G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

12

Celem badañ by³a ocena okoliczno-
œci rozpoznania choroby oraz reak-
cje kobiet na postawion¹ diagnozê,
subiektywna ocena przygotowania
do zabiegu operacyjnego, okreœle-
nie zakresu opieki, jakiej udzielono
badanym po mastektomii, a tak¿e
ocena wp³ywu edukacji pacjentek
po mastektomii na dalsze funkcjo-
nowanie w ¿yciu codziennym.
U 50% ankietowanych rozpoznanie
choroby nast¹pi³o podczas samoba-
dania piersi. Reakcj¹, jak¹ zadekla-
rowa³y badane, by³ lêk przed
przysz³oœci¹. Pozytywnie oceni³o
przygotowanie do operacji mastek-
tomii 71,7% pacjentek, którym
udzielono pomocy psychologicznej
oraz informacji, np. na temat prze-
biegu operacji.
Po

operacji

61,7% badanych

wsparcia udzieli³a rodzina i przyja-
ciele; 3% operowanych uzyska³o
wsparcie od lekarza prowadz¹cego.
Pe³na informacja na temat okresu
pooperacyjnego, edukacja w zakre-
sie pielêgnacji oraz czynnoœci dnia
codziennego u³atwia ¿ycie kobiet
po mastektomii.

S³owa kluczowe: funkcjonowanie,
mastektomia, edukacja.

Funkcjonowanie kobiet
po mastektomii jako ocena
efektywności leczenia, opieki
pielęgniarskiej oraz edukacji

Functioning of women after mastectomy as efficiency
treatment, nursing care and education

Katarzyna Lewandowska

1

, Gra¿yna B¹czyk

1,2

1

Instytut Po³o¿nictwa i Pielêgniarstwa Pañstwowej Wy¿szej Szko³y Zawodowej w Kaliszu,

dyrektor Instytutu prof. dr hab. med. Tadeusz Pisarski

2

Katedra Pielêgniarstwa, Wydzia³ Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, kierownik Katedry dr hab. Krystyna Jaracz

Wstêp

W Polsce od wielu lat wzrasta

zachorowalnoϾ na

raka piersi,

a w ostatnich latach zjawisko to przy-
bra³o na sile. Wzrost zachorowalnoœci
dotyczy zw³aszcza nowotworów pier-
si u kobiet w wieku pomenopauzal-
nym i zwi¹zany jest ze zmian¹ stylu
¿ycia kobiet polskich, szczególnie
tych elementów, które wp³ywaj¹ bez-
poœrednio na metabolizm hormonalny.
Zmiany te widoczne s¹ tak¿e w ró¿ni-
cach w zachorowalnoœci i umieralno-
œci na nowotwory z³oœliwe w mieœcie
i na wsi. Czêœciowo powodem jest
wystêpowanie wiêkszej liczby czyn-
ników rakotwórczych zwi¹zanych
z uprzemys³owieniem w mieœcie,
a tak¿e z wyd³u¿eniem œredniej d³ugo-
œci ¿ycia.

Geografia umieralnoœci na nowo-

twory z³oœliwe piersi wykazuje du¿e
zró¿nicowanie. Zatoñski i wsp. wyka-
zali, ¿e wzrost wspó³czynników umie-
ralnoœci nastêpuje w miarê przesuwa-
nia siê ze wschodu na zachód Polski.
Szczególnie du¿e ryzyko zgonu
stwierdzono na

Górnym Œl¹sku,

w Wielkopolsce, Warszawie i na Ka-
szubach [1].

Wed³ug badañ Instytutu Onkologii

w Warszawie, w ci¹gu roku na raka
piersi zapada ok. 8000 kobiet, a 5000
umiera z tego powodu, co stano-
wi 20% wszystkich zgonów. Œrednio
co szesnasta Polka zachoruje na raka
piersi. Mimo dynamicznego rozwoju
metod diagnostycznych i sta³ego po-

stêpu w terapii, poprawa sytuacji
zdrowotnej w tym zakresie nastêpuje
bardzo powoli, a wspó³czynnik zacho-
rowalnoœci zwiêksza siê wraz z wie-
kiem kobiety [1].

