RODZINNY KONTEKST ZDROWIA I CHOROBY
RODZINA► stosunki między małżonkami oraz rodzicami i dziećmi, jak również stosunki między krewnymi są określone przez:
PRAWO,
OBYCZAJ,
RELIGIĘ,
TRADYCYJNE WZORY WZAJEMNYCH ODDZIAŁYWAŃ,
ZAANGAŻOWANIE UCZUCIOWE JEJ CZŁONKÓW.
Tak określana rodzina ma obowiązek realizowania zadań i funkcji.
ZADANIE - pewien zakres czynności, które wykonywane są i oceniane przez szersze zbiorowości. Jednym z obowiązkowych zadań rodziny jest wychowywanie dzieci.
FUNKCJE - ogół czynności i ich skutków związanych z wykonywaniem zadań. Do funkcji związanych z wychowywaniem dzieci należy zdobywanie potrzebnych na to środków.
FUNKCJE SPOŁECZNE RODZINY
Funkcja ekonomiczna - utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa, wymaga płodzenia, pielęgnacji, kształcenia, wychowywania dzieci.
Funkcja socjalizacyjna - utrzymanie ciągłości kulturowej, przez przekazywanie potomstwu języka, obyczajów, wzorów zachowań.
Funkcja społeczno-wyznaczająca - rodzina nadaje pozycję społeczną swoim dzieciom wraz z przekazywanym dziedzictwem kultury.
Funkcja emocjonalno - ekspresyjna - rodzina zapewnia jednostkom zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, intymnego współżycia, daje poczucie bezpieczeństwa, integruje osobowość.
Funkcja społeczno-wyznaczająca oraz emocjonalno-ekspresyjna - rodzina sprawuje także kontrolę nad postępowaniem swoich członków. Jest także silnym czynnikiem kontroli zachowań seksualnych.
W SOCJOMEDYCZNEJ PERSPEKTYWIE RODZINĘ PRZEDSTAWIA SIĘ JAKO:
ZESPÓŁ ZDROWOTNY W ZNACZENIU : NEGATYWNYM - jako źródło chorób (somatycznych, psychicznych, niedostosowania społecznego),
dostarczający niekorzystnych wzorów zachowań zdrowotnych;
charakteryzujący się niską kulturą zdrowotną.
POZYTYWNYM - jako źródło zdrowia fizycznego, społecznego i psychicznego;
dostarczający korzystnych wzorów zachowań zdrowotnych;
charakteryzujący się wysoką kulturą zdrowotną
Jako instytucję realizującą zadania w promocji zdrowia, profilaktyce, leczeniu
i rehabilitacji wobec wszystkich swoich członków.
OPIEKA ZDROWOTNA REALIZOWANA JEST W OBRĘBIE WIELU FUNKCJI RODZINY. OPIEKA MA CHARAKTER WIELOSTRONNY I ZŁOŻONY:
1. Przekazuje, kształtuje wzory, motywuje do przestrzegania właściwych zachowań zdrowotnych;
2. Stwarza warunki ich realizacji;
3. Zabezpiecza w trudnych sytuacjach życiowych;
4. Wspomaga emocjonalnie i opiekuńczo w sytuacji choroby;
5. Pozwala na odreagowanie silnych napięć emocjonalnych niekorzystnych dla zdrowia;
6. Realizuje pełną opiekę i pomoc w samoobsłudze i innych czynnościach (gotowanie, sprzątanie, załatwianie spraw poza domem) w stosunku do osób wymagających takich działań (małe dzieci, osoby starsze).
