Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat Islamu 1

WYBRANE KRYTERIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

ROZRÓŻNIANIA NA TEMAT ISLAMU

Chciałbym rozpocząć tę wypowiedź prosząc o wasze zrozumienie i uprzednio przepraszając, jeśli

to, o czym będę mówił będzie tylko częściowe i z brakami. Ten temat wydał nam się aktualny,
ponieważ już wielu muzułmanów żyje pośród nas. Im bardziej próbowałem zgłębić temat czytając
różne książki, tym bardziej zdawałem sobie sprawę o złożoności Islamu, który nie będąc tylko
kwestią religijną, lecz również polityczną i społeczną, zawiera w sobie wiele aspektów, których nie
byłem w stanie zgłębić i ująć w sposób wyczerpujący. W każdym bądź razie ta pierwsza
wypowiedź może być bodźcem ku dalszemu zgłębianiu, zarówno ze strony prezbiterów, jak i

katechistów, szczególnie tych powołanych do ewangelizowania w krajach islamskich.

Wstęp

Sobór Watykański II: Kościół a religie niechrześcijańskie

W ostatnich latach przede wszystkim z powodu zjawiska zwiększania się imigracji z krajów
islamskich do Europy, jak również po wstrząsie spowodowanym zamachem na wieże w Nowym
Jorku i po ostatnich zamachach, uwaga wszystkich ludzi została skupiona na problemie Islamu:

kim są muzułmanie i co myślą o nas, czego wymagają, itd.
Kościół, już na Soborze Watykańskim II, w prorockiej wizji najbliższej przyszłości, przede
wszystkim wobec zjawiska globalizacji, wobec zjawiska imigracji, które by ułatwiły kontakt z
ludźmi o różnych kulturach i religiach, zajął się w swoich dokumentach tym tematem.
W Konstytucji dogmatycznej o Kościele „Lumen gentium”, po omówieniu tajemnicy Kościoła

który „jest w Chrystusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego
zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego” w rozdziale II O Ludzie Bożym,
zwracając uwagę na niechrześcijan, twierdzi:

„Ci wreszcie, którzy jeszcze nie przyjęli Ewangelii, w rozmaity sposób przyporządkowani
są do Ludu Bożego. Przede wszystkim więc naród, który pierwszy otrzymał przymierze i

obietnice i z którego narodził się Chrystus wedle ciała (por. Rz 9,4-5), lud dzięki wybraniu
szczególnie umiłowany ze względu na przodków, albowiem Bóg nie żałuje darów i wezwania
(por. Rz 11,28-29). Ale plan zbawienia obejmuje także i tych, którzy uznają Stworzyciela,
wśród nich zaś w pierwszym rzędzie muzułmanów

, oni bowiem wyznając, iż zachowują

wiarę Abrahama

, czczą wraz z nami Boga jedynego i miłosiernego, który sądzić będzie ludzi w

dzień ostateczny. Także od innych, którzy szukają nieznanego Boga po omacku i wśród
cielesnych wyobrażeń, Bóg sam również nie jest daleko, skoro wszystkim daje życie, tchnienie i
wszystko (por. Dz 17,25- 28), a Zbawiciel chciał, aby wszyscy ludzie byli zbawieni (por. 1 Tm
2,4). Ci bowiem, którzy bez własnej winy nie znając Ewangelii Chrystusowej i Kościoła
Chrystusowego, szczerym sercem jednak szukają Boga i wolę Jego przez nakaz sumienia

1 Podkreślmy, że Sobór mówi o „muzułmanach”, czyli o ludziach konkretnych, nie o „Islamie” jako religii.
2 Zaznaczmy wyrażenie: „oni bowiem wyznając, iż zachowują wiarę Abrahama”, tą formułą Kościół wypowiada jak
bardzo muzułmanie mówią, że wierzą.
3 „Dla rozpoznawania dobra i zła Bóg wpisał w serce człowieka wskazówkę drogi o niezwykłej wrażliwości, dzięki której
on odkrywa prawo Boże i jest w stanie oceniać, na podstawie tej wrażliwości oceniać moralność czyny, które podejmuje.
« Sumienie moralne obecne we wnętrzu osoby nakazuje jej w odpowiedniej chwili pełnić dobro, a unikać zła. Osądza ono
również konkretne wybory, aprobując te, które są dobre, i potępiając te, które są złe.» (KKK 1777). Co to jest w końcu ta
tajemnicza obecność, do której ludzie, także ci, którzy mają jakąś ateistyczną i materialistyczną koncepcję życia, lubią
odwoływać się jak do najwyższego sądu, jak do najwyższej gwarancji własnej moralności? Na ten temat Sobór
Watykański II napisał jedną z najważniejszych stron o powszechnej wartości: „W głębi sumienia –twierdzą Ojcowie
soborowi – człowiek odkrywa prawo, którego sam sobie nie nakłada, lecz któremu winien być posłuszny i którego głos
wzywający go zawsze tam, gdzie potrzeba, do miłowania i czynienia dobra a unikania zła, rozbrzmiewa w sercu
nakazem… Człowiek bowiem ma w swym sercu wypisane przez Boga prawo… Sumienie jest najtajniejszym

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

poznaną starają się pod wpływem łaski pełnić czynem, mogą osiągnąć wieczne zbawienie…
Cokolwiek bowiem znajduje się w nich z dobra i prawdy, Kościół traktuje jako
przygotowanie do Ewangelii i jako dane im przez Tego, który każdego człowieka oświeca,
aby ostatecznie posiadł życie. Nieraz jednak ludzie, zwiedzeni przez Złego, znikczemnieli w
myślach swoich i prawdę Bożą zamienili w kłamstwo, służąc raczej stworzeniu niż

Stworzycielowi (por. Rz 1,21 i 25), albo też żyjąc i umierając na tym świecie bez Boga, narażeni
są na rozpacz ostateczną. Toteż, aby przyczynić się do chwały Bożej i do zbawienia tych
wszystkich, Kościół mając w pamięci słowa Pana, który powiedział: „Głoście Ewangelię
wszelkiemu stworzeniu” (Mk 16,16), pilnie troszczy się o wspieranie misji” (LG 16).

Także w Konstytucji duszpasterskiej „Gaudium et spes”, po stwierdzeniu, że w Jezusie Chrystusie
znajduje się pełnia Objawienia i spełnienia nowego człowieka w Kościele, ciele Chrystusa, uznaje

się, że Bóg działa swoją łaską także poza Kościołem, w sercu ludzi dobrej woli:

„Tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego…
Chrześcijanin zaś stawszy się podobnym do obrazu Syna, który jest Pierworodnym między
wielu braćmi, otrzymuje „pierwociny Ducha” (Rz 8,23), które czynią go zdolnym do
wypełniania nowego prawa miłości. Przez tego Ducha, będącego „zadatkiem dziedzictwa” (Ef

1,14), cały człowiek wewnętrznie się odnawia aż do „odkupienia ciała” (Rz 8,23)…
Chrześcijanina przynagla z pewnością potrzeba i obowiązek walki ze złem wśród wielu
utrapień, nie wyłączając śmierci, lecz włączony w tajemnicę paschalną, upodobniony do
śmierci Chrystusa, podąży umocniony nadzieją ku zmartwychwstaniu. Dotyczy to nie
tylko wiernych chrześcijan, ale także wszystkich ludzi dobrej woli, w których sercu działa w

sposób niewidzialny łaska.
Skoro bowiem za wszystkich umarł Chrystus i skoro ostateczne powołanie człowieka jest
rzeczywiście jedno, mianowicie boskie, to musimy uznać, że Duch Święty wszystkim
ofiaruje możliwość dojścia w sposób Bogu wiadomy do uczestnictwa w tej paschalnej
tajemnicy” (GS 22).

Ta prawda, która w głębi wypowiada zbawczą wolę Boga, który chce ażeby wszyscy ludzie byli
zbawieni, nie tylko nie umniejsza misji Kościoła, ale ukazuje pilność Jego powołania do bycia
światłem, solą i zaczynem, flagą podniesioną, sakramentem pojednania między człowiekiem a
Bogiem, ponieważ w sercu wszystkich ludzi razem z działaniem Ducha Świętego działa siła
grzechu, uwodzenia Złego.
Zapraszając więc chrześcijan do szacunku wobec wyznawców religii niechrześcijańskiej, Kościół
równocześnie zaprasza ich do bycia świadkami i głosicielami miłości Boga objawionej w Jezusie
Chrystusie, który przychodzi, aby realizować i wypełniać najgłębsze pragnienia serca każdego
człowieka i aby dać definitywną odpowiedź na pytania człowieka o sens życia, cierpienia, śmierci,
na które różne religie próbowały znaleźć odpowiedź.
Kościół wobec ludu Izraela i muzułmanów

Ale Sobór Watykański II w tej samej perspektywie dokonuje kolejnego znacznego kroku.
Jednym ze „znaków czasu”, który wezwał Kościół do zwrócenia szczególnej uwagi, były dwie
wojny światowe początku XX wieku, a w sposób szczególny ludobójstwo Holokaustu.

ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa”
(GS 16). Niezwykle mądra jest decyzja Boga Stworzyciela, żeby wpisać w samą duszę człowieka prawo moralne, dzięki
któremu jest prowadzony i na podstawie którego będzie sądzony… Głos Boga, który rozbrzmiewa w nim, nie wyciszy
się nigdy, jeśli on nie zadusi i nie zamknie sobie uszu, aby go nie słuchać… Głos Boży zaś… nie jest jedyny którego
człowiek słucha w swoim wnętrzu… Starodawny wąż pozwala usłyszeć często swój uwodzicielski syk… dlatego istnieje
niebezpieczeństwo pomylenia głosu Boga z tym księcia kłamstwa. Podstawowym założeniem, aby unikać diabelskich
pułapek, jest własna wola ukierunkowana ku dobru (jakaś szczera intencja serca, które Bóg bada i przenika). Dla
chrześcijanina wychować sumienie według nauki Kościoła jest zadaniem na całe życie (KKK 1784)” (o. Livio Fanzaga, Il
Discernimento spirituale, Sugarco Edizioni, s. 92-94).

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Papież Jan XXIII, zwołując Sobór Watykański II był świadomy, że ma to doprowadzić do
publicznego wypowiedzenia się odnośnie szczególnego stosunku Kościoła do ludu Izraela, ludu
obietnic i Przymierza, w którym Kościół jest zakorzeniony, aby osłabić antysemityzm
spowodowany myśleniem, że Żydzi są bogobójcami, jedynymi odpowiedzialnymi za
ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa.
Wobec tego sam papież Jan XXIII zlecił kardynałowi Bea zadanie, aby wstępnie przygotował
dokument o ekumenizmie, który ujawniłby zmianę postawy Kościoła wobec braci Żydów,
usuwając z liturgii termin „perfidni Żydzi” i pokazując bliskość i wolę odkrywania w Hebraizmie
własnych korzeni, co zostało wyrażone także w Konstytucji dogmatycznej „Dei Verbum

”.

Przygotowanie tej Deklaracji, która po różnych zmianach nazwana została „Nostra Aetate” (28

października 1965), wyraża jeszcze głębiej stosunek Kościoła do religii niechrześcijańskich,
szczególnie z braćmi Żydami i w stosunku do muzułmanów

„W naszej epoce, w której ludzkość coraz bardziej się jednoczy i wzrasta wzajemna zależność
między różnymi narodami, Kościół tym pilniej rozważa, w jakim pozostaje stosunku do
religii niechrześcijańskich. W swym zadaniu popierania jedności i miłości wśród ludzi, a
nawet wśród narodów, główną uwagę poświęca temu, co jest ludziom wspólne i co prowadzi

ich do dzielenia wspólnego losu.
Jedną bowiem społeczność stanowią wszystkie narody, jeden mają początek, ponieważ Bóg
sprawił, że cały rodzaj ludzki zamieszkuje cały obszar ziemi, jeden także mają cel ostateczny,
Boga, którego Opatrzność oraz świadectwo dobroci i zbawienne zamysły rozciągają się na
wszystkich, dopóki wybrani nie zostaną zjednoczeni w Mieście Świętym, które oświeci

chwała Boga, gdzie narody chodzić będą w Jego światłości.
Ludzie oczekują od różnych religii odpowiedzi na głębokie tajemnice ludzkiej egzystencji,
które jak niegdyś, tak i teraz do głębi poruszają ludzkie serca; czym jest człowiek, jaki jest sens i
cel naszego życia, co jest dobrem, a co grzechem, jakie jest źródło i jaki cel cierpienia, na jakiej
drodze można osiągnąć prawdziwą szczęśliwość, czym jest śmierć, sąd i wymiar

sprawiedliwości po śmierci, czym wreszcie jest owa ostateczna i niewysłowiona tajemnica,
ogarniająca nasz byt, z której bierzemy początek i ku której dążymy…
Kościół spogląda z szacunkiem również na mahometan, oddających cześć jedynemu Bogu,
żywemu i samoistnemu, miłosiernemu i wszechmocnemu, Stwórcy nieba i ziemi, Temu, który
przemówił do ludzi; Jego nawet zakrytym postanowieniom całym sercem usiłują się

podporządkować, tak jak podporządkował się Bogu Abraham, do którego wiara Islamu
chętnie nawiązuje. Jezusowi, którego nie uznają wprawdzie za Boga, oddają cześć jako
prorokowi i czczą dziewiczą Jego Matkę Maryję, a nieraz pobożnie Ją nawet wzywają. Ponadto
oczekują dnia sądu, w którym Bóg będzie wymierzał sprawiedliwość wszystkim ludziom
wskrzeszonym z martwych. Z tego powodu cenią życie moralne i oddają Bogu cześć głównie

przez modlitwę, jałmużny i post.

4 Bóg, sprawca natchnienia i autor ksiąg obydwu Testamentów, mądrze postanowił, by Nowy Testament był ukryty w
Starym, a Stary w Nowym znalazł wyjaśnienie. Bo choć Chrystus ustanowił Nowe Przymierze we krwi swojej (por. Łk
22,20, 1 Kor 11,25), wszakże księgi Starego Testamentu, przyjęte w całości do nauki ewangelicznej, w Nowym
Testamencie uzyskują i ujawniają swój pełny sens (por. Mt 5,17, Łk 24,27, Rz 16,25-26, 2 Kor 3,14-16) i nawzajem
oświetlają i wyjaśniają Nowy Testament. (DV 16)
5 W części przygotowującej do Soboru, kard. Bea przewodniczący „Sekretariatu Jedności chrześcijan” miał za zadanie
wydać deklarację o stosunkach Kościoła z Żydami. Szkice zostały źle przyjęte przez kraje arabskie, które podejrzewały
oficjalne uznanie państwa Izraela. Biskupi Bliskiego Wschodu na Soborze przeciwstawiali się zdecydowanie (1964r.),
bojąc się konsekwencji dla wspólnot chrześcijańskich w swoich krajach. Kard. Bea zaproponował ominąć problem
dodając pewien paragraf o Islamie, na koniec zadecydowano o stworzeniu oddzielnego paragrafu o religiach, niezależny
od ekumenizmu, który stanowił nr 3 z Nostra Aetate (1965r.) (Augusto Tino Negri, I cristiani e l’Islam in Italia, LDC
2001, s. 94).

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Jeżeli więc w ciągu wieków wiele powstawało sporów i wrogości między chrześcijanami i
mahometanami, święty Sobór wzywa wszystkich, aby wymazując z pamięci przeszłość
szczerze pracowali nad zrozumieniem wzajemnym i w interesie całej ludzkości wspólnie
strzegli i rozwijali sprawiedliwość społeczną, dobra moralne oraz pokój i wolność.
Zagłębiając tajemnicę Kościoła, święty Sobór obecny pamięta o więzi, którą lud Nowego

Testamentu zespolony jest duchowo z plemieniem Abrahama.
Kościół bowiem Chrystusowy uznaje, iż początki jego wiary i wybrania znajdują się według
Bożej tajemnicy zbawienia już u Patriarchów, Mojżesza i Proroków. Wyznaje, że w powołaniu
Abrahama zawarte jest również powołanie wszystkich wyznawców Chrystusa, synów owego
Patriarchy według wiary, i że wyjście ludu wybranego z ziemi niewoli jest mistyczną
zapowiedzią i znakiem zbawienia Kościoła. Przeto nie może Kościół zapomnieć o tym, że za

pośrednictwem owego ludu, z którym Bóg w niewypowiedzianym miłosierdziu swoim
postanowił zawrzeć Stare Przymierze, otrzymał objawienie Starego Testamentu i karmi się
korzeniem dobrej oliwki, w którą wszczepione zostały gałązki dziczki oliwnej narodów.
Wierzy bowiem Kościół, że Chrystus, Pokój nasz, przez krzyż pojednał Żydów i narody i w
sobie uczynił je jednością” (Nostra Aetate, 1,3-4).