Zale¿nie od wielkoœci zmiany

w piersi, jej umiejscowienia, stopnia
agresywnoœci, zajêcia pachowych wê-
z³ów ch³onnych oraz stopnia ograni-
czenia nowotworu od zdrowych tka-
nek w leczeniu operacyjnym raka
piersi stosowane s¹ ró¿ne metody.
Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e istnieje
kilka rodzajów operacji i wybór doko-
nywany jest w odniesieniu do konkret-
nej sytuacji. Lekarze w trakcie zabiegu
staraj¹ siê wycinaæ jak najmniejsz¹
iloœæ tkanki potrzebnej do usuniêcia
raka, aby lecz¹c chorobê, pozostawiæ
tak¿e, w miarê mo¿liwoœci, dobry
efekt kosmetyczny. W przypadku ma-
³ych zmian (do 3–4 cm) po³o¿onych
w bocznej czêœci piersi, w niektórych
przypadkach raka piersi mo¿liwe jest
wykonywanie zabiegów oszczêdzaj¹-
cych skojarzonych z napromienia-
niem. Zabiegi te pozwalaj¹ uzyskaæ
dobry efekt kosmetyczny. Je¿eli guz
znajduje siê w centralnej czêœci piersi,
jest du¿y lub wieloogniskowy, bar-
dziej odpowiednim postêpowaniem
jest jednak wykonanie mastektomii.

W raku piersi do usuniêcia kwalifi-

kuje siê zdecydowana wiêkszoœæ
zmian nowotworowych. Zasiêg opera-
cji i zastosowana metoda zale¿¹
od wielkoœci guza, jego lokalizacji,
cech klinicznych i histopatologicz-

G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

13

Aim: Assessment of circumstances
diagnosis of illness and reaction
of women to diagnosis. Subjective
assessment of

preparation to

operation. Describe range of care
to women be given post-mastecto-
my. Assess how educating these
patients post-mastectomy had
influence on daily activities. 50%
of researched of women, diagnosis
of illness was discovered during
self-examination of breasts. Wo-
men after diagnosis felt despair
and anxiety for the future.
72% of

researched women

described the pre-operative prepa-
ration process positively. These
women were give psychological
support and information. 62%
of women were given support from
family and friends, 3% from their
doctor. Given full information to
these women about post-operative
activities and education about
nursing care, help in daily life
post-mastectomy.

Key words: functioning, mastecto-
my, education.

nych. Usuniêcie pachowych wêz³ów
ch³onnych wykonuje siê równoczeœ-
nie z operacj¹ piersi [2].

Metody leczenia raka piersi oraz

nastêpstwa z nimi zwi¹zane mog¹ byæ
przyczyn¹ z³ego funkcjonowania cho-
rych. Coraz lepsze wyniki leczenia
operacyjnego oraz dodatkowego (ra-
dioterapia, chemioterapia i hormono-
terapia), wyra¿aj¹ce siê m.in. d³u¿-
szym prze¿yciem, zachêcaj¹ do oceny
funkcjonowania tych chorych. Utrzy-
manie satysfakcjonuj¹cego funkcjono-
wania kobiet po mastektomii stanowi
istotne kryterium oceny efektywnoœci
leczenia, opieki pielêgniarskiej i psy-
chologicznej oraz edukacji.

Celem pracy by³a analiza funkcjo-

nowania kobiet po

mastektomii

w kontekœcie oceny efektywnoœci le-
czenia, opieki pielêgniarskiej i psy-
chologicznej oraz edukacji. Problemy
badawcze dotyczy³y:
•

oceny okolicznoœci rozpoznania
choroby oraz reakcji kobiet na posta-
wion¹ diagnozê,

• subiektywnej oceny przygotowania

do zabiegu operacyjnego,

• okreœlenia zakresu opieki, jakiej

udzielono badanym po mastektomii,

• oceny wp³ywu edukacji pacjentek

po mastektomii na dalsze funkcjono-
wanie w ¿yciu codziennym.