WŚRÓD ZABURZEŃ ZDROWIA, KTÓRE ŁĄCZONE SĄ Z CZYNNIKAMI RYZYKA RODZINNEGO (WYKLUCZAJĄC OBCIĄŻENIE GENETYCZNE) ZNAJDUJĄ SIĘ NASTĘPUJĄCE KATEGORIE:
CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE I SOMATYCZNE - choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, zawał, cukrzyca astma;
ZABURZENIA CZYNNOŚCIOWE - jąkanie nocne moczenie, częstomocz, tiki, biegunki, torsje, zaburzenia konwersyjne, których mechanizm polega na przeniesieniu silnych przeżyć emocjonalnych i zablokowanie, ograniczenie czynności narządu ruchu lub zmysłu np. konwersyjny paraliż, przykurcze, głuchota, ślepota, niemota;
ZESPOŁY BÓLOWE - bóle brzucha i głowy, stawowo-mięśniowe nóg i rąk itp. Różniące się od innych jedynie brakiem reakcji na leczenie farmakologiczne a ustępujące w trakcie rozmowy i oddziaływań psychoterapeutycznych;
ZABURZENIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO - nerwice, depresje, psychopatia, schizofrenia;
UZALEŻNIENIA - lekowe, alkoholizm, narkomania
Łączenie rodziny z problemami zdrowia wynika z ze związku między chorobą a zmianą sytuacji zawodowej i rodzinnej człowieka chorego i niepełnosprawnego. Socjoetiologiczna analiza tego zjawiska uwzględnia następujące kategorie:
Strukturę rodziny,
Konflikty w rodzinie,
Role małżeńskie,
Role zawodowe rodziców,
Udział ojca w pracach domowych i inne.
ZDROWIE ZACZYNA SIĘ W RODZINIE
Wyróżnione są 4 rodzaje związków między zdrowiem i rodziną.
Dwa z nich analizują kierunek:
Ø RODZINA→ZDROWIE
1. Rodzina sprawująca opiekę nad zdrowiem jej członków,
2. Rodzina jako zagrożenie zdrowia.
Dwa następne- odwracają kierunek zależności zdrowia od rodziny:
Ø CHOROBA→ RODZINA
1. Negatywne zmiany zachodzące w rodzinie w przypadku choroby jednego z jej członków,
2. Pozytywne zmiany zachodzące w rodzinie w przypadku choroby jednego z jej członków.
Zadania pielęgniarki w zakresie promocji zdrowia dla rodziny określane są jako:
skuteczna działalność we wspieraniu i doskonaleniu dobrostanu rodziny w całym jej cyklu życia.
Interwencja (oddziaływanie) pielęgniarki polega na :
udzielaniu pomocy w ocenie problemów rodzinnych,
dostarczaniu zasobów radzenia sobie ze stresem,
dostarczaniu wzorów właściwego żywienia,
dostarczaniu wiedzy o seksie,
upowszechnianiu wzorów uprawiania rekreacji.
Zadaniem pielęgniarki jest kreowanie, popieranie i pomoc w doskonaleniu zdrowia i korzystnych zachowań zdrowotnych w środowisku i zachęcanie rodzin do ich praktykowania.
PRZEOBRAŻENIA W RODZINIE
|
|
RODZINA XIX WIECZNA |
WSPÓŁCZESNA RODZINA (miejska) |
Patriarchalny system rodziny; znaczenie autorytetów rodzinnych ( np. ojca- głowy rodziny) |
Tendencja do indywidualności i demokracji, niemniej jednak utrzymuje się wiele elementów patriarchalnych. |
Bardziej trwała - mniej rozwodów |
Znacznie mniej trwała - duża liczba rozwodów. |
Większa liczebnie-wielodzietna, trójpokoleniowa, większa liczba krewnych zamieszkujących w jednym gospodarstwie domowym |
Mniejsze rozmiary rodziny - mniej dzieci; zwykle rodziny mają charakter dwupokoleniowy |
Bardziej osiadły tryb życia rodzin, rzadkie zmiany miejsca zamieszkania |
Mniej osiadły tryb życia rodzin - częste zmiany miejsca zamieszkania |
Kobieta „zamknięta” w środowisku domowym, zajęta prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci |
Kobiety pracują częściej poza domem |
Purytańskie zasady wobec seksu, palenia papierosów i spraw dotyczących zachowań seksualnych inaczej traktowane w odniesieniu do kobiet niż do mężczyzn: niski stopień planowania rodziny; rzadsze zdrady małżeńskie |
Wzrastająca liberalizacja w sprawach płci, odczuwana potrzeba uznania różnych ról kobiecych; dążenie do jednego wspólnego standardu dotyczącego moralności obu płci; zwiększenie swobód w zakresie pozamałżeńskiego życia seksualnego w odniesieniu do obu płci |
Jednorodność typu rodziny; wielofunkcyjność rodziny |
Większe zróżnicowanie typów rodzin; prokreacja i funkcje ekspresyjne należą do ważnych, ale nie jedynych |
Nastąpił wzrost zainteresowania ochroną zdrowia i znaczenia w niej aktywności społeczeństwa i jednostki.
