu.
Pamiątki Soplicy w Panu Tadeuszu.
2. Polonez i jego
(fragmenty).
funkcja tańca
Wskazanie funkcji
narodowego.
Konteksty historii w epopei naro-
3. Dworek szlachec-
współczesne dowej.
ki  stosunek bohate-
S. Mrożek Tango
rów Pana Tadeusza
(fragmenty); Kształcenie umiejęt-
do tradycji.
A. Wajda Popiół ności interpretacji
4. Jacek Soplica
i diament  film (frag- porównawczej  film:
a ksiądz Robak  prze-
menty); powieść.
miana bohatera.
J. Andrzejewski Popiół
5. Rola historii w epo-
i diament (fragmenty);
pei narodowej.
*Miazga (fragmenty).
6. Cechy roman-
tycznej gawędy
szlacheckiej.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 7
zakres rozszerzony: 8
35
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
NAST
PCY I KRYTYCY
IDEI ROMANTYCZNYCH
1. Interpretacja histo-
C. K. Norwid Bema Poznanie różnorodnej
rii w wierszach
pamięci żałobny tematyki wierszy
C. K. Norwida.
rapsod; Do obywatela C. K. Norwida.
2. Interesujący mariaż
Johna Brown; Kształcenie umiejęt-
pracy ze sztuką w twór-
Promethidion (frag- ności interpretacji róż-
czości C. K. Norwida.
menty); nych tekstów kultury 
3. Kontynuator poezji
A. Asnyk Wybór poezja, muzyka, ma-
romantycznej 
wierszy. larstwo.
A. Asnyk.
4. Prezentacja wybra-
Muzyka romantyczna:
nych dzieł muzyki
np. L. van Beethoven,
i malarstwa roman-
K. M. Weber,
tycznego.
G. Meyerbeer,
F. Schubert,
F. Mendelssohn-Bar-
tholdy, R. Schumann,
H. Berlioz, N. Paganini,
R. Wagner, F. Chopin,
S. Moniuszko
Malarze: np. E. Dela-
croix, J. W. Turner.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 4
POZYTYWI ZM
WPROWADZENIE
DO EPOKI
1. Poglądy filozofów
Z. Świętochowski My agnostycyzm Znajomość podstaw
i socjologów pozytywi-
i Wy; determinizm światopoglądu pozyty-
stycznych: A. Comte a,
E. Orzeszkowa Nad ewolucjonizm wistycznego.
H. Spencera,
Niemnem (fragmenty: monizm przyrodniczy
H. Taine a, J. S. Milla.
przy mogile powstań- naturalizm Zapoznanie z publicy-
2. Publicystyczne spo-
ców). organicyzm styką epoki.
ry pozytywistów z ro-
pozytywizm
mantykami.
praktycyzm Kształcenie umiejęt-
3. Konterfekt insurek-
scjentyzm ności czytania ze zro-
cji styczniowej 1863
utylitaryzm zumieniem.
 1864 w literaturze 
motyw mogiły po-
wstańczej.
Liczba godzin: 3
36
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
HASA
A
POZYTYWISTYCZNE
I ICH ODBICIE
W LITERATURZE
1. Praca u podstaw
E. Orzeszkowa Nad demokratyzm Orientacja w proble-
i praca organiczna
Niemnem (fragmenty: emancypacja matyce nowelistyki
w tekstach E. Orzesz-
przy mogile Jana i Ce- nowela pozytywistycznej 
kowej i B. Prusa.
cylii); tekst publicy- obrazek odzwierciedlenie głów-
2. Kwestia chłopska
styczny; Gloria victis; opowiadanie nych problemów epoki.
w prozie H. Sienkiewi-
H. Sienkiewicz Szkice powieść tendencyjna
cza i w poezji M. Ko-
węglem; Janko muzy- szkic Kształcenie umiejęt-
nopnickiej.
kant (fragmenty); tolerancja ności porównywania
3. *Problematyka
M. Konopnicka Wolny określonych zagadnień
wiejska w prozie
najmita (fragmenty); i ich realizacji w litera-
współczesnej
Mendel gdański; turze (np. emancypa-
(W. Myśliwski).
B. Prus Antek (frag- cja kobiet i współcze-
4. Temat dziecka w li-
menty); *Emancy- sny feminizm, obraz
teraturze pozytywi-
pantki (fragmenty); dziecka w literaturze
stycznej (utwory
E. Orzeszkowa pozytywizmu i litera-
B. Prusa, H. Sienkiewi-
A...B...C... (fragmen- turze współczesnej).
cza, E. Orzeszkowej).
ty); Dobra pani (frag-
5. Świat dziecka w twór-
menty). Dostrzeżenie uniwer-
czości D. Terakowskiej.
salności określonych
6. Przemoc w stosunku
Konteksty problemów i zagad-
do dziecka w powieści
współczesne nień (np. kwestia ży-
Kuczoka.
D. Terakowska Po- dowska, przemoc
7. Problem emancypa-
czwarka (fragmenty); w stosunku do dzieci)
cji kobiet w twórczości
Kuczok Gnój (frag- oraz kształcenie po-
E. Orzeszkowej
menty); staw moralnych w od-
i B. Prusa.
*W. Myśliwski Nagi niesieniu do konkret-
8. Feminizm współcze-
sad; Pałac (frag- nych problemów (np.
sny w powieści
menty); kwestia tolerancji).
M. Gretkowskiej.
M. Pawlikowska-Jasno-
9. Tematyka kobieca
rzewska Wybór poezji; Ćwiczenie umiejętno-
w poezji M. Pawlikow-
M. Gretkowska Na- ści samodzielnego ko-
skiej-Jasnorzewskiej.
miętnik; rzystania z różnych ty-
10. Kwestia asymilacji
P. Huelle Weiser Dawi- pów słowników.
Żydów w twórczości
dek.
M. Konopnickiej.
11. Tematyka żydow-
ska w literaturze
współczesnej
(P. Huelle).
12. Typy słowników
i ich zastosowanie,
37
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
czyli gdzie szukać in-
formacji.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 20
zakres rozszerzony: 22
WIELKA POWIEŚĆ
REALIZMU
KRYTYCZNEGO
LALKA B. PRUSA
1. Jak można interpre- B. Prus Lalka. felieton Kształcenie umiejęt-
tować Lalkę B. Prusa? reportaż ności interpretacji
2. Na czym polega po- wywiad Lalki jako powieści
zytywistyczny model po- realizmu krytycznego.
wieści realistycznej?
3. Charakterystyka Ćwiczenie umiejętno-
głównego bohatera ści charakterystyki bo-
Lalki  S. Wokulskiego. haterów.
4. Rola pamiętnika
Rzeckiego w utworze. Doskonalenie umiejęt-
5. Obraz społeczeństwa ności wskazywania
pełnego kontrastów. w utworze cech typo-
6. Załamanie się ide- wych dla gatunku, który
ologii pozytywistycznej reprezentuje lub epoki,
w Lalce. w której powstał.
7. Prezentacja idealistów
w powieści: Wokulski, Zapoznanie z różnymi
Rzecki, Ochocki, Geist. gatunkami publicy-
8. Różne gatunki publi- stycznymi, kształcenie
cystyczne; język i styl umiejętności samo-
dziennikarski i ich cechy. dzielnego tworzenia
dłuższego tekstu (np.
Liczba godzin: 10 reportażu, felietonu).
MIA
OŚĆ
W LITERATURZE
POZYTYWISTYCZNEJ
1. Miłość w noweli B. Prus Kamizelka; Zapoznanie ze sposo-
B. Prusa Kamizelka. A. Asnyk Wybór wierszy bem prezentacji tema-
2. Poezja erotyczna (np. Między nami nic tu miłości w literatu-
A. Asnyka i M. Ko- nie było...); rze pozytywizmu.
nopnickiej. M. Konopnicka Wybór
poezji.
Liczba godzin: 2
38
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
MA
ODA POL S KA
WPROWADZENIE
DO EPOKI
1. Podłoże filozoficzne F. Nietzsche Pisma bergsonizm Zapoznanie z podsta-
literatury neoro- (fragmenty); dekadentyzm wami filozofii Młodej
mantycznej. H. Bergson Dzieła nietzscheanizm Polski  Schopenhauer,
2. Wpływ filozofii (fragmenty); nirwana Bergson, Nietzsche.
młodopolskiej na po- A. Schopenhauer Pis-
ezję L. Staffa. ma (fragmenty); Zapoznanie z główny-
3. *Motywy bergso- L. Staff Kowal; Deszcz mi manifestami Mło-
niczne w wierszach jesienny; dej Polski.
B. Leśmiana. Ch. Baudelaire Padlina;
4. Dekadentyzm w po- K. Przerwa-Tetmajer Doskonalenie umie-
ezji Ch. Baudelaire a Koniec wieku XIX; jętności wskazywania
i K. Przerwy-Tetmajera. S. Przybyszewski Con- w utworach literackich
5. Wiersze W. Szym- fiteor (fragmenty); cech charakterystycz-
borskiej i M. Biało- *B. Leśmian Topielec. nych dla epoki, w któ-
szewskiego jako współ- rej powstały.
czesne aluzje do litera- Konteksty
tury młodopolskiej. współczesne Ćwiczenie umiejętno-
6. Charakterystyka W. Szymborska Koniec ści wskazywania na-
manifestów literackich XX w.; wiązań do literatury
i artystycznych Młodej M. Białoszewski, młodopolskiej w lite-
Polski. wybrany utwór. raturze współczesnej.
7. Krótki przegląd naj-
ważniejszych osiągnięć
sztuki neoromantycznej.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 5
zakres rozszerzony: 6
CHARAKTERYSTYKA
IMPRESJONIZMU
1. Impresjonizm J. Kasprowicz Krzak dzi- impresjonizm Zapoznanie z cechami
w utworach literackich kiej róży; (sonety: I i III), synestezja impresjonizmu
i sztukach plastycz- K. Przerwa-Tetmajer i kształcenie umiejęt-
nych  analiza wybra- Melodia mgieł nocnych; ności ich wskazywania
nych wierszy i obrazów. Widok ze Świnicy do w konkretnych tek-
Doliny Wierchcichej; stach kultury.
L. Wyczółkowski, obra-
zy: Mnich nad Morskim
Okiem (1904r.); U Wrót
Chałubińskiego (1905r.)
Liczba godzin: 2
39
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
SYMBOLIZM
W NEOROMANTYZMIE
1. Wpływ symbolizmu
Ch. Baudelaire Od- symbolizm Zapoznanie z symboli-
na literaturę i sztukę.
dz
więki; zmem i kształcenie
2. Elementy symbolicz-
A. Rimbaud Samo- umiejętności wskazy-
ne w poezji J. Kaspro-
głoski; wania elementów sym-
wicza i B. Leśmiana.
J. Kasprowicz Krzak dzi- bolicznych w tekstach
3. Interpretacja dzieła
kiej róży (Sonety II i IV); poetyckich i na obra-
malarskiego (J. Mal-
B. Leśmian Dusiołek; zach.
czewski).
Dziewczyna;
J. Malczewski Thana-
tos (1916 r.); Śmierć
(1902 r.); Thanatos I
(1898r .).
Liczba godzin: 3
NATURALIZM
1. Cechy powieści na-
W. Reymont Ziemia adaptacja filmowa Zapoznanie z charak-
turalistycznej.
obiecana (fragmenty); naturalizm terystycznymi dla na-
2. Jak powstaje adapta-
A. Wajda film Ziemia sonet turalizmu cechami,
cja filmowa?  na przy-
obiecana (fragmenty); kadr kształcenie umiejętno-
kładzie Ziemi obiecanej
E. Zola Rougon-Ma- montaż ści wskazywania, w ja-
w reż. A. Wajdy.
cquartowie (fragmenty); plan filmowy ki sposób tendencje
3. Powieści naturali-
J. Kasprowicz Z cha- naturalistyczne odbija-
styczne E. Zoli.
