N

o w o c z e s N y

T

e c h N i k

D

e N T y s T y c z N y

84

p r a c a

i

z d r o w i e

Laboratorium

techniki dentystycznej

– wymagania

czesnym zabezpieczeniem pracowni-
ka przed olśnieniem. Laboratorium
techniki dentystycznej powinno po-
siadać centralne ogrzewanie. W razie
konieczności ogrzewania pomiesz-
czeń za pomocą pieców paleniska
tych pieców powinny być umiesz-
czone na zewnątrz pomieszczeń słu-
żących do pracy. Odstępstwa od tej
zasady mogą dotyczyć tylko pomiesz-
czeń socjalnych.

Oświetlenie ogólne w pracowni,

zbliżone barwą do światła dzienne-
go, powinno mieć natężenie min.
500 lx. Pracownia podstawowa i pra-
cownie pomocnicze powinny posia-
dać stoły pokryte wykładziną twardą,
nienasiąkliwą, łatwo zmywalną oraz
odporną na działanie temperatury
i środków chemicznych.

W polerowni powinien znajdować

się mechaniczny odciąg miejscowy
przy stanowisku obróbki mechanicz-
nej. Do polerowania stopów denty-
stycznych służy urządzenie do po-
lerowania elektrolitycznego. Jego

Poniżej opracowane zostały zasady
dotyczące użytkowania wyposażenia
laboratorium oraz przechowywania
i racjonalnego gospodarowania ma-
teriałami stosowanymi w technice
dentystycznej. Niezmiernie ważne
są także dokumentacja wykonywa-
nych prac protetycznych i ortodon-
tycznych oraz zasady współpracy
członków zespołu stomatologicznego.
Laboratorium techniki dentystycznej
powinno spełniać wymagania zawar-
te m.in. w: Rozporządzeniu Ministra
Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r.,
Nr 75, poz. 690 ze zm.), Rozporządze-
niu Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r.,

Ryszard Bryła

L

aboratorium techniki
dentystycznej powinno

być zorganizowane
z uwzględnieniem
przepisów: budowlanych,
bezpieczeństwa i higieny
pracy, sanitarno-epide-
miologicznych, ochrony
przeciwpożarowej,
ochrony środowiska oraz

wymagań ergonomii.

Nr 169, poz. 1650 ze zm.), Rozpo-
rządzeniu Ministra Zdrowia i Opie-
ki Społecznej z 30 czerwca 1984 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy w poradniach i pracowniach
stomatologicznych (Dz.U. z 1984 r.,
Nr 37, poz. 197).

W

ymagania

ogólne

Pomieszczenia wchodzące w skład
laboratorium techniki dentystycznej
powinny posiadać wentylację gra-
witacyjno-kanałową, zapewniającą
co najmniej półtorakrotną wymianę
powietrza na godzinę. Pomieszcze-
nia, w których wydzielają się gazy,
pary lub pyły szkodliwe dla zdrowia,
poza wentylacją grawitacyjno-ka-
nałową, powinny mieć wentylację
mechaniczną, zapewniającą co naj-
mniej taką wymianę powietrza w po-
mieszczeniach, jaka jest potrzebna
do rozrzedzenia tych gazów, par lub
pyłów do wartości obowiązujących
najwyższych, dopuszczalnych ich
stężeń. Ogrzewanie i oświetlenie
pomieszczeń w laboratoriach denty-
stycznych powinno być zgodne z wy-
maganiami określonymi w Polskich
Normach. Należy pamiętać o tym,
że temperatura otoczenia, przy której
występuje tzw. komfort cieplny, jest
zawarta zwykle w granicach 20-23°C.
Najniższa dopuszczalna temperatu-
ra w pomieszczeniach to 18°C. Przy
oświetleniu sztucznym miejscowym
należy zapewnić dobrą widoczność
przedmiotu wykonywanego, z jedno-

Pomieszczenia w pracowni

Laboratorium techniki dentystycznej

może składać się z następujących

pomieszczeń przeznaczonych na:

pracownię dentystyczną podstawo-

wą, pracownie pomocnicze (gip-

sownię, odlewnię metali, pracownię

polimeryzacji i obróbki termicznej,

polerownię, magazyn modeli),

warsztat konserwacji i naprawy

sprzętu technicznego.