dostrzeżono rangę oddziaływań profilaktycznych w stosunku do ludzi zdrowych, nie uzależnionych w relacje z instytucjami medycznymi.
w populacji krajów rozwiniętych problemy osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych i kalekich, wymagających zabezpieczenia środowiskowego, narastają sygnalizując szeroki wachlarz działań spoza profesjonalnej opieki medycznej.
instytucje medyczne stają wobec konieczności dostrzegania związków między sytuacją rodzinną pacjenta a uzyskiwanymi efektami ochrony zdrowia, przebiegu leczenia i rehabilitacji a momentem, w którym pacjent podejmuje leczenie lub, w którym można pacjenta wypisać ze szpitala.
Równocześnie z „wymuszonym uspołecznieniem” patrzenia na problemy zdrowotne dostrzeżono i udokumentowano występowanie wielu zależności między zdrowiem, zachorowalnością i umieralnością a takimi cechami jak, stan cywilny, dzietność rodziny, postawy rodziny wobec osób chorych, zaniedbanie opieki i pielęgnacji czy wreszcie styl życia i styl odżywiania.
W badaniach WHO rodzina zabezpiecza 75% działań w dziedzinie zdrowia.
W obszarze zmian bezpośrednio związanych ze zdrowiem, najliczniej wymieniane są ograniczenia wypoczynku i zaburzenia snu zdrowych członków rodziny, choroba powoduje też zmiany w odżywianiu, wzrasta liczb osób palących, zwiększa się ilość wypijanej kawy i alkoholu.
WNIOSKI DLA PRZYGOTOWANIA ZAWODOWEGO PIELĘGNIARKI
Szeroki zakres zmian wynikających z choroby w rodzinie, ukazuje różne punkty odniesienia pracy i zdań pielęgniarki.
Analiza funkcji wyraźnie wskazuje obszar szczególnych problemów i występującego deficytu jaki powstał w rodzinie w wyniku choroby. W związku z tym pielęgniarka może zaplanować i konsultować z rodziną takie działania pomocowe, które będą wyraźnie sprofilowane pod kątem występujących trudności. Przygotowanie zawodowe uprawnia pielęgniarkę do podjęcia zadania doradcy, konsultanta i pomocnika rodzin borykających się z problemami codziennego życia wynikłymi z choroby.
Pielęgniarka powinna być przygotowana w zakresie:
⇒ ogólnej orientacji w zakresach występujących zmian,
⇒ umiejętności określenia szczególnie zagrożonej, deficytowej funkcji, w której należy wspierać rodzinę,
⇒ umiejętności określenia zmian systemowych w rodzinie i wynikających z działań wspierających,
⇒ umiejętności wspólnego z rodziną planowania i realizacji działań w tych funkcjach i sposobach komunikowania, które uległy ograniczeniu lub są nim zagrożone,
⇒ umiejętności oceny końcowej.