łupy (fragmenty); ły się w literaturze
4. Tematyka chłopska
S. Żeromski Rozdzio- epoki.
w cyklu sonetów J. Ka-
bią nas kruki, wrony...
sprowicza Z chałupy
(fragmenty). Doskonalenie umie-
(wybór).
jętności interpretacji
5. Wieś w opowiada-
adaptacji filmowej.
niach S. Żeromskiego.
6. Tematyka narodo-
wowyzwoleńcza
w opowiadaniach
S. Żeromskiego.
Liczba godzin: 6
WPA
YW
KATASTROFIZMU
I EKSPRESJONIZMU
NA LITERATUR

MA
ODEJ POLSKI
1. Elementy katastro-
J. Kasprowicz Hymny ekspresjonizm Rozumienie filozofii
fizmu i ekspresjoni-
(np. Dies irae); katastrofizm katastroficznej
40
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
zmu w literaturze neo- J. Żuławski Wybór i kształcenie umiejęt-
romantycznej. wierszy; ności odnajdywania
2. *Wymowa manife- *S. Przybyszewski cech ekspresjonizmu
stów S. Przybyszew- Confiteor (fragmenty). w wybranych tekstach.
skiego.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 2
zakres rozszerzony: 3
MOTYWY
FRANCISZKAC
SKIE
I KLASYCYSTYCZNE
W POEZJI MA
ODEJ
POSLKI
1. Na czym polega L. Staff O miłości wro- franciszkanizm Zapoznanie z motywa-
franciszkanizm, a na ga; (przypomnienie mi franciszkańskimi
czym klasycyzm  J. Kasprowicz Wybór pojęcia) w utworach poetyc-
przypomnienie i po- wierszy. klasycyzm kich twórców młodo-
szerzenie wiadomości. Konteksty polskich.
2. Rozważania na te- współczesne
mat istoty klasycyzmu J. Twardowski Wybór Doskonalenie umie-
w ujęciu T. S. Eliota. poezji; jętności czytania ze
3. Współczesny fran- T. S. Eliot Kto to jest zrozumieniem.
ciszkanizm w poezji klasyk.
ks. J. Twardowskiego.
Liczba godzin: 2
MIA
OŚĆ I ŚMIERĆ
W LITERATURZE
NEOROMANTYZMU
1. Analiza erotyków K. Przerwa-Tetmajer  rozpaczliwy hedo- Doskonalenie roz-
K. Przerwy-Tetmajera. Lubię, kiedy kobieta...; nizm poznawania różnych
2. Obraz kobiety Ja, kiedy usta...; mizogynizm sposobów ujęcia moty-
w twórczości S. Przy- S. Przybyszewski Nagie walka płci wu miłości w utworach
byszewskiego. dusze; pesymizm młodopolskich.
3. Tematyka miłosna M. Konopnicka Wybór
w pismach M. Konop- pism; Kształcenie umiejęt-
nickiej. B. Leśmian Trupięgi; ności porównywania
4. Miłość i śmierć W malinowym chru- różnych obrazów mi-
w wierszach śniaku. łości przedstawionych
B. Leśmiana. w wybranych utworach
z epoki.
Liczba godzin: 4
41
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
KRAKOWSKA BOHEMA
ARTYSTYCZNA
1. S. Przybyszewski
S. Przybyszewski Wybór kabaret Zapoznanie z podsta-
i cyganeria artystyczna
pism; piosenka kabaretowa wową wiedzą na temat
Krakowa.
*W. Berent Próchno cyganerii artystycznej
2. Tematyka poezji
(fragmenty); Młodej Polski i jej
J. A. Rimbauda.
J. A. Rimbaud Wybór kontynuatorów.
3. Konflikt między ar-
poezji;
tystami a filistrami.
T. Żeleński (Boy) Kra-
4. Wielkie początki
kowski jubileusz;
polskiego kabaretu 
K. Przerwa-Tetmajer
Zielony Balonik; jego
E viva l arte.
twórcy i następcy
(Piwnica pod Barana-
Konteksty
mi, Jama Michalika).
współczesne
5. *Problematyka
K. I. Gałczyński Eviva
prozy Wacława Be-
la Poesia;
renta.
P. Skrzynecki, artykuły
6. Zasady językowego
z  Echa Krakowa
savoir-vivre u w Polsce
i  Dziennika Polskiego ;
i w innych krajach.
filmy o tematyce zwią-
zanej z Piwnicą pod
Baranami (np. na
cztardziestolecie Piw-
nicy pod Baranami).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 5
zakres rozszerzony: 6
POWIEŚĆ
F. DOSTOJEWSKIEGO
ZBRODNIA I KARA
1. Polifoniczność
F. Dostojewski Zbrod- heglizm Zapoznanie z tematy-
powieści F. Dostojew-
nia i kara (całość). polifonia ką powieści F. Dosto-
skiego Zbrodnia i kara.
jewskiego.
2. Problematyka
społeczno-moralna
Doskonalenie umiejęt-
utworu.
ności charakteryzowa-
3. Obraz miasta  Pe-
nia głównego bohatera.
tersburga  jego wpływ
na człowieka.
Ćwiczenie umiejętności
4. Portret psycholo-
wyrażenia własnej oce-
giczny Raskolnikowa 
ny w stosunku do oma-
od upadku do odro-
wianego zagadnienia.
dzenia.
42
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
5. Zwycięstwo prawd
wiary nad prawami ro-
zumu.
Liczba godzin: 5
CHA
OPI W. S. REYMONTA
1. Zwyczaje polskiej W. S. Reymont Chłopi czas mityczny Zapoznanie ze zwy-
wsi. cz. I Jesień. mityzacja czajami polskiej wsi
2. Mityzacja czasu obyczaj przedstawionymi
i przestrzeni w utworze. zwyczaj w powieści Reymonta.
3. Obraz natury i jej
funkcje w powieści. Doskonalenie umiejęt-
4. Charakterystyka ności charakterystyki
głównych bohaterów głównych bohaterów.
Chłopów.
5. Elementy symbo- Kształcenie umiejętno-
liczne i naturalistycz- ści wskazywania w po-
ne oraz ich rola w po- wieści elementów sym-
wieści. bolizmu i naturalizmu.
6. Oryginalność języka
i narracji w utworze. Zwrócenie uwagi na
język utworu, ćwicze-
nie umiejętności roz-
poznawania i wskazy-
wania cech gwarowych.
Liczba godzin: 4
LUDZIE BEZDOMNI
S. ŻEROMSKIEGO
1. Prezentacja głów- S. Żeromski Ludzie dwutorowa narracja Kształcenie umiejęt-
nych postaci powieści. bezdomni (całość). proza poetycka ności interpretacji
2. Problemy ideowe symbol rozdartej symboli.
Ludzi bezdomnych sosny
i ich związki z hasłami Znajomość proble-
pozytywistów. mów ideowych oma-
3. Znaczenie rozdartej wianej powieści.
sosny i innych symboli
w utworze Żeromskiego. Doskonalenie umie-
4. Specyfika języka jętności charakteryzo-
i złożona konstrukcja wania bohatera
narracyjna Ludzi bez- i umiejętności formu-
domnych. łowania własnej oceny.
Liczba godzin: 4
43
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
ARCYDRAMAT
NEOROMANTYCZNY,
CZYLI WESELE
S. WYSPIAC
SKIEGO
1. Inteligencja i chłop-
S. Wyspiański Wesele szopka krakowska Zapoznanie z naj-
stwo w dramacie
(całość). ważniejszymi proble-
S. Wyspiańskiego.
mami Wesela.
2. Elementy realistycz-
Konteksty
ne i symboliczne
współczesne Odpowiedz
na pyta-
w Weselu.
G. Ziejka Wesele nie: co sądził Wyspiań-
3. Rozprawa z polskimi
w kręgu mitów polskich; ski na temat polskich
mitami narodowymi.
A. Wajda Wesele  film mitów narodowych.
4. Historia wystawia-
(fragmenty).
nia Wesela na scenie 
Dostrzeżenie w utworze
recepcja utworu.
elementów realistycz-
5. Współczesna inter-
nych i symbolicznych
pretacja niektórych
oraz ich interpretacja.
problemów występują-
cych w Weselu.
Doskonalenie umiejęt-
ności interpretacji dzie-
ła filmowego (Wesela
A. Wajdy) w odniesie-
niu do dramatu (Wesela
Liczba godzin: 5
S. Wyspiańskiego).
POWIEŚĆ J. CONRADA
J
DRO CIEMNOŚCI
1. Związki biografii
J. Conrad Jądro ciem- antyglobalizm Zapoznanie z powie-
J. Conrada z jego
ności (całość); autobiografizm ścią J. Conrada.
twórczością.
*B. Malinowski globalizm
2. Tematyka konfliktu
Dziennik (fragmenty); Kształcenie umiejęt-
całkowicie odmien-
*Barber Dżihad kon- ności wielopoziomo-
nych cywilizacji.
tra McŚwiat (frag- wej interpretacji po-
3. Złożoność struktury
menty). wieści.
narracyjnej w utworze.
4. Precyzyjne wyjaśnie-
Ćwiczenie umiejętno-
nie symbolicznego
ści czytania ze zrozu-
znaczenia tytułu.
mieniem.
5. Zagadnienie wielo-
kulturowości we
współczesnym świecie.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 4
44
TREŚCI NAUCZANIA KLASA III
KL AS A 3
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
DWUDZI E S TOL E CI E MI 
DZYWOJ E NNE
WPROWADZENIE
DO EPOKI
1. Przemiany cywiliza-
Ortega y Gasset Bunt dadaizm Zapoznanie z filozofią
cyjne po I wojnie świa-
mas (fragmenty); fotomontaż i podstawowymi nurta-
towej według Ortegi y
G. Apollinaire, wybra- freudyzm mi artystycznymi mię-
Gasseta.
ny utwór; kolaż dzywojnia.
2. Nowe nurty arty-
B. Jasieński, T. Czy- kubizm
styczne i ich reprezen-
żewski, S. Młodoże- mit rewolucji Doskonalenie umie-
tanci (kubizm, dada-
niec, A. Wat  wybra- psychoanaliza jętności analizy i inter-
izm, surrealizm i inne).
ne wiersze. surrealizm pretacji tekstów po-
3. Mit rewolucji w lite-
etyckich
raturze.
4. Założenia estetyki
szoku i przypadku.
Liczba godzin: 5
POWIEŚĆ
S. ŻEROMSKIEGO
PRZEDWIOŚNIE
1. Obraz Polski po od-
S. Żeromski Przedwio- szklane domy Zapoznanie z trzema
zyskaniu niepodległo-
śnie (całość). komunizm koncepcjami niepodle-
ści w 1918 r.
narracja auktorialna głości państwa pol-
2. Krytyczne spojrzenie
narracja personalna skiego (szklane domy,
na rewolucję w Rosji.
powieść polifoniczna ewolucja Gajowca,
3. Obraz społeczno-
rewolucja Lulka).
ści ziemiańskiej
w Nawłoci i miejskiej
Zapoznanie ze struk-
inteligencji
turą powieści.
w Warszawie.
4. Gajowiec i komuni-
Kształcenie umiejęt-
ści  różne stanowiska
ności interpretacji
wobec problemów
symboli w dziele lite-
Polski.
rackim.
5. Rola wątku erotycz-
nego w Przedwiośniu.