6

/ 2 0 1 3

85

p r a c a

i

z d r o w i e

Laboratorium

techniki dentystycznej

– wymagania

działanie polega na rozpuszczeniu
drobnych wyniosłości powierzch-
ni odlewu, po zanurzeniu go w od-
powiednim elektrolicie i anodo-
wym podłączeniu do źródła prądu.
Elektropolerowanie, ze względu
na obecność bardzo agresywnych
elektrolitów, należy prowadzić pod
wyciągiem lub w dobrze wentylo-
wanym pomieszczeniu, używając
odzieży ochronnej. Niewielka ilość
elektrolitu może bowiem unosić się
podczas polerowania w postaci mgły.
W czasie napełniania i opróżniania
naczynia elektrolitycznego należy
chronić oczy, używając okularów
ochronnych. Należy unikać kontak-
tu elektrolitu z ciałem, a w przypad-
ku jego zaistnienia przemyć miejsce
zetknięcia dużą ilością czystej wody.
Powierzchnia zewnętrzna naczynia
z elektrolitem może rozgrzewać się
podczas pracy do ok. 80°C i należy
zachować ostrożność przy jej doty-
kaniu. Zawieszka anodowa, zarówno
podczas polerowania, jak i bezpo-
średnio po jego zakończeniu może
pozostać gorąca i nie należy jej doty-
kać gołą ręką.

Pracownia polimeryzacji i obróbki

termicznej powinna być wyposażo-
na w digestorium nad stanowiskiem
gotowania i wytapiania materiałów
termoplastycznych. Obecnie w no-
woczesnych pracowniach stosowane
są sterowane elektronicznie urządze-
nia do automatycznego przeprowa-
dzania procesu polimeryzacji ciepl-
nej akrylu. Odlewnia metali powinna
posiadać digestorium nad stanowi-
skiem wytapiania wosku z pierścieni
odlewniczych, metalową obudowę
lub osłonę wirówki mechanicznej
do odlewu elementów metalowych
oraz ściankę ochronną oddzielającą
stanowiska, na których wykonywane
są prace odlewnicze.

Pracownia obróbki gipsu powin-

na być wyposażona m.in. w stoły
z szufladami na różne rodzaje gip-
sów dentystycznych, urządzenia

elektryczne do obcinania modeli
gipsowych z podłączeniami dopły-
wu i odpływu wody, prasy, pojemniki
na odpady gipsowe. Ponadto w pra-
cowni gipsowej powinny znajdować
się: mieszadło próżniowe (stosowane
w celu uzyskania dokładnego i niepo-
rowatego modelu z gipsu lub masy
ogniotrwałej) i wibrator, gwarantują-
cy dokładne wypełnienie formy. Gip-
sownia powinna posiadać drewniany
podest na podłodze przy stanowisku
pracy.

P

odstaWoWe

zasady

bezPieczeństWa

Kierownik laboratorium techniki
dentystycznej powinien opracować,
na podstawie przepisów szczegółowe
instrukcje dla każdego stanowiska
pracy. Teksty instrukcji stanowisko-
wych powinny być podane do wiado-
mości pracowników oraz wywieszo-
ne w miejscu widocznym. Oprócz in-
strukcji stanowiskowych BHP należy
zapewnić dostępność na stanowisku
pracy instrukcji obsługiwanych ma-
szyn i urządzeń. Jest to szczególnie
ważne w przypadku laboratorium
techniki dentystycznej, gdzie na sta-
nowiskach pracy obsługiwane są ma-
szyny i urządzenia stwarzające wiele
zagrożeń. Laboratorium dentystycz-
ne powinno być także zaopatrzone
w dobrze wyposażoną apteczkę
pierwszej pomocy.

Instalacje gazowe w laboratoriach

dentystycznych powinny również
odpowiadać obowiązującym przepi-
som bezpieczeństwa i higieny pracy
w tej dziedzinie. Należy pamiętać tu-
taj o tym, by:
– palniki gazowe (gazu czerpanego

z sieci lub butli) i palniki spiry-
tusowe były umieszczone w bez-
piecznej odległości, nie mniejszej
niż 0,75 m, od miejsca przechowy-
wania materiałów łatwo palnych
i leków,

– w razie używania w pomieszczeniu

cieczy łatwo palnych palniki, o któ-
rych mowa wyżej, należy wygasić,

– instalacja gazowa powinna pod-

legać systematycznym kontrolom
dokonywanym przez upoważnio-
ne instytucje (zgodnie z prawem
budowlanym co najmniej raz
w roku).

Stanowisko pracy

Stanowiska pracy w pracowni

dentystycznej podstawowej powinny

posiadać:

– indywidualne źródło oświetlenia

pola pracy o natężeniu światła min.

1000 luksów, oddalone od płyty

stołu laboratoryjnego o 0,6-0,7 m,

– krzesło z oparciem pod lędźwie

i przedramiona,

– podkładkę amortyzacyjną pod

tłocznię i kowadełko,

– mechaniczny wyciąg miejscowy

do odprowadzania pyłów.