RODZINA NIEPEŁNA W SYTUACJI CHOROBY MATKI
Kobiety te w sytuacji własnej choroby często nie zgłaszają się do lekarza, a przypadku zgłoszenia nie korzystają ze zwolnień lekarskich lub nie przestrzegają zaleceń lekarskich.
Czynnikiem oddziałującym na taki sposób postępowania jest przede wszystkim sytuacja bytowa w rodzinach kobiet zabezpieczana głównie lub wyłącznie przez same kobiety. Korzystanie ze zwolnień jest sankcjonowane zmniejszeniem dochodu rodziny. Kolejnym czynnikiem oddziałującym na zachowania kobiet w chorobie ich odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi. Opieka nad sobą w chorobie może kolidować z opieką nad dziećmi [np. brak obiadu].
Pomoc faktycznie uzyskiwana jest niewystraczająca w stosunku do oczekiwanej [kwestie bytowe].
Grupami doraźnego wsparcia dla samotnych matek są znajomi i grupy trwałego wsparcia.
SPOPSOBY RADZENIA SOBIE W SYTUACJI CHOROBY - DWIE STRATEGIE:
POSZUKIWANIE I KORZYSTANIE Z POMOCY
Pożyczanie pieniędzy od znajomych, korzystanie z pomocy rodziców, korzystanie z pomocy szkoły lub zakładu pracy,
STOSOWANIE OGRANICZEŃ
Polega na ograniczaniu wydatków stanowiących podstawę normalnej egzystencji rodziny, po to by wygospodarować fundusz na zakup leków
POSTAWY SPOŁECZNE WOBEC OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Pozycja osób niepełnosprawnych w społeczeństwie jest różna w zależności od przejawianych wobec nich postaw. Wyróżnia się trzy typy relacji między osobami niepełnosprawnymi a społeczeństwem. Podstawą zróżnicowania jest widzialność osób niepełnosprawnych w społeczeństwie:
- spontaniczna partycypacja - jest charakterystyczna dla społeczeństw rozwijających się, w których kalectwo i niepełnosprawność nie są postrzegane jako istotne problemy społeczne, gdyż jest wiele innych wymagających szybkiej interwencji (głód, choroby zakaźne). Obecność osób niepełnosprawnych jest „widzialna”, jednak nie partycypują one na równych prawach z resztą społeczeństwa;
- separacja - charakterystyczna jest dla krajów o przejściowym stopniu rozwoju - niepełnosprawność, kalectwo spostrzegane są jako ważny problem, ale raczej medyczny niż społeczny. Osoby niepełnosprawne są „niewidzialne”; przebywają w instytucjach zamkniętych albo w domach.
- integracja - występuje w krajach wysoko rozwiniętych, z dużą tradycją rehabilitacji społecznej dla osób niepełnosprawnych. Zniesienie barier społecznych powoduje, że większość osób niepełnosprawnych jest „widzialna” - może uczestniczyć w życiu społecznym na równych prawach z innymi. Osoby niepełnosprawne są „widzialne, w pełni zdolne, dzięki licznym udogodnieniom technicznym, do niezależnego życia w społeczeństwie.
RODZINA Z DZIECKIEM NIEPEŁNOSPRAWNYM
Ogólnie trudna sytuacja takich rodzin stanowi dużą barierę w rehabilitacji i resocjalizacji dziecka.
Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności dziecka są zaburzenia rozwoju umysłowego ponad 50% i współwystępujące dysfunkcje ( niedowidzenie, porażenie, niedowłady, głuchota).
♥Pomoc społeczna przyznawana jest na podstawie głównie kryterium zdrowotności a dopiero potem warunków bytowych.
Z badań wynika, że rodzice oczekują od instytucji zbyt wiele, chcą by ich zastępowano, są zbyt mało aktywni, często należą do środowiska patologii społecznej lub są chorzy i dlatego izolują się od środowiska.
Pomoc udzielana przez pomoc społeczną jest ogólnie niewystarczająca.