Materia³ i metody

Grupê badan¹ stanowi³o 60 kobiet

w wieku 35–60 lat. Do badañ zakwa-
lifikowano kobiety z rozpoznanym
nowotworem gruczo³u piersiowego.
Wszystkie badane przesz³y zabieg
mastektomii. Od zakoñczenia leczenia
up³ynê³y przynajmniej 3 mies. Bada-
nia przeprowadzono w Koniñskim

Klubie Kobiet Po Mastektomii Ama-
zonki, który zosta³ za³o¿ony w 1996 r.
Siedzib¹ klubu jest internat Zespo³u
Szkó³ Medycznych mieszcz¹cy siê
przy ul. Przemys³owej 4.

W badaniach wykorzystano kwe-

stionariusz ankiety, zawieraj¹cy pyta-
nia zamkniête i otwarte umo¿liwiaj¹ce
udzielenie odpowiedzi na postawione
problemy badawcze.

Charakterystyka badanych

Œrednia wieku badanych wynosi-

³a 57,2 roku. W mieœcie do 50 tys. lud-
noœci mieszka³o 23,3% badanych,
w mieœcie powy¿ej 50 tys. 51,7%,
10 kobiet mieszka³o na wsi (ryc. 1.).
Wykszta³cenie podstawowe i zawodo-
we poda³o 20 kobiet, ok. 50% œrednie,
natomiast 10 kobiet – wy¿sze. Dzieci
mia³o 96,7% ankietowanych.

Wyniki i omówienie

Badane kobiety poddane by³y rady-

kalnej mastektomii i leczeniu dodat-
kowemu. Chemioterapiê przeby-
³o 83,3% pacjentek, chemioterapiê
i radioterapiê 16,7%. O zmianach pa-
tologicznych w gruczole piersio-
wym 50% kobiet dowiedzia³o siê pod-
czas samobadania piersi, 30% –
podczas badañ przesiewowych. Nie-
pokoj¹ce objawy w innych okoliczno-
œciach zauwa¿y³o 6 kobiet, np. pod-
czas k¹pieli i tyle samo podczas badañ
u lekarza ginekologa (ryc. 2.).

Na zdiagnozowanie choroby nowo-

tworowej gruczo³u piersiowego
43,3% kobiet zareagowa³o rozpacz¹,
30% – lêkiem o przysz³oœæ, nato-
miast 21,7% – niedowierzaniem;
5% badanych przyjê³o diagnozê z obo-
jêtnoœci¹ (ryc. 3.). W okresie przygo-

Ryc. 1. Podzia³ badanych ze wzglêdu na wiek i miejsce zamieszkania

30

25

20

15

10

5

0

35–40

41–45

46–50 powy¿ej

50

wiek [lata]

miasto do 50 tys.
mieszkañców

miasto powy¿ej
50 tys. mieszkañców

wieœ

[%]

G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

14

towywania do zabiegu operacyjne-
go 55% kobiet zosta³o poinformowa-
nych przez lekarza o metodzie lecze-
nia, mo¿liwoœci wyst¹pienia powik³añ
pooperacyjnych, profilaktyce przeciw-
obrzêkowej i rokowaniu, 16,7% nie
otrzyma³o takich informacji, a 28,3%
otrzyma³o tylko informacje czêœciowe.

Dziêki wiedzy uzyskanej w okresie
przygotowywania do zabiegu 46 ko-
biet stwierdzi³o, ¿e by³y pozytywnie
nastawione do leczenia, 4 kobiety oce-
ni³y, ¿e wiedza ta nic im nie da³a,
a 10 kobiet, ¿e g³ówne Ÿród³o wiedzy
stanowili znajomi oraz literatura me-
dyczna.

Podczas hospitalizacji, na poszcze-

gólnych etapach leczenia pacjentki
s¹ objête opiek¹ psychologiczn¹.
Ponad

po³owa kobiet otrzyma³a

przed operacj¹ pomoc psychologicz-
n¹. Badane podkreœla³y jej korzystny
wp³yw na pozytywne myœlenie, na
znalezienie motywacji do powrotu do
zdrowia.