Ważne!

Podstawowe zasady bezpieczeństwa w laboratorium dentystycznym mówią

o tym, że:

– w odlewni metali w czasie wykonywania odlewu może znajdować się tylko pra-

cownik wykonujący odlew;

– podczas wykonywania odlewu w wirówce mechanicznej pracownik powinien

być wyposażony w odpowiednią odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej,

chroniące przed oparzeniami i odpryskami płynnego metalu;

– na stanowisku pracy wolno przechowywać odczynniki i inne chemikalia jedynie

w ilości niezbędnej do bieżących potrzeb, a płyny łatwo palne – w ilości nieprze-

kraczającej jednodniowego zapotrzebowania;

– jeżeli na stanowisku pracy używana jest rtęć i jej związki, należy wtedy prze-

strzegać wymagań odrębnych przepisów, określających warunki pracy z rtęcią

i jej związkami;

– do przygotowywania wypełnień amalgamatowych należy stosować automatycz-

ne mieszalniki.

N

o w o c z e s N y

T

e c h N i k

D

e N T y s T y c z N y

86

p r a c a

i

z d r o w i e

W laboratorium dentystycznym

poważne zagrożenie stanowi prąd
elektryczny i związana z tym moż-
liwość porażenia elektrycznego.
Może to mieć miejsce w przypad-
ku: uszkodzonego osprzętu (gniazd
wtykowych i wtyczek), przetartych
przewodów, przebicia elektrycznego
do obudowy urządzeń. By tego unik-
nąć, należy na bieżąco kontrolować
stan techniczny przewodów i osprzę-
tu oraz okresowo zlecać upoważnio-
nemu elektrykowi kontrolę stanu in-
stalacji elektrycznej (kontrolę taką
należy przeprowadzać minimum
co 5 lat). Nie należy zapominać także
o zapewnieniu odpowiedniej opor-
ności (rezystencji) ciała w stosunku
do ewentualnego prądu porażenio-
wego, m.in. poprzez niedotykanie
mokrymi rękami metalowych obu-
dów załączonych urządzeń, stosowa-
nie obuwia z izolacyjną podeszwą.

W przypadku zagrożenia oparze-

niami, które istnieje w laboratorium
dentystycznym, pracownicy powin-
ni pamiętać o zachowaniu szczegól-
nej ostrożności i unikać pośpiechu.
Upoważnione osoby powinny także

sprawdzać okresowo stan techniczny
urządzeń i usuwać zaistniałe uster-
ki. W razie gdy dojdzie do oparzenia,
należy pamiętać o procedurach, któ-
re obowiązują w takim przypadku
– dokładnym wychłodzeniu miejsca
oparzonego bieżącą wodą i założeniu
jałowego opatrunku.

P

racoWnicy

laboratorium

Pracownicy laboratorium dentystycz-
nego powinni mieć zapewnioną moż-
liwość korzystania z wydzielonego
pokoju do spożywania posiłków, szat-
ni wyposażonej w szafki dwudzielne
oraz węzła higieniczno-sanitarnego.

Powinni oni pamiętać o tym,

że spożywanie posiłków oraz pale-
nie tytoniu są możliwe wyłącznie
w pomieszczeniach wydzielonych
do tych celów.

Pracownicy laboratorium są zobo-

wiązani do stosowania płynów odka-
żających przeznaczonych do: protez
stomatologicznych, wycisków, płyt
zgryzowych, łyżek z mas termopla-
stycznych oraz innych narzędzi i in-
strumentów wprowadzanych do jamy
ustnej, nienadających się do steryliza-
cji. Muszą oni zachować szczególną
ostrożność przy stosowaniu środków
i materiałów mogących powodować
przewlekłe zatrucia, uczulenia lub
oparzenia. Stosowane w pracy che-
mikalia mogą bowiem powodować za-
trucia, oparzenia chemiczne i alergie
skórne. W przypadku kontaktu z wy-
mienionymi wyżej czynnikami nale-
ży przestrzegać procedur przyjętych
w takich przypadkach. Trzeba pamię-
tać przy tym o podstawowej zasadzie,
która mówi, by nie umieszczać sub-
stancji szkodliwych w opakowaniach
przeznaczonych tradycyjnie dla środ-
ków spożywczych. Najlepiej przecho-
wywać takie substancje w opakowa-
niach oryginalnych. Trzeba pamiętać
także o tym, że dla każdej substancji
niebezpiecznej powinna być dostępna
w laboratorium karta charakterystyki
substancji niebezpiecznej.