Oczekuje się nie tylko form pomocy materialnej ale także doradztwa.
Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych potwierdzają tezę, że ludzie lepiej radzą sobie z problemami, gdy wiedzą, gdzie mogą uzyskać pomoc. Nie wierząc w możliwość uzyskania pomocy lub nie dostrzegając jej potrzeby i nie wiedząc gdzie jej szukać nie podejmują wcale lub rezygnują z działań na rzecz własnego dziecka. A jeśli nawet podejmują, czynią to w niewystarczającym zakresie jakby nie mieli dość motywacji i zachęty. Złożoność sytuacji (brak doradztwa, kłopoty bytowe, brak wypoczynku, brak wiedzy) nie sprzyja aktywności rodzin w codziennej pracy na rzecz rehabilitacji dziecka i stymulowania jego rozwoju. Wymagana pomoc nie może pochodzić tylko z jednego źródła.
ZDROWIE ⇒ SAMODZIELNE, AKTYWNE I TWÓRCZE ŻYCIE BEZ CHORÓB I NIEPEŁNEJ SPRAWNOŚCI, A NAWET „ WRAZ Z CHOROBĄ I NIEPEŁNĄ SPRAWNOŚCIĄ” JEŚLI NIE UDAŁO SIĘ ICH WYELIMINOWAĆ. |
Nowy obszar pomocy, zgodnie z definicją ma objąć działania, których wynikiem będzie stworzenie warunków i możliwości, aby człowiek z ograniczoną sprawnością, niezależnie od wieku, uzyskał dostępny dla siebie zakres samodzielności oraz aktywnego i twórczego życia.
ŚWIATOWY PROGRAM DZIAŁANIA NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
CEL GŁÓWNY: ⇒ działania zmierzające do wyrównywania szans rozwoju osób niepełnosprawnych. Ma się to odbywać w dwóch kierunkach związanych z profilaktyką i rehabilitacją, a mianowicie mają to być zobowiązania społeczeństwa oraz zobowiązania osób niepełnosprawnych.
ZOBOWIĄZANIA SPOŁECZEŃSTWA⇒ „ odpowiedzialność za zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym szans równych z innymi obywatelami” (§ 108);
ZOBOWIĄZANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH ⇒ „ ponieważ osoby niepełnosprawne posiadają równe prawa mają również równe zobowiązania” ( § 26).
Brak aktywności i kontaktów społecznych, poczucie braku przydatności, brak pomocy ze strony innych osób prowadzą do izolacji, pustki społecznej i osamotnienia, które są różnymi formami śmierci społecznej. Składać się na to mogą choroba, starość, bezradność, jak też wymieranie osób z kręgu powiązań społecznych człowieka. W naturalny sposób pojawia się pustka społeczna. Rośnie podatność na zaburzenia emocjonalne, załamania, narastają nerwice czynnościowe, zaburzenia wegetatywne, bóle psychosomatyczne.
Opieka nad człowiekiem starym, chorym nie może nie uwzględniać konieczności jego aktywizacji. Nie będzie opieka pełną, bez tego ważnego elementu. Człowiek nawet wtedy kiedy jest odbiorcą działań opiekuńczych, jest także podmiotem tego działania.
Dom pomocy społecznej jest miejscem człowieka na świecie. Buduje się tu nowe kontakty interpersonalne. Oparte one są na:
Wspólnocie zamieszkania (jeden pokój);
Wspólnocie sąsiedztwa ( sąsiedzi z innych pokoi, piętra);
Wspólnocie modlitwy, pracy ( ogródek, dekoracje);
Wspólnocie zabawy ( imieniny, święta);
Wspólnocie zainteresowań ( chór, prace plastyczne)
Wspólne działania zwiększają mobilizację i aktywność, chronią przed negatywnymi skutkami izolacji społecznej. Upodmiotowienie pomocy zakłada współudział i współuczestniczenie w niej osoby podlegającej opiece.
10