Z tych i innych Dokumentów, a szczególnie z homilii Pawła VI w dniu zesłania Ducha Świętego w
1964 roku, w której ogłosił założenie Sekretariatu dla Niechrześcijan, rozpoczęły się stosunki nie
tylko z Żydami, lecz ze wszystkimi reprezentantami różnych religii, a w 1974 roku została
ustanowiona „Komisja do stosunków z Islamem”.
W pierwszej części tej katechezy spróbuję wyjaśnić kilka podstawowych aspektów Islamu: życie

Mahometa, tworzenie się Koranu, narodziny Islamu: kilka zdań o rozwoju w świecie i o różnych
prądach obecnych w Islamie aż do naszych czasów, Prawo (Szari‘at) i pięć filarów Islamu.
Z powodu złożoności tematu, pominę omawianie historii oraz minionych i obecnych aspektów
politycznych.
W drugiej części wobec wyraźnego zwrotu, dokonanego przez Sobór Watykański II, zajmę się

pewnymi aspektami Islamu, które są bliskie Chrześcijaństwu i innymi aspektami, które je
jednoznacznie odróżniają.
Celem tej katechezy jest, oprócz podania kilku wstępnych elementów celem podejścia i
zapoznania się z Islamem (co jest dzisiaj bardzo pilne), wskazać pewne kryteria rozróżniania, w
świetle niektórych tekstów Magisterium, aby lepiej zrozumieć i żyć misją, którą Pan zleca nam

dzisiaj, jako chrześcijanom, abyśmy byli świadkami Jego miłości dla wszystkich ludzi, także dla
muzułmanów.
Prośmy Ducha Świętego, aby nas prowadził i pomógł nam zrozumieć i żyć tą obecną historyczną
chwilą i podjąć misję, do której nas wzywa Pan w naszym pokoleniu.

Islam

Aby zrozumieć życie Mahometa i Islam, konieczne jest poznanie środowiska, w którym się urodził
i w którym wzrastał: Półwyspu Arabskiego. Oto kilka wzmianek na ten temat. Dla tego, kto by
chciał zgłębić ten temat, w trakcie katechezy podam krótką bibliografię.

ÓŁWYSEP

RABSKI

„Półwysep Arabski, osiągający czterokrotną powierzchnię Francji, już w starożytności był

miejscem przejścia dla karawan kupieckich z Indii do Morza Czerwonego. W centralnej części
Półwyspu, pomiędzy pustyniami a stepem, znajdowały się kwitnące Oazy, dookoła których
osiedlały się plemienia arabskie i były one punktem odniesienia dla pustynnych plemion
nomadzkich. Mekka, poza tym że była miejscem handlowym na przejściu karawan między

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

północą a południem Arabii, była także siedzibą największego sanktuarium Kaaba, które dzisiaj
wznosi się w środku obwodu wielkiego meczetu nazwanego al-Haram, gdzie tradycja
umiejscawia świętą studnię, o której mówi się, że z niej korzystała Hagar, niewolnica
Abrahama.”

„Kaaba był to budynek prawie sześcienny, którego nazwa po arabsku znaczy „sześcian”.

Rozmiary budynku są: 15m wysokości, 10m szerokości i 12m długości. Na wschodnim
boku Kaaby, na wysokości piersi człowieka został wstawiony „czarny kamień”,
przedmiot kultu. Całość tworzyła pewien panteon, w którym umieszczone były różnego
rodzaju statuy i święte kamienie. Była tam w środku nawet ikona Jezusa i Maryi… Ta
świątynia była centrum jakiegoś kultu pogańskiego, w którym czczono święte kamienie i
bóstwa astralne, itd. Lecz bóg-władca, Allah bo arabsku, bóg stworzyciel, panował nad

innymi bogami. Każdego roku gromadziły się tysiące Arabów na pielgrzymce w
ustalonym czasie”

. „Według tradycji w świątyni Mekki znajdowało się około 360 idoli”

„Trochę bardziej na północ, było kolejne miasto handlowe Jatrib, później nazwane Medyna.
Beduini żyli w poszukiwaniu pastwisk, w ciągłym stanie wojny z tymi, którzy nie należeli do
ich plemienia. Twardość życia na pustyni formowała ich charakter, ich życie społeczne było

oparte na plemieniu i rodzinie. Gościnni, przede wszystkim wobec obcych, ale także
nieprzejednani w krwawych zemstach

. Już wiele wieków przed Mahometem mieszkańcy

pustyni (arabskiej) byli nazwani Izmaelitami

Zupełnie na południu, w obecnym państwie Jemen, o starożytnej cywilizacji, było ustanowione
królestwo królowej Saby.
Na północy, aby zabezpieczyć granicę przed najazdami Beduinów, Imperium Bizantyjskie i
Imperium Perskie pozyskały zaufanie niektórych możnych plemion

”.

„W czasach proroka Islamu, istniały wspólnoty chrześcijańskie na południu Półwyspu
Arabskiego, których korzenie znajdują się w wielkiej Syrii, należące do Chrześcijaństwa
ebionickiego (judaizujące), monofizyckiego, nestoriańskiego, które szukały tu schronienia

6 Jacques Jomier, Para conocer el Islam, Verso divino 2002
7 Paolo Branca, Introduzione all’Islam, San Paolo 1995
8 Ludy, które zamieszkiwały oba imperia (Bizantyjskie i Perskie) okazywały pogardę Arabom, ludowi nomadzkiemu.
Ostatni z historyków łacińskich Ammiano Marcellino, który pisze pod koniec IV wieku, uznawał Arabów za lud
przeznaczony do samozniszczenia i nawet skłonny do zachowywania się jak ptak drapieżca, celem przywłaszczenia sobie
wszystkiego, co znalazł… Opinie tę podziela też św. Hieronim, współczesny Ammianowi… A oto jak Izydor z Sewilli,
wielki erudyta i encyklopedysta późnej starożytności, współczesny Mahometowi, podsumowuje chrześcijański punkt
widzenia: „Saraceni żyją na pustyni. Są nazywani również Izmaelitami, jak uczy Księga Rodzaju, dlatego że pochodzą od
Izmaela. Są nazywani także Hagareńczykami, dlatego że pochodzą od Hagar. I jak powiedzieliśmy, nazywają się
Saracenami, dlatego że kłamiąc twierdzą, że pochodzą od Sary”. „…To ludzie niebezpieczni, to ludzie niemili, ale
pożyteczni, jeśli trzyma się ich na bezpieczną odległość…” (Cytat z: Richard Fletcher, Cristianesimo e Islam a confronto,
Corbaccio Editore, Milano 2003).
9 „Izmaelici: Półwysep Arabski według tradycji biblijnej, a potem Ojców Kościoła pierwszych wieków, był
zamieszkiwany przez potomków Izmaela, syna Abrahama i Hagar, jego niewolnicy. Jak podaje Księga Rodzaju, także
Izmaelowi Bóg dał swoje błogosławieństwo: „Po czym Anioł Pański oznajmił: „Rozmnożę twoje potomstwo tak bardzo,
że nie będzie można go policzyć”. I mówił: „Jesteś brzemienna i urodzisz syna, któremu dasz imię Izmael, bo słyszał Pan,
gdy byłaś upokorzona. A będzie to człowiek dziki jak onager: będzie on walczył przeciwko wszystkim i wszyscy –
przeciwko niemu; będzie on utrapieniem swych pobratymców”. (Rdz 16,10-12). Biblia Jerozolimska w przypisie do 12
wiersza podaje: „Potomkami Izmaela są Arabowie z pustyni, niezależni i włóczędzy jak dziki osioł”.
10 Por. Felix M. Parcja, Islamologia, Editorial Razon y Fe, Madrid 1952-1954. To studium na temat Islamu, w dwóch
tomach, jest jednym z najbardziej poważnych i kompletnych, które znaleźliśmy. Bardzo pożyteczne dla tego, który by
chciał zgłębić wiedzę Islamu, ponieważ liczna produkcja wydawnicza współczesna z trudem przedstawia w
systematycznej i udokumentowanej formie historię Islamu od początku aż do współczesności.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

przed prześladowaniami, po potępieniu arianizmu

przez Sobór Nicejski (327r.) i przez

Sobór Konstantynopolitański (535r.) przeciwko monofizytom, chrześcijanie bizantyjscy
żyli w Mekce jak rzemieślnicy. Bardziej znanym wyznaniem chrześcijańskim pierwotnym
muzułmanom byli nestorianie. Znajomość Chrześcijaństwa ze strony tych samych
wierzących chrześcijan była częściowa, oprócz niektórych z pośród kleru i mnichów.

Nauka była za bardzo abstrakcyjna, niemożliwa do zrozumienia dla Arabów

YCIE

AHOMETA I KSZTAŁTOWANIE SIĘ

ORANU

Mahomet, z plemienia Kurajszytów, już od urodzenia jest naznaczony cierpieniem i finansową
kruchością. Ojciec umiera przed jego narodzeniem, około 570/580 roku, a kiedy Mahomet ma
sześć lat, umiera jego matka. I tak jest pilnowany i wychowywany przez dziadka, a po jego śmierci,
przez wujka ze strony ojca Abu Taliba, który go przyjmuje jako pomocnika w swych sprawach. W
wieku 20 lat pracuje dla pewnej bogatej wdowy, Chadidży, 20 lat starszej od niego, która zleca

jemu swoje handlowe karawany.
Po pewnym czasie Chadidża poślubia Mahometa.
Mekka była wtedy centrum pielgrzymek i jednocześnie centrum handlowym, gdzie różne
karawany przybywały tak z północy jak i z południa Arabii.
W tym środowisku Mahomet dojrzewa do nawrócenia na monoteizm i zaczyna poważną walkę

przeciw idolatrii i politeizmowi.
Według niektórych niedawnych studiów

, Mahomet od dzieciństwa miałby być wychowany przez

pewnego kapłana o imieniu Waraka, w którego szkole miałby pozostać aż do wieku 40 lat, czyli aż
do śmierci mnicha. Mnich Waraka miałby przetłumaczyć teksty Starego Testamentu i Ewangelii
Hebrajczyków na język arabski, i w zgodzie Chadidżą miałby przygotować Mahometa, by był jego

następcą jako głowa wspólnoty chrześcijańskiej Nazarejczyków.
W tym samym czasie Mahomet ma styczność z pewnymi wspólnotami żydowskimi, także
schizmatyckimi, tak w Mekce jak i w różnych podróżach karawanami przemierzając Półwysep
Arabski aż na północ, do granicy z Syrią. W kontakcie z różnymi mnichami i wspólnotami
chrześcijańskimi Nazarejczyków

, których mnich Waraka był zwierzchnikiem, poznaje Ewangelię

Mateusza, bardzo prawdopodobnie w wersji arabskiej, zwanej „Ewangelią Hebrajczyków”

Wspólnota Nazarejczyków była wspólnotą heretycką i uznawała tylko samą Ewangelię
Hebrajczyków (według niektórych opartą na Ewangelii Mateusza), i nie uznawała Jezusa
Chrystusa jako Syna Bożego lecz tylko jako wielkiego proroka.
W ten sposób Mahomet w swojej młodości i później jako dorosły poznaje różne elementy tradycji

hebrajskiej i Chrześcijaństwa i wyraża wiele razy swoje zgorszenie niekonsekwencją przede
wszystkim u chrześcijan, których znał, między tym co mówią, a tym co robią.

11 Kościół pierwotny, przede wszystkim w spotkaniu z filozofią grecką, miał trudność w wyrażaniu dwóch
podstawowych tajemnic wiary chrześcijańskiej: Tajemnica Trójcy Świętej i Wcielenia. Co się tyczy Wcielenia dwie
herezje je zanegowały: najpierw Ariusz, następnie Nestoriusz, którzy zanegowali praktycznie bóstwo Jezusa Chrystusa
oraz monofizytyzm, ci, którzy twierdzili, że Jezus Chrystus był prawdziwym Bogiem, ale nie człowiekiem, że miał
tylko wygląd człowieka. Sprawa była poważna. Jak stwierdził św. Atanazy: „Jedynie Bóg wcielony mógłby przywrócić
człowieka upadłego do pierwotnego stanu – bycia obrazem Boga.
12 Augusto Tino Negri, I cristiani e l’Islam in Italia, Elledici, 2001, s. 85.
13 Por. Joseph Azzi, Le Pretre et le Prophete, aux sources du Coran, Paris, Maisonneuve et Larose 2001 – Alle fonti del
Corano, Chirico, Napoli 2004.
14 „Nazarejczycy, sekta żydów języka aramejskiego, heretycy względem judaizmu talmudycznego oraz względem
Chrześcijaństwa, przywiązani w sposób rygorystyczny do samego prawa mojżeszowego, wrodzy względem każdego
późniejszego komentarza (Talmud) i przeniknięci mesjańskim duchem. Inicjatorzy tej sekty mogliby być u początków
redakcji nieodnalezionego tekstu w języku arabskim, inspirującego Sury Koranu” (Laurent Lagartempe, Petit Guide du
Coran, Editions de Parias, 2003).
15 Tak zwana „Ewangelia Hebrajczyków” zaginęła i dlatego jest nam dzisiaj nieznana.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Innym ważnym faktem, który miałby naznaczyć życie Mahometa

byłyby okresy 40 dni i 40

nocy, które przez około 15 lat miał przeżywać każdego roku w jaskini z mnichem Waraką

(od

których miałyby pochodzić 40 dni Ramadanu), zanurzony w modlitwie, w czytaniu tekstów
świętych przetłumaczonych na arabski, w medytacji i w ciszy. W tej właśnie jaskini pewnej nocy
(Noc Przeznaczenia) miał otrzymać wizję Archanioła Gabriela, który miał mu objawić – w

pojedynczej wizji – cały Koran: „Mahomecie, jesteś posłańcem Allaha – słyszy wiele razy
powtarzane przez Gabriela – a ja jestem Gabrielem”. Pierwszym, kto uwierzył w jego misję był on
sam, poźniej wspierany przez żonę Chadidżę, pierwszą której powierzył objawienie, a później
przez kapłana Warakę.
W kolejnych 22 latach dalej Archanioł Gabriel miał mu dyktować w imieniu Boga resztę objawień,
które dzisiaj stanowią Koran.

Koran

„Koran (al-Qur’án, oznacza Recytację) nie jest dziełem Mahometa, ale jest księgą objawioną
przez Allaha prorokowi Mahometowi przez anioła. Pochodzi ona od wzoru przechowywanego
w niebie zwanego „Matką Księgi”. Allah „spuścił” ją na Mahometa pewnej „błogosławionej
nocy”, a później objawił sukcesywnie we fragmentach, tak że fragment późniejszy może
unieważnić wcześniejszy.
Koran to „Słowo Allaha”: jest zatem „nieomylny” i żaden człowiek nie może go naruszać. Jest

on „nie do naśladowania” i potwierdza prorockie przekazy zawarte w poprzednich księgach,
czyli w Torze (Prawie) żydowskiej i w al-Indżil (Ewangelia, cały czas w liczbie pojedynczej).
Koran jest złożony ze 114 rozdziałów zwanych Sura, z których każda jest podzielona na
wersety (zwane ayát czyli „znaki” lub cuda Allaha). Sury nie są ułożone ani chronologicznie,
ani w porządku logicznym, lecz według ich długości: tak, że sura 2 – pierwsza zwana Fatiha

(Otwierająca), która ma tylko z 7 wersetów należy traktować osobno – liczy 286 wersetów,
podczas gdy sura 114, ostatnia, liczy tylko 6”

Aby zrozumieć Koran należy poznać główne etapy życia Mahometa podczas 20 lat, w których
miał otrzymywać różne objawienia zebrane później w rozdziałach, zwanych „Surami”, objawienia,
które odpowiadały na różne historyczne sytuacje.
Z tego powodu naukowcy rozróżniają w ogólności różne trzy etapy życia Mahometa i jego misji
do Mekki a potem czwarty etap jego życia w Medynie. Każdemu etapowi odpowiadają różne
objawienia zbierane sukcesywnie w „Surach”, które mają odpowiadać różnym sytuacjom, są często
między sobą sprzeczne. Aby rozwiązać te sprzeczności niektóre grupy muzułmanów uważają
ostatnie „sury” (z okresu Medyny) za unieważniające poprzednie. Lecz nie wszyscy są zgodni,

dlatego interpretacje różnią się.
Pierwszy okres w Mekce (612-615): eschatologia, monoteizm, sprawiedliwość socjalna.