Bardzo ważnym zagadnieniem

w laboratorium dentystycznym jest
sprawne działanie urządzeń wen-
tylacyjnych, z powodu szczególnie
dużego zagrożenia pyłami. Podstawo-
we zagrożenie w tym zakresie niosą
ze sobą pyły gipsu. Narażenie na pyły
gipsu występuje w trakcie procesu
mieszania go z wodą oraz szlifowania
i okrawania tego materiału. Również
obrabianie tworzywa akrylowego
powoduje intensywne pylenie. Źró-
dłem zapylenia jest także proces szli-
fowania metali. Silniki elektryczne
urządzeń stosowanych w laborato-
rium oraz ich elementy robocze (np.
obracające się tarcze szlifierskie)
są z kolei źródłem hałasu i wibracji.
Należy dbać o stan techniczny tych
urządzeń, a w razie takiej konieczno-
ści stosować ochronniki słuchu (np.
stopery). Podstawową zasadą bezpie-
czeństwa jest likwidacja zagrożeń
u źródła ich powstawania. Jeżeli nie
jest to w pełni możliwe, pracownicy
powinni stosować odpowiednio do-
brane środki ochrony indywidualnej.

o

chrona

PrzeciWPożaroWa

W laboratorium techniki dentystycz-
nej powinna znajdować się, w ozna-
czonym miejscu, gaśnica (najlepiej
proszkowa lub śniegowa). Przepi-
sy mówią, że na każde 100 m² po-
wierzchni pomieszczeń powinno
przypadać minimum 2 kg (3 dm³)
środka gaśniczego, a do najbliższej
gaśnicy nie powinno być dalej niż
30 m. Gaśnica powinna podlegać
fachowemu przeglądowi, zgodnie
z instrukcją producenta, nie rzadziej
jednak niż raz do roku.

Trzeba dodać, że ze wszystkich po-

mieszczeń laboratorium pracodawca
powinien zapewnić możliwość ewa-
kuacji (opuszczenia strefy zagrożonej)
w bezpieczne miejsce, na zewnątrz
budynku lub do sąsiedniej strefy po-
żarowej. Przez strefę pożarową rozu-
mie się przestrzeń wydzieloną w ten
sposób, aby w określonym czasie

Ergonomia

Biorąc pod uwagę względy ergono-

miczne, należy pamiętać o tym, że:

– stanowisko robocze musi zapew-

niać wygodny i bezpieczny dostęp

do obsługiwanych urządzeń,

– gdy jest taka możliwość, pracę

w pozycji stojącej należy zamie-

niać na pracę w pozycji siedzącej,

– długotrwałe zajmowanie nawet

najwygodniejszej pozycji może być

jednak uciążliwe, dlatego zalecana

jest okresowa zmiana zajmowanej

pozycji na inną,

– przedmioty używane najczęściej

powinny znajdować się jak najbli-

żej pracownika,

– stanowisko robocze powinno być

dostosowane do wymiarów antro-

pometrycznych pracownika,

– należy znać i stosować ćwiczenia

relaksacyjno-rozluźniające (m.in.

zmniejszające obciążenia nad-

garstka i pleców).

6

/ 2 0 1 3

87

p r a c a

i

z d r o w i e

pożar nie przeniósł się na zewnątrz
(lub do wewnątrz) wydzielonej prze-
strzeni. Ewakuacja może odbywać
się bezpośrednio z pomieszczenia
lub drogami komunikacji ogólnej,
tzw. „drogami ewakuacyjnymi”.
Podstawę prawną rozpatrywanego
zagadnienia stanowią, wspomniane
już, Rozporządzenie Ministra Infra-
struktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie oraz Rozporządze-
nie Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z 7 czerwca 2010 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej
budynków, innych obiektów budowla-
nych i terenów (Dz.U. z 2010 r., Nr 109,
poz. 719 ze zm). Istnieje także obowią-
zek oznakowania dróg, wyjść i kierun-
ków ewakuacji, zgodnie z Polską Nor-
mą. Podstawowy system oświetlenia
i oznakowania dróg ewakuacyjnych
to system składający się z wysoko
umieszczonego oświetlenia ewaku-
acyjnego (powyżej 2 m od podłogi)
oraz wysoko umieszczonych znaków
ewakuacyjnych (1,5-2 m od podłogi).

Zgodnie ze wspomnianym Roz-

porządzeniem Ministra Spraw We-
wnętrznych i Administracji z 7 czerw-
ca 2010 r. właściciele, zarządcy lub
użytkownicy obiektów bądź ich
części, stanowiących odrębne stre-
fy pożarowe, przeznaczonych m.in.
do wykonywania funkcji użytecz-
ności publicznej, powinni zapewnić
i wdrożyć instrukcję bezpieczeństwa
pożarowego, zawierającą podstawo-
we warunki ochrony przeciwpoża-
rowej, wynikające z przeznaczenia
i sposobu użytkowania obiektu. Obo-
wiązek taki ciąży na nich wtedy, jeże-
li kubatura brutto budynku lub jego
części stanowiącej odrębną strefę po-
żarową wynosi co najmniej 1000 m

3

.

P

odstaWoWe

oboWiązki

PracodaWcy

W dziale X Ustawy z 26 czerwca 1974 r.
Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r., Nr 21,

poz. 94 ze zm.) omówione są w sposób
przekrojowy podstawowe obowiązki
pracodawcy w zakresie BHP, które
dotyczą wszystkich zakładów pracy,
a więc także laboratorium techniki
dentystycznej. Zgodnie z tymi zapisa-
mi pracodawca ponosi odpowiedzial-
ność za stan bezpieczeństwa i higieny
pracy w zakładzie pracy. Na zakres
odpowiedzialności pracodawcy nie
wpływają obowiązki poszczególnych
pracowników w dziedzinie BHP oraz
powierzenie wykonywania zadań
służby bezpieczeństwa i higieny pracy
specjalistom spoza zakładu.

Koszty działań podejmowanych

przez pracodawcę w zakresie bez-
pieczeństwa i higieny pracy w żaden
sposób nie mogą obciążać pracowni-
ków. Pracodawca oraz osoba kierują-
ca pracownikami muszą znać, w za-
kresie niezbędnym do wykonywania
ciążących na nich obowiązków, prze-
pisy o ochronie pracy, w tym przepisy
oraz zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Pracodawca, a także działająca

w jego imieniu osoba, kierując pra-
cownikami, powinni: dbać o bez-
pieczny i higieniczny stan pomiesz-
czeń pracy oraz wyposażenia tech-
nicznego; egzekwować przestrzega-
nie przez pracowników przepisów
i zasad BHP; zapewniać wykonanie
zaleceń lekarza sprawującego opiekę
zdrowotną nad pracownikami. Każ-
dy pracownik musi być zaopatrzony
w środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze, które pozo-
stają własnością pracodawcy. Posta-
nowienia dotyczące zasad wyposa-
żenia pracowników w środki ochro-
ny indywidualnej, także w odzież
i obuwie robocze, ich rodzaje oraz
przewidywane okresy użytkowania
powinny być określone w regulami-
nie pracy, a gdy nie ma w zakładzie
obowiązku tworzenia takiego regu-
laminu – w innym akcie wewnątrz-
zakładowym. Pracodawca powinien
prowadzić tabelę przydziału środ-

ków ochrony indywidualnej, odzieży
i obuwia roboczego. W niektórych
przypadkach możliwe jest używanie
przez pracownika własnej odzieży
i obuwia roboczego za ekwiwalen-
tem pieniężnym (nie dotyczy to prac,
przy których występują szczególne
zagrożenia, także higieniczne).

Pracodawca jest zobowiązany prze-

kazywać pracownikom informacje o:
– zagrożeniach dla zdrowia i życia

występujących w całym zakładzie,
na poszczególnych stanowiskach
i przy wykonywanych pracach,
w tym o zasadach postępowania
w przypadku awarii i innych sytu-
acji zagrażających zdrowiu i życiu
pracowników;

– działaniach ochronnych i zapobie-

gawczych podjętych w celu wyeli-
minowania lub ograniczenia zagro-
żeń;

– pracownikach wyznaczonych

do udzielania pierwszej pomocy
i wykonywania działań w zakresie
zwalczania pożarów i ewakuacji
pracowników (imię i nazwisko, miej-
sce wykonywania pracy, numer tele-
fonu służbowego lub innego środka
komunikacji elektronicznej).

q

Piśmiennictwo dostępne w redakcji.

Pracodawca jest zobowiązany

m.in.:

– organizować pracę w sposób

zapewniający bezpieczne i higie-

niczne warunki pracy,

– zapewniać przestrzeganie w za-

kładzie pracy przepisów oraz

zasad BHP, wydawać polecenia

usunięcia uchybień w tym zakre-

sie oraz kontrolować wykonanie

tych poleceń,

– zapewnić rozwój spójnej polityki

zapobiegającej wypadkom przy

pracy i chorobom zawodowym,

– zapewniać wykonanie nakazów,

wystąpień, decyzji i zarządzeń wy-

dawanych przez organy nadzoru

nad warunkami pracy (Państwo-

wej Inspekcji Pracy i Państwowej

Inspekcji Sanitarnej).