Istota zdrowia i choroby
Czynniki chorobotwórcze
Żywienie i stany niedoborowe



Definicja zdrowia (WHO)
Zdrowie jest to stan fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie tylko brak
choroby, czy kalectwa.

Zdrowie jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących harmonijny rozwój
człowieka, jego rolę w społeczeństwie i zdolność osiągania zamierzonych celów.

Zdrowie jest zjawiskiem dynamicznym, kształtowanym w sposób ciągły, przez oddziaływanie
na człowieka czynników biologicznych, fizykochemicznych, społecznych i kulturowych.

Choroba ujawnia się wówczas, gdy naruszona zostaje homeostaza organizmu.

HOMEOSTAZA – zdolność do utrzymywania stałości środowiska wewnętrznego ustroju,
mimo zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym

Homeostaza może istnieć tylko w pewnych zakresach, granicach zmian środowiska.

Granice te wyznaczone są przez indywidualne, genetycznie zdeterminowane zakresy
normy reakcji organizmu.

Naruszenie tych granic wywołuje chorobę.

Dla ujawnienia się choroby konieczny jest udział czynnika zewnętrznego – chorobotwórczego
– (przyczyna choroby) i wewnętrznego (reakcji obronnych).

Czynniki chorobotwórcze związane ze środowiskiem

fizykochemiczne (warunki termiczne, ciśnienie atmosferyczne, praca pod
wodą, na wysokościach, skład powietrza, środki chemiczne, hałas, wibracja)

biologiczne (patogenna flora i fauna związana ze specyfiką klimatu: wirusy,
bakterie, grzyby, jady roślinne i zwierzęce, robaki, roztocze, muchy, kleszcze,
komary, pchły, wszy, gryzonie i in.)

Czynniki chemiczne

Lista najpoważniejszych trucizn została przygotowana przez Komisję
Toksykologii Środowiskowej Komitetu Ekologii Człowieka PAN (1988).

Uwzględniono: rozmiary emisji, toksyczność, wielkość narażonej populacji,
stężenie w różnych elementach środowiska, trwałość, bioakumulację i wpływ
na środowisko chemiczne lub fizyczne.

Szacunkowa emisja głównych zanieczyszczeń w Polsce (1987 – 1989; mln ton/rok)

dwutlenek siarki 4,0

tlenki azotu 1,4

pyły 3,0

tlenek węgla 3,2

dwutlenek węgla 457

węglowodory aromatyczne 0,4

Dwutlenek siarki

Emitowany jest przy spalaniu węgla zawierającego siarkę dla potrzeb
energetyki przemysłowej i komunalnej.

W atmosferze powoduje powstanie tzw. kwaśnych deszczów, które obniżają
pH wody i gleby i przyczyniają się do obumierania lasów, zmniejszenia
plonów oraz pogorszenia się stanu istniejących chorób układu oddechowego.

Tlenki azotu

Powstają w wysokiej temperaturze łączenia się tlenu z azotem w procesach
przemysłowych i podczas pracy różnych silników spalinowych.

Tlenki azotu i ich pochodne zwiększają możliwość schorzeń układu
oddechowego i infekcji bronchitowej u dzieci.

Pyły

Drobny pył zawieszony może dostać się do płuc drażniąc mechanicznie drogi
oddechowe.

Przyczynia się też do zmętnienia atmosfery i pochłonięcia ze spektrum światła
słonecznego fal krótszych (występowanie krzywicy w regionach
uprzemysłowionych w związku z ograniczenia tworzenia w skórze witaminy
D3 z jej prowitaminy).

Tlenek węgla

Powstaje podczas niecałkowitego spalania węgla lub benzyny w samochodach
bez katalitycznych dopalaczy.

Wykazuje 400 razy większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen – wiąże
się z hemem, uniemożliwiając transport tlenu z płuc do tkanek, szczególnie do
mózgu i serca.

Węglowodory aromatyczne

Mogą przedostawać się do ustroju przez płuca, skórę lub przewód
pokarmowy.

Są zawarte w spalinach samochodowych, w dymie papierosów, są emitowane
z koksowni, są składnikami dymu wędzarnianego.

Należą do związków rakotwórczych i mutagennych; po hydroksylacji tworzą
produkty z cząsteczkami DNA, umożliwiając zamianę nieczynnych
protoonkogenów w onkogeny inicjujące proces nowotworowy.

Czynniki fizyczne

urazy mechaniczne

urazy termiczne

urazy wynikające z wibracji i hałasu

urazy wynikające z energii elektrycznej lub promieniowania

urazy wynikające z pól elektromagnetycznych

Promieniowanie jonizujące stymuluje tworzenie się wolnych rodników, które uszkadzają
układ krwiotwórczy. Wolne rodniki oddziałują również na cząsteczki DNA, wywołując
efekty mutagenne i kancerogenne.

Czynniki biologiczne

organizmy patogeniczne

pasożyty

toksyny roślinne, zwierzęce i grzybowe

Organizmy patogeniczne

wirusy

bakterie

grzyby

Pasożyty

pierwotniaki

robaki płaskie i obłe

roztocze

owady

inne

Toksyny

Toksyczne produkty przemiany materii grzybów

Toksyczne związki obronne roślin i zwierząt

Podział chorób z ekologicznego punktu widzenia

Wywołane przewlekłym stresem

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

nadciśnienie tętnicze

nerwice

Wywołane zmniejszeniem aktywności ruchowej, niewłaściwym
odżywianiem

otyłość,

miażdżyca naczyń

cukrzyca

choroba wieńcowa serca

Lekomanie

hipo- i hiperwitaminozy

alergie

zaburzenia hormonalne

zaburzenia rozrodu i patologie ciąży

niektóre choroby nowotworowe

zaburzenia psychiczne (np. narkotyki)

Wynikające z naruszenia reguł ekologicznych

wywołane przez chemizację rolnictwa

skażenie wód, powietrza i gleb metalami ciężkimi, które kumulują się
w organizmie; powodują one m.in. zatrucia, alergie, dychawicę
oskrzelową, nowotwory płuc i oskrzeli, zapalenie spojówek i in.

Przemiany profesjonalne

choroby zawodowe: pylica, alergie, rozedma płuc, choroby narządu
ruchu związane z pozycją stojącą, wysiłkiem statycznym, w tym
płaskostopie i żylaki, choroba wibracyjna, choroba popromienna

wypadki przy pracy

Wynikłe ze stosowania używek

nikotynizm

alkoholizm

narkomania

Tkanki i narządy ssaków akumulujące pierwiastki śladowe

rtęć: nerki, tarczyca, przysadka mózgowa

ołów: kości, aorta, nerki, wątroba, mózg

miedź: wątroba, nerki, serce, mózg, jądra

nikiel: gruczoły limfatyczne, nerki, kości

kadm: kora nerkowa, wątroba, kości

ŻYWIENIE
Złota Karta Prawidłowego Żywienia

(opracowana przez Radę Promocji Zdrowego Żywienia, 1998)
Aby być zdrowym, codziennie należy spożywać:

co najmniej 3 posiłki umiarkowanej wielkości, w tym śniadanie

w każdym posiłku produkty zbożowe (pieczywo ciemne, płatki, kasze,
makarony)

warzywa i owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku i między posiłkami

co najmniej 2 pełne szklanki mleka (lub kefiru, jogurtu) oraz ser

jedną porcję, do wyboru: ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa

1 łyżkę stołową oleju lub oliwy

wodę mineralną i naturalną oraz soki warzywne i owocowe (nie mniej niż litr)

starać się unikać: nadmiaru soli, cukru i alkoholu.