Po zabiegu operacyjnym 70% bada-

nych skierowano na rehabilitacjê.
W subiektywnej ocenie badanych by³a
ona skuteczna dla 75% kobiet. Rehabi-
litacja obejmowa³a w wiêkszoœci æwi-
czenia ruchowe, ogólnousprawniaj¹ce
i oddechowe. Rehabilitacja dla pacjen-
tek po mastektomii obejmuje program
umo¿liwiaj¹cy uzyskanie optymalnej
sprawnoœci psychofizycznej.

W procesie leczenia choroby nowo-

tworowej 43,3% kobiet otrzyma³o
wsparcie od rodziny, natomiast 23,3%
od przyjació³. Wsparcie od rodziny
i przyjació³ dotyczy³o przede wszyst-
kim pomocy w czynnoœciach pielêgna-
cyjnych oraz rozmowy, podczas której
badane mog³y przedstawiæ swoje oba-
wy i lêki. Ponadto, rodzina i przyjacie-
le s³u¿yli pomoc¹ materialn¹, a tak¿e
pomagali w wyszukiwaniu informacji
o chorobie, potencjalnych powik³a-
niach pooperacyjnych i dalszym trybie
¿ycia (ryc. 4.).

Tylko 3 kobiety przesz³y zabieg re-

konstrukcji piersi, 35 badanych nie
wiedzia³o o takiej mo¿liwoœci. Na za-
bieg nie zdecydowa³y siê 2 kobiety.
Najczêstszymi przyczynami braku za-
interesowania rekonstrukcj¹ piersi by³y
starszy wiek, lêk przed zabiegiem oraz
problemy finansowe.

Przed zabiegiem 65% kobiet by³o

czynnych zawodowo. ¯adna z bada-
nych nie mia³a renty inwalidzkiej.
Emeryturê pobiera³o 5 kobiet. Nato-
miast po operacji tylko 15% kobiet
wróci³o do pracy, a 45% przyznano
rentê inwalidzk¹ (ryc. 5.).

Po zabiegu operacyjnym, zgodnie

z ocen¹ badanych, 8,3% kobiet okreœli-
³o swoje funkcjonowanie jako z³e i do-
tyczy³o to funkcjonowania w obszarze
fizycznym i spo³ecznym (niemo¿li-
woϾ wykonywania codziennych czyn-
noœci, zmniejszenie efektywnoœci pra-
cy i niemo¿noœæ powrotu do pracy
zawodowej) oraz w obszarze emocjo-
nalnym (nieradzenie sobie z powodu
rozpaczy, braku chêci do dzia³a-
nia). Z pomocy psychologa korzysta-
³o 6,7% badanych, 8,3% akceptowa³o
zaistnia³¹ sytuacjê (ryc. 6.). Wa¿ne Ÿró-
d³o wsparcia emocjonalnego stanowili
przyjaciele i rodzina, dotyczy³o to
ok. 80% kobiet.

Ryc. 2. Sposób i okolicznoœci zdiagnozowania choroby

50
45
40
35
30
25
20
15
10

5

0

podczas samobadania

podczas badañ

podczas badañ

przypadkowo

piersi

u lekarza ginekologa

przesiewowych

Ryc. 3. Reakcja na rozpoznanie choroby nowotworowej

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

niedowierzanie

rozpacz

lêk przed przysz³oœci¹

obojêtnoœæ

Ryc. 4.
ród³a wsparcia emocjonalnego po operacji

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

rodzina

przyjaciele

personel amazonki psycholog

medyczny

[%]

[%]

[%]