6. Znaczenie utopii
szklanych domów.
Liczba godzin: 5
45
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
GRUPA POETYCKA
SKAMANDER
1. Euforia z powodu od-
J. Lechoń, A. Słonim- estetyzm Zapoznanie z poezją
zyskania niepodległości
ski, J. Tuwim, K. Wie- somatyzm skamandrytów, kształ-
w poezji J. Lechonia
rzyński  wybrane urbanizm cenie umiejętności
i A. Słonimskiego.
wiersze; witalizm wskazywania w utwo-
2. Witalizm, soma-
J. Iwaszkiewicz Plejady rach poetów epoki
tyzm, urbanizm
(jeden wiersz); wątków i motywów
w twórczości J. Tuwi-
L. Staff Ars poetica; charakterystycznych
ma, K. Wierzyńskiego.
Wysokie drzewa; dla skamandrytów.
3. Zerwanie z mode-
M. Pawlikowska-Jasno-
lem martyrologicz-
rzewska, wybrany
nym i społecznym
utwór.
charakterem literatury.
4. Poezja kultury w wier-
szach J. Iwaszkiewicza.
5. Satelici i zwolennicy
Skamandra  M. Paw-
likowska-Jasnorzew-
ska i L. Staff.
Liczba godzin: 6
AWANGARDA
KRAKOWSKA
1. Podstawowe założe-
T. Peiper, J. Przyboś  3 x M Zapoznanie z założe-
nia estetyki grupy po-
wybrane utwory. awangarda niami Awangardy Kra-
etyckiej.
elipsa kowskiej i kształcenie
2. Wizja nowego spo-
eliptyczność umiejętności wskazy-
łeczeństwa i nowego
neologizm wania charakterystycz-
człowieka.
peryfraza nych wątków, moty-
3. Fascynacja urbani-
poemat rozkwitający wów, zabiegów języko-
zacją, nowoczesnością,
spiętrzona metafora wych w utworach
ruchem, postępem cy-
awangardzistów.
wilizacyjnym (zasada
3 x M).
4. Cechy poetyki wier-
sza awangardowego:
poemat rozkwitający
T. Peipera, eliptyczność,
peryfraza, neologizmy.
Liczba godzin:
Zakres podstawowy: 3
Zakres rozszerzony: 4
46
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
* DRAMAT WITKACEGO
SZEWCY
1. Pokazanie
*S. I. Witkiewicz *absurd Zapoznanie z drama-
rewolucji społecznej
Szewcy (całość). *groteska tem Witkacego i filo-
jako upadku i końca
*humor absurdalny zofią poety.
cywilizacji.
*katastrofizm
2. Elementy katastro-
*teoria Czystej Ćwiczenie umiejętno-
ficzne w dramacie,
Formy ści interpretacji dzieła
ich konteksty filozo-
literackiego (np. wska-
ficzne i socjologiczne.
zywanie elementów
3. Problematyka
symbolicznych, wąt-
związana z erotyką
ków katastroficznych,
i władzą.
elementów groteski).
4. Groteskowy cha-
rakter dramatu, in-
Rozwijanie umiejętno-
teresujące neologi-
ści nazywania funkcji
zmy, funkcja wulga-
określonych zabiegów
ryzmów.
językowych (np. wul-
garyzmów).
Liczba godzin:
zakres rozszerzony: 4
 PODKASANA MUZA
POETYCKA
W LITERATURZE
DWUDZIESTOLECIA
MI
DZYWOJENNEGO
1. Kawiarnia, kabaret
K. I. Gałczyński, wy- blekaut Zapoznanie z  kaba-
i ich rola w sztuce II
bór tekstów (np. Zima kalambur retową poezją mię-
poł. XIX i w XX wieku.
z wypisów szkolnych); piosenka kabareto- dzywojnia.
2. Omówienie tzw. niż-
J. Tuwim, wybór tek- wa (przypomnienie-
szych gatunków literac-
stów (np. Miłość Ci pojęcia) Doskonalenie umie-
kich  piosenka, dowcip,
wszystko wybaczy& ). skecz jętności wskazywania
skecz, kalambur.
w utworze elementów
3. Na czym polegają
humoru językowego.
mechanizmy humoru
językowego?
Liczba godzin: 3
POWIEŚĆ KOBIECA
1. Portret kobiety w li- Z. Nałkowska Granica czas psychologiczny Zapoznanie z powie-
teraturze XIX wieku (całość); feminizm ścią psychologiczną
i jego dwudziesto- *M. Kuncewiczowa powieść psychoana- i jej charakterystyczny-
wieczne przemiany. Cudzoziemka (całość). lityczna mi cechami.
47
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
2. Zmiana statusu spo- retrospekcja Zapoznanie z tematy-
łecznego kobiet po ką emancypacyjną
I wojnie światowej. w powieściach między-
3. Tematyka emancy- wojnia.
pacji, wątki femini-
styczne w powieściach Odpowiedz
na pyta-
dwudziestolecia mię- nie: co to jest powieść
dzywojennego. kobieca  porównanie
4. *Cechy poetyki ze współczesną powie-
powieści psycholo- ścią kobiecą.
gicznej i obyczajo-
wej  Nałkowska,
Kuncewiczowa.
5. *Obraz starości
i wyobcowania ko-
biety w twórczości
Kuncewiczowej.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 6
*POWIEŚĆ F. KAFKI
PROCES
1. Proces Kafki a tra- *F. Kafka Proces *alienacja Zapoznanie z tematy-
dycyjna powieść re- (całość). *everyman ką i poetyką powieści
alistyczna i moder- *powieść parabo- parabolicznej w opar-
nistyczna. liczna ciu o Proces F. Kafki.
2. Rezygnacja z psy- *topos labiryntu
chologizmu na rzecz Kształcenie umiejęt-
paraboli. ności interpretacji to-
3. Józef K. jako dwu- posu labiryntu i wska-
dziestowieczny zania jego z
ródeł.
everyman.
4. Samotność czło-
wieka i poczucie nie-
określonej winy.
Liczba godzin:
zakres rozszerzony: 4
OPOWIADANIA
B. SCHULZA
1. Dwudziestowiecz- B. Schulz Sklepy cyna- antropomorfizacja Zapoznanie z kulturą
na literatura żydow- monowe (wybór opo- kompleks ojca żydowską przedsta-
48
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
ska w Polsce. wiadań, np. Wiosna; mityzacja rzeczywi- wioną w opowiada-
2. Proces mitologizacji Sierpień); stości niach Schulza.
świata przedstawione- obrazy i ryciny Schulza; proza poetycka Zapoznanie z proce-
go w opowiadaniach M. Chagall Zielony sem mityzacji rzeczy-
Schulza (np. w opo- skrzypek  obraz. wistości w prozie
wiadaniu Sklepy cyna- Schulza.
monowe).
3. Proza poetycka Zrozumienie roli ko-
w okresie międzywo- biet i ojca w opowia-
jennym. daniach Schulza.
4. Charakterystyczne
cechy języka B. Schulza.
5. Zmitologizowany
Drohobycz a miasto
w poezji awangardzi-
stów.
6. Rola postaci kobiet
i ojca w opowiadaniach
Schulza (np. Sierpień).
Liczba godzin: 3
FERDYDURKE
W. GOMBROWICZA
1. Witkacy, Schulz W. Gombrowicz Ferdy- antropologia Zapoznanie z powie-
i Gombrowicz w sto- durke (fragmenty). gęba ścią Gombrowicza.
sunku do tradycji kultura karnawału
awangardowej. pupa Rozwijanie umiejętno-
2. Człowiek stwarza- upupienie ści określania funkcji
jący się w interakcji zabiegów językowych
z innym, czyli antro- charakterystycznych
pologia Gombrowi- dla powieści.
czowska.
3. Ostra krytyka trady- Kształcenie umiejęt-
cjonalizmu i mitu no- ności interpretacji
woczesności. Gombrowiczowskiego
4. Groteskowo-saty- języka (np. pojęć
ryczny charakter Fer- takich jak: pupa,
dydurke. gęba).
5. Mechanizmy języ-
kowe w powieści Doskonalenie
W. Gombrowicza. umiejętności wskazy-
wania elementów
groteskowych
w utworze.
49
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
Ćwiczenie umiejętno-
ści interpretacji Gom-
browiczowskiej walki
z formą.
Liczba godzin: 4
KATASTROFIZM
1. II Awangarda wo- J. Czechowicz, wybór instrumentacja Zapoznanie z tenden-
bec tradycji Awangar- poezji (np. Żal); głoskowa cjami katastroficznymi
dy Krakowskiej. Cz. Miłosz, wybór muzyczność w wierszach twórców
2. Przeczucie nadej- wierszy (np. Piosenka topos końca świata II Awangardy.
ścia wojny i cywiliza- o końcu świata);
cyjnej katastrofy. J. Zagórski, wybór Doskonalenie umiejęt-
3. Muzyczność wierszy wierszy. ności interpretacji
J. Czechowicza. utworu poetyckiego
i wskazywania w nim
cech (tendencji)
charakterystycznych dla
epoki, w której powstał.
Liczba godzin: 3
L I TE RATURA WOJ NY I OKUPACJ I
POEZJA W CZASACH
WOJNY I OKUPACJI
1. Przeżycia wojenne K. K. Baczyński, wybór katastrofizm gene- Zapoznanie z cechami
i ich odbicie w poezji. wierszy (np. Pokolenie; racyjny charakterystycznymi
2. Wpływ wyborów po- Historia; Z głową na katastrofizm histo- poezji Kolumbów.
lityczno-ideowych na karabinie); riozoficzny
literaturę (poezję). T. Gajcy, wybór poezji Interpretacja terminów
3. Różne postawy wo- (np. Do potomnego); katastrofizm pokolenio-
bec wojny. W. Broniewski, wybra- wy, katastrofizm histo-
4. Odrodzenie wzor- ny utwór (np. Żołnierz riozoficzny w oparciu
ców i mitów roman- polski; Ballady i ro- o poezję Baczyńskiego
tycznych w poezji. manse); i Gajcego.
5. Poezja pooświę- J. Iwaszkiewicz, wybór
cimska. poezji.
Liczba godzin: 5
PROZA W CZASIE
WOJNY I OKUPACJI
1. Problematyka egzy- T. Borowski Proszę człowiek zlagrowany Zapoznanie z tematy-
stencjalna i etyczna  państwa do gazu; Poże- gułag ką prozy lagrowej i ła-
życie w lagrach gnanie z Marią; U nas, lagier growej.
i łagrach. w Auschwitzu...; Bitwa łagier
50
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
2. Kryzys tradycyjnych pod Grunwaldem; obóz koncentracyjny Ćwiczenie umiejętno-
wartości i norm huma- Dzień na Harmenzach; reportaż literacki ści wskazywania cech
nistycznych. G. Herling-Grudziński szkic poetyki reportażu lite-
3. Doświadczenia Inny świat; rackiego.
obozowe i ich wyjąt- A. Sołżenicyn Jeden
kowość. dzień Iwana Denisowi- Kształtowanie właści-
4. Językowe próby cza; Archipelag Gułag wych postaw moral-
wyrażenia niewyra- (fragmenty); nych w stosunku do
żalnego. F. Dostojewski Wspo- omawianego tematu.
5. Pozwólcie mówić mnienia z domu umar-
faktom  poetyka re- łych (fragmenty);
portażu literackiego. W. Szałamow Opowia-
dania kołymskie (frag-
menty);
Z. Nałkowska Meda-
liony (fragmenty);
H. Krall Zdążyć przed
Panem Bogiem (frag-
menty).
Liczba godzin: 7
LITERATURA Z WOJN

W TLE
1. Poezja pokrzepiają- L. Staff Pierwsza heroizm Zapoznanie z obrazem
ca Polaków na duchu przechadzka i inne holocaust okupacji w twórczości
(L. Staff). wiersze; magia wybranych pisarzy.
2. Liryka erotyczna K. K. Baczyński Biała spełniona apokalipsa
K. K. Baczyńskiego magia; Ciemna miłość Doskonalenie umie-
3. *Obraz okupacji i inne wiersze; jętności interpretacji
w prozie M. Biało- *M. Białoszewski tekstu.
szewskiego. Pamiętnik z powstania
4. Poezja twórców na- warszawskiego; Dostrzeżenie różnych
leżących do pokolenia Z. Herbert, wybrany funkcji literatury okre-
Kolumbów  Z. Her- wiersz; su wojny i okupacji;
berta, T. Różewicza, T. Różewicz Ocalony; rozwijanie umiejętno-
W. Szymborskiej oraz Róża; Krzyczałem ści ich nazywania.
żagarysty Cz. Miłosza. w nocy;
W. Szymborska, wybra-
ny wiersz;
Cz. Miłosz Campo
di Fiori i inne teksty
poetyckie.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 5
zakres rozszerzony: 7
51
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
L I TE RATURA WS PÓA
CZE S NA
LITERATURA
WSPÓA
CZESNA PO 1945 r.:
EGZYSTENCJALIZM
1. Podstawowe zało- A. Camus Dżuma absurd Zapoznanie z główny-
żenia filozofii egzy- (w całości); Mit Syzyfa; egzystencjalizm mi założeniami filozo-
stencjalnej. *W. Gombrowicz mit o Syzyfie (przy- fii egzystencjalnej.
2. Humanistyczna po- Dziennik (fragmenty). pomnienie)
stawa doktora Rieux; Kształcenie umiejęt-
charakterystyka głów- ności interpretacji
nych bohaterów po- powieści Camusa jako
wieści Camusa. filozoficznej paraboli.
3. Wzajemne relacje
filozofii i literatury Zapoznanie z krytyką
w pismach egzysten- egzystencjalizmu
cjalistów. (Gombrowicz).
4. *Pierwszy egzy-
stencjalista i krytyk Rozwijanie umiejętno-
tego kierunku  ści charakteryzowania
W. Gombrowicz. głównego bohatera
powieści Camusa i for-
mułowania własnej
oceny jego postawy.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 5
zakres rozszerzony: 7
SOCREALIZM
1. Nowa socjalistyczna A. Ważyk, A. Wirpsza, agitacja Zapoznanie z podsta-
sztuka i literatura. wybór wierszy; cenzura wową wiedzą na temat
2. Różne wcielenia S. Shuty Zwał (frag- nowomowa socrealizmu, uświado-
realizmu socjalistycz- menty); Cukier w nor- powieść produkcyjna mienie roli cenzury.
nego. mie (fragmenty) propaganda
3. Budowanie mitu Z. Herbert Potęga socrealizm Zapoznanie z cechami
Nowej Huty. smaku; totalitaryzm powieści produkcyjnej.
4. Cechy powieści pro- J. Trznadel Hańba do-
dukcyjnej i ówczesne- mowa (fragmenty); Rozwijanie umiejętno-
go reportażu. *M. Bułhakow ści dyskutowania
5. Jak partia sterowała Mistrz i Małgorzata; (np. na temat powieści
literaturą i sztuką? A. Wajda Człowiek postmodernistycznej).
6. Siła cenzury, po- z marmuru  film
wstanie nowomowy, (fragmenty). Zapoznanie z językiem
wszechobecność pro- propagandy
pagandy. i nowomową, ćwiczenie
52
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
7. *Satyryczny obraz umiejętności wskazy-
systemu stalinow- wania cech nowomowy
skiego. w wybranych tekstach.
8. Spuścizna socreali-
styczna, krajobraz Doskonalenie umie-
postindustrialny we jętności interpretacji
współczesnej prozie. dzieła filmowego.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 5
zakres rozszerzony: 8
LITERATURA PO 1956 r.
1. Debiuty pisarzy po- Z. Herbert, wybór tek- epifania (olśnienie) Zapoznanie z tematy-
kolenia współczesności. stów; gra z językiem ką twórczości najwy-
2. Próby renowacji ję- M. Białoszewski Podło- poezja lingwistyczna bitniejszych pisarzy
zyka poetyckiego. go błogosław; Namuzo- poezja rupieci II poł. XX w.
3. Rozliczenie z litera- wywanie i inne wiersze; turpizm
turą socrealizmu. S. Grochowiak, wybór Poznanie przykładów
4. Odmienne postawy wierszy; poezji turpistycznej
i programy poetyckie W. Szymborska Nic i lingwistycznej.
Różewicza, Herberta, dwa razy...; Nagrobek;
Szymborskiej, Gro- Cebula i inne wiersze; Kształcenie umiejęt-
chowiaka i Białoszew- T. Różewicz, wybór ności interpretacji róż-
skiego. wierszy; nych zabiegów języko-
*S. Mrożek Opowia- wych w poezji M. Bia-
dania (np. Słoń). łoszewskiego.
S. Dali, Płonąca żyrafa Kształcenie umiejęt-
i inne obrazy. ności interpretacji es-
tetyki brzydoty.
Ćwiczenie umiejętności
interpretacji współcze-
snych dzieł malarskich.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 4
zakres rozszerzony: 5
LITERATURA
EMIGRACYJNA
1. Literatura w kraju
i poza granicami  K. Wierzyński Kufer;  Kultura paryska Zapoznanie z literatu-
czy istnieją dwie Nocna świeca i inne nostalgia rą emigracyjną i jej
literatury? wiersze; funkcją.
53
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
2. Przyczyny pobytu J. Lechoń Tuwim i in- Dostrzeżenie roli
twórców na emigracji. ne wiersze; paryskiej  Kultury .
3. Zapisy losów emi- Cz. Miłosz Który skrzyw-
grantów różnie przed- dziłeś; Moja wierna mo-
stawione. wo i inne wiersze;
4. Wybitni pisarze *W. Gombrowicz
przebywający poza Trans-Atlantyk (przy-
Polską: Miłosz i Gom- pomnienie); *Dzien-
browicz. nik (fragmenty);
5. Wzajemne relacje: paryska  Kultura 
pisarze na obczyz
nie  wybrany artykuł
twórcy w kraju. J. Giedroycia.
6. Wybitna rola pary-
skiej  Kultury J. Gie-
droycia.
Liczba godzin: 7
KASKADERZY
LITERATURY
1. Legenda poety M. Hłasko Pierwszy kaskader literatury Zapoznanie z dylema-
przeklętego sięgająca krok w chmurach (frag- kontrkultura tami egzystencjalnymi
XIX stulecia. menty); Ósmy dzień ty- kaskaderów literatury.
2. Człowiek wrażliwy, godnia (fragmenty);
zbuntowany, nieprzy- E. Stachura Nie roz- Doskonalenie umie-
stosowany jako boha- dziobią nas kruki; Pio- jętności interpretacji
ter literatury kaska- senka szalonego jakie- współczesnych tekstów
derskiej. goś przybłędy; poetyckich.
3. Związki literatury A. Bursa Zgaśnij księ-
kaskaderskiej z kontr- życu; Miłość; Z zabaw
kulturą i egzystencjali- i gier dziecięcych;
zmem. H. Poświatowska
4. Osobiste i społeczne Czym jest śmierć; Mój
aspekty doświadczenia cień jest kobietą.
i twórczości kaska-
derów.
Liczba godzin: 5
LITERATURA PO 1968 r.
1. Reprezentanci No- S. Barańczak kolaż Dostrzeżenie cech
wej Fali polskiej po- 19.12.1979 r.; Czyste parodia (przypo- dramatu awangardo-
ezji: S. Barańczak, ręce z cyklu Dziennik mnienie pojęcia) wego na przykładzie
R. Krynicki, E. Lipska, zimowy; pure nonsense Kartoteki i Tanga.
A. Zagajewski. R. Krynicki Organizm teatr absurdu
54
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
2. Nowa koncepcja ję- zbiorowy (1975 r.; Zapoznanie z tematy-
zyka poetyckiego, kry- wybór); ką poezji nowofalow-
tyka języka oficjalnego. Jak napisać wiersz ców i jej związkami
3. Opozycyjne zaanga- współczesny (frag- z opozycją polityczną.
żowanie nowofalow- menty);
ców; działalność w Ko- E. Lipska My; Egza- Rozwijanie umiejętno-
mitecie Obrony Ro- min; Dzień żywych; ści wskazywania ele-
botników. A. Zagajewski Jechać mentów humoru, gro-
4. Elementy humoru do Lwowa; Simone teski, absurdu w tek-
absurdalnego i groteski Weil; stach współczesnych.
w pokazaniu kryzysu S. Mrożek Tango
podmiotu i cywilizacji. (całość); Kształcenie umiejętno-
5. Charakterystyka ję- *T. Różewicz Kartote- ści charakterystyki języ-
zyka reklamy. ka (całość). ka reklamy i typowych
dla niego zabiegów.
Kształcenie umiejęt-
ności oceny języka re-
klamy i określenia je-
go funkcji.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 6
zakres rozszerzony: 8
LITERATURA WOBEC
STANU WOJENNEGO
1. Reakcja twórców li- B. Maj Kto da świa- Zapoznanie z literacki-
teratury na totalitarną dectwo tym czasom?; mi reakcjami twórców
rzeczywistość. J. Polkowski Restaura- na ogłoszenie stanu
2. Różne wybory ide- cja; Arkadia; Nowa wojennego w Polsce.
owe, estetyczne i poli- Huta Plac Centralny;
tyczne pisarzy. Z. Herbert Ze szczytu Doskonalenie umie-
schodów; Domysły na jętności interpretowa-
temat Barabasza; nia poezji współcze-
M. Jastrun Epoka; snej i formułowania
Wyjście z więzienia; własnej oceny.
*T. Konwicki Mała
apokalipsa (frag-
menty).
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 3
zakres rozszerzony: 4
LITERATURA PO 1989 r.
1. Zerwanie ze spo- M. Świetlicki McDo- Poznanie tematyki
łecznymi i patriotycz- nald s i inne wiersze; prozy wybranych
55
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
nymi zobowiązaniami J. Podsiadło, wybór współczesnych twór-
literatury w poezji po- tekstów; ców.
kolenia Brulionu. O. Tokarczuk Prawiek
2. Powrót mitu, fabuły; i inne czasy (fragmenty); Rozwijanie umiejętno-
małe ojczyzny, prywat- M. Gretkowska Polka ści jej oceny.
ne przestrzenie  cechy (fragmenty);
i tematy nowej prozy. *A. Stasiuk, D. Ma- Kształcenie umiejętności
3. Próby realistyczne- słowska  wybrany określenia własnych
go odzwierciedlenia utwór. upodobań literackich.
nowej rzeczywistości.
4. Wolny rynek, świat Zapoznanie z poezją
mediów a literatura. i prozą pokolenia Bru-
5. Poszukiwanie nowe- lionu.
go języka, nowych
form życia, kultury, Kształcenie świadomo-
obyczajowości. ści językowej, umiejęt-
6. Charakterystyka ję- ności wskazywania
zyka współczesnej cech języka młodzieżo-
młodzieży. wego oraz formułowa-
nia jego oceny.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 6
zakres rozszerzony: 8
POGRANICZA
LITERATURY
1. Gatunki prozy nie- *L. Tyrmand Dzien- dziennik Zapoznanie z różnymi
fikcjonalnej: reportaż, niki (fragmenty); esej gatunkami prozy nie-
dziennik, felieton, esej. T. Konwicki Nowy Świat felieton fikcjonalnej.
i okolice (fragmenty); proza niefikcjonalna
Z. Herbert Martwa reportaż Doskonalenie umie-
natura z wędzidłem jętności formułowania
(fragmenty) własnej oceny, okre-
R. Kapuściński Heban ślania swoich literac-
(fragmenty) lub Po- kich upodobań, ćwi-
dróże z Herodotem czenie umiejętności
(fragmenty); zbierania i przedsta-
*T. Torańska Oni wiania argumentów,
(fragmenty) albo My przestrzegania zasad
(fragmenty); kulturalnej dyskusji.
L. Kołakowski Rozmowy
z diabłem (fragmenty); Kształcenie umiejęt-
S. Kisielewski Na czym ności odróżniania po-
polega socjalizm? szczególnych gatun-
(fragmenty); ków prozy (np. repor-
56
ZAGADNIENIA TEKSTY CELE
POJ
CIA
OGÓLNE KULTURY SZCZEGÓA
OWE
*Cz. Miłosz Piesek taż, esej, felieton)
przydrożny (frag- i wskazywania ich cech
menty); charakterystycznych.
S. Lem Okamgnienie
(fragmenty); Ćwiczenie umiejętno-
J. Pilch Powrót na fotel ści pisania dłuższego
felieton z  Polityki tekstu (np. felietonu).
Nr 7 z 18. II 2006 r.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 8
zakres rozszerzony: 9
LITERATURA I KULTURA
POPULARNA
1. Ciągłe przenikanie S. Lem Fiasko (frag- blog Zapoznanie z cechami
się dwóch obiegów lite- menty); hipertekst literatury science fic-
ratury i sztuki: elitar- J. Dukaj Wybór tek- Internet tion i fantasy; kształce-
nego i popularnego. stów; liberatura nie umiejętności wyra-
2. Prezentacja literatu- A. Sapkowski Wiedz
- literatura fantasty żania własnego zdania
ry science fiction min (fragmenty); literatura science na ten temat.
i fantasy. *A. Brzezińska fiction
3. Relacje między lite- Wybór tekstów. media elektroniczne Doskonalenie umie-
raturą a Internetem  jętności dyskutowania
blogi, hipertekst; kon- (np. czy media elek-
kurencja dla książki  troniczne mogą być
nowe media elektro- konkurencją dla
niczne. książki?).
Ćwiczenie umiejętno-
ści sformułowania
własnej opinii na
temat funkcji
Internetu.
Liczba godzin:
zakres podstawowy: 4
zakres rozszerzony: 5
PRZEKROJOWE
POWTÓRZENIE
CAA
OŚCI MATERIAA
U
Z TRZECH KLAS POD
K
TEM EGZAMINU
MATURALNEGO
Liczba godzin: 8
57
NOTATKI
58
5. Przewidywane osiągnięcia uczniów
Planowane osiągnięcia uczniów w zakresie kształcenia.
Po I klasie:
Zakres podstawowy
" Uczeń zna uwzględnione w podstawie programowej i wymaganiach maturalnych utwo-
ry starożytne (greckie, rzymskie, biblijne), średniowieczne, odrodzeniowe, barokowe
i oświeceniowe, a także odpowiednie terminy z zakresu teorii literatury.
" Umie odnieść omawiane zagadnienia do odpowiednich kontekstów współczesnych.
" Wie, jak relacjonować i oceniać zarówno proponowane w programie mity, jak i frag-
menty tekstów biblijnych.
" Potrafi wyciągać wnioski z porównania biblijnego opisu stwarzania świata z mitologicz-
nym oraz z zestawienia obrazu Boga i człowieka w tych dwóch tekstach kultury.
" Zna cechy greckiej tragedii i epopei oraz potrafi podać z
ródła tragizmu.
" Rozumie podstawowe pojęcia związane z filozofią Sokratesa, Platona, Arystotelesa,
Marka Aureliusza oraz pojęcia takie jak: stoicyzm, epikureizm, horacjanizm.
" Zna wybrane terminy dotyczące nauki o języku i łączy je z konkretnymi tekstami lite-
rackimi (m.in. język mówiony, język pisany, komunikacja niewerbalna).
" Rozumie podstawowe założenia światopoglądowe epoki średniowiecza (filozofię św. Au-
gustyna, św. Tomasza, św. Franciszka ), wie, co znaczy pojęcie teocentryzm, potrafi podać
przykłady ideałów świętego, rycerza i władcy, a także przykłady tekstów i dzieł malarskich
opartych na motywie tańca śmierci, umie wytłumaczyć uniwersalność tego motywu.
" Potrafi odróżnić styl gotycki od romańskiego oraz wskazać konkretne przykłady reali-
zacji każdego z tych stylów (np. kościoły).
" Zna najstarsze zabytki języka polskiego (np. Bogurodzicę), potrafi podać przykłady
różnych typów archaizmów, rozumie podstawowe pojęcia związane z rozwojem języka
polskiego i potrafi wskazać w tekstach przykłady pozostałości dawnych procesów języ-
kowych.
" Posiada podstawową wiedzę na temat funkcji wypowiedzi, potrafi określić funkcję wybra-
nych tekstów (np. tekstu publicystycznego, naukowego, reklamowego, poetyckiego itp.).
" Umie podać przykłady obyczajowości średniowiecznej na podstawie poznanych
utworów.
" Zna podstawy renesansowej kultury, filozofii i myśli społecznej.
59
" Interpretuje utwory Jana Kochanowskiego, wskazuje teksty charakterystyczne dla każ-
dego z trzech etapów twórczości Kochanowskiego, umie porównać poglądy Jana Ko-
chanowskiego z filozofią starożytnych oraz wskazać podobieństwa i różnice. Odnajduje
realizację haseł humanizmu renesansowego w utworach poety, potrafi wskazać cha-
rakterystyczne dla poezji Kochanowskiego motywy, wie także, na czym polegał kryzys
światopoglądowy Jana z Czarnolasu wyrażony w Trenach.
" Zna pięć dialektów polskich i potrafi podać najważniejsze cechy każdego z nich oraz wymie-
nić przykłady żywotności gwar w tekstach współczesnych (np. tekstach piosenek), zna cztery
podstawowe style współczesnej polszczyzny i określa styl wybranych tekstów pisanych.
" Zna podstawowe informacje o dramacie Szekspirowskim w oparciu o Makbeta i frag-
menty Hamleta.
" Rozumie filozoficzne podstawy światopoglądu barokowego.
" Precyzuje charakterystyczne cechy  człowieka baroku , przede wszystkim jego we-
wnętrzne rozdarcie między potrzebami duszy i ciała; potrafi podać przykłady utwo-
rów, w których wyrażony jest motyw vanitas vanitatum, określa jego pochodzenie, umie
wskazać kilka przykładów utworów należących do poezji konceptualnej i dworskiej,
rozumie, na czym polega koncept i w jaki sposób realizowany jest w utworach współ-
czesnych twórców.
" Posiada najważniejsze informacje dotyczące sarmatyzmu i uzasadnia jego ważną rolę
w historii polskiej kultury (Trans-Atlantyk Gombrowicza).
" Zna pojęcie klasycyzmu, interpretuje komedię Moliera Świętoszek i wskazuje rodzaje
komizmu w niej występujące.
" Rozumie terminy: znak i semiotyka, potrafi podać przykłady symboli, znaków ikonicz-
nych i indeksów, wie, co to są znaki konwencjonalne, wie, dlaczego język należy do zna-
ków konwencjonalnych, potrafi podać znaczenia wybranych znaków, rozumie pojęcie
języka jako systemu. Zna podsystemy języka (fonologiczny, morfologiczny, leksykalny).
" Orientuje się w głównych prądach oświeceniowej filozofii oraz potrafi podać przykłady
dzieł tej epoki, w których wyrażone są racjonalizm i krytycyzm (np. wybrane utwory
I. Krasickiego).
" Zna utwory nawołujące do naprawy Rzeczpospolitej (Staszica, Kołłątaja, Jezierskiego,
Niemcewicza) i potrafi wskazać powody popularności tego typu dzieł w oświecenio-
wym piśmiennictwie.
" Umie rozpoznawać błędy językowe.
" Zna pochodzenie i klasyfikację zapożyczeń.
" Wie, co to jest retoryka, jakie funkcje pełniła kiedyś, a jakie pełni dziś.
" Zna najważniejsze utwory sentymentalizmu.
" Potrafi wskazać, na czym polegało nowatorstwo powieści oświeceniowych i w jaki spo-
sób realizowane w nich były zabiegi eksperymentatorskie, umie wymienić kilku twór-
ców oświeceniowej powieści i powiastki filozoficznej.
Zakres rozszerzony
" Umie powiązać zawarte w podstawie programowej klasy I utwory literackie z określo-
nymi kierunkami filozoficznymi czy światopoglądowymi konkretnych epok.
" Wie, jak interpretować tekst literacki, odnosząc go do różnych kontekstów (np. histo-
rycznych bądz
filozoficznych).
60
" Rozumie pojęcie stylizacja biblijna i potrafi podać jej przykłady.
" Potrafi określić rolę teatru w edukacji polskiego społeczeństwa.
" Wie, co to była angielska poezja metafizyczna, wymienia przykłady utworów angiel-
skich poetów metafizycznych.
" Dostrzega związek pomiędzy Trans-Atlantykiem Gombrowicza i Pamiętnikami J. Ch. Paska
(także w zakresie języka).
" Orientuje się w problematyce i tematyce fragmentów Piekła z Boskiej Komedii Dantego.
Po II klasie
Zakres podstawowy
" Uczeń potrafi wskazać charakterystyczne cechy utworów romantycznych, pozytywi-
stycznych, neoromantycznych (młodopolskich), wykorzystując wiedzę z zakresu teorii
literatury i nawiązując do odpowiednich kontekstów.
" Wie, na czym polega związek między różnymi dziełami sztuki (np. utwór literacki  ob-
raz) charakterystycznymi dla wymienionych wyżej epok.
" Zna podstawy filozofii romantycznej, potrafi wyjaśnić genezę tego kierunku (spór kla-
syków z romantykami).
" Zdaje sobie sprawę z romantycznych zainteresowań: duchowością, ludowością, śre-
dniowieczem, historią, orientalizmem, wskazuje przykłady utworów realizujących te
zainteresowania.
" Potrafi omówić motyw miłości obecny w utworach z epoki, wskazać jego różne odmiany.
" Umie przedstawić tematykę podróży i emigracji w romantyzmie.
" Wie, jak analizować i interpretować wielkie dzieła tej epoki (np. Cierpienia młodego
Wertera, Dziady cz. III, Kordian, Nie-Boska komedia).
" Rozumie dobrze postawę bohatera romantycznego, dostrzega jego ewolucję.
" Zna poetykę głównych gatunków literackich romantyzmu, potrafi podać ich przykłady.
" Wie, co oznacza styl romantyczny nie tylko w odniesieniu do dzieł literackich, ale także
do malarstwa i muzyki.
" Umie interpretować wybrane utwory C. K. Norwida.
" Potrafi podać różne sposoby wzbogacania języka polskiego (np. neologizmy), a także
rozumie pojęcia: akt mowy, język jako narzędzie.
" Charakteryzuje program polskiego pozytywizmu.
" Wie, na czym polegają jego główne prądy (realizm i naturalizm), i w jaki sposób pre-
zentowane są w utworach tej epoki.
" Umie wskazać teksty, w których mają swe odzwierciedlenie główne hasła pozytywizmu
(np. praca u podstaw, praca organiczna, asymilacja Żydów, emancypacja kobiet), rozu-
mie ich funkcje.