„W tym pierwszym okresie, Mahomet był dosyć daleko od idei założenia jakiejś nowej
religii. Nie uważał się za nic innego jak „nadhir”, napominającego, pierwszego posłanego do
swego ludu, by błagać swych pobratymców, aby zostawiając łatwe życie, myśleli o zbliżaniu się

nieuniknionego sądu, opisanego mocnymi obrazami… Jego propaganda, najpierw prywatna, a
później publiczna, daje mu sporą liczbę adeptów… pomiędzy którymi żona Chadidża, kuzyn

16 Wszystkie wiadomości o życiu Mohammeda, jak i o pierwszym ustnym przekazie Koranu, są przybliżone z powodu
braku danych historycznych, które pojawiają się dopiero kilkanaście lat po jego śmierci. Pierwsza biografia Mohammeda
została napisana przez Ibn Ishaq (704-768), około roku 750.
17 Por. Josph Azzi, Op. cit., s. 59.
18 Giuseppe de Rosa, S.I., “Quello che i musulmani oggi pensano di Gesù e dei cristiani”, w: La Civiltà Cattolica, 2
czerwca 2001, s. 454.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Ali i Abu Bakr, jego przyszły szwagier. Natomiast jego wujek opiekun, Abu Talib, nie chciał
nigdy przyjąć Islamu…
Do eschatologicznych napomnień nie wahał się dodać tezę o monoteizmie przeciwko idolatrii
Mekki. Wiara w Allaha, jedynego boga, jest pierwszym obowiązkiem wyznawcy; do nich
należy również modlitwa i pomoc sierotom i wdowom”

„Rada zwierzchników plemienia Kurajszytów (do którego należy Mahomet) uznało nową
doktrynę za niebezpieczną… Wyznawanie jedynego Boga oraz pozostawienie politeizmu i
idolatrii zniszczyło plemienną strukturą oraz zepsuło społeczne i handlowe relacje w mieście.
Wobec rosnącego niezadowolenia i wrogości, w 615 roku, dwie grupy muzułmanów są
zmuszone schronić się w Abisynii gdzie zostali przyjęci przez chrześcijan koptyjskich, jako
braci tej samej tradycji religijnej”

W tym pierwszym okresie Mahomet czuje się bardzo bliskim tradycji „ludów księgi”, jak on
nazywa żydów i chrześcijan, a zatem liczy na ich wsparcie w misji wpajania monoteizmu.
Pierwsze 40 Sur, z pierwszego okresu, nie są ułożone w jakimś porządku w Koranie. Mają
charakter duchowy, dosyć bliski duchowi tradycji judeochrześcijańskiej, podkreślając zbliżanie się
sądu Boga, zapraszając do nawrócenia na czysty monoteizm i zachęcając do praktyki jałmużny

względem najbardziej potrzebujących. Zarzuty względem bogatych na korzyść
wykorzystywanych i wydziedziczonych ubogich przywołują prorocki styl proroka Amosa.
Drugi okres w Mekce (615-619): Prorocy
W roku 616 Kurajszyci (plemię do którego należał Mahomet) proklamują edykt wykluczający
muzułmanów z życia społecznego i ekonomicznego… Z powodu prześladowań odbywa się

pierwsza emigracja około 80 muzułmanów do chrześcijańskiego królestwa Etiopii, przyjętych
serdecznie przez Negusa. Mahomet pozostaje w Mekce.

W roku 618 nawrócenie na Islam Hamzy i Umara (Omara), dwóch osobistości miasta,
oznacza wielki przełom dla integracji Islamu. W roku 619 zwierzchnicy Mekki unieważniają
edykt wykluczający: było to pierwsze moralne zwycięstwo Mahometa.
Jego przepowiadanie staje się od tego czasu publiczne i otwarte, pełne odnoszeń do starych
proroków biblijnych i z pewną sympatią dla „ludów księgi”, żydów i chrześcijan. Przepowiada
jedyność Boga, tematy o stworzeniu, kładzie nacisk na eschatologię i zapłatę ostateczną.
Przedstawia się jako ‘rasul’, prorok, a swoje przesłanie jako arabską wersję wiekuistego
przesłania Boga.

W 40 nowych Surach tego okresu, by potwierdzić swoją misję posłańca Bożego, Mahomet
odwołuje się do figur i faktów Starego Testamentu i Ewangelii Mateusza, do życia Jezusa Chrystusa
i Maryi.

Jego przepowiadanie, w tym okresie, jest skierowane przede wszystkim do członków jego
plemienia, kurajszytów, którzy są politeistami. Jego największym wysiłkiem jest zatem to, by
utwierdzić monoteizm. Dlatego tylko w niektórych wersetach – 57 w sumie – mówi o Jezusie i

o jego Matce. Oni znajdują się głównie w surze 19 – zwanej „surą Maryi” – w której mamy
pierwszą koraniczną wersję historii zaczerpniętych z ewangelii apokryficznych, ale i z jakimś
nieprecyzyjnym odniesieniem do Ewangelii Łukasza (1,26-38), dotyczących Jana Chrzciciela,
Maryi, w której potwierdza się dziewicze poczęcie Jezusa, oraz samego Jezusa, nazywanego
„synem Maryi”

19 Por. Felix M. Pareja, Islamologia, s.70.
20 Juan de Mena, Reflexiones sobre el Islam, Rabat mayo 2002. Pro manuscripto.
21 Por. Giuseppe de Rosa, Op. cit.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

W ten sposób Mahomet myślał zyskać wsparcie żydów i chrześcijan Nazarejczyków. Ton tych Sur
jest perswazyjny, by spróbować przekonać żydów i chrześcijan do zaakceptowania go jako
„przypieczętowanie” wcześniejszych Proroków. Przeciwko Beduinom i tym, którzy trwają w
idolatrii i nie przyjmują jego przesłania, jak już wcześniej w pierwszych 40 Surach, są skierowane
liczne zarzuty oraz groźby przekleństw i strasznych kar

Mahomet w tym czasie przedstawia się jako kontynuator dzieła Proroków wcześniejszych: nie
zamierza obwieszczać jakiegoś nowego lub dodatkowego objawienia, lecz potwierdzić objawienie
Starego i Nowego Testamentu, jako posłaniec od Boga, by przywrócić główne przesłanie czystego
monoteizmu, zepsutego i sfałszowanego najpierw przez żydów, a później przez chrześcijan.
Nota na temat biblijnych odniesień w Koranie:
Należy zauważyć, że odniesienia do osób (Noe, Abraham, Izaak, Mojżesz, itd.… wszyscy

nazywani jednakowo imieniem Proroków, włącznie z Jezusem, synem Maryi) i do wydarzeń
Starego Testamentu i Ewangelii, są figurami, wydarzeniami i słowami całkowicie oderwanymi od
kontekstu historycznego Historii Zbawienia. Bardzo prawdopodobnie Mahomet, o którym uważa
się, że nie umiał pisać ani czytać, znał „tradycje judeochrześcijańskie” przekazane ustnie. On sam
miałby przekazać po trochu swoje różne objawienia ustnie swoim uczniom; dlatego w Koranie

prawie nie ma żadnego bezpośredniego odniesienia do tekstu biblijnego pisanego. To rzuca światło
na jego źródła i tłumaczy też ton, w którym te opowiadania są dostosowane do jego prorockiej
wizji.
Nie można zatem powiedzieć, jak twierdzą niektóre teksty islamskie i też chrześcijańskie, że
Islam zalicza do ksiąg świętych Stary Testament i Ewangelię. Muzułmanie zawsze twierdzili, że

nasze współczesne teksty biblijne nie są ‘autentyczne’, a zatem nie mają do nich zaufania i nie są
one przez nich uważane za potwierdzające. Uznają oni za autentyczne jakąś hipotetyczną Torę i
jakąś hipotetyczną Ewangelię, które już nie istnieją.
Koran zatem dla muzułmanów praktycznie zastępuje Pisma Święte i staje się dla nich jedynym
kluczem interpretacyjnym. Będąc uważanym za „Słowo Allaha” staje się jedynym kryterium

prawdy: to co zgadza się z Koranem jest prawdziwe, to co się odróżnia - jest fałszywe.
Trzeci okres w Mekce (619-622): Boska wszechmoc

Sytuacja staje się nie do zniesienia dla Mahometa i jego towarzyszy. Rok 619 to rok cierpienia
i żałoby, to rok nazwany „żałobnym”: umierają ci, którzy najbardziej wspierali Mahometa,
Chadidża, jego żona, która była dla niego szczególną osobą i wsparciem pod każdym

względem i która go podtrzymywała w momentach trudności. Umiera też wujek Abu Talib,
który mu udzielał ochrony. Ludność Mekki nadal w niego nie wierzy, liczba wierzących nie
dochodzi do 200 osób, spośród których niektórzy mają pokusę wycofać się. W tym roku
Mahomet ma dwie bardzo ważne wizje, „podróż” i „wniebowstąpienie”. Pewnego ranka
ogłosił, że w nocy został uniesiony przez Boga ze świętego meczetu Ka’aba aż do świątyni w
Jerozolimie, gdzie został wzniesiony do nieba. Podczas wniebowstąpienia Mahomet miałby

spotkać różnych proroków otrzymując potwierdzenie swojej misji, a wreszcie, chyba, miałby
mieć wizję Boga, co jest faktem dyskusyjnym wśród muzułmanów.
Podczas tego okresu Mahomet skupia się na doktrynie o wszechmocy bożej, boskim darze
wiary i na inicjatywie Boga, który otwiera serce człowieka, by uwierzył w Islam.

22 „Ostatnie 55 Sur, krótkie strofy po kilka wersetów, są często bezpośrednio zainspirowane tematami
ewangelicznymi. Temat końca czasów jest najczęściej powracającym. Inne tematy natomiast dotyczą moralności,
mądrości lub innej cnoty: woleć tamto życie, być umiarkowanymi; obojętnymi na oszukujące bogactwa, praktykować
dar z dóbr, być cierpliwymi i wytrwałymi; zapłata Boga dla tego, kto opanowuje gniew, zapomina zniewagi, prosi o
przebaczenie… Miejcie wiarę…, bądźcie pobożni…, bądźcie sprawiedliwi i szczerzy…, bądźcie pokorni i wdzięczni…,
bądźcie cnotliwi…, bądźcie dobrzy…, wytrwali…, nie lękajcie się (Laurente Lagartempe, Petit guide du Coran, Editions de
Paris, 2003, pag. 109-121). Idealna książka, by być wprowadzonym do czytania i rozumienia Koranu.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

5 Sur tego okresu ma charakter przeważnie eschatologiczny.
W roku 622 Mahomet udaje się z niektórymi ze swoich towarzyszy do rolniczego centrum
Jatrib, zwanego później Medyną, 300 km na północ. Ten fakt, znany jako „Hidżra”, oznacza
narodzenie pierwszej wspólnoty muzułmańskiej (jako Państwo), zwanej „Umma” i początek
kalendarza muzułmańskiego

Termin „Umma”: oznacza ideał „wspólnoty muzułmańskiej”, składającej się z wierzących,
którzy przyjęli „wołanie” Mahometa, i akceptują całkowite poddanie Bogu. Do tego
ideału „wspólnoty islamskiej” (jako jedność między religią a państwem) zwanej „Umma”

będą się odwoływać różni reformatorzy Islamu aż do naszych czasów: stały ideał, by
stworzyć z całej ludzkości jedną tylko „wspólnotę muzułmanów” wierzących i
poddanych woli Boga

Nota na temat „Wołania” (Da’awa)
Tutaj chciałbym zaznaczyć, że podczas gdy dla nas chrześcijan „wiara rodzi się z obwieszczenia
kerygmatu”, z wydarzenia męki, śmierci, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Jezusa Chrystusa,
by wyzwolić nas z niewoli zła i dać nam przebaczenie grzechów w darze Ducha Świętego, który
czyni nas dziećmi Boga, który woła w nas „Abba, Ojcze!”; dla Mahometa i dla Islamu istotnym jest

„wołanie” ze strony Boga, by zostawić idole świata i by poddać się Bogu, (to jest
pierwszorzędnym znaczeniem słowa ‘islâm) uznając Mahometa za ostatniego, „przypieczętowanie”
Proroków posłanych przez Boga.
To „wołanie” ze strony Boga, dokonuje się także poprzez przepowiadanie, w którym posłaniec,
od początku Mahomet, który uznaje się za zwykłego, jak wszyscy, człowieka (naśladowany potem

przez wielu innych), ma obowiązek „wołania” wszystkich ludzi we wszystkich czasach.
Rozprzestrzenienie się Islamu, dokonane także dzięki wielu wojnom i manewrom politycznym,
odbyło się w przeszłości i przychodzi także dzisiaj poprzez tych „wędrownych głosicieli”, którzy
rozciągają owo „wołanie” na wszystkie strony świata

Czwarty okres: Mahomet w Medynie (622-632): narodzenie Islamu: Państwo Teokratyczne

„Hidżra” jest aktem emigracji, odłączenia się od własnego plemienia, zawierała w sobie
wyrzeczenie się każdego prawa czy gwarancji protekcji z jego strony; mogłaby być porównana
do wyrzeczenia się narodowości.
Hidżra Mahometa, jest zatem emigrowaniem z Mekki, a nie ucieczką, jak niesłusznie
tłumaczyło, nawet jeśli w idei emigracji można rozważać pewien element ucieczki. Przy końcu

września roku 622 roku Mahomet wraz z niektórymi zwolennikami

dociera do miasteczka

Jatrib. Od tego momentu miasteczko będzie się nazywać Medyna czyli „miasto proroka”.

23 Juan de Mena, Op. cit., s. 4-5.
24 „Umma”: „wspólnota”, „naród”. Termin koraniczny, który ma zawsze mocne znamiona religijne. Wskazuje w
szczególności na naród islamski, który przekracza wszelkie ograniczenie terytorialne czy polityczne. W klasycznej
myśli islamskiej rzeczywiście nie istnieje pojęcie terytorialności ani pojęcie „narodu” w rozumieniu zachodnim.
Nowoczesny termin watan, „ojczyzna”, jest jedynie neologizmem utworzonym w XIX w. i oznacza w rzeczywistości
„miejsce, gdzie się mieszka”.
25 Cherubino Mario Guzzetti, Islam, Dizionari San Paolo, Cinisello Balsamo 2003, pod hasłem: Umma.
26 Według świadectwa różnych misjonarzy, ci wędrowni głosiciele, od lat są bardzo aktywni przede wszystkim wśród
narodów Afryki środkowo-wschodniej. Organizują masowe spotkania Afrykańczyków, z megafonami, muzyką,
przepowiadają z Biblią w ręku, czytając teksty biblijne wyciągnięte z Koranu i demonstrując fałsz przepowiadania
misjonarzy katolickich. Ten typ masowego i entuzjastycznego przepowiadania, wraz z pomocą i świadczeniami
finansowego typu, zdobywają dla Islamu wielu Afrykańczyków, którzy łatwo pozostawiają Chrześcijaństwo dla tej
łatwiejszej i bardziej dochodowej religii.
27 Względem zwolenników, którzy uwierzyli w przepowiadanie monoteistyczne Mahometa i zostawili wszystko, by go
naśladować, wyrzekając się nawet własnego plemienia, do którego należeli, Mahomet będzie miał zawsze pewne
szczególne uznanie. Między nimi znajdują się pierwsi następcy Mahometa (kalifowie). Wraz z „odłączeniem się”

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Mahomet przybył do Medyny ufając we wsparcie bogatych Żydów, licznych i wpływowych.
Innowacje, które wniósł do rytuału (by modlić się będąc zwróconymi ku Jerozolimie) mogą
być wytłumaczone zręcznym ruchem w kierunku ich uczuć.
Lecz kiedy Żydzi zdali sobie sprawę jak Mahomet był bardzo źle zorientowany w kwestiach
biblijnych, popełnili najgorszy błąd: wyśmiewali się z niego. To wyśmianie miało mieć

niespodziewane przez nich konsekwencje, ponieważ stworzyli sobie nieugiętego wroga;
ponadto postawiło Mahometa w najtrudniejszej sytuacji jego życia, a w konsekwencji stało się
przyczyną sprawczą odróżnienia się Islamu jako religii oddzielnej od hebrajskiej czy
chrześcijańskiej.
Mahomet znalazł się przed faktem, że opowiadania biblijne, przekazane bez przekłamania z
„Niebiańskiego stołu dobrze strzeżonego”, nie uzyskiwały u żydów tego potwierdzenia, do

którego wiele razy się odwoływał. Przyznać się do swego błędu przed swoimi pogrążyłoby go
bez ratunku. Zabraniało mu tego jego własne przekonanie.
Zaczął więc oskarżać żydów i chrześcijan o sfałszowanie otrzymanego objawienia. Nie mógł
wykazać swego twierdzenia, ale jego autorytet wystarczał dla zwolenników, którzy nie
umieli czytać ani Biblii ani Ewangelii, a nawet dzisiaj nie przeszkadza muzułmanom, że nie

umieją czytać.
Zmieniając tak swoje sympatie we wrogość, Mahomet nie chciał ogłaszać się założycielem
nowej religii, ale po prostu odnowicielem pierwszego objawienia, kontynuatorem czystej
religii Abrahama, który nie był „ani chrześcijaninem ani żydem”

, ale którego żydzi i

chrześcijanie uznawali za patriarchę.
Izmael, syn Abrahama, był przodkiem arabów. Razem ze swym ojcem, ze zrządzenia Allaha,
zbudował Kaa’bę. W ten sposób Mahomet przedstawiał Islam jako religię narodową,
wpływając na własną miłość narodową. Aby uwrażliwić wszystkich na ten nowo podjęty
kierunek, ostentacyjnie zmienił „kibla”

, orientację w trakcie modlitwy, która aż do wtedy

była w stronę Jerozolimy, a od tego momentu miała być w stronę Mekki, o której zdobyciu

już myślał.
W każdym bądź razie, z uczuciem realistycznym, Mahomet miał zdać sobie sprawę, że jego
celem natychmiastowym miałoby być połączenie różnych elementów politycznych Medyny w
jednym elastycznym bloku, i dlatego musiał na razie nie zwracać uwagi na różnice religijne.
W efekcie wydał zarządzenie (słynna „Konstytucja Medyny”), według którego wszyscy

mieszkańcy Medyny stanowili jedną Ummę, jedną wspólnotę polityczną, której głową był
Mahomet. Każda z grup współstanowiących zachowywała własną osobowość i własne
wierzenia religijne. Nie ma żadnej klauzuli, która wspominałaby obowiązek przyjęcia
Islamu. Wszyscy muszą uczestniczyć we wspólnej obronie i mają prawo być chronionymi
przez innych; trybunał Allaha przez Mahometa sądzi w ostatecznej instancji. Wewnątrz tej
wspólnoty zawiera się grupa muzułmanów, bardziej zwarta i o ściślejszej dyscyplinie, jako

mniejszość uzurpująca sobie władzę.
Żeby polepszyć sytuację ekonomiczną „emigrantów z Mekki”, jak również by zapewnić
pewny fundament swojemu rządowi i umożliwić realizację swoich planów, Mahomet
potrzebuje rozwinąć politykę pozyskiwania w szerokiej skali. Z Medyny mógł łatwo wyjść, by

zachodzącym przy „Hidżra”, Mahomet łamie tradycyjne prawa plemienne, dając początek nowemu elementowi
spoistości, wyższemu i powszechnemu: wiara w jedynego Boga i w jego wysłannika.
28 „Abram nie był ani żydem ani chrześcijaninem: był człowiekiem sprawiedliwym (hanif), który się poddał Bogu, a nie
był idolatrą” (Sura 3,67).
29 W meczecie kibla jest wyznaczona przez mihrab (rodzaj wnęki) (Cherubino Mario Guzzetti, Islam, Dizionari San
Paolo, Cinisello Balsamo 2003, pod hasłem: Qibla)

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

przeciąć drogę bogatym karawanom w drodze do Mekki. Jedyną trudnością było
usprawiedliwienie ohydnego charakteru ataku w czasie pokoju. (Rzeczywiście już we
wcześniejszej tradycji pogańskiej karawany pielgrzymów na drodze do Mekki nie mogły być
zaatakowane, a także były oznaczone czasy i miejsca „święte”, w których napady i wojna
były zabronione).
Jednym z tych pierwszych napadów, zrealizowanym z wypracowaną premedytacją, w
którym naruszono niepamiętny zwyczaj czasów i miejsc świętych, był przeciw karawanie
zaatakowanej w Nabla, niedaleko od Mekki. Gdy w Medynie dowiedziano się o tym fakcie,
wrażenie było aż tak negatywne, że Mahomet opóźnił rozdzielenie zdobyczy. Najlepszą
obroną była ofensywa, by uwolnić Ka’aba od władzy idolatrów…
Przygotowawszy tak dusze Mahomet mógł pokonać z trzystu swoimi oddział tysiąca ludzi

przy studniach Badr, zdobywając wielki łup. Od tego wydarzenia w Islamie rozpowszechniła
się sława „cudu Badr”. Allah potwierdzał misję Mahometa, brał aktywny udział na jego
korzyść, zniszczył plany przeciwników; odtąd nie trzeba było liczyć ilości, stu pokonało
tysiąc. Tak narodził się „dżihad”, wysiłek, święta wojna.

Nota na temat Dżihadu

„Dżihad (Jihàd). Często tłumaczone jako „święta wojna”, oznacza w rzeczywistości
„wysiłek”, by zatriumfowała sprawa boża, czyli Islam, i wskazuje przeto na różne
sposoby działalności. Według klasycznej tradycji wierzący może prowadzić dżihad
„sercem, językiem lub mieczem” ale głównym sposobem jest ten pierwszy, zwany też
„dżihadem większym” (aljihad al-akbar), czyli walką przeciw własnym złym

skłonnościom.
Od dżihadu pochodzi słowo mudżahedin (mujîthidîn), stosowane szczególnie by
wskazywać fundamentalistów zaangażowanych w walce zbrojnej a także w akcjach
terrorystycznych przeciw tym, którzy są uważani za przeciwników Islamu, jak: ludzie
zachodu, żydzi oraz ich zwolennicy. Pojmowanie dżihadu jako walki zbrojnej dla sprawy

bożej sięga czasu pierwszych ekspedycji wojskowych Mahometa przeciw mieszkańcom
Mekki i inspiruje się napadem (ghazàh) Arabów przedislamskich. Później Koran wyraża
się, szczególnie w 2,190-194 i 9,29, aby określić sposoby praktyczne. Dżihad, to
obowiązek całej wspólnoty islamskiej (fard al-ki fdya), w odróżnieniu od modlitwy,
postu i pielgrzymki do Mekki, które są obowiązkami osobistymi (fard al-'ayn). Dla

niektórych grup szyickich, jak dla imamitów i charydżytów, dżihad stanowi szósty „filar
Islamu”. „Lud Księgi” który poddaje się i płaci podatek (dżizja) ma być oszczędzony, ale
wszystkich innych nie-muzułmanów trzeba zwalczać. Jeżeli nie nawracają się na Islam,
można ich zabić lub wziąć do niewoli. Z państwami nie-muzułmańskimi można zawrzeć
tylko tymczasowe zawieszenie broni, a nie stały pokój. Trzeba dodać, że Koran ukazuje
niezwykły zmysł tolerancji religijnej (przynajmniej teoretycznej); twierdzi więc, że nie

może istnieć przymus w religii (2,256) i że każdy musi zachować swoją religię (109,1-6),
ponieważ nikt nie może uwierzyć bez pozwolenia Boga (10,99-100). Jest to jednak
postawa uwarunkowana pewnością, że Islam jest najlepszym narodem (3,110) do
którego należy ostateczne zwycięstwo (48,28), tak więc wierzący muszą być twardzi
wobec niedowiarków i mili wobec siebie (48,29)

Mahomet (po wielu atakach i napadach) wykorzystał pewien zbieg okoliczności (oskarżenie o
zdradę), by rozprawić się z różnymi grupami przeciwników i by używając siły broni wypędzić
z Medyny Żydów Kajnuka (jedno z trzech plemion hebrajskich w Medynie), mimo

30 Cherubino Mario Guzzetti, Islam, Dizionari San Paolo, Cinisello Balsamo 2003, pod hasłem: Gihàd.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

ustanowionej krótko wcześniej konstytucji w ich obronie i bez możliwości pomocy ze strony
żydów z Medyny. Wszystko to, co posiadali zostało skonfiskowane.
Później Mahomet skorzystał z kolejnego pożytecznego zbiegu okoliczności, by uregulować
ostateczny rachunek z żydami z Medyny, tym razem atakując plemiona Kurajza. Ci poddali się,
a Mahomet rozkazał zabić wszystkich mężczyzn, uznając za niewolników dzieci i kobiety, a

wszystkie ich dobra skonfiskował. Tylko jeden Żyd stał się muzułmaninem i tak uratował
życie.
W szóstym roku swoich rządów Mahomet stwierdził, że miał wizję, w której otrzymał klucze
Ka'aby. Z tego powodu wezwał wszystkich do ekspedycji do Mekki. Po wielu próbach, w roku
630, Mahomet pod pretekstem przekroczenia prawa przez niektóre plemionia, pojawił się pod
Mekką z licznymi siłami i wkroczył do miasta bez żadnego oporu. Jego wejście było

pokojowe, ponieważ nie przyszedł, aby niszczyć, lecz by panować i przekupić swoją hojnością
najbardziej opornych… Rozkazał tylko zniszczyć symbole idolatrii i zamordować niektórych
mieszkańców Mekki, którzy stali się szczególnie nienawistni.
Mahomet oddaje się od tego momentu rozszerzaniu kręgu swojej władzy w Medynie, okazując
się tak straszliwym wobec przeciwników, jak pobłażliwym wobec poddanych. Ogólną

tendencją jest to, by powiększać rzesze muzułmanów, lecz jakość tych, którzy się nawracają,
nie jest już tak bezwarunkowa jak pierwszych, ani też nie można powiedzieć, że popchnęło ich
przekonanie religijne, jak uznaje to nawet sam Koran.
Mahomet nie brał udziału w pielgrzymce przy końcu dziewiątego roku, lecz rozkazał
opublikować w niej ultimatum, zawarte w Koranie, na początku dziewiątej Sury, według

którego dano poganom czas czterech miesięcy, by przyjęli Islam; po tym czasie muzułmanie
musieli walczyć z nimi, gdziekolwiek by się znaleźli. Oprócz tego pielgrzymki i Ka’aba
zostały zarezerwowane wyłącznie dla muzułmanów. (Od czasów Mahometa zostanie
zbudowany wokół Ka’aby wielki meczet, który przyjmuje miliony pielgrzymów aż do
naszych czasów).
Rozwiązawszy ostatnie trudności, będąc zwycięzcą pokonanego pogaństwa, Mahomet
poprowadził pielgrzymkę dziesiątego roku, zwaną „Pożegnalną”, ponieważ była ostatnią.
Ryty, które w trakcie niej spełniał, przekazane troskliwie, stały się normą przestrzeganą aż do
naszych czasów. Tradycja przypisuje mu zwycięską mowę wygłoszoną na końcu pielgrzymki,
której echo znajduje się w dziewiątej Surze.
Powróciwszy do Medyny Mahomet przygotował się do ekspedycji na granice bizantyjskie, by
zemścić się za klęskę, lecz zachorował na febrę, miał ataki delirium, i umarł w czerwcu 632
roku, nie wydając żadnych dyspozycji co do swojej sukcesji…

Mahomet zainicjował nie tylko religię, lecz także społeczność (Umma) rządzoną przez Szariat oraz
model Państwa Teokratycznego, w którym wojsko ma nie tylko zadanie obrony Ummy, lecz
także realizacji woli eschatologicznej Allaha, czyli poddania się całej ludzkości Islamowi poprzez

dżihad.
28 Sur tego czwartego okresu życia Mahometa w Medynie jest dużo bardziej określonych i
szczegółowych dla uporządkowania życia wspólnoty muzułmańskiej. Ukazuje się w nich jasno
opozycja względem żydów i chrześcijan, zwanych w Koranie „ludem księgi”, którzy skoro mają
objawienie otrzymane od Mojżesza i Jezusa, mimo że będą mogli zachować własną religię, będą

musieli żyć poddani muzułmanom płacąc poddańczy podatek i nie mogąc zajmować
odpowiedzialnych stanowisk, stając się obywatelami drugiej kategorii. Ostatnie Sury okazują się
być bardziej doktrynalne i jurydyczne, dając precyzyjne wskazania na temat życia religijnego,

31 Por. Felix M. Pareva, Op. cit.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

cywilnego i politycznego Islamu: relacje wśród muzułmanów, sytuację kobiety, rodzina,
dziedziczenie, kary, itd.…

„Okres w Medynie, ostatni etap objawienia Koranu, przedstawia ostateczny stan objawienia;
Islam staje się religią niezależną i przybiera swoją ostateczną formę. Przestaje być prostą
religią, by stać się religią i państwem, mając na celu ukształtowanie społeczeństwa opartego na

braterstwie wiary, który pozostanie wzorcem państwa islamskiego i punktem odniesienia po
wszystkie czasy”

Postać Mahometa

Mahomet musiał posiadać wielkie zalety osobiste, które pozwoliły mu uzyskać od początku
odpornych zwolenników podczas długich lat trudności. Człowiek bez wykształcenia
intelektualnego, ani błyskotliwy na polu spekulatywnym, lecz raczej czujny i dobry

organizator, okazuje się genialnym w praktycznych rozwiązaniach, którymi naznacza swoją
karierę reformatora religijnego, posłańca Allaha, sędziego, zdobywcy, głowy państwa. Nie był
żołnierzem ani strategiem, lecz trzeba przyznać, że bez miecza władanego bez namysłu, nie
mógłby zbudować Islamu.
Czasami chciano postrzegać w Mahomecie dwie osobowości prawie sprzeczne: pobożnego

podżegacza w Mekce oraz przemożnego polityka w Medynie. Na pewno okres w Medynie
odsłania nowe horyzonty, ale nie widać w Mahomecie niedopasowania przy przejściu z jednej
sytuacji do drugiej. Zawsze chciał założyć wspólnotę nie rozróżniając pomiędzy organizacją
polityczną a religijną; dalej był takim samym jak w Mekce, z tą subtelną różnicą, że zamiast
przewodzić opozycyjnej mniejszości, stał się w Medynie głową rządu.
W swoich różnych aspektów Mahomet ukazuje się nam hojny albo okrutny, nieśmiały albo
odważny, jako wojownik i polityk. Jego sposób postępowania był realistyczny aż do
skrajności: nie miał skrupułów, by unieważniać jedno objawienie drugim, by nie dotrzymywać
słowa, by korzystać z morderców, sprawiać, by odpowiedzialność spadła na innych.
Dopóki żyła jego pierwsza żona wierny monogamista, staje się potem wedle okoliczności

wielkim przyjacielem kobiet i być może z powodu interesów ujawnia swoje upodobanie dla
wdów. Rzeczywiście wszystkie jego kobiety miały już męża, oprócz ‘Aiszy, jego ostatniej
żony, córki przyszłego pierwszego kalifa Abu Bakra, którą poślubił, kiedy miała 6 lat, mimo
że małżeństwo miało nie być skonsumowane aż nie doszła do wieku dziewięciu lat

. Lecz

nigdy nie uważał się za wolnego od słabości, wręcz przeciwnie uznawał się za grzesznika i za

człowieka takiego jak wszyscy, nieodosobniony w tym wśród wielkich postaci historii.
Z drugiej strony, nie można zapomnieć, że Mahomet był narzędziem wyniesienia
duchowego swojego ludu i że jego doktryna przyniosła pojęcia monoteizmu i zapłaty
ostatecznej wielu ludziom, którzy w innym przypadku ich nie otrzymaliby

RÓTKIE WZMIANKI O EKSPANSJI

SLAMU AŻ DO NASZYCH CZASÓW

Kwestia sukcesji (khílàfa) proroka Mahometa

32 Juan de Mena, Op. cit., s. 6.
33 Według tradycji miał 12 żon. Oprócz czterech żon (poligamia), ten kto ma możliwość może mieć też konkubiny.
Według „Resaleh” Chomeiniego muzułmanin może się żenić z dziewczynką i może ją także używać seksualnie unikając
pełnego współżycia: w takim przypadku musi jedynie zapłacić za lecaenie albo szkody, jeśli ją odrzuci. Odrzucenie jest
aktem samowolnym zależnym jedynie od woli męża i pozostaje bez odwołania… Relacje homoseksualne mimo że są
potępiane, są bardzo rozpowszechnione, a nawet nie zabraniane. W ostatnich latach niektóre państwa islamskie
zabroniły poligamii i faworyzowały małżeństwo monogamiczne.
34 Por. Felix M. Parcja, Islamologia, pag. 73-80

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

„Wszyscy naukowcy twierdzą, że śmierć proroka Islamu, Mahometa, stanowiła moment
bardzo dramatyczny i decydujący dla pierwszej islamskiej wspólnoty z Medyny.
Tradycja islamska przedstawia słowa wypowiedziane w tym przypadku przez jego wiernego
towarzysza, Abú Bakra, który będzie też jego pierwszym następcą (khalîfa, skąd nasz tytuł
kalif): „ Kto wielbił Mahometa, niech wie , że Mahomet umarł; kto wielbił Boga, niech wie, że

Bóg jest żywy i nie umiera...”
Tamte słowa ukrywają też głębszą kwestię: wspólnota wierzących potrzebuje kierownika nie
tylko politycznego, ale także duchowego; kto ma wtedy prawo podjęcia takiej roli? Abú
Bakr faktycznie zostanie wybrany na pierwszego następcę (khalîfa) proroka poprzez, jak uważa
wielu, „śmiałe przedsięwzięcie” mocnego człowieka spośród towarzyszy Proroka, ‘Umara
(Omara), który z kolei będzie drugim i najważniejszym z następców proroka Islamu. To

właśnie on daje rozszerzającemu się społeczeństwu islamskiemu swoją pierwszą strukturę
państwową, z urzędami, funkcjonariuszami, itd., podczas gdy wcześniej każda sprawa była
regulowana osobiście przez samego Proroka.
Wspólnota wierzących poczuła od razu potrzebę przewodnika, nie tylko politycznego dla
konkretnych spraw życia, ale także duchowego dlatego, że żyła ona i żyje świętym tekstem,

który musi być interpretowany i stosowany do zmieniających się przypadków życia i
społeczeństwa, będąc zawsze w istotniej ciągłości z objawieniem bożym.
To jest przyczyna, dla której kalifowie, a szczególnie pierwsi czterej nazwani „dobrze
prowadzeni”, ponieważ byli uważani za wzory dla pozostałej historii Islamu, uważali siebie
za trzymających w ręku dwa miecze, używając zachodniej terminologii: miecz władzy

duchowej, jako tłumaczy objawienia bożego, i miecz władzy doczesnej, aby stosować prawo
do życia wspólnoty islamskiej, jak też dla jej obrony i rozszerzenia jej granic. Wspólnota
islamska, poczuła się faktycznie od pierwszej chwili swojego istnienia odpowiedzialna za misję
lub lepiej za apel (da’wa) uniwersalny , skierowany do wszystkich ludzi.
Ale sukcesja Proroka okazała się już od początku problemem nie rozwiązanym i pozornie nie

do rozwiązania. To wynika z faktu, że w tekście świętym Islamu, Koranie, ani w tradycjach i
mowach przypisywanych prorokowi, nie zostało przekazane żadne pewne kryterium o
sposobach wybrania następcy Proroka”

Pierwsi Kalifowie

Pierwszy okres kalifatu, od 632 do 661 r., składał się na sukcesję czterech kalifów, których

tradycja islamska pamięta jako „dobrze prowadzonych”. Wybór tych czterech osobistości
zależał od dwóch kryteriów: chodziło o najważniejszych reprezentantów plemienia
Kurajszytów i o krewnych Proroka.

Pierwszy Kalif: Abu Bakr ( 632-634)

Pierwszy, Abu Bakr (632-634), był faktycznie starym ojcem Aiszy, ulubionej żony Mahometa.
Chociaż panował bardzo krótko, to jego kalifat był bardzo ważny. Wybranie mądrego

człowieka z długim doświadczeniem odpowiadało kryterium zwyczajowym przy wyborze
wodza w środowisku beduińskim. On faktycznie musiał zdecydowanie powstrzymać
powstanie tych, którzy po śmierci Mahometa uważali za nieważne układy zawarte z tym
ostatnim.
Oprócz apostatów, powstający Islam musiał walczyć też przeciwko niektórym fałszywym

prorokom, którzy rościli sobie prawo posiadania objawień analogicznych do tego
koranicznego.

35 Giuseppe Scattolin, L’Islam nella globalizzazione, EMI Bologna 2004, pag. 94-95

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Żeby buzujące siły nomadów mogły zostać oswojone, miały być prowadzone i kierowane ku
jednemu celowi zewnętrznemu: posiadłości perskie i bizantyjskie w granicach Arabii, będące
od zawsze celem najazdów nomadów z pustyni, stały się w ten sposób obiektem systematycznej
kampanii zdobywczej, która szybko przyjęła rozmiary i konsekwencje odmienne od tamtych
ze starych napadów.

Drugi kalif, ‘Umar (Omar), (634-644)

Drugi kalif, ‘Umar (Omar)(634-644), również teść proroka, był kalifem przez dziesięć lat i za
jego panowania ekspansja Islamu nie tylko poszła dalej na wschód aż za Mezopotamię i na
zachód aż do Egiptu, ale arabska obecność w terytoriach okupowanych zaczęła przyjmować te
cechy stabilności i ciągłości, które zrobiły z niej jądro przyszłego imperium. Jerozolima
otworzyła drzwi kalifowi ‘Umarowi, (Omarowi) w 638 r.

Wydaje się, że była to kapitulacja,

w której zapewniono chrześcijanom życie i majątki, kościoły i wolność wyznania, w zamian za
poddanie się i podatek. ‘Umar (Omar) zginie śmiercią tragiczną, z ręki niewolnika nie
muzułmanina...
Wraz ze zdobyczami, do kas państwa zaczęły wpływać ogromne bogactwa i powstały niemałe
rywalizacje wokół rozdzielenia władzy, która zwiększała się coraz bardziej.

Powstanie Imperium
Początkowo arabowie mieszkali w obozach wojskowych zakładanych w sąsiedztwie wielkich
centrów miejskich i chociażby tylko dla inkasowania podatków, musieli posługiwać się
administracjami lokalnymi, co zmuszało ich do zawierania z miejscowymi klasami rządzącymi
układów o przyjaźni i współpracy, które miały stanowić treść, nad którą miała się rozwijać nowa

organizacja społeczna.
Aby wytłumaczyć to szybkie rozprzestrzenienie, trzeba zwrócić uwagę nie tylko na siłę
zwycięzców, ale także na słabość pokonanych.

: różnorodność etniczna i religijna zdobytych

prowincji względem swoich centrów (monofizyckie Egipt i Syria względem Bizancjum,
Mezopotamia względem Persji, ucisk ekonomiczny i podatkowy, wywierany przez nich na różne

ludy i podbite plemiona…

Wyrok Kościoła oficjalnego przeciwko koptom, jakobitom i nestorianom był jednym z
powodów, który sprzyjał ich przechodzeniu na Islam. Drugi Kalif, ‘Umar (Omar) (634-644 po
Chr.), okupował Syrię i Palestynę, które zamieszkiwali chrześcijanie monofizyci, przeciwni
Bizancjum z różnych powodów: dogmatycznych, kulturowych (egipcjanie i syro-palestyńczycy

byli przeciwni kulturze greckiej) i fiskalnych (byli niezadowoleni z powodu wysokich
podatków).

36 W 688r. Kalif ‘Abd al-Malik, z Ommajjadów, w walce przeciw wrogiemu ugrupowaniu, zakazał Syryjczykom
pielgrzymek do Mekki, by nie popadli pod ich władzę i jako alternatywę zapoczątkował na skale Świątyni
Jerozolimskiej budowę wielkiego meczetu, popularnie nazywanego aż do dziś Meczetem Omara (por. Felix M. Pareja,
Islamismo, s.98)
37 Oprócz osłabienia Cesarstwa Rzymskiego z powodu upadku Rzymu, którego przyczyną były inwazje barbarzyńców
z północnej Europy, także armie wschodniego cesarstwa Rzymskiego (Bizancjum) i Imperium Perskiego były
wyczerpane ciągłymi wojnami między sobą w ostatnim stuleciu.
(Upadek Chrześcijaństwa w Afryce północnej historycy przypisują całej serii przyczyn:
Rozprzestrzenienie herezji donatystycznej, która przez dwa wieki podzieliła i osłabiła Chrześcijaństwo afrykańskie.
Przybycie ariańskich Wandalów, którzy na ponad wiek postawili w ogniu Afrykę osłabiając o wiele bardziej niż w
Europie strukturę polityczno-administracyjną całej północnej Afryki i prześladując katolików.
Napięcia w kontaktach z Bizancjum, które miało tendencje wykorzystywania terytoriów afrykańskich.
Pomimo wszystko Chrześcijaństwo nie znikło zupełnie i trwało przez wieki, ale osłabiało się stopniowo z powodu
ustawicznego prześladowania przez muzułmanów. Jeszcze dzisiaj w Egipcie jest ponad 10 milionów chrześcijan.)

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Z tych powodów podbój islamski był szybki: Damaszek (636r.), Jerozolima (638r.) oraz
Cezarea (640r.) poddały się po krótkim oblężeniu, stawiając mały opór. Chrześcijanie stali się
dhimmî , płacili dżizję i uzyskali ochronę muzułmanów.
Dość szybko chrześcijanie przyswajali sobie język arabski i stali się mostem kulturowym
między dwoma światami

Uwaga o Dhimmie

„Dhimmî: «chroniony», członek ludu Księgi, któremu została udzielona dhimma lub ochrona
władzy islamskiej. Dhimma: termin arabski, który wskazuje na stan jurydyczny, zniesiony w
zeszłym wieku, który władza muzułmańska udzielała ludom księgi, takim jak żydzi i
chrześcijanie i czasami także zoroastrianom dla praktykowania (prywatnego i bez
propagowania) ich religii. „Chronieni” mogli stosować się do swoich zwyczajów, co dotyczyło

na przykład ślubu i dziedziczenia, i byli zwolnieni od służby wojskowej. W przypadku sporów
mogli się zwrócić do swojego zwierzchnika religijnego jak też do sędziego muzułmanina, który
jednakże sądził według prawa islamskiego. Jest oczywiste, że chronieni byli, w najlepszym z
przypadków obywatelami drugiej kategorii. Między innymi nie mogli wykonywać żadnej
pracy, która zakładała władzę nad muzułmanami ani nie mogli być świadkami w sprawach

dotyczących muzułmanów: mieli obowiązek noszenia ubrań o specjalnych oznakowaniach i
musieli płacić podatek od osoby i podatek gruntowy. Te obciążenia były zwiększane lub
zaostrzane na przestrzeni wieków. Przypadek szczególny dhimmy to ottomańska instytucja
millatu. Aktualna sytuacja zmienia się według stopnia fundamentalizmu rządów islamskich,
których większość obecnie uważa wszystkich obywateli równymi względem prawa, nawet jeśli

to prawo później odwołuje się w różny sposób do szariatu”

Trzeci kalif: ‘Utman (Otman) (644-656)

Pod rządami ‘Utmana, (Otman) następcy ‘Umara, (Omar) zięcia Mahometa, ekspansja islamska
rozszerzyła się jeszcze na wyżynę Irańską, została zdobyta Armenia i w Północnej Afryce
dotarto do Tunezji. W tej samej epoce rozpoczęło się panowanie arabskie nad Morzem
Śródziemnym. Trzeci kalif oprócz tego zasłynął tym, że zatroszczył się o definitywne wydanie
tekstu Koranu, do tamtych czasów przekazywanego ustnie

Był on człowiekiem szczerej pobożności, ale chyba mało zdecydowany. Klan Omajjadów, do
których on należał, przywłaszczał sobie wiele przywilejów wzbudzając tym reakcję sił
przeciwnych, które nie zwlekały, by sytuacja się załamała: to doprowadziło do zabicia samego
kalifa i do początku pierwszego wewnętrznego konfliktu, któremu Islam musiał stawić czoło
i których konsekwencje miały być odczuwalne przez wieki.

Czwarty kalif: Ali ( 656-661): wielka próba, konflikty i podziały wewnętrzne

Wraz ze śmiercią ‘Utmana (Otmana) udało się wreszcie kalifowi Alemu, kuzynowi i zięciowi
proroka, stać się kalifem (656-661); ale tego tytułu, do którego dążył od śmierci Mahometa, nie
mógł chyba zdobyć pod gorszymi auspicjami. Krewni jego poprzednika uznali nowego kalifa
odpowiedzialnym, przynajmniej moralnie, za zabójstwo. Duch plemienny beduinów

arabskich wciągnął ze swoją złośliwością nowopowstałą wspólnotę muzułmańską w to, co

38 Augusto Toni Negri, op. cit., pag 85-86
39 Cherubino Mario Guzzetti, Islam, Dizionari San Paolo, Cinisello Balsamo 2003, pod hasłem: Dhimmi.
40 Jako że szerzyły się różne wersje Koranu, przekazywane ustnie już przez pierwszych zwolenników Mahometa, Kalif
‘Utman (Otman) mianował komisję czterech redaktorów odpowiedzialną za zbieranie licznych i różnych materiałów
napisanych będących w obiegu. Aby stworzyć jedność nie tylko religijną, ale tez jurydyczną, polityczną i społeczną,
trzeci Kalif rozkazał spalić wszystkie poprzednie teksty i wysłał jeden tekst oficjalny Koranu do czterech stolic nowo
powstałego imperium islamskiego: Bassora, Kufa, Medyna i Mekka.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

historycy nazwali „wielką próbą”: krwawe starcie między partią Alego („shi’at ‘Ali”, od
czego pochodzi nazwa „szyici”), a partią potomków zmarłego „Utmana, (Otmana)
prowadzeni przez gubernatora Syrii...Ali zginął właśnie z ręki Charadżyty, który chciał
pomścić swoich zabitych braci podczas okrutnych prześladowań tego ruchu.

Imperium arabskie Omajjadów (661-750). Stolica w Damaszku

Przeciwnicy Alego, zwycięzcy, założyli dynastię Omajjadów, umiejscowili swoją stolicę w
Damaszku i panowali do roku 750.
Pod ich panowaniem ekspansja islamska rozszerzyła się jeszcze aż do Samarkandy i Buchary, by
dotrzeć dalej do Hinduskiego regionu Sind, podczas gdy na zachód, po poddaniu się Maghrebu,
zalała półwysep Iberyjski, aby zatrzymać się jak wiadomo dopiero na Pirenejach

. Okres

omajjadzki stanowi największy sukces Arabów w historii Islamu.
Władza Omajjadów, która przyjęła szybko charakter jakby dziedzicznej monarchii absolutnej,
nie mogła nie wzbudzać oporu ze strony beduinów, którym takie narzucenie było całkowicie
obce.
Omajjadzi znaleźli się w sytuacji, gdy musieli stawić czoła problemom rządzenia wielkim
imperium i w konsekwencji na końcu znaleźli się wmieszani w kompromisy z władzą. Powoli

od bycia zwierzchnikami plemion arabskich, przeszli do stylu życia, który kopiował
tradycyjny styl monarchów Bliskiego wschodu, którzy przyjmowali gości lub podwładnych
naśladując zwyczaje ceremonii cesarza Bizantyjskiego lub króla perskiego. Pierwsze wojska
arabskie zostały zastąpione regularną armia zawodową. Powstała nowa grupa panująca, złożona
w większości z dowódców wojskowych i wodzów plemiennych; najbardziej wybitne rodziny

Mekki i Medyny przestały odgrywać ważną rolę, dlatego że znajdowali się daleko od siedziby
władzy i niejednokrotnie szukali możliwości buntu.

Imperium Islamskie Abbasydów (750-1258). Stolica w Bagdadzie.

W tej sytuacji w 750 roku nadejście nowej dynastii oznaczało przełom fundamentalny w
historii cywilizacji islamskiej: „Imperium arabskie przemienia się w imperium islamskie.

Hegemonia arabskiej klasy zdobywców ulega wyrównaniu ponadnarodowemu, w którym inne
siły etniczne, już ujarzmione przez Islam zaczynają stanowić aktywną a często kierowniczą
część w życiu państwa.
Umiejscowienie nowej stolicy imperium w okolicach przyszłego Bagdadu nie było wtedy
wydarzeniem przypadkowym, lecz wyrażeniem wzmocnienia osi politycznej i kulturowej, na

której ono się opierało: były to przede wszystkim zislamizowane ludy plemion irańskich, które
naciskały na uznanie w pełnym zakresie swoich praw.
Świadomi wielkich zagrożeń wszelkich roszczeń prawnych ze strony ewentualnych potomków
odsuniętych kalifów, Abbasydzi zadecydowali dokonać systematycznej eksterminacji całej
rodziny Omajjadów.
Z masakry szczęśliwie uratował się jedynie ‘Abd al-Rahman, powołany na emira Kordoby

oraz do nadania nowego splendoru swojemu rodowi jako protoplasta wspaniałej dynastii
Omajjadów hiszpańskich. Poparcie ze strony Berberów i położenie prowincji na krańcach
zachodnich imperium pozwoliło mu przeżyć bez większych przeszkód: nowi kalifowie
Bagdadu byli wystarczająco zajęci sprawami we wschodnich rejonach swojego państwa.

Podbój półwyspu iberyjskiego

Podbój półwyspu iberyjskiego był fundamentalny z wielu powodów. Pozwoliło to przede
wszystkim zjednoczyć bardziej ściśle z Islamem ludy berberyjskie północnej Afryki, które do
tamtej pory stawiały opór asymilacji: jak wcześniej beduini z Arabii: dumni mieszkańcy

41 W 732 r. Karol Młot pod Poitiers (czyt. Płatie) zatrzymuje najazd muzułmanów na Europę.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

wewnętrznych regionów Maghrebu stali się definitywnie muzułmanami jedynie dzięki ich
wciągnięciu w wzniosły ruch ekspansji nowej wiary na inne terytoria. Poza tym wspaniała
cywilizacja, która kwitła w Andaluzji islamskiej dała owoce sztuki i wiedzy nieocenionej
wartości, do których przyczynili się w cudowniej harmonii

przedstawiciele różnych tradycji

religijnych i kulturowych.
Kalifat abbasydów trwający od 750 do 1258 roku reprezentował złotą epokę historii Islamu,
znanej opinii publicznej zwłaszcza dzięki fantastycznym opowiadaniom z Baśni Tysiąca i Jednej
Nocy, które są jednak już dziełem schyłkowym.
W tym okresie przy dworach islamskich, tak wschodnich jak i zachodnich, chmary uczonych
zbierały i syntetyzowały antyczną wiedzę i miały udział w postępie nauki i sztuki odgrywając
poza tym fundamentalną rolę w postępie kultury europejskiej.
Jest nie do pomyślenia, że przez pięć wieków, od Hiszpanii do Indusu, jedna jedyna władza
centralna mogła kierować bezpośrednio losami imperium: w rzeczywistości każdy region był
rządzony przez dynastie lokalne, które bardziej lub mniej formalnie uznawały władzę kalifów.
Było już widać jak jeszcze w 756 roku ocalały Omajjad utworzył niepodległy emirat w
Andaluzji, który w 929 roku przekształcił się w kalifat alternatywny do Bagdadzkiego.

Kwitnące dynastie powstały też w Afryce północno-zachodniej, jak Idrysydzi w Maroku (788-
974) i Aghlabidzi w Tunezji (800-999), którzy w 927 roku uczynili z Sycylii prowincję
imperium islamskiego, aż do podboju normandzkiego w 1091r.
Podzielone i osłabione imperium islamskie znosiło ataki krucjat, które miały miejsce w latach
1096-1250, wychodząc ostatecznie zwycięsko, lecz doświadczając wkrótce ostatecznego ciosu

inwazji Mongolskiej i upadku kalifatu Bagdadzkiego.
Mimo tego, że podbój mongolski zasłynął straszliwymi zniszczeniami, należy pamiętać jednak,
że w wielkim imperium, które powstało, Islam nie tylko w końcu narzucił się samym
zwycięzcom, ale mógł dzięki temu penetrować głębiej ziemie do tej pory jedynie liźnięte jego
wpływem, jak Chiny czy Indie.

Od wieku VII do wieku IX: święty Jan Damasceński, inwazja Hiszpanii

W wiekach VIII i IX mnisi i duchowni przetłumaczyli z greckiego i syryjskiego na arabski
dzieła Platona, Arystotelesa, Plotyna. Rzeczywiście, niektórzy oświeceni kalifowie
abbasydzcy, nakazali tłumaczyć na arabski greckie, perskie, hinduskie dzieła filozoficzne,
astronomiczne, medyczne, matematyczne, geograficzne itd. I przyczynili się w ten sposób do

postępu nauk arabskich, które w średniowieczu doszły do szczytu sławy.
Poczynając od VII wieku teolodzy chrześcijańscy rozwinęli spory teologiczne z najeźdźcami,
sprzyjając w ten sposób narodzeniu islamskiej teologii teoretycznej, bazującej na metodach
chrześcijańskich. Kontrowersje dotyczyły z jednej strony dogmatów centralnych religii
chrześcijańskiej, Trójcy Świętej, Wcielenia, Zbawienia i z drugiej strony Koranu, roli

42 Niektórzy pragnęliby, żeby był prawdziwy obraz współżycia pokojowego i braterskiego między trzema
kulturami i trzema religiami, szczególnie z powodu blasku, którym ,jak się przypuszcza, były ozdobione niektóre
epoki, miejsca i instytucje średniowiecznej Hiszpanii. Rzeczywistość jednak w końcu bierze górę. Butelka może być
widziana jako „w połowie pełna lub w połowie pusta”. To prawda. Ale prawda jest prawdopodobnie w podkreśleniu
słowa „w połowie”. Jeśli się podkreśla „pełna” lub „pusta”, jest większe prawdopodobieństwo, że się deformuje
rzeczywistość faktów...«Pomimo klimatu relatywnej tolerancji – podkreślając „relatywnej” – panującej w Toledo w XIII
wieku, muzułmanie i chrześcijanie znosili się, ale się nie rozumieli. W tym kontekście trzeba umiejscowić wizję Islamu i
Mahometa, jaka miał Alfons X. Kontakty miedzy obydwoma kulturami nie wyszły poza wykorzystywanie walorów
praktycznych kultury zdominowanej przez dominującą, bez uznania kiedykolwiek walorów moralnych lub religijnych
drugiej. Stwierdzenie Asina Palaciosa, że postępy rekonkwisty Ferdynanda III dały jego synowi Alfonsowi X nowe pola
dla szerzenia kultury islamskiej, jest przykładem naiwności, gdyż konkwistadorzy nigdy nie poświęcili się szerzeniu
kultury zdobytej, ale przeciwnie używali jej dla własnej korzyści» (Jose Luis Sanchez Nogales, L’Islam tra noi,
Cristianesimo ed Islam in Spagna, BAC 2004, s.40)

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Mahometa, moralności islamskiej. Niektórzy teolodzy chrześcijańscy porównywali Mahometa
z Jezusem, otrzymując nierówny rezultat na poziomie moralnym i doktrynalnym, podczas gdy
inni uważali Mahometa za heretyka w całym tego słowa znaczeniu, wcielenie demona,
antychrysta. Kontrowersje na wschodzie przeciągnęły się na kilka wieków i można zauważyć
udział ważnych teologów chrześcijańskich, między którymi pierwszym był Jan Damasceński

(675-753).
Podczas gdy chrześcijanie wschodni, w bezpośrednim kontakcie z muzułmanami w ziemiach
podbitych rozwinęli sprytną i naukową krytykę, chrześcijanie zachodni, nie zaangażowani
bezpośrednio, ograniczyli się do karykatury religii islamskiej. Nie posiadali tłumaczeń
łacińskich Koranu.
W średniowiecznej tradycji teologicznej Zachodu, tak bizantyjskiej jak i łacińskiej,

chrystologia została przyjęta jako klucz interpretacji objawienia koranicznego. Islam został
ograniczony do błędu lub herezji chrystologicznej, pokazując nieosiągalną wyższość religii
chrześcijańskiej i dostarczając racjonalnych argumentów, by przyprowadzić Islam z powrotem
na drogę zbawienia.
Symbioza kulturalna w Hiszpanii zaowocowała kulturą mozarabską

Od X do XV wieku: Krucjaty

W średniowieczu pielgrzymki chrześcijańskie do miejsc świętych zakładały zwiedzenie
Jerozolimy. Ale poczynając od 1076 r., emir turecki z dynastii seleucydów zablokował
pielgrzymki. Papież Urban II ogłosił krucjatę (1095) w celu odbicia Miejsc Świętych, ale w
rzeczywistości motywacje wojny były też polityczne, strategiczne, ekonomiczne, ekumeniczne

i rycerskie.

Dzisiaj się zapomina o klimacie terroru, w którym żyła przez wieki ludność
śródziemnomorska z powodu ciągłych najazdów muzułmańskich, mających na celu
porywanie niewolników przeznaczonych na galery. Wybrzeża włoskie były co kilometr
pokryte wieżami sygnalizacyjnymi, które miały na celu alarmowanie ludności o zbliżaniu

się czarnych żagli. Powstały różne zakony mające na celu oswobadzanie porywanych
ojców rodzin, poprzez wykup lub nawet wymieniając zakładnika za jednego z
zakonników.

Podbój Jerozolimy (1099) doprowadził do bliskiego kontaktu zachodnich chrześcijan z
muzułmanami zwiększając przy tym lekceważenie i upokorzenie

Taki był pogląd, wbrew tendencjom Piotra Czcigodnego, opata Cluny (1094-1156), który
skrytykował krucjaty za to, że zgubiły swój początkowy cel religijny, jakim było nawrócenie
muzułmanów. Pracował on, aby wyposażyć chrześcijańskich misjonarzy w odpowiednie
narzędzia do zwalczania błędów Islamu. Zrodziło się w ten sposób Corpus cluniacense, dzieło
po łacinie, które zawierało też łacińskie tłumaczenie Koranu (1143), autorstwa zakonnika
Roberta z Kettona. Piotr Czcigodny napisał poza tym Summa totius haeresis saracenorum,

dzieło, które zwalcza krytycznie religię muzułmańską poprzez umysł , odrzucając siłę
zbrojną.... Naśladowcę umysłowej walki znajdujemy w Tomaszu z Akwinu (1225-1274), który
skrytykował islamską doktrynę w Summa contra Gentiles i w De rationibus contra Saracenos,
Graecos et Armenos, napisane dla misjonarzy posłanych dla nawrócenia saracenów.

43 Mozarabowie: „zarabizowani”. Chrześcijanie z półwyspu iberyjskiego pod panowaniem arabsko – muzułmańskim
(VIII-XVw). Choć zostali wierni własnej religii, wchłonęli kulturę i styl życia arabów. W wieku IX byli prześladowani,
zwłaszcza w Kordobie, za znieważanie Mahometa i niektórzy z nich ponieśli męczeństwo. Sztuka Mozarabska jest
łatwa do rozpoznania w niektórych kościołach, w których współistnieją formy architektoniczne islamskie i
chrześcijańskie, Cherubino Mario Guzzetti, Islam, Dizionari San Paolo, Cinisello Balsamo 2003, pod hasłem: Mozarabo.
44

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

„W ten sposób Tomasz z Akwinu ponownie podejmuje, ze swoim zwykłym bogactwem i
jasnością, polemikę antymuzułmańską swojego czasu i być może wszystkich czasów.
„Mahomet uwiódł ludy obietnicami cielesnej rozkoszy, ku której popycha pożądliwość
ciała. Zostawiając pożądliwości popuszczone cugle, dał przykazania zgodnie z jego
obietnicami, a którym to nakazom ludzie cieleśni mogą łatwo być posłuszni. Jeżeli chodzi

o prawdy, proponuje tylko niektóre czyny łatwe do spełnienia dla jakiejkolwiek duszy w
miarę otwartej. Wręcz przeciwnie, pomieszał prawdy swojej nauki z licznymi bajkami i
najbardziej fałszywymi doktrynami. Nie cytował żadnego dowodu nadprzyrodzonego;
jedynego, który mógłby świadczyć na korzyść boskiego natchnienia. Kiedy bowiem jakieś
dzieło widzialne istnieje tylko dzięki temu, że jest dziełem Boga, świadczy ono o tym, że
mistrz prawdy jest zainspirowany niewidzialnie.... On natomiast domaga się być

uznanym za posłanego dzięki sile oręża, co jest dowodem, którego nie brakuje
rozbójnikom i tyranom. Z drugiej strony, ci, którzy od początku wierzyli w niego, nie
byli mędrcami wykształconymi w naukach boskich i ludzkich, lecz ludźmi dzikimi,
mieszkańcami pustyni, całkowitymi ignorantami: z każdej warstwy społecznej wielka
liczba ludzi pomagała mu, poprzez przemoc zbrojną, by narzucać swoje prawo innym

ludom. Żadne boskie proroctwo nie świadczy na jego korzyść, wręcz przeciwnie,
deformuje nauki Starego i Nowego Testamentu legendarnymi opowiadaniami, jak
łatwo mogą się zorientować ci, którzy studiują jego prawa. Ponadto, aktem pełnym
przebiegłości, zakazuje swoim uczniom czytania ksiąg Starego i Nowego Testamentu,
które mogłyby ich przekonać o jego własnym oszustwie. Ewidentne jest to, że ci, którzy

wierzą jego słowom, robią to powierzchownie”

Schyłek: Imperium ottomańskie (1301-1922). Stolica w Stambule

Jak już powiedziano, dziedzictwo Abbasydów zostało przejęte przez Turków i kalifat
ottomański (sztucznie związany genealogicznie z tym w Bagdadzie), przedstawiał przez wieki
oblicze Islamu względem Europy chrześcijańskiej. Symbolem tej dramatycznej konfrontacji

pozostaje podbicie Konstantynopola w 1453r. przez muzułmanów. Mimo, że najbardziej
kreatywny okres kultury islamskiej już dawno minął, Ottomani zachowywali w świecie
muzułmańskim rolę potęgi pierwszej wielkości na międzynarodowej scenie politycznej.
Szczególnie ich ekspansja w kierunku Bałkanów i Morza Śródziemnego przyczyniła się do tego,
że przedstawiano ich jako wielkich przeciwników Zachodu.
Potęga polityczno – militarna świata muzułmańskiego była jeszcze straszna i niejednokrotnie
zagrażała sercu Europy. W 1526r. zdobyto Węgry.
Papieżom udało się stworzyć Europejską Ligę Świętą, która by stawiała opór licznym atakom
Turków z Imperium Ottomańskiego: w 1571 r. flota turecka została pokonana pod Lepanto
(Hiszpania, Wenecja, Państwo Kościelne), w 1683 r. powstrzymano oblężenie tureckie
Wiednia.

Stan mniejszości chrześcijańskich w Imperium ottomańskim

W 1453r. Bizancjum wpadło w ręce muzułmanów, zdobyte przez Mahometa II, który
deportował Greków i umieszczał Turków w Stambule, aż do ustabilizowania się pozycji
większości muzułmańskiej w mieście. Miasto zostało podzielone na dwie części, oczywiście,
Złotym Rogiem. Następnie Grecy skupili się wokół Fanaru, gdzie patriarcha był zmuszony się

schronić (1601r). Ormianie to grupa tak samo liczna i dobrze zorganizowana, trudniąca się
handlem i rzemiosłem. Miasto stało się zbiorowiskiem ras, ludów i religii. Zwierzchnik
religijny każdej wspólnoty był też przywódcą cywilnym, odpowiedzialnym wobec centralnej
administracji, której płacono dżizje (podatek poddania) według ustroju dhimmi.

45 Alain Besancon, op.cit., s.154

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

To jest system millatu, czyli ideologii wyznaniowej lub oddzielnych wspólnot religijnych.
Obywatele cudzoziemcy pochodzący z Europy mogli mieszkać w Imperium na podstawie
traktatów dwustronnych, zwanych Kapitulacjami.
Na początku XIX wieku Imperium Ottomańskie wpadło w głęboki kryzys. Pod naciskiem
potęg europejskich, Sułtan ogłosił Tandzimàt (reformy), z których pierwszym aktem (1839 r.

potwierdzonym w 1846 r.) było ogłoszenie równości muzułmanów i nie muzułmanów w
Imperium. Sułtan ponadto dał słowo, że nie będą ścigani sądownie konwertyci z Islamu na
Chrześcijaństwo (1844).
Zatem unieważniono dżizję i służba wojskowa stała się obowiązkowa dla wszystkich
poddanych (1855). Kolejna reforma w następnym roku (1856) udostępniała stanowiska
publiczne i wojskowe wszystkim obywatelom, bez względu na różnice religijne, ustanowiła

trybunały mieszane i ustalała równość finansową.
Reformy naruszyły zasady podstawowe Państwa Islamskiego, mimo że praktycznie nie były
zastosowane. Wreszcie w 1876 r. ogłoszono pierwszą konstytucję. Ulamowie stawali w obronie
szariatu i przeciwstawiali się reformom. Ormianie zostali zmasakrowani w przeddzień I
Wojny Światowej (około 2 milionów Ormian) (1895-1896).

Zniesienie kalifatu w 1924r.

Po wojnie, traktat w Lozannie (1923) ustalił wolność wyznania mniejszości i równość
całkowitą praw politycznych i cywilnych dla wszystkich obywateli. Ludność turecka i grecka
zostały zmuszone do zamiany na podstawie dwustronnego porozumienia między dwoma
państwami. W Turcji po zniesieniu sułtanatu i kalifatu, ogłoszono państwo laickie Atatürka,

które mimo wszystko uprzywilejowało strategicznie relację z religią Islamską, «religią
państwową» kontrolowana i poddana władzy politycznej.
Po rozpadzie tego ostatniego powstały współczesne państwa arabskie i muzułmańskie
Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz Afryki Północnej, które doszły różnymi i czasem
dramatycznymi drogami do swojej niepodległości narodowej i zachowały swoją tożsamość

Islamską stosując różne formy rządów i organizacji społecznych, które nadal dzisiaj z trudem
szukają drogi rozwoju, która by mogła gwarantować jednocześnie nowoczesność i wierność
własnej tradycji kulturowej i religijnej

W czasach współczesnych: od Napoleona do kolonializmu

1798 –1998: Minęło 200 lat od wyprawy Napoleona Bonaparte do Egiptu. Ta ekspedycja

oznaczała pierwsze ważne starcie-spotkanie między dwoma światami, które w poprzednich
wiekach rozwijały się w różny sposób chodząc różnymi drogami:
I - z jednej strony jest Zachód europejski w szczytowym okresie Oświecenia, scjentystyczny i
racjonalistyczny, owoc głębokiego odnowienia kulturowego rozpoczętego Odrodzeniem
europejskim, wtedy gdy świat islamski opanowany przez potęgę Turków Ottomańskich,
zamykał się w sobie, prawie tak jak zamknięcie pępka. Teraz oświeceniowy świat europejski

staje się chorążym nowych wartości rozumu, nauki i demokracji, wartości, które chce
eksportować na cały świat;
II - Z drugiej strony jest świat islamski środkowego wschodu pod ciężkim panowaniem
tureckiego Imperium Ottomańskiego zamkniętego w stagnacji kulturowej, pozbawiony tej
kreatywnej siły, którą miał w dalekiej przeszłości, i uciskany przez strukturę feudalno –

militarną.
Tak znaczne było starcie i zarazem zderzenie między Islamem a nowoczesnością, że nastąpił po
nich taki szok, iż została znowu zaproponowana kwestia reformy (po arabsku islah) Islamu. Od

46 Paolo Branca, op. Cit., s. 63-86

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

tego momentu kwestia ta nie przestała niepokoić myślicieli muzułmańskich aż do naszych
czasów.

Kilka wzmianek o podstawowych prądach Islamskich

Aby trochę zrozumieć to, co się w naszych czasach dzieje i co ma silny wpływ na nas, przedstawię
krótko kilka podstawowych prądów, na które dzielili się muzułmanie od czasu śmierci Mahometa.
Trzy podstawowe kierunki

Od początku ukazały się w Islamie trzy podstawowe kierunki, które rozwiązały problem

sukcesji według trzech różnych zasad. Te kierunki stały się w pewien sposób charakterystyczne
dla reszty historii islamskiej z różnymi zwyczajami i nazewnictwem były zawsze obecne w
społecznościach islamskich aż do naszych czasów.
Szyici lub zasada prawowitego dziedzictwa. Więź bezpośredniego pokrewieństwa
Szyici (literalnie „partie Ali’ego”) stanowią pierwszą grupę, która uformowała się we wnętrzu

Islamu, aby popierać prawo do kalifatu kuzyna Proroka, ‘Ali ibn Abu Talib (zm. 661r.),
przeciwko innym towarzyszom, szczególnie Abu Bakrowi i ‘Umarowi (Omarowi). Ci ostatni
podstępem zagarnęli władzę i trzeba ich uznać za uzurpatorów kalifatu. Szyici właśnie
twierdzą, że tylko więź bezpośredniego pokrewieństwa z rodziną Proroka daje prawo do jego
następstwa. Ta wizja jest odbiciem pewnego przyjętego prawa plemiennego wspólnego
ówczesnym społeczeństwom arabskim.
Następstwo Proroka natomiast zawiera dwa aspekty: duchowy i polityczny. Z tego powodu
imam

(przewodnik) szyita stał się ważniejszy dla swoich naśladowców do momentu, kiedy

został podniesiony w wielu sektach szyickich do poziomu „objawienia bożego”.
W każdym bądź razie wśród kręgów szyickich dość szybko powstały kolejne odłamy z
powodu rywalizacji wśród potomków Alego na temat: kto miał być jego prawnym następcą?

W taki sposób odłamy szyickie pomnażały się w ciągu historii. Aktualnie najliczniejszą grupą są
tzw. Szyici imamici i „dwunastkowi”, dlatego że uznają serię dwunastu imamów, dwunasty z
nich miał zostać porwany i wierzy się, że powróci na końcu czasów jako „Mahdi” („Dobrze
prowadzony”), aby przywrócić sprawiedliwość i przygotować ludzkość na zmartwychwstanie.
W międzyczasie komunikuje się on ze wspólnotą muzułmańską poprzez następców, z których

ostatni i najsłynniejszy jest Ajatollah Chomeini, przywódca rewolucji irańskiej z 1979r.
Historycznie trzeba uznać to, że szyici ze wszystkimi swoimi prądami odegrali bardzo ważną
rolę w utrzymaniu w islamie wielu elementów religii i kultur wczesnoislamskich (jak
zoroastryzm, różne wschodnie prądy gnostyckie, itd.), które inaczej zostałyby wyeliminowane
przez twardy Islam i rygorystycznych prawników.

Charydżyci lub zasada prawowitego charyzmatyzmatu

Jest to grupa muzułmanów, która zbuntowała się przeciw Alemu, gdy ci przyjęli arbitraż
nad jego kalifatem. Charydżyci rozwijali coraz bardziej ideologię czystego Islamu, równości i

47 „Imam”: co etymologicznie znaczy „ten który stoi z przodu”, jak po łacinie antistes. Na początku Imam był
przywódcą karawany, który chodził na przedzie wszystkich; później ten wyraz przyjął różne znaczenie. Aktualnie
wskazuje przede wszystkim na tego, który przewodniczy rytualnej modlitwie wspólnej, stojąc przed wiernymi stojącymi
w rzędzie powtarzającymi jego słowa i naśladującymi wspólnie wszystkie jego rytualne gesty. Imam nie jest jakimś
świętym duchowym (nie ma kapłanów ani sakramentów w Islamie), ale jest zwykłym wierzącym. Każdy muzułmanin
(każdy niewolnik) może pełnić funkcję imama w modlitwie, pod warunkiem, że jest w stanie wykonać dokładnie
przewidywane ryty. …Również kiedy dwaj tylko wierni modlą się razem, jeden z nich ma być imamem. Szyici nazywają
imamem także następców Mahometa od strony Fatimy i Alego, w przeciwieństwie do Kalifów, przez nich uznanych za
uzurpatorów. Czasami termin Imam jest też używany jako synonim kalifa lub przywódcy Islamu. Więc nazywa się
imamami, w szerszym sensie, również niektórych ze znakomitych przywódców muzułmańskich, jak założycieli czterech
szkół prawniczych i w naszych czasach Ajatollahów. (Cherubino Mario Guzzetti, Imam, w: Islam, Dizionari San Paolo,
Cinisello Balsamo 2003).

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

wspólnotowości. Potępili wszystkie rządy islamskie, od kalifów Omajadzkich do
Abbasydzkich, jako nieprawowite i poświęcili się wiecznemu Dżihadowi (walce) przeciwko
nim. Dla Charydżytów liczy się zasada, że prawo bycia Kalifem ma tylko najlepszy z
muzułmanów lub książę wierzących nawet gdyby był „czarnym niewolnikiem” jak brzmi ich
przysłowie.
Także dla nich pojawiła się skomplikowana kwestia: kto posiada autorytet, aby ustanowić tego,
który ma być najlepszym z muzułmanów? Naturalnie również wśród nich zdarzyło się wiele
podziałów w ciągu historii, co doprowadziło prawie do zaniku całego ich ruchu, który się
zachował tylko w małych gminach, przede wszystkim w Algierii. Mimo wszystko w wielu
współczesnych ruchach islamskich można zauważyć powrót do ideologii Charydżyckiej i z
tego powodu te ruchy są nazwane neo-charydżyckimi. One właśnie zaadoptowały charydżycką

ideologię wiecznego Dżihadu przeciwko rządom islamskim uznanym za skorumpowane i
niesprawiedliwe, aby powstał Islam czysty, równości i wspólnotowości.
Typowe między ruchami neo-charydżyckimi jest ruch Braci muzułmańskich, założony przez
Hasan al-Banna (1906-1949) w Egipcie 1928r.

Sunici lub zasada prawowowitości wspólnotowej

Sunnici powstali od razu jako grupa wyraźnie odrębna, lecz stopniowo zdobywali przewagę, w
odróżnieniu do skrajnych zachowań Szyitów i Charydżytów. Sunnici właśnie stworzyli
prawowitość kalifatu na zasadzie „zgody większości muzułmanów”, i ustalili tradycję proroka
Mahometa (Sunna) jako podstawową zasadę interpretacji tekstu świętego Koranu.
W każdym bądź razie powstał problem ustalenia jak miałaby wyglądać zgoda muzułmanów. Z

tej właśnie przyczyny utworzyła się wewnątrz wspólnoty sunnickiej pewna grupa specjalistów
prawa islamskiego (szariat), czyli klasa „uczonych religii” (‘ulama

lub ulemowie). Byli to

uczeni w prawie, którzy praktycznie zastępowali kalifa w jego funkcji interpretacji „prawa
bożego” i zaproponowali siebie jako przywódców duchownych wspólnoty islamskiej. Klasa
„uczonych religii” wykształciła pewien rodzaj „kleru jurydycznego”, podobny do rabinizmu

żydowskiego, który panował i dalej panuje w świecie intelektualnym i duchownym Islamu.
Od momentu osiągnięcia supremacji (około połowy III-IV wieku Hidżry) Islam sunnicki
poznał ciągłe napięcie między władzą polityczną a religijną wspólnoty rządzonej przez swoich
uczonych – jurystów. Wiele walk i przymierzy między nimi zakończyło się
podporządkowaniem tych ostatnich ze strony posiadających władzę polityczną. Wręcz

przeciwnie do tego, co często twierdzono, nie jest prawdą, że Islam nie zna „klerykalizmu”.
Prawdą jest, że w nim nie istnieje kapłaństwo „służebne – sakramentalne” jak we wspólnotach
chrześcijańskich, ale znajdujemy „klerykalizm” jurydyczny, reprezentowany przez klasę
„uczonych religii”, która okazała się wiele razy jako bardziej uciskającą i arbitralna od
pierwszej. Ci uczeni – juryści za pomocą swoich słynnych fatwa/fatàwà

(tj. opinie

48 Ulemowie: specjaliści od szariatu i nauk religijnych Islamu, jak juryści, sędziowie i imam. Ulemowie są uznawani za
stróżów ortodoksi islamskiej i, nie będąc duchownymi, odgrywali zawsze w historii Islamu decydującą rolę w
porównaniu do kleru katolickiego. W początkowym okresie ulemowie ograniczali się do bronienia wartości religijnych,
ale po epoce abbasydzkiej, ustanowili ograniczenie arbitralne rządzących i samych kalifów, interpretując i zarządzając
prawem islamskim, którego byli depozytariuszami i arbitrami prawowitości władzy. Stali się poza tym przywódcami
organizacji, szkół jurydycznych, bractw i frakcji religijnych, a ich własny prestiż miał znaczny wpływ na życie wspólnoty
islamskiej. W naszych czasach oświata masowej przyjęta przez większość rządów muzułmańskich doprowadziło do
względnego zaniku autorytetu ulemów. W miejscach najmniej poddanych wpływom zewnętrznym, jak w Afganistanie
lub wiejskich częściach Pakistanu posiadają jeszcze władzę, nie licząc się ze złożonością świata współczesnego. (Cherubino
Mario Guzzetti, Ulema, w: Islam, Dizionari San Paolo, Cinisello Balsamo 2003r.).
49 Fatwa: „opinia”. Decyzja formalna w obrębie religijnym lub jurydycznym wydany i opublikowany przez władzę
uznaną, często tzw. mufti (prawnik muzułmański). Klasyczna forma fatwa jest krótkim pytaniem, sformułowanym bez
specyficznych odniesień do osób lub rzeczy, za którym idzie uzasadniona odpowiedź … Fatwa ma znaczenie tylko w
pewnym precyzyjnym zakresie: żaden sunnita nie jest zobowiązany do stosowania fatwy szyickiej i odwrotnie.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

jurydyczne, tzw. potocznie fatwy) rządzą publicznym i prywatnym życiem muzułmanów pod
każdym względem, zamiast wprowadzać prawa i rzucać skuteczne i niebezpieczne
ekskomuniki. To rzecz, której doświadczyło wielu myślicieli muzułmańskich całkiem
niedawno.
Wspólnota sunnicka tworzy aktualnie zdecydowaną większość w świecie (ok. 90%). Ona

uznaje cztery podstawowe szkoły jurydyczne: hanaficka, malikicka, szafiicka i hanualicka,
które powstały w pierwszych trzech wiekach Islamu. Te szkoły podały według sunnitów
podstawową interpretację prawa (szariatu), dlatego ich interpretacja stała się normatywną aż do
naszych czasów. Na bazie twierdzeń jurydycznych tych czterech szkół mają być rozwiązane
nowe problemy, które powstają. Ten fakt przeniósł powoli myśl islamską do skrupulatnego
jurydyzmu paraliżującego.

Sufizm i Bractwa

„Sufizm to ruch religijny, zrodzony na łonie Islamu w I wieku Hidżry, a szczyt rozwoju
przypadł na wieki III-IV Hidżry. W Ummie obok Islamu oficjalnego, prawnicy i teologowie,
którzy w posłuszeństwie prawu Koranu widzieli jedyną drogę dla wierzącego muzułmanina,
pojedyncze jednostki szukały formy bardziej wewnętrznej i mniej formalnej. Oni się

samookreślili jako ludzie tasawwuf. Nazwa tasawwuf pochodzi od suf (wełna), dlatego że
ubierali wełnianą białą tunikę, prawdopodobnie naśladując mnichów chrześcijańskich. Ten
wyróżniający znak stał się w III wieku Hidżry odzieniem należących do grupy z Sufi.
Po III wieku Hidżry, ruch sufi wszedł w wielki kryzys, z powodu skazania na śmierć za
„herezję” Al-Halladża (858-922 r.), jeden z najwyższych zwierzchników, oskarżony o

zagrożenie dogmatu Jedyności, ponieważ mówił o zjednoczeniu miłości stworzenia z Bogiem.
Ruch suficki przekształcił się w tariqat (Bractwa), które rozpowszechnione są dziś w całym
świecie islamskim. Utraciły zapał mistyczny, lecz zachowany zmysł duchowy oraz praktyki
ascetyczne i rytualne inne od wspólnych. Do Bractwa wstępuje się dokonując pewnej drogi
inicjacji. Uczniowie praktykują modlitwę i obrzędy (dhikr) w miejscach oddzielonych od

innych muzułmanów (zawil-ya). Posiadają silne poczucie przynależności i solidarności
grupowej i wykonują różne techniki, aby przybliżać się do tego, co boskie (interpretacje
ezoteryczne Koranu, tańce rytualne, medytacje, itd.). Do Bractw islamskich należy ok. 5%
muzułmanów. One są ignorowane lub nawet zwalczane przez oficjalny Islam sunnicki. Pewne
Bractwa są etniczne, inne zaś powszechne

”.

Wahhabizm, oficjalna nauka Arabii Saudyjskiej

Szkoła myśli teologicznej założona przez Abd al-Wahhàb((1703-1792 r.) w Nedż (Arabia
Saudyjska). Zwolennik czystego monoteizmu i systemu teologiczno-jurydycznego
hambalickiego, głosił przeciwko Bractwom (przeciwko kultowi „świętych”, przesądom,
pośrednictwom, itd.) i zapowiadał reformę polityczną, która by ustanowiła państwo
teokratyczne opierające się na przestrzeganiu szariatu. Projekt został przyjęty przez książąt

saudyjskich. Zawarł z nimi pakt wzajemnego wsparcia, w celu tryumfu Państwa
teokratycznego Saudo-wahhabickiego (1744 r.). To państwo ustanowione po raz pierwszy
(1765-1803 r.). Detronizowana wielokrotnie dynastia saudyjska, została przywrócona w 1901
w Arabii, a stolica została przeniesiona do Rijadu. Wahhabizm, oficjalna nauka Arabii
Saudyjskiej, bazuje przede wszystkim na myśli Ibn Tajmijji (1263-1328 r.) i Ibn Kajjima (zm.

1350 r.) i pierwszych myślicieli szkoły hambalickiej. Syntezą jego myśli jest: nauka musi
opierać się na Koranie, Sunnie i literaturze klasycznej Islamu pierwszych trzech wieków.
To wszystko, co następuje później jest „nieuczciwym odnowieniem”, które należy odrzucić.

50 Augusto Tino Negri, I cristiani e l’Islam in Italia, LDC 2001.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Szarijat ma być zastosowany w całości, włącznie z karami cielesnymi Koranu. Społeczeństwo
jest teokratyczne, należy pracować, aby je tworzyć

Islam między tradycjonalizmem a odnowieniem

Wśród różnych umiarkowanych lub ekstremistycznych ruchów odnowy, z przyczyn czasowych
wspominam tylko o najbardziej obecnych na scenie światowej:
Reforma (islàh): ciągły temat w Islamie

Stało się jakby sloganem w wielu środowiskach islamskich i zachodnich stwierdzenie, że

współczesny ruch reformistyczny urodził się jakoby ze starcia Islamu i współczesności, tzn.
między uciskanym światem islamskim a kolonialistycznym i ciemiężącym światem zachodnim.
W prawdzie potrzeba reformy (zsoqh) jest tradycyjnym motywem w historii islamskiej. Jest
przyjętą zasadą w myśli islamskiej, że z biegiem czasu dekadencja społeczeństwa islamskiego
miałaby być nieunikniona, której miałby odpowiadać zawsze odpowiedni ruch reformujący.
Ta wizja jest skondensowana w „hadit” przypisywanym prorokowi Mahometowi, w którym
twierdzi się, że Bóg na początku każdego wieku miał zsyłać zawsze jakiegoś „reformatora”
(muslih) lub „odnowiciela” (mudżaddid) ze wspólnoty muzułmańskiej. Ten tytuł „reformatora”
Islamu stał się wyraźnie pożądany przez wielu zarówno w przeszłości, jak i dziś…
Trochę upraszczając można powiedzieć, że islamski ruch reformacyjny w epoce nowoczesnej
obrał dwa podstawowe kierunki.
Pierwszy wzywa do powrotu do tradycji i reprezentowany jest przez ruch salafizmu lub neo-
tradycjonalizmu islamskiego.
Drugi przyjmuje nowoczesność i przyzywa reformę Islamu i reprezentowany jest przez ruch
reformizmu lub modernizmu islamskiego.

Salafizm lub powrót do tradycji

Salafizm lub neo-tradycjonalizm islamski, jak niektórzy wolą go nazywać, jest ruchem reformy
islamskiej, który chce przywrócić pierwotną tradycję islamską przekazywaną przez proroka
Mahometa i jego towarzyszy i został skodyfikowany przez wielkich uczonych w prawie
islamskim (szarijacie) z pierwszych pokoleń muzułmańskich. Są oni „pobożnymi przodkami”
(po arabsku salaf, od którego pochodzi termin salafija, spolszczone na salafizm), którzy

ustanawiali pierwszy Islam, który dla większości muzułmanów reprezentuje Islam idealny, jest
doskonałym modelem do naśladowania i który obowiązuje zawsze i wszędzie.

Reforma „z góry”

Pierwszy prąd polityczny zamierza realizować reformę „z góry”, czyli poprzez zebranie
władzy politycznej w taki sposób, żeby wyeliminować wszelką formę korupcji i ustanowić

prawdziwy Islam dzięki surowemu stosowaniu prawa islamskiego (szariatu).
…Ruch „Braci muzułmańskich” był i jest natchnieniem i modelem dla wielu innych
podobnych ruchów, przyporządkowanych często pod ogólną etykietą „Islamizmów” lub
„Islamu politycznego”.
Ta wojująca i wojownicza ideologia Islamu dała początek wielkiej liczbie ruchów,

„islamizmów”, które zakrwawiły ziemie islamskie od wschodu (Indonezja, Filipiny) do
zachodu (Nigeria i Algieria). Skrajne przykłady takiego wojującego i wojowniczego Islamu to:
ruch Talibów w Afganistanie, tworzący jeden z najsurowszych ciemiężących reżimów
islamskich, jak wiele innych uzbrojonych band różnych mniejszych kręgów islamskich, którzy
sieją terror w społeczeństwie algierskim i inne podobne ruchy w innych krajach.

51 Augusto Tino Negri, I cristiani e l’Islam in Italia, LDC 2001, s. 28-29.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Reforma „z dołu”

Tendencji reformy z góry przeciwstawia się tendencja reformy „z dołu”. Ta na podstawie
pewnej tradycji islamskiej uznaje, że objęcie władzy politycznej bez uprzedniej reformy
moralnej może doprowadzić tylko do pogorszenia sytuacji. Tzn. może doprowadzić do
gorszych nieprawości pod etykietą religii islamskiej. Koran twierdzi: „Bóg nie zmienia sytuacji

jakiegoś narodu, dopóki oni sami nie zmienili tego, co jest w ich sercach” (Koran 7,53).
Dawna i współczesna historia Islamu podaje nieskończone przykłady na ten temat. Ci
Muzułmanie proponują więc pracę przede wszystkim nad reformą moralną społeczeństwa
islamskiego poczynając od reformy jednostek, aby zakończyć reformę całego społeczeństwa
przez odnowienie „państwa islamskiego” i zastosowanie prawa islamskiego (szariatu).

Przewaga salafizmu politycznego (z góry)

…Mimo różnic co do natchnienia i metody, te dwie tendencje nowoczesnego Islamu, tzn.
tendencja islamistyczno - polityczna i reformistyczno - moralna. Spotykają się we wspólnym
celu do osiągnięcia: to jest do reformy Islamu i zastosowania prawa islamskiego (szariatu),
jednym słowem w reislamizacji całego społeczeństwa islamskiego, aby kontynuować podbój
świata nie-islamskiego.
Trzeba przyznać, że przeważają ruchy o pierwszej tendencji, Islamu politycznego, wojującego –
wojowniczego, cieszącego się ogromną pomocą i wsparciem ze strony krajów islamskich,
przede wszystkim tych, które są bogate w ropę…
…Te ruchy ekstremistyczne infiltrują prawie wszystkie współczesne społeczeństwa islamskie
mając wpływ na decyzje administracji lokalnych. Centrum uwagi światowej osiągnęły przy

pomocy wydarzeń sensacyjnych, z których ostatnim było zniszczenie Twin Towers w
Nowym Jorku, 11 września 2001. Dziwne jest to, że, jak się wydaje, nikt nie zauważył, iż
wyraz qa’ida (dosłownie baza), jaki Bin Laden użył, aby określić swoją organizację, był wzięty
żywcem w swojej treści ideologicznej z książki Sajjda Qutb, Sygnaly na start! Ta
intergralistyczna i ekstremistyczna ideologia islamska jest do tej pory silna i aktywna, pomimo

kilku pozornych porażek.

Ruch reformistyczny lub modernizm islamski

Obok ruchów salafickich wyżej wymienionych, które dominują w świecie islamskim i zajmują
prawie całą przestrzeń medialną, istnieje też w Islamie ruch reformatorski i nowatorski,
wielokrotnie prawie lub całkowicie ignorowany. Zamierza on przyjąć na serio nowoczesne

wartości (rozum, nauka, prawa człowieka, demokracja, itd.) poszukując w ramach tradycji
islamskiej szczelin dla nich, aby w ten sposób stworzyć jakiś punkt prawdziwej jedności,
prawdziwej wzajemnej integracji między tradycją a nowoczesnością.
Twierdzą oni, że aby otworzyć się na nowoczesność, konieczne jest przede wszystkim
dokonanie pewnej „reinterpretacji krytycznej” tradycji islamskiej tak, aby sprzeciwić się
fundamentalistycznej i dosłownej lekturze Islamu salafickiego. W odróżnieniu do salafizmu, ten

ruch modernistyczny jeszcze nie urzeczywistnił się w jakimś większym jednolitym ruchu lub w
jakiejś szkole filozoficznej wewnątrz świata islamskiego. Pozostaje on osobną inicjatywą tylko
dla bardziej odważnych jednostek, którzy są na marginesie społeczeństwa islamskiego, co raz
bardziej podporządkowanego władzy prądu salafickiego.
W konsekwencji stwierdza się, że głosy liberalistyczne z dzielnicy islamskiej, które są tymi,

które, moim zdaniem, próbują rzeczywiście uwolnić Islam od „demonów plemiennych”,
zostają przeto bardziej wyciszone zarówno w jego wnętrzu, jak i poza nim. Natomiast

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

powinno być obowiązkiem każdego uczciwego intelektualisty dopuszczenie do głosu tych,
którym nie dozwolono, aby otwierały się nowe ścieżki wśród tych dwóch rzeczywistości

Słynny orientalista amerykański Bernard Lewis kończąc swoją książkę What Went Wrong? (Co
poszło źle?), zauważa, że:

„Ponad dwa wieki muzułmanie pytają się o przyczyny ich stanu zacofania wobec świata

zachodniego, a to po tym, gdy świat islamski przodował w rozwoju ludzkości. Twierdzi,
że muzułmanie szukają ogólnie kozła ofiarnego za ich sytuację zrzucając winę na swych
wrogów zewnętrznych: najpierw Mongołowie, a potem Turcy (dla świata arabskiego),
potem europejskie władze kolonialne, następnie syjonizm, a na końcu amerykański
imperializm kapitalistyczny. Nie chcą zobaczyć, że przyczyna ich słabości znajduje się
przede wszystkim w nich samych, a dokładnie w ich braku wolności osobistej”, czyli:

„[…] wolności umysłu od każdego typu od wymuszania lub indoktrynacji, aby można
było pytać, poszukiwać i mówić; wolności ekonomii od negatywnego prowadzenia
spowodowanego ogólną korupcją; wolności kobiet od ucisku mężczyzn i wolności
obywateli od tyranii. To wszystko stoi na bazie niepokojów, które męczą świat islamski.
Ale droga do demokracji, jak obszernie ukazują doświadczenia zachodu, jest długa i

ciężka, pełna pułapek i przeszkód”

5 Filarów Islamu

Ze względu na brak czasu naszkicuję teraz tak zwane „5 Filarów”, które razem z Szariatem rządzą
życiem islamskim i jego jednością.

„W Islamie jest 5 podstawowych przykazań i uczniowie tej religii muszą wypełniać je dokładnie
(literalnie), jeśli nie chcą zostać uznanymi jako Kufar (niewierni). Jest inne przykazanie, które
niektórzy dodają do tamtych podstawowych 5 a jest to Dżihad. Czyli wojna święta

5 filarami Islamu są:

As-Szahada: wyznanie wiary; świadectwo.
As-Salat: modlitwa.
Az-Zaka: jałmużna
As-Saum: post
Al-Hadżdż: pielgrzymka do Mekki.

a. As-Szahada: wyznanie wiary

Składa się z tego prostego zdania: “Nie ma innego Boga poza Allahem, a Mahomet jest jego
prorokiem”. Pobożny muzułmanin wymawia je bardzo często i by nawrócić się wystarczy to
pełne wyznanie wiary. Od dobrego muzułmanina wymaga się wypowiadania wyznania wiary
począwszy od osiągnięcia przez niego dojrzałości. Będzie powtarzał je w ważnych momentach
swego życia religijnego, kiedy muezin woła do modlitwy, w modlitwie wspólnotowej, przede

wszystkim piątkowej oraz w momencie swojej śmierci.

52 Giuseppe Scattolin, Op. cit., s. 94-112. Autor mówi o różnych przedstawicielach modernizmu arabskiego naszych dni.
53 Giuseppe Scattolin, Op. cit., s. 131; Bernard Lewis, What Went Wrong?, Oxford University, Oxford 2002; tł. wł. Il
suicidio dell”Islam; Mondadori, Milano 2002, s. 159; Ciekawa jest pozycja Bernarda Lewis La crisi dell’Islam, Mondatori
2004.
54 Juan de Mena, Op. cit.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Uważa się za bluźnierstwo, kiedy jest wypowiedziane przez jakiegoś nie-muzułmanina,
ponieważ słowne wyrażenie musi odpowiadać najintymniejszemu przekonaniu autentycznie
wierzącego.

b. As-Salat: modlitwa

W Koranie wspomina się co najmniej sto razy słowo Salat, odnosząc się zawsze do obrzędowej

modlitwy, która jest obowiązkowa pięć razy dziennie. Poprzedzają ją obmycia czystą wodą
według dosyć skomplikowanego obrzędu, w którym myje się główne części ciała według
następującego porządku: ręce, usta, nos, twarz, oba ramiona, głowa, uszy, kark, szyja i stopy.
Każdemu obmyciu towarzyszy krótki akt strzelisty …
Po obmyciach i wezwaniu muezina do modlitwy, muzułmanin przygotowuje się do niej stając
w kierunku Mekki i wymawiając, jak we wszystkich ważnych aktach swego życia, akt

strzelisty: “Bismi Allah, Rajman ua Rahim”, “w imię Boga, łaskawego i miłosiernego”. W tym
czasie na minarecie muezin woła do modlitwy następującymi zdaniami:

Bóg jest najwyższy (4 razy),
Wyznaję, że nie ma innego Boga prócz Allaha (2 razy),
Wyznaję, że Mahomet jest posłańcem Allaha (2 razy),

Przyjdźcie na modlitwę (2 razy),
Przyjdźcie dla zdrowia (2 razy),
Rano. Modlitwa jest lepsza niż sen (2 razy),
Bóg jest najwyższy (4 razy),
Wyznaję, że nie ma innego Boga poza Allahem (2 razy),

Modlitwa zaczyna się słowami:

Alahu Akbar, Bóg jest najwyższy;

potem następuje recytacja “Fatihy”, pierwszej sury Koranu:

“W imię Allaha, Litościwego, Miłosiernego.
2 Chwała [należy] do Allaha, Pana światów,

3 Litościwego, Miłosiernego,
4 Króla Dnia Sądu.
5 Ciebie wysławiamy i Ciebie prosimy o pomoc.
6 Prowadź nas po drodze prawej,
7 drodze tych, których napełniłeś łaską,

a nie tych, którzy [wpadli] w [Twój] gniew, ani błądzących.”

W recytacji liturgicznej dodaje się: “Amin”.
I robi się głęboki skłon, utrzymując nogi nieruchome, z rękami opartymi na kolanach i twarzą
pochyloną w akcie pokory do ziemi. A po recytacji różnych fraz jest moment prostracji na
ziemi w celu adoracji. Wyrecytowawszy kolejne zdania wstaje się: modlitwa jest skończona.

c. Az-Zaka: jałmużna

Mamy także tutaj coś podobnego do dziesięciny Kościoła. O jałmużnie mówi się w surze
LXX, 22, 25. Lecz prawo islamskie ustanawia normy, jaki procent jest zarezerwowany dla
biednych (cenne obiekty, zwierzęta, rośliny). Mahomet mówił, że “jałmużna jest prawem
ubogich”. Abu Bakr, jego następca, ustanawia jasne normy względem powyższego.
Koniec miesiąca Ramadan jest czasem najlepszym, by ją praktykować. I tak współcześnie

wspomaga się potrzeby bliźniego i spełnia się czyn miły Bogu. Dzisiaj zwykle daje się pieniądze
i w taki sposób każdy może kupić, to czego najbardziej potrzebuje. Przeznacza się także
znaczne sumy na cele dobroczynne i dzieła społeczne jak i dla propagandy i rozpowszechniania
Islamu.

d. As-Saum: post

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Post jest także wspólny różnym religiom monoteistycznym. Wystarczy wspomnieć Jom
Kippur u Żydów i Wielki Post u chrześcijan. Post miesiąca Ramadan czyni się ponieważ,
według tradycji islamskiej, w tym miesiącu Koran zstąpił z nieba. Post trwa od wschodu aż
do zachodu, a jego obowiązek rozciąga się na wszystkich od kiedy posiadają zdolność
używania rozumu. Ten post polega na nie spożywaniu pokarmów stałych, ani płynów,

włącznie z wodą. Są zakazane również inne czynności jak palenie, współżycie seksualne (por.
J.Azzi, str. 118), itd. W ciągu nocy zakazy nie obowiązują (sura 2, 183)
Latem, nade wszystko, wstrzymanie się od pokarmów stałych nie jest tak ciężkie jak
powstrzymywanie się od picia wody. W niektórych miejscach pozwolono na picie wody,
zwłaszcza robotnikom ciężkich prac, np. w Tunisie kiedy rządził Burghiba. Są także i inne
osoby zwolnione z postu, mogą być nimi chorzy, kobiety w ciąży, ludzie starsi, podróżujący,

itd. W tym świętym miesiącu zaleca się lekturę Koranu.
Zwykła codzienna aktywność w tym miesiącu zostaje bardzo uwarunkowana postem, np. praca
w fabrykach, w rolnictwie, otwieranie sklepów, handel, radio, telewizja, czasopisma. Koniec
Ramadanu wraz z jego obchodami (świętami) łączony jest z nadmiernym spożywaniem, jak to
bywa u chrześcijan na Boże Narodzenie, i wiele osób ląduje w szpitalu.

e. El-Hadżdż: Pielgrzymka do Mekki

W surach Koranu 2, 97 i 22, 25-30 o pielgrzymce do Mekki mówi się i przedstawia się ją jako
obowiązek, który należy spełnić przynajmniej raz w życiu. Również w tym, co dotyczy
pielgrzymki, są wyjątki. Na przykład nie są do niej zobowiązani ci, którym brakuje pieniędzy i
kobiety, którym nie mogą towarzyszyć ich mężowie lub osoby zaufane. Od przyjścia

pielgrzyma do Mekki pielgrzymka trwa trzynaście dni, aż pielgrzym wypełni wszystkie
normy rytualne według kolejności ustalonej za czasów Mahometa

Pielgrzym zaraz po przyjściu idzie jak najszybciej najpierw do Ka'aby i krąży siedem razy
wokół niej, odmawiając przepisane modlitwy. Potem przechodzi pomiędzy „ołtarzami” Sarfa i
Marwa. W Mekce zostaje osiem dni. Pielgrzym kąpie się, goli się i pokrywa się dwoma

płótnami białej tkaniny bez szwu. Jedną pokrywa część dolną swojego ciała i drugą tkaniną
część górną, zostawiając prawą część ramion odkrytą.
Tylko w ten sposób może on spełnić swoje obowiązki religijne. W ósmym dniu opuszcza
Mekkę i udaje się do Miny a w dziewiątym dniu do Arafatu, około 21 km od Mekki. Tam leży
tak zwana „Góra miłosierdzia”, na którą musi próbować się wspinać przynajmniej przez kilka

minut. W przeciwnym wypadku, pielgrzymka okazałaby się odbyta na próżno. Dziesiąty dzień
jest bardzo ważny: celebruje się Id-El-Adha, święto ofiary Abrahama. Pielgrzym spędza jakiś
czas w miejscowości Musdàlifa i potem rzuca siedem kamieni w dolinę Al-Akaba. Odwrócony
w stronę Miny składa w ofierze baranka lub koźlę, którego mięsem dzieli się z biednymi.
Później musi się ogolić i ostrzyc włosy. Powróciwszy do Mekki czyni jeszcze siedem okrążeń
około Ka'aby całując i dotykając za każdym razem Czarny Kamień, w ten sposób odzyska

autentycznie prawa, które stracił lub zawiesił na początku swojej pielgrzymki.
Po „ukamienowaniu”

diabła w 12 dniu, dzień 13 oznacza koniec pielgrzymki i może on

wrócić do swojego kraju szczęśliwy i zadowolony z bardzo cenionym tytułem Adżi
(pielgrzym), który będzie znakiem wielkiego poważania ze strony wszystkich jego
współobywateli. Wielu z nich nosi na ręce tatuaż przypominający datę, w której miało miejsce

to wydarzenie. Często widać na fasadach domów „Adżydów” obraz meczetu Ka’aby i meczetu

55 Te ryty pochodzą od rytuałów pielgrzymek pogańskich politeistów do Ka’aby w Mekce. Mahomet zaadaptował te
zwyczaje przypisując im nowe znaczenie wzmacniania wiary w poddanie się Bogu przypominając główne momenty
życia Abrahama, który, według Mahometa, razem z synem Izmaelem na rozkaz Allaha miał założyć sanktuarium Ka’aby.
56 Ukamienowanie diabła to przypomnienie pokus demona wobec Abrahama, gdy składał w ofierze syna Izmaela,
według Koranu.

Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat islamu

Omara w Jerozolimie, jednocześnie przypomina się całe imię Adżyda i datę jego szczęśliwej
pielgrzymki. Nigdy nie brakuje w tych obrazach imienia Allaha i Mahometa

Szarijat – święte prawo Islamu

W ciągu pierwszych trzech wieków, które następowały po Mahomecie, powstały cztery szkoły

(madrasa) lub uniwersytety poprawnej interpretacji Koranu. Te szkoły jurydyczne oraz niektórzy
mędrcy szanujący Koran i Sunny, stworzyli postawę jurydyczną Islamu.

Sunna (l.mn. Sunan): „zwyczaj”. Zwyczajne zachowanie Mahometa, które stało się normą
życiową dla wierzących. Sunna została przekazana przez hadith czyli przez zespół powiedzeń i
wydarzeń, które zostały przypisane Prorokowi i jego towarzyszom. W pewnym sensie, hadith
jest pojemnikiem, a sunna jest jego treścią. Już we wczesnoislamskiej Arabii sunna była

zwyczajnym zachowaniem, opartym na naśladowaniu ojców. Także Koran twierdzi: „W
Posłańcu Bożym znajdujecie szlachetny przykład” (33.21). Po Koranie, wraz z idżmà («konsens,
zgoda») i kijas («analogia»); sunna jest jedną z czterech „źródeł prawa”, na niej opiera się
prawo islamskie (szariatu). Czasami jakaś norma sunny (np. odnosząca się do ukamienowania
cