N

o w o c z e s N y

T

e c h N i k

D

e N T y s T y c z N y

88

p r a c a

i

z d r o w i e

Ergonomia pracy

w laboratorium

techniki dentystycznej

niej organizacji czasu, miejsca i spo-
sobu pracy w laboratorium techniki
dentystycznej. Zagadnieniami tymi
zajmuje się ergonomia.

E

rgonomia

Pojęcie ergonomii oznacza naukę
o pracy, pochodzi z języka greckie-
go, gdzie ergon oznacza pracę, a no­
mos – prawa naturalne (2). Dziedzi-
na ta zajmuje się związkami, jakie
zachodzą między człowiekiem, jego
zajęciem, otoczeniem miejsca pracy
oraz sprzętem, jakim pracuje. Pier-
wotnie tego pojęcia użył Wojciech
B. Jastrzębowski, który opublikował
w czasopiśmie „Przyroda i Przemysł”
z 1857 r. artykuł „Rys ergonomii, czy-
li nauki o pracy opartej na prawach
zaczerpniętych z nauki przyrody”.
Kotowski uważa, że ergonomia
w swoim podstawowym ujęciu zaj-
muje się optymalizacją pracy rozu-
mianej jako układ lub system współ-
działania człowieka ze środkami
pracy w określonym środowisku ma-
terialnym i społecznym, zmierzający
do wytworzenia produktu (3). Zada-
niem ergonomii jest takie dostosowa-
nie miejsca pracy, by w największym
możliwym zakresie było dopasowa-
ne do rodzaju wykonywanej pracy,
a także uwzględniało indywidualne
potrzeby i ograniczenia operatora.

Znajomość i stosowanie się do za-

sad ergonomii nie tylko pozytywnie
wpływają na jakość pracy, lecz tak-
że zapobiegają powstaniu niebez-

Według definicji Światowej Orga-
nizacji Zdrowia z 1946 r. zdrowie
to: dobrostan fizyczny, psychiczny
i społeczny, a nie tylko brak choro-
by czy niedomagania. Wspólna pra-
ca technika i stomatologa pozwala
na zapewnienie każdego z tych ele-
mentów pacjentowi, u którego wyko-
nanie uzupełnień protetycznych było
niezbędne. Niejednokrotnie chroni
go przed dalszymi konsekwencjami
posiadania nieuzupełnionych bra-
ków zębowych (1).

Technik dentystyczny jako specja-

lista w swojej dziedzinie musi praco-
wać w warunkach specjalnie przygo-
towanych w odniesieniu do specyfiki
wykonywanej pracy. Dotyczy to za-
równo indywidualnych, jak i gru-
powych potrzeb – właściwy ubiór
ochronny, odpowiednio przygotowa-
na pracownia i miejsce pracy, stosow-
ne urządzenia. Jest to zawód ściśle
związany z gabinetem stomatologicz-
nym oraz lekarzem dentystą wykonu-
jącym zabiegi z dziedziny protetyki
stomatologicznej. Tylko dobra współ-
praca lekarza z technikiem zapew-
ni prawidłowy efekt końcowy oraz
bezpieczeństwo na stanowiskach
pracy. Jedne z najważniejszych czyn-
ników warunkujących odpowiednią
pracę technika dentystycznego po-
winny zatem stanowić nie tylko jego
umiejętności praktyczne czy zdobyta
podczas studiów wiedza teoretyczna,
lecz także znajomość i wykorzystanie
w praktyce pojęć z zakresu odpowied-

TITLE



Ergonomics in the dental

laboratory

Słowa kLuczowE



ergonomia,

protetyka stomatologiczna, czynniki
ryzyka

STrESzczEnIE



Praca technika

dentystycznego jest ściśle związana
z pracą lekarza stomatologa, która
służy wspólnemu celowi, jakim jest
rehabilitacja narządu żucia pacjenta.
Technik, wykonując precyzyjne
uzupełnienia protetyczne, musi
pracować w warunkach specjalnie
przygotowanych w odniesieniu
do specyfiki wykonywanej pracy.

kEy wordS



ergonomics,

prosthodontics, risk factors

Summary



working as a dental

technician is closely related to the work
of the dentist. The common purpose
of this cooperation is rehabilitation
of the masticatory system of the patient.
The technician performing precise
restorations, must operate under
specially prepared conditions for the
specific job.

lek. dent. Leszek Szalewski

1

, dr n. med. Katarzyna Sarna-Boś

2

, dr n. med. Janusz Borowicz

3

, Kamil Wójcik

4

P

raca technika den-
tystycznego polega

na wykonywaniu bardzo pre-
cyzyjnych czynności, dzięki
którym przywrócone mają
zostać prawidłowa funkcja
narządu żucia, estetyka oraz
komfort psychiczny pacjenta.

6

/ 2 0 1 3

89

p r a c a

i

z d r o w i e

Ergonomia pracy

w laboratorium

techniki dentystycznej

piecznych następstw pracy, co może
spowodować absencję chorobową.
W wyniku zmęczenia zwiększa się
prawdopodobieństwo popełniania
błędów przy pracy, obniża się dokład-
ność wykonania oraz rośnie ryzyko
wypadku. Definicja przyjęta w higie-
nie pracy mówi, że zmęczenie to taki
stan organizmu, który rozwija się
w czasie wykonywania pracy fizycz-
nej lub umysłowej, charakteryzuje się
zmniejszeniem zdolności do pracy,
nasileniem odczucia ciężkości wy-
siłku i osłabieniem chęci do konty-
nuowania pracy (4).

Często używanym pojęciem w er-

gonomii jest tzw. ciężkość pracy,
czyli wydatek energetyczny przezna-
czony na wykonywanie czynności
roboczych. Przy wykonywaniu pra-
cy fizycznej energia produkowana
przez organizm ludzki jest częścio-
wo wydatkowana na pracę mecha-
niczną (nawet do 25%) oraz ciepło.
Na wydatek energetyczny składają
się wydatki energetyczne spoczyn-
kowej przemiany materii oraz ener-
gia zużyta przy danej czynności. Jest
to tzw. wydatek energetyczny pracy
efektywnej. Wyróżniamy następują-
ce metody badania ciężkości pracy:

• metody tabelaryczne – odczytywa-

nie gotowych wartości wydatku
energetycznego z tabel (tab. 1);

• metoda na podstawie pomiaru czę-

stości skurczów serca – badanie
przy pomocy urządzeń pomiaro-
wych tętna podczas pracy; pomiar
w tej metodzie obejmuje wysiłek
dynamiczny i statyczny, a także
stan psychiczny, stres cieplny, ob-
ciążenie psychiczne oraz stan zdro-
wia pracownika;

• metoda kalorymetrii bezpośredniej

i pośredniej – w metodzie bezpo-
średniej przy użyciu kalorymetru
badana jest ilość wytworzonego
przez pracownika ciepła powstałe-
go podczas pracy; metoda pośred-

nia natomiast bada ilość zużytego
przez pracownika tlenu w danej
jednostce czasu w stosunku do ilo-
ści energii uwolnionej w procesach
metabolicznych;

• metoda oparta na pomiarze wenty-

lacji płuc – badana jest ilość wdy-
chanego i wydychanego powietrza
oraz ilość zużytego tlenu, stwier-
dzone jest między nimi istnienie
istotnej korelacji, co pozwala
na matematyczne wyliczenie wy-
datku energetycznego.

Prawidłowa i ergonomiczna praca

technika dentystycznego nie zale-
ży tylko od posiadania i stosowania
wiedzy, jak pracować czy na jakie za-
grożenia jest on narażony, potrzebne

Pozycja ciała

Wydatek energetyczny

kcal/min

kJ/min

Siedząca

0,3

1,26

Na kolanach, w kucki

0,5

2,1

Stojąca

0,6

2,51

Stojąca pochylona

0,8

3,35

Chodzenie

2,6

10,89

Zakres obciążenia mięśni

Praca palców, dłoni i przedramienia

0,5-1,0

2,1-4,2

Praca jednego ramienia

1,0-2,0

4,2-8,4

Praca obu ramion

2,0-3,0

8,4-12,6

Praca całego ciała (mięśnie kończyn i tułowia)

3,0-10, 0

12,6-41,9

Tab. 1. Uproszczona metoda obliczania wydatku energetycznego

1

2

Ściana
Drzwi
Okno
Stanowisko

Legenda:

5 m

2 m

4,5 m

4 m

Gipsownia

Odlewnia

Polerownia

Sala podstawowa

z podwójnymi

stanowiskami

1

Przykładowe rozmieszczenie pomieszczeń w pracowni

2

Stanowisko pracy

N

o w o c z e s N y

T

e c h N i k

D

e N T y s T y c z N y

90

p r a c a

i

z d r o w i e

jest także dobrze przygotowane i za-
planowane całe miejsce pracy. Za-
sady prawidłowego przygotowania
pomieszczeń w pracowni techniki
dentystycznej zawarte są w Rozpo-
rządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 30 czerwca 1984 r.
Wśród pomieszczeń wymaganych dla
laboratorium techniki dentystycznej
wymienione są pracownia podsta-
wowa oraz pracownie pomocnicze,
takie jak: gipsownia, odlewnia metali,
pracownia polimeryzacji i obróbki ter-
micznej, polerownia, magazyn mode-
li, a także warsztat konserwacji i na-
prawy sprzętu technicznego. Z punk-
tu widzenia ergonomii pomieszczenia
te powinny być tak rozmieszczone,
aby nie trzeba było pokonywać nie-
potrzebnych odległości podczas pracy.
Centralne miejsce powinna zajmować
sala podstawowa przy bezpośrednim
dostępie do gipsowni, polerowni,
odlewni oraz pozostałych pomiesz-
czeń (przykładowe rozmieszczenie
pomieszczeń na rys. 1).

Oświetlenie pomieszczeń powin-

no być zgodne z polskimi normami,
przy czym oświetlenie pracowni

to ok. 500 lx o barwie światła dzien-
nego. W szczególności należy zadbać
o dobrą widoczność przedmiotu wy-
konywanego i jednoczesne zabezpie-
czenie przed olśnieniem. Pojedyncze
stanowisko powinno być wyposażo-
ne w indywidualne źródło oświe-
tlenia o natężeniu światła 1000 lx,
oddalone od płyty stołu o 60-70 cm.

Przy pracy w pozycji siedzącej,

jaką niewątpliwie jest praca technika
dentystycznego, podstawowe stano-
wisko pracy powinno być dostoso-
wane w następujący sposób (rys. 2):
• krzesło powinno zapewniać wy-

godną pozycję ciała oraz swobodę
ruchów, powinno być wyposażone
w regulację wysokości tak, aby kąt
w stawie kolanowym wynosił ok.
90

o

; ponadto musi zapewniać pod-

parcie kręgosłupa zgodnie z jego
naturalnym wygięciem;

• stół powinien być na tyle szeroki

i głęboki, aby można było na nim
ustawić wszystkie niezbędne urzą-
dzenia w odpowiedniej odległości
od siebie, zapobiegając przyjmowa-
niu wymuszonych pozycji podczas
pracy;

• wysokość krzesła oraz stołu powin-

na być tak dobrana do pracownika,
aby umożliwić prawidłowe ułoże-
nie rąk z zachowaniem co najmniej
kąta prostego między ramieniem
a przedramieniem, co pozwoli
na odciążenie mięśni.
Według Państwowej Inspekcji Pra-

cy, by zapobiec zmęczeniu podczas
pracy siedzącej, należy zmieniać ro-
dzaj obciążenia. Na każdą godzinę
pracy należy wykonywać pięć minut
ćwiczeń. Proponowany zestaw skła-
da się z dziesięciu ćwiczeń (fot. 3-12).

Ćwiczenie 1
Stojąc lub siedząc, należy wyprosto-
wać plecy. Należy pochylić głowę
tak, by powstały dwie fałdy na pod-
bródku i wytrzymać w tej pozycji
5-10 sekund. Czynności powtórzyć
3-5 razy (fot. 3a i b).

Ćwiczenie 2
Ponownie w pozycji stojącej lub sie-
dzącej należy wyprostować plecy.
Następnie trzeba powoli obracać gło-
wę aż do wystąpienia napięcia mię-
śni i wytrzymać przez 5-10 sekund.

3a

3b

fo

t. ar

chiwum autor

a

3a

3b

Ćwiczenie 1

6

/ 2 0 1 3

91

p r a c a

i

z d r o w i e

Powtórzyć 3-5 razy, a następnie

wykonać ćwiczenie, obracając głowę
w stronę przeciwną (fot. 4a i b).

Ćwiczenie 3
Wykonać krążenie ramion pięć razy
w przód i pięć w tył (fot. 5).

Ćwiczenie 4
Wyprostować plecy. Następnie spleść
palce obu dłoni. Dłonie obrócić
na zewnątrz i podnieść ręce nad gło-
wę. Wyciągając się ku górze, należy
pozostać w tej pozycji przez 5-10 se-
kund i powtarzać czynności 3-5 razy
(fot. 6a i b).

Ćwiczenie 5
W pozycji siedzącej lub stojącej
należy wyprostować plecy i złapać
za lewy łokieć za głową przy pomo-
cy prawej dłoni. Następnie łokieć
należy podciągnąć w stronę głowy,
aż poczuje się napięcie mięśni i tak
wytrzymać przez 5-10 sekund. Czyn-
ności powtórzyć 3-5 razy i wykonać
ćwiczenie dla drugiej strony (fot. 7).

Ćwiczenie 6
Stojąc lub siedząc, należy złożyć dło-
nie razem na wysokości piersi, wysu-
wając łokcie na zewnątrz. Teraz naci-
snąć prawą dłonią na lewą, do lekkie-
go wygięcia lewej dłoni, i powtórzyć
ćwiczenie 3-5 razy. Wykonać to samo
ćwiczenie dla drugiej dłoni (fot. 8).

Ćwiczenie 7
Łapiąc za lewą dłoń i trzymając
wyprostowany lewy łokieć, uginać
lewy nadgarstek aż wystąpi napię-
cie mięśni. Wytrzymać w tej pozycji
5-10 sekund, a następnie powtórzyć
ćwiczenie dla drugiej strony (fot. 9).

Ćwiczenie 8
Wyprostować plecy, siedząc lub sto-
jąc, i podnieść skrzyżowane palce
obu dłoni nad głowę. Kolejnym kro-
kiem jest wyprostowanie łokci i mak-
symalne wyciągnięcie rąk. Następnie

4a

4b

6b

6a

5

4a

4b

Ćwiczenie 2

5

Ćwiczenie 3

6a

6b

Ćwiczenie 4

N

o w o c z e s N y

T

e c h N i k

D

e N T y s T y c z N y

92

p r a c a

i

z d r o w i e

powoli ugiąć tułów aż do momentu,
gdy wystąpi napięcie mięśni i wy-
trzymać tak 5-10 sekund. Powtórzyć
ćwiczenie 3-5 razy (fot. 10).

Ćwiczenie 9
Stojąc przed ścianą lub krzesłem,
na odległość wyciągniętych rąk nale-
ży wysunąć prawą nogę do przodu,
prostując jednocześnie lewą nogę
tak, by stopy przylegały do podłogi.
Następnie pochylić ciało, aż do wystą-
pienia napięcia mięśni w lewej łydce
i wytrzymać w tej pozycji 5-10 sekund.
Ćwiczenie powtórzyć 3-5 razy (fot. 11).

Ćwiczenie 10
Wyprostować się w pozycji siedzą-
cej. Unieść lewą stopę nad podłogę
i wyprostować nogę, palce kierując
naprzemiennie ku górze i na dół.
Ćwiczenie należy powtórzyć 3-5 razy
dla obu stóp (fot. 12).

Podsumowując, należy pamiętać,
że tylko połączenie wiedzy, prakty-
ki oraz właściwego przygotowania
miejsca pracy może zapewnić ergo-
nomiczną pracę. Najważniejsza jest
świadomość, że ergonomiczna praca
to same korzyści dla technika, ponie-
waż wszelkie czynności mogą być
wykonane szybciej bez nadmierne-
go zmęczenia. Jest to równie ważne
dla pacjentów, bo finalne prace będą
wykonane z wyższą precyzją.

q

1, 2, 3, 4

Zakład Protetyki UM w Lublinie

Piśmiennictwo
1. Preamble to the Constitution of the World He­

alth Organization as adopted by the Internatio­
nal Health Conference. New York, 19-22 June,
1946; signed on 22 July 1946 by the represen-
tatives of 61 States (Official Records of the
World Health Organization, no. 2, p. 100) and
entered into force on 7 April 1948.

2. Jastrzębowski W.B.: Rys ergonomii, czyli

nauki o pracy opartej na naukach poczer­
pniętych z nauki przyrody. „Przyroda i Prze-
mysł” (numery 29-32), Poznań 1857.

3. Kotowski R.K.: Ergonomia i zasady bezpiecznej

pracy z komputerem. PJWSTK, wrzesień 2008.

4. Indulski J. (red.): Higiena pracy. Instytut Me-

dycyny Pracy, Łódź 1999.

7

9

11

8

10

12

7

Ćwiczenie 5

8

Ćwiczenie 6

9

Ćwiczenie 7

10

Ćwiczenie 8

11

Ćwiczenie 9

12

Ćwiczenie 10