" Rozróżnia i charakteryzuje podstawowe gatunki literackie pozytywizmu: nowelę i po-
wieść realistyczną.
" Zna typy słowników i umie z nich korzystać.
" Dostrzega znaczącą rolę publicystyki w pozytywizmie, a także obecność idei patriotycz-
nych w wybranych utworach (Nad Niemnem, Lalka  język ezopowy), rozróżnia gatun-
ki publicystyczne i potrafi wskazać ich cechy.
61
" Zna podłoże filozoficzne epoki Młodej Polski oraz główne jej prądy: impresjonizm,
symbolizm, ekspresjonizm, naturalizm (literatura, malarstwo) i charakterystyczne dla
nich środki artystycznego wyrazu.
" Rozumie, na czym polega neoromantyczna koncepcja artysty, rola sztuki (manifesty
programowe, wiersze K. Przerwy-Tetmajera).
" Umie analizować i interpretować wiersze młodopolskie i wskazywać w nich charakte-
rystyczne dla tego okresu motywy, postawy i środki stylistyczne.
" Potrafi wymienić cechy powieści młodopolskiej i dramatu symbolicznego na podstawie
konkretnych utworów.
" Zna zasady językowego savoir-vivre u.
" Odnajduje motywy franciszkańskie i klasycystyczne w poezji młodopolskiej i współcze-
snej (np. L. Staffa, ks. J. Twardowskiego).
" Rozumie rolę naturalizmu w powieści (W. S. Reymont) i liryce (J. Kasprowicz).
" Odnajduje związki pomiędzy współczesnym feminizmem (M. Gretkowska), a hasłem
emancypacji kobiet w XIX wieku.
" Wie, jak powstaje adaptacja filmowa powieści (na przykładzie Ziemi obiecanej w reż.
A. Wajdy).
Zakres rozszerzony
" Zna fragmenty utworów: Novalisa, G. Byrona (Don Juan), Z. Krasińskiego (Listy do Del-
finy Potockiej), Mickiewicza (Prelekcje paryskie), G. W. F. Hegla (Pisma), E. A. Poe (Po-
ezje) J. I. Kraszewskiego (Zygmuntowskie czasy), H. Sienkiewicza (Ogniem i mieczem).
" Wie, co to był mistycyzm romantyczny (J. Słowacki, Sen srebrny Salomei [fragm.]) i orien-
tuje się w problematyce emigracji (A. Mickiewicz, Księgi Narodu i Pielgrzymstwa Polskie-
go [fragm.]).
" Zna cechy komedii romantycznej (J. Słowacki, Fantazy).
" Wie, czym charakteryzowała się gawęda szlachecka.
" Potrafi podać przykłady współczesnych kontekstów  tematyka wiejska we współczesnej
prozie (W. Myśliwski) oraz tematyka żydowska w powieści P. Huelle Weiser Dawidek.
" Znajduje inspiracje myślą Bergsona w poezji Leśmiana (Topielec).
" Zna problematykę prozy W. Berenta ( Próchno  fragm.).
" Rozumie zagadnienie wielokulturowości we współczesnym świecie.
Po III klasie
Zakres podstawowy
" Uczeń interpretuje utwory literackie z XX w. i początków XXI wieku, korzystając
z wiedzy teoretycznoliterackiej zdobytej zarówno w poprzednich latach, jak i podczas
nauki w klasie trzeciej; umie nawiązywać do odpowiednich kontekstów.
" Zna główne nurty artystyczne epoki dwudziestolecia międzywojennego (np. kubizm, da-
daizm, surrealizm, futuryzm), umie wskazać ich cechy w wybranych przykładach dzieł.
" Charakteryzuje programy grup poetyckich dwudziestolecia międzywojennego (Ska-
mander, Awangarda Krakowska, II Awangarda) i interpretuje wiersze ich przedsta-
wicieli.
62
" Rozumie wpływ historii i przemian społeczno-politycznych na teksty kultury XX i XXI wieku.
" Zna rolę mediów i przyspieszenia cywilizacyjnego w procesie rozwoju kultury (wzrost
znaczenia tzw. kultury masowej).
" Wie, na czym polega znaczenie oryginalnych dzieł z epoki dwudziestolecia międzywo-
jennego (Ferdydurke W. Gombrowicza, Proces F. Kafki, Opowiadania B. Schulza).
" Rozumie znaczenie powieści kobiecej (np. Granica Z. Nałkowskiej).
" Zna i interpretuje dzieła twórców z czasów wojny i okupacji (np. K. K. Baczyńskiego,
T. Borowskiego, G. Herlinga-Grudzińskiego, Z. Nałkowskiej, H. Krall).
" Zna fragmenty takich utworów, jak: Jeden dzień Iwana Denisewicza i Gułag Sołżenicy-
na oraz Opowiadania kołymskie Szałamowa.
" Zapoznał się z założeniami filozofii egzystencjalistycznej i tekstami kultury z nią zwią-
zanymi (np. Dżuma A. Camusa).
" Wie, na czym polega socrealizm, potrafi wskazać przykłady tego nurtu w poezji, prozie
i filmie.
" Orientuje się w problematyce literatury, która powstała po paz
dzierniku 1956 r. (Róże-
wicz, Herbert, Szymborska, Grochowiak, Białoszewski); odróżnia postawy i programy
poetyckie jej przedstawicieli.
" Rozumie termin kaskaderzy literatury, zna utwory (bądz
ich fragmenty) E. Stachury,
A. Bursy, H. Poświatowskiej, M. Hłaski.
" Wie, co oznacza Nowa Fala literatury po 1968 r., zapoznał się z niektórymi tekstami jej
twórców.
" Zna problematykę dramatu S. Mrożka Tango.
" Umie charakteryzować język reklamy, wie, na czym polega poetyka reportażu literac-
kiego, rozumie termin nowomowa i potrafi wskazać jej językowe przykłady.
" Orientuje się w reakcji pisarzy na stan wojenny w Polsce.
" Zapoznał się ze stanem literatury po 1989 r., zna niektóre utwory (bądz
ich fragmen-
ty) twórców współczesnych (np. Świetlickiego, Tokarczuk, Kapuścińskiego, Kuczoka,
Gretkowskiej).
" Wie, czym charakteryzuje się język współczesnej młodzieży.
" Rozumie pojęcie literatury faktu, rozróżnia gatunki prozy takie jak reportaż, dziennik,
felieton, esej.
" Jest zorientowany w najnowszych tendencjach literatury i kultury popularnej (literatu-
ra science fiction, literatura fantasy).
Zakres rozszerzony
" Uczeń zna problematykę powieści M. Kuncewiczowej Cudzoziemka.
" Potrafi zinterpretować Proces Kafki, wie, czym charakteryzuje się powieść paraboliczna.
" Umie przedstawić obraz okupacji przedstawiony w Pamiętniku z powstania warszaw-
skiego M. Białoszewskiego.
" Rozumie tematykę Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa.
" Potrafi wskazać satyryczny obraz PRL w wybranym utworze.
" Przeczytał i zanalizował Mit Syzyfa A. Camusa oraz fragmenty Dzienników W. Gombrowicza.
" Zna problematykę dramatu T. Różewicza Kartoteka.
" Zapoznał się z fragmentami utworów tzw. literatury faktu: Dzienniki L. Tyrmanda,
Oni T. Torańskiej.
63
6. Ewaluacja
Każda szkoła zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 19. 04. 1999 r. powinna skonstruować
swój własny system oceniania, wziąwszy pod uwagę charakterystyczne cechy danej placówki
oświatowej.
Uwzględniać on powinien:
a) wiedzę przedmiotową;
b) rozwiązywanie zadań i problemów;
c) komunikowanie;
d) uzasadnianie, argumentowanie, przekonywanie;
e) kreatywność;
f) gotowość do stosowania przedmiotu.
Przy opracowywaniu przedmiotowego systemu oceniania nauczyciel powinien opierać się na:
a) wymienionym wyżej dokumencie MEN;
b) podstawie programowej;
c) regulaminie przeprowadzania egzaminu maturalnego;
d) standardach danego kuratora oświaty;
e) planie dydaktyczno-wychowawczym szkoły;
f) diagnozowaniu wstępnym poziomu wiedzy i umiejętności ucznia na początku roku
szkolnego;
g) standardach wymagań egzaminacyjnych.
Ocenie podlegają trzy dziedziny: wiedza, umiejętności i postawy.
1. Wiedza
Uczeń kończący szkołę ponadgimnazjalną powinien:
a) znać uwzględnione w podstawie programowej i wymaganiach egzaminacyjnych
fakty, pojęcia, poprawnie stosować terminologię teoretycznoliteracką;
b) nabytą wiedzę wykorzystywać do prawidłowego zrozumienia procesu historyczno-
literackiego w obrębie złożoności przyczynowo-skutkowej;
c) chronologicznie umiejscawiać określone epoki literackie oraz wybranych twórców
tych epok;
d) czytać, rozumieć i analizować utwory literackie znajdujące się w obowiązującym
kanonie lektur szkolnych;
e) znać wybrane zjawiska i zagadnienia z dziedziny nauki o języku, historii sztuki,
szeroko pojętej współczesnej kultury.
64
2. Umiejętności
Uczeń będący absolwentem szkoły ponadgimnazjalnej powinien:
a) rozumieć czytane teksty (ew. podać przyczynę, która sprawia, że tekst jest niezro-
zumiały  np. nasycenie słownictwem naukowym lub styl naukowy);
b) krytycznie oceniać utwory literackie i publicystyczne;
c) wykazać się z umiejętnością samodzielnego łączenia faktów literackich, motywów,
problemów z różnych epok, ich uogólnienia i wyciągania wniosków;
d) stworzyć sobie warsztat pracy i korzystać z niego w procesie edukacji;
e) być odbiorcą świadomym różnych tekstów kultury: filmu, malarstwa, muzyki.
3. Postawy
Uczeń kończący szkołę ponadgimnazjalną powinien cechować się:
a) świadomym patriotyzmem;
b) otwartością na wiedzę historycznoliteracką;
c) pełnym zaangażowaniem w aktywny proces uczenia;
d) krytycznym korzystaniem z różnorodnych z
ródeł wiedzy;
e) odpowiedzialnością.
Najważniejsze cele oceniania to:
a) diagnozowanie i prognozowanie osiągnięć dydaktycznych ucznia;
b) dostarczanie informacji zwrotnych wszystkim zainteresowanym stronom, czyli
uczniom, rodzicom, nauczycielom innych przedmiotów;
c) wspieranie rozwoju;
d) rozbudzenie i wzmacnianie motywacji;
e) niwelowanie stanu lęku oraz agresywnych zachowań poprzez stosowanie oceny
wspierającej;
f) uświadomienie uczniowi oceny jako elementu rzeczywistości i kształtowania obra-
zu samego siebie;
g) wdrażanie do samooceny, a także do przestrzegania określonych norm oraz zasad;
h) rozpoznawanie przez ucznia jego własnych predyspozycji i uzdolnień;
i) kształcenie umiejętności przyjmowania oceny.
wspierające motywujące
Funkcje oceniania
diagnostyczne kształtujące informacyjne
W szkole ponadgimnazjalnej obowiązują następujące zasady oceniania:
a) zasada pozytywnej motywacji;
b) zasada aktywnej i systematycznej współpracy uczniów z nauczycielem;
c) różnorodności metod oceniania;
d) ciągłości oceniania;
e) jawności oceniania;
f) indywidualnego podejścia do ucznia.
65
Wiedzę, umiejętności i postawy uczniów oceniamy dzięki obserwacji:
a) aktywności w pracy na lekcji;
b) postępów w uczeniu się;
c) pracy własnej (w domu i innych formach aktywności pozalekcyjnej, np. przygoto-
wanie prezentacji w czasie wycieczki do muzeum);
d) krótkich i długich ustnych wypowiedzi uczniów;
e) przygotowanych referatów uczniowskich;
f) krótkich wypowiedzi pisemnych (kartkówek);
g) długich wypowiedzi pisemnych (zadań klasowych, zadań miesięcznych, sprawdzia-
nów, testów).
Sposób oceny na skali punktowej (projekt oceniania pracy ucznia w szkole ponad-
gimnazjalnej w czasie jednego semestru):
krótkie wypowiedzi: l  3 pkt
długie wypowiedzi: 3  8 pkt
krótkie wypowiedzi pisemne: l  10 pkt
długie wypowiedzi pisemne: 20  50 pkt
aktywność: max. 20 pkt
zadania domowe: max. l0 pkt
Oceny za cały semestr:
50  69 pkt  dopuszczający
70  84 pkt  dostateczny
85  100 pkt  dobry
101  115 pkt  bardzo dobry
ponad 115 pkt, ewentualne osiągnięcia w konkursach i olimpiadach  celujący (prezenta-
cja wiedzy ucznia wychodzącej zdecydowanie poza obowiązujący program nauczania).
Klasyfikacja śródroczna
Klasyfikacja śródroczna, mająca charakter pomocniczy, stanowi sumę informacji o postę-
pach i niepowodzeniach ucznia, dlatego ocena niedostateczna nie powoduje konieczności
jej poprawienia. Wyniki klasyfikacji śródrocznej poddane są ewaluacji, z której wyciągane są
wnioski  mają one pomóc w pracy podczas kolejnych miesięcy przed klasyfikacją końcową.
Warunki poprawy oceny (w określonych przypadkach indywidualnych):
a) słabe wyniki z prac pisemnych w szkole  opracowanie pracy pisemnej z wybrane-
go tematu (o charakterze problemowym) do wykonania w domu;
b) gorsze wyniki z odpowiedzi ustnej  przygotowanie referatu uczniowskiego, ewen-
tualnie innej odpowiedzi ustnej na wybrany przez nauczyciela temat;
c) w razie dłuższej choroby ucznia  ustalenie indywidualnego sposobu sprawdzenia
jego wiedzy i umiejętności (pisemnie i ustnie)  tzw. egzamin sprawdzający.
Ocena końcowa
Jest podsumowaniem całorocznej pracy, określa stan wiedzy, umiejętności oraz postaw
ucznia, diagnozuje osiągnięcia i kierunek ewaluacji pracy dydaktycznej oraz oceniania
w danym roku szkolnym.
66
7. Wybór poziomu kształcenia
Po wyborze zakresu nauczania (zakres podstawowy lub rozszerzony), pedagog stoi przed
dwoma zadaniami:
a) przeprowadzeniem skutecznej selekcji materiału programowego, która winna za-
kończyć się skonstruowaniem planu wynikowego dla danej klasy;
b) aktualizacją niektórych treści programu, które mogą, zdaniem nauczyciela, nie
mieścić się w jego koncepcji omówienia lektury czy interpretacji danego zagad-
nienia. Przykładowo, niniejszy program przewiduje analizę Trans-Atlantyku Gom-
browicza przy omawianiu sarmatyzmu, czy Potopu Sienkiewicza  przy omawianiu
epoki baroku. Chodzi tu o to, żeby w klasie pierwszej, przy stosunkowo niewielkiej
liczbie lektur programowych, omówić kilka lektur z póz
niejszych epok, co spra-
wi, że na realizację pozostałych zagadnień programowych w kolejnych klasach
będzie można przewidzieć nieco większą liczbę godzin. Dlatego też m.in. w tre-
ściach kształcenia np. klasy pierwszej znajduje się sporo tekstów twórców współ-
czesnych  w klasie trzeciej będzie można do nich wrócić, już bez konieczności ich
wnikliwej analizy i interpretacji.
Tak więc nauczyciel może, np. w miejsce proponowanego w programie filmu, wpro-
wadzić inny, jego zdaniem bardziej odpowiadający duchowi czasu, czy też lepiej komen-
tujący dany utwór literacki bądz
prezentowane zagadnienie.
Należy pamiętać, że realizacja materiału programowego w zakresie podstawowym
przygotowuje ucznia do matury w tym właśnie zakresie, tak więc, jeśli chce on przystąpić
do egzaminu dojrzałości na poziomie rozszerzonym, musi uzupełnić swoją wiedzę o zagad-
nienia i lektury przewidziane dla poziomu rozszerzonego. Wymaga to zatem dodatkowego
wysiłku ze strony ucznia. Nauczyciel języka polskiego może od czasu do czasu wprowadzać
do procesu dydaktycznego w zakresie podstawowym niektóre zagadnienia czy lektury z za-
kresu rozszerzonego, ale musi postępować bardzo rozważnie, by zmieścić się w limitowa-
nym przecież czasie nauki i zrealizować obowiązujące go punkty programu. Nauczyciel
powinien zatem indywidualizować pracę, proponując tym uczniom, którzy chcą zdawać
maturę na poziomie rozszerzonym, naukę w formie samokształcenia w domu.
67
8. Przykładowe scenariusze lekcji
Zakres rozszerzony
TEMAT: Zstąpmy do głębi... Literacki motyw katabazy (gr. katabasis   zej-
ście )  wędrówki bohatera po zaświatach w Odysei i Eneidzie.
Cel ogólny, projektowany:
Odkrywanie znaczeń katabazy poprzez znak kulturowy podziemia, ciemnej przestrzeni
zaświatów.
Cele operacyjne:
Uczeń:
doskonali umiejętność odczytywania znaków kultury związanych z przestrzenią
(opozycje góra  dół, jasność  ciemność);
dostrzega podobieństwa i różnice w realizacji motywu podziemia u różnych twór-
ców (także wpółczesnych);
odkrywa wewnętrzne zróżnicowanie kulturowego obrazu zaświatów;
pojmuje antropocentryczną wartość wyżej wymienionego motywu, określającego
ludzkie istnienie w świecie.
Metody:
1. Impresyjno-eksponująca jako impuls do interpretacji wybranych tekstów kultury,
aranżacja sytuacji wyjściowej.
2. Analiza problemowa połączona z ćwiczeniami analitycznymi.
Czas trwania zajęć: 45 minut
I. Faza wstępna lekcji
1. Przestrzeń podziemia, ciemności jako znak kulturowy  krótki wykład nauczyciela.
2. Różne kategorie podziemnej głębi (praca uczniów):
jamy;
groty;
otchłanie;
czeluści itp.
3. Wartościowanie podziemnej przestrzeni poprzez zwrócenie uwagi na:
wyrażenia i zwroty odnoszące się do miejsca  pod ziemią ;
wygląd tego, co  na dole ;
mieszkańców i zdarzenia w przestrzeni podziemnej.
68
Uczniowie uczestniczą w grze skojarzeń, odwołują się do znanych im tekstów kultu-
ry: mitów, baśni, aktualnie czytanych lektur (np. Odysei Homera) i oglądanych filmów.
Formułują pierwsze wnioski dotyczące symbolicznej wymowy motywu (np. aluzje psycho-
logiczne, kosmologiczne).
II. Ogniwo centralne lekcji
1. Doświadczanie przestrzeni zaświatów przez bohaterów literackich:
rola rytuału w przekraczaniu granicy podziemia;
sens wędrówki Odysa i Eneasza.
Uczniowie podejmują pracę z tekstem literackim (przykładowe teksty poniżej), przywołują
stosowne epizody, zwracają uwagę na symbolikę rekwizytów, porównują świat przedsta-
wiony we fragmentach Odysei Homera i Eneidy Wergiliusza.
2. Od katabazy w ujęciu poważnym do katabazy potraktowanej żartobliwie: elementy ka-
tabazy w wierszu Mirona Białoszewskiego Ballada o zejściu do sklepu:
droga w dół, schody;
przejście do  zupełnego sklepu ;
poetyka grozy;
poetyka zachwytu.
Uczniowie dostrzegają różnicę w ujęciu motywu podziemia i formułują wniosek
związany z wprowadzeniem tekstu współczesnego.
III. Ogniwo końcowe
Czym jest zejście do krainy podziemia  zstąpienie do głębi? Uczniowie formułują wniosek.
Praca domowa: Z ciemnego podziemia zawsze wraca się do jasnej krainy... Czy przywołana
teza niektórych badaczy kultury wydaje Ci się trafna? Sformułuj odpowiedz
na to pytanie,
analizując wybrane filmy i znane Ci utwory wykorzystujące motyw podziemnych przestrzeni. (Dla
ułatwienia zadania można podać uczniom tytuły wybranych filmów.)
Wykorzystane środki dydaktyczne:
" kolaż filmowy (Władca pierścieni, Gwiezdne wojny, Czas Apokalipsy, Kontrolerzy)
" Homer Odyseja  fragmenty
" Wergiliusz Eneida  fragmenty
" Miron Białoszewski  Ballada o zejściu do sklepu z cyklu Autoportrety
Teksty wykorzystane podczas lekcji
Homer, Odyseja
I oto już się dusza Tejrezjasza jawi 1
Z posochem złotym w ręku. Poznał mię i prawi:
 O synu Laertesa, Odysie, i czemu
l
Tejrezjasz  wieszczek tebański, jeden z najsłynniejszych w starożytności.
69
Świat rzuciłeś i słońcu uciekłeś jasnemu,
Aby widzieć umarłych i grozy siedlisko?
Zejdz
na bok albo miecz swój nastawion spuść nisko,
Niech się krwi tej napiję i przyszłość wygadam. 
Tak rzekł, jam się usunął i do pochew wkładam
Mój miecz srebrnogwoz
dzisty. Wieszcz czarnej posoki
Napił się i jął przyszłe obwieszczać wyroki:
 Cny Odysie! ty wrócić chciałbyś na okręcie
Do domu  lecz bóg jeden stoi ci na wstręcie;
Od gniewu Ziemioburcy2 nikt się nie wymiga:
Tyś mu syna oślepił  więc zemstą cię ściga.
A jednak wrócisz kiedyś w domowe pielesze;
Hamuj tylko sam siebie i druhów twych rzeszę,
Bo gdy przez rozhukane burzą morskie szlaki
Przybijesz łodzią swoją do wyspy Trynakrii,
Ujrzysz tam jałowice tuczne na rozłogu,
Pasące się na chwałę słonecznemu bogu.
Jeślibyś je oszczędził, pomny mej przestrogi,
Może byś wrócił kiedy z trudem w ojców progi.
Lecz jeśli nie oszczędzisz, zginą twoi męże,
Zginie okręt, acz ciebie zguba nie dosięże.
Przecież póz
no, jak nędzarz wrócisz, bez drużyny,
Cudzym statkiem, a w domu zastaniesz ruiny.
przeł. Lucjan Siemieński
Wergiliusz, Eneida
Przed zejściem do czeluści
To wykonawszy, skwapliwie spełnia zlecenia Sybilli.
Była tam skalna jaskinia ziejąca głęboką czeluścią,
Straszna, wśród leśnych mroków i czarnych rozlewisk ukryta.
Żaden ptak nad pieczarą tą nie mógł przelecieć bezkarnie:
Tak ohydne wyziewy z otchłani owych ponurych
Wzwyż unosiły się aż ku samego nieba sklepieniu. [& ]
Tam nasampierw kapłanka ustawia cztery buhaje,
Młode o czarnych grzbietach, i leje im wino na czoła,
Za czym ścisnąwszy im sierści co nieco pomiędzy rogami
W święty ogień ją wrzuca, co jest najpierwszą ofiarą,
Głośno wzywając Hekate, potężną, w podziemiu i w niebie.
Inni noże wbijają w gardziele byków i ciepłą
Krew zbierają w naczynia. A sam Eneasz zabija
Czarnoruną owieczkę dla Nocy, matki Eumenid,
Takoż dla Ziemi, jej siostry, jałówkę zaś dla Prozepiny.
Potem królowi Styksu wśród nocy wznosi ołtarze,
Cielska ogromne byków ofiarnych rzuca w płomienie [& ].
70
Teraz rozpoczyna się wędrówka przez państwo Plutona (Hadesa)
Szli przez głuche pustkowia, w omgleniu nocnych ciemności,
Przez królestwo Plutona, rozłogi płone, bezludne,
Jak wędrowcy, co drogi szukają w lesie niepewnej
Bladej poświacie księżyca, gdy Jowisz niebo mrokami
Zasnuł, a czarna noc odebrała barwy wszystkiemu.
Tam, gdzie się wejście otwiera do wnętrza samego Hadesu,
Żałość i mściwe Zgryzoty swe leża mają i tam też
Bladych są chorób siedliska, tam smutna Starość się kryje,
Dalej Strach i Głód, zły doradca, i Nędza nikczemna,
Zjawy straszliwe; a potem jest Śmierć i znojna Udręka,
Obok brat Śmierci, Sen, i niecne serca Rozkosze [& ].
Mówi ojciec Eneasza, Anchizes:
Więcej powiem: gdy życie z nich ujdzie w ostatnią godzinę,
Jeszcze nie wszystko cielesne zło i zmazy cielesne
Z dusz nieszczęsnych znikają, bo jakimś przedziwnym sposobem
Zakorzeniły się w nich głęboko przez długą wspólnotę.
Cierpią więc dusze kary, za dawne grzechy pokutę,
Męki okrutne: jedne zawisły w pustce przestworzy
Wichrem szarpane, a inne w otchłani wodnej zmywają
Skazy swych przewin, to znów wypalają je żywym płomieniem. [& ]
Wizja dusz
Teraz ci powiem o chwale, co czeka plemię trojańskie,
Jak twe prawnuki z italskiej krwi powstaną w przyszłości,
Duchy przesławne, co blaskiem otoczą nasz ród, nasze imię;
Także twe własne losy odsłonię przed tobą, mój synu.
przeł. Ignacy Wieniewski
Miron Białoszewski, Ballada o zejściu do sklepu
Najpierw zeszedłem na ulicę
schodami,
ach, wyobraz
cie sobie,
schodami.
Potem znajomi nieznajomych
mnie mijali, a ja ich.
Żałujcie,
żeście nie widzieli,
jak ludzie chodzą,
żałujcie!
71
Wstąpiłem do zupełnego sklepu;
paliły się lampy ze szkła,
widziałem kogoś  kto usiadł,
i co słyszałem?... co słyszałem?
szum toreb i ludzkie mówienie.
No naprawdę
naprawdę
wróciłem.
Przykładowy scenariusz lekcji będącej próbą korelacji nauczania
dwóch przedmiotów humanistycznych: języka polskiego i historii.
Zakres podstawowy
TEMAT: Znaczenie  Ordonów i  Andrzejów Korczyńskich dla dzisiejszych
dziewiętnastolatków w oparciu o wiedzę historyczną i wybrane utwory literac-
kie XIX w. (romantyczne, pozytywistyczne i młodopolskie).
Treści programowe
I. J
ZYK POLSKI
Przedstawienie głównych problemów związanych z tematyką narodowowyzwoleń-
czą w wybranych utworach XIX w.
Uporządkowanie materiału (zrealizowane lektury, obejrzane filmy)  nachylenie
syntetyczne.
II. HISTORIA
Przypomnienie i utrwalenie podstawowej wiedzy faktograficznej z zakresu pol-
skich powstań narodowych w XIX w.
Cele operacyjne
I. J
ZYK POLSKI
Uczeń:
wybiera właściwe utwory literackie, w których podejmowana jest tematyka po-
wstańcza;
interpretuje postawy ich bohaterów pod kątem tematu;
zwraca uwagę na przyczyny niepowodzeń insurekcji oraz na ustosunkowanie się
wybranych twórców do tego tematu;
przygotowuje się do prezentacji maturalnej.
II. HISTORIA
Uczeń:
umiejscawia fakty historyczne we właściwym czasie;
ocenia postaci historyczne i ich działania;
72
 dostrzega i analizuje wydarzenia historyczne przedstawione w dziełach literackich;
odnajduje różnice pomiędzy faktem dziejowym a fikcją literacką.
Czas trwania zajęć: 90 minut
Metody:
problemowa w zespołach;
wypełnianie tabeli (rodzaj  afisza ).
Materiały:
kartki z pytaniami dla zespołów;
lektury z XIX w. o tematyce narodowowyzwoleńczej (np. Kordian, Omyłka, Nad
Niemnem, Rozdziobią nas kruki, wrony..., Wesele);
wyświetlenie krótkiego fragmentu filmu Wesele w reżyserii A. Wajdy;
afisz z tabelą do wypełnienia bądz
rzutnik i folia z tabelą.
Przebieg lekcji
Lekcję prowadzi dwóch nauczycieli: polonista i historyk. Każdy z nich wyjaśnia krótko
cele lekcji; następuje przypomnienie przez ucznia podstawowych faktów historycznych
związanych z powstaniami w XIX w. Nauczyciele dzielą klasę na sześć grup i rozdają
kartki z zadaniami do wykonania (opis zadań poniżej). Na każdej z nich są dwa pytania
z języka polskiego i dwa z historii. Czas na realizację poleceń wynosi 20 minut. Nauczy-
ciele języka polskiego i historii w czasie przygotowań uczniów do odpowiedzi podchodzą
do kolejnych zespołów i odpowiadają na ewentualne pytania uczniów.
Po upływie określonego czasu, referenci grup prezentują wyniki pracy i zapisują fakty
historyczne w tabeli zawieszonej na ścianie lub wyświetlanej przy pomocy rzutnika. Każda
z grup ma ograniczony czas odpowiedzi (do 8 minut).
W przypadku nieścisłości lub błędów korygują je uczniowie bądz
nauczyciele. Na za-
kończenie swoich relacji poszczególne grupy oceniają się, wpisując na odwrocie kartek
z zagadnieniami konkretną notę tak z języka polskiego, jak i z historii. Obok zapisują
nazwiska uczniów pracujących w danym zespole. Jeżeli nauczyciele nie mają zastrzeżeń
do proponowanych przez uczniów ocen, wpisują je reprezentantom poszczególnych grup
do dziennika lekcyjnego. Czynność ta powinna być wykonana już po zakończeniu lekcji,
a ostateczne noty nauczyciele mogą podać na kolejnej lekcji z danego przedmiotu (języka
polskiego bądz
historii).
Podsumowanie lekcji
W ostatniej fazie dwóch jednostek lekcyjnych uczniowie powinni dojść do wniosków na
temat różnych postaw Polaków wobec walki powstańczej oraz roli, jaką odegrały insurek-
cje narodowowyzwoleńcze w polskiej kulturze. Winni także wypowiedzieć się na temat
postaw patriotycznych Polaków, zarówno z punktu widzenia dziewiętnastowiecznej lite-
ratury, jak i ludzi młodych żyjących na początku XXI w.
Praca domowa
I. J.POLSKI
Który z omawianych utworów literackich XIX w. zawiera najbliższą Twojej ocenę powstania na-
rodowowyzwoleńczego? Podaj obszerną argumentację swojego wyboru.
73
II. HISTORIA
Do wyboru:
1. Przywódca powstania narodowowyzwoleńczego, którego cenię najwyżej. Przedstaw fakty
historyczne uzasadniające Twój wybór.
2. Które z powstań narodowowyzwoleńczych w XIX w. miało najwięcej szans na powodzenie?
Zaprezentuj argumentację swojego stanowiska, biorąc pod uwagę fakty historyczne.
Zadania do wykonania przez grupy uczniowskie
Grupa I
1. Przedstaw wewnętrzne przyczyny wybuchu powstania listopadowego.
2. Porównaj stosunek do walki gen. Jana Skrzyneckiego i gen. Ignacego Prą-
dzyńskiego.
3. Oceń dwóch przywódców powstania listopadowego przedstawionych w  Przygoto-
waniu Kordiana J. Słowackiego.
4. Dlaczego J. Słowacki w Grobie Agamemnona nawiązuje do bitew pod Cheroneą
(338 r. p.n.e.) i Termopilami (480 r. p.n.e.), mówiąc o powstaniu listopadowym?
Grupa II
1. Wymień przywódców cywilnych i wojskowych powstania listopadowego, określ
ich stan społeczny.
2. Przedstaw kwestię chłopską w powstaniu listopadowym.
3. W oparciu o Grób Agamemnona przedstaw plan naprawy społeczeństwa polskiego,
mający na celu odzyskanie niepodległości.
4. Co sądzi na temat walki narodowowyzwoleńczej Polaków A. Mickiewicz w scenie
VII Dziadów cz. III?
Grupa III
1. Kim był Mikołaj Nowosilcow? Przedstaw rolę, jaką odegrał w Warszawie
i Wilnie w latach 20. XIX wieku.
2. Oceń postawę gen. Jana Krukowieckiego w kontekście walk o Warszawę
w dniach 6 7 września 1831 roku
3. Co sądzisz o postawie Ordona przedstawionej w wierszu Reduta Ordona A. Mickie-
wicza?
4. Jakie treści na temat walki narodowowyzwoleńczej Polaków prezentuje A. Mickie-
wicz w scenie VIII Dziadów cz. III?
74
Grupa IV
1. Wymień tajne organizacje działające w Królestwie Polskim przed wybuchem
powstania styczniowego, wskaż różnice programowe pomiędzy nimi dotyczą-
ce kwestii odzyskania niepodległości. Do której z organizacji należał kolega
Władka z Omyłki B. Prusa?
2. Przedstaw charakter walk polskich oddziałów powstańczych w 1863 roku,
wskaż przyczyny takich działań militarnych, odnieś się do sposobu walki
w powstaniu listopadowym.
3. Nakreśl obraz walk w powstaniu listopadowym w oparciu o Redutę Ordona.
4. Przedstaw krótko fakty z powstania styczniowego na podstawie noweli Omyłka
B. Prusa.
Grupa V
1. Wymień dyktatorów powstania styczniowego.
2. Ukaż znaczenie dyktatury ostatniego z przywódców powstania styczniowego.
3. Określ stosunek Elizy Orzeszkowej do powstania styczniowego w noweli Gloria Vctis.
4. Omów rolę mogiły powstańczej w Nad Niemnem E. Orzeszkowej.
Grupa VI
1. Podaj polityczne przyczyny, które zmuszały pisarzy polskiego pozytywizmu
do ucieczki w symbolikę, gdy pisali o powstaniu styczniowym.
2. Przedstaw postać Jakuba Szeli i jego rolę w powstaniu krakowskim.
3. Omów funkcje przyrody jako symbolu powstania styczniowego (język ezopowy
w Nad Niemnem E. Orzeszkowej).
4. Rzez
galicyjska w Weselu S. Wyspiańskiego  co sądzą o niej bohaterowie dramatu?
75
Polskie powstania narodowe
CHARAKTER KWIESTIA
POWSTANIE DATA PRZYWÓDCY
WALK CHA
OPSKA
76
NOTATKI
77
NOTATKI
78
NOTATKI
79
80