G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

15

Z przeprowadzonych badañ wyni-

ka, ¿e funkcjonowanie kobiet po ma-
stektomii zmieni³o siê. Wiêkszoœæ ba-
danych nie podjê³a pracy zawodowej.
Metody leczenia i ich nastêpstwo
– mo¿liwoœæ wyst¹pienia obrzêku
limfatycznego koñczyny – przyczy-
niaj¹ siê do ograniczania aktywnoœci,
szczególnie koñczyny po stronie ope-
rowanej. Wyniki te znajduj¹ potwier-
dzenie w innych doniesieniach [3–6].
Mastektomia jako zabieg chirurgicz-
ny polegaj¹cy na odjêciu piersi mo¿e
powodowaæ wiele niekorzystnych
zmian, do których najczêœciej nale¿¹:
ograniczenie ruchomoœci, zmniejsze-
nie si³y miêœniowej koñczyny górnej
po stronie operowanej, obrzêk limfa-
tyczny koñczyny, wady postawy po-
legaj¹ce na obni¿eniu lub uniesieniu
barku, odstawanie ³opatki czy wresz-
cie skrzywienie krêgos³upa. Wszyst-
kie te nieprawid³owoœci mo¿na z po-
wodzeniem korygowaæ, uczêszczaj¹c
na zajêcia rehabilitacyjne i stosuj¹c
siê do wskazówek rehabilitanta. Kon-
sekwencj¹ mastektomii jest stan psy-
chiczny, okreœlany jako kompleks po-
³owy kobiety. Utrata piersi, bêd¹cej
atrybutem kobiecoœci i macierzyñ-
stwa, rodzi u dotkniêtych ni¹ kobiet
poczucie mniejszej wartoœci jako ko-
biety i zwi¹zany z tym lêk przed roz-
biciem rodziny, po¿ycia ma³¿eñskie-
go i partnerskiego [7–9]. Z analizy
materia³u badawczego wynika, ¿e
po

operacji najwiêksze wspar-

cie 43,3% kobiet otrzyma³o w³aœnie
od rodzin (w tym tak¿e mê¿a/partne-
ra), co niewiele ró¿ni siê od wsparcia
przed

zabiegiem, które wynosi-

³o

40%. Zdecydowanie zmala³o

wsparcie emocjonalne psychologa,
które przed zabiegiem dotyczy³o 20,
natomiast po operacji 5 kobiet.
Na

równym poziomie pozostaje

w okresie przedoperacyjnym i poope-
racyjnym wsparcie ze strony lekarza.

Kobiety by³y najczêœciej wspierane

emocjonalnie i materialnie przez ro-
dzinê i przyjació³, a kontakty towarzy-
skie polega³y zwykle na odwiedzi-
nach i

przebywaniu w

klubie

amazonek. Wiêkszoœæ kobiet obawia-
³a siê o swoj¹ przysz³oœæ, podobnie
jak uwa¿aj¹ Mika oraz Chwa³czyñska
i wsp. [10, 11]. NiepewnoϾ co
do skutecznoœci leczenia, upoœledze-
nie fizyczne spowodowane mastekto-
mi¹ wp³ywaj¹ bezpoœrednio na stan
emocjonalny. Dominuje lêk przed
œmierci¹ i niesprawnoœci¹, obawa
o przysz³oœæ i funkcjonowanie w ro-
dzinie. Istotn¹ rolê dla kobiet po ma-
stektomii odgrywaj¹ istniej¹ce ju¿

od ponad 15 lat kluby amazonek. Za-
pewniaj¹ one m.in. pomoc w odzyska-
niu i podtrzymywaniu sprawnoœci fi-
zycznej przez prowadzenie rehabilitacji
ruchowej, wsparcie psychologa – indy-
widualnie i grupowo, pomoc w znale-
zieniu motywacji do powrotu do zdro-
wia, wsparcie w trudnych chwilach
w szpitalu po operacji i po wyjœciu ze
szpitala, pomoc w wyjazdach na turnu-
sy rehabilitacyjne i do sanatorium [11].
Dlatego tak wa¿na jest dzia³alnoœæ tych
klubów, pozytywnie wp³ywaj¹ca
na dobre funkcjonowanie i jakoœæ ¿ycia
kobiet po mastektomii.

Wnioski

U 50% badanych rozpoznanie cho-

roby nast¹pi³o podczas samobadania

piersi. Po ustaleniu rozpoznania wiêk-
szoœæ badanych zareagowa³a rozpacz¹
i lêkiem o przysz³oœæ.

Przygotowanie pacjentek do opera-

cji mastektomii ocenione zosta³o po-
zytywnie przez 72% badanych, udzie-
lono im pomocy psychologicznej oraz
informacji, m.in. na temat przebiegu
operacji oraz o mo¿liwoœci wyst¹pie-
nia powik³añ pooperacyjnych.

Po operacji ok. 80% badanych

wsparcia emocjonalnego udzielili ro-
dzina i przyjaciele, natomiast 3% ope-
rowanych uzyska³o takie wsparcie
od lekarza prowadz¹cego. Bogata wie-
dza na temat perspektyw pooperacyj-
nych, edukacja w zakresie pielêgnacji
oraz czynnoœci dnia codziennego u³a-
twiaj¹ ¿ycie kobiet po mastektomii.

n

Ryc. 5. Funkcjonowanie zawodowe badanych przed zabiegiem
i po zabiegu operacyjnym

70

60

50

40

30

20

10

0

czynna zawodowo

renta inwalidzka

emerytura

inne

Zatrudnienie

Przed zabiegiem

Po zabiegu

Ryc. 6. Opinia pacjentek na temat funkcjonowania po zabiegu operacyjnym

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

pomagaj¹

jestem

w ogóle sobie

korzystam

korzystam

mi

cierpliwa,

nie radzê

ze wsparcia,

z pomocy

przyjaciele akceptujê

pomocy

psychologa

zaistnia³¹

najbli¿szej

sytuacjê

rodziny

[%]

[%]

G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

16

Piœmiennictwo

1. Barnaœ E, Skrêt A, Skrêt-Magier³o J, So-

bolewski M. Jakoœæ ¿ycia kobiet z cho-
rob¹ nowotworow¹ piersi. Przegl¹d Me-
nopauzalny 2009; 1: 15-9.

2. Sheehan J, Sherman KA, Lam T, Boy-

ages J. Association of information satis-
faction, psychological distress and mo-
nitoring coping style with post-decision
regret following breast reconstruction.
Psychooncology 2007; 16: 342-51.

3. Brêborowicz GH, Sajdak S, Stanek J,

Uchman P. Zmiany nowotworowe w gru-
czo³ach piersiowych. W: Opala T. (red.).
Ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa 2003; 239-45.

4. Chachaj A, Ma³yszczak K, Lukas J i wsp.

Jakoœæ ¿ycia kobiet z obrzêkiem limfa-
tycznym koñczyny górnej po leczeniu ra-
ka piersi. Wspó³cz Onkol

2007;

11: 444-8.

5. Wronkowski Z, Chmielarczyk W. Zwal-

czanie raka piersi w praktyce lekarza ro-
dzinnego. S³u¿ba Zdrowia

2000;

24-26: 2917-19.

6. Chwa³czyñska A, WoŸniewski M, Ro¿ek-

-Mróz K, Malicka I. Jakoœæ ¿ycia kobiet
po mastektomii. Wiadomoœci Lekar-
skie 2004; 57: 201-5.

7. Graja T, Grodecka-Gazdowska S. Czynni-

ki wp³ywaj¹ce na jakoœæ ¿ycia kobiet le-
czonych z powodu raka piersi. Przegl Gi-
nekol Po³ 2005; 5: 115-20.

8. Harcour t D, Rumsey N. Psychological

aspects of breast reconstruction: a re-
view of the literature. J Adv Nurs 2001;
35: 477-87.

9. Mika K. Po odjêciu piersi. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 1995.

10. Stêpieñ RB. Uwarunkowania spo³eczno-

-demograficzne poziomu lêku i depresji
u kobiet po radykalnym leczeniu chirur-
gicznym raka piersi – mastektomii. Pro-
blemy Pielêgniarstwa 2007; 15: 20-5.

11. ¯yciñska J. Znaczenie poczucia w³asnej

skutecznoœci w kszta³towaniu obrazu
siebie i jakoœci zwi¹zku ma³¿eñskiego
przez kobiety po mastektomii. W: Ku-
backa-Jasiecka D, Ostrowski TM (red.).
Psychologiczny wymiar zdrowia, kr yzysu
i choroby. Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagielloñskiego, Kraków 2006; 221-39.

Adres do korespondencji
dr Gra¿yna B¹czyk
ul. Smoluchowskiego 11
60-179 Poznañ
tel. [phone],
faks [phone]
e-mail: [e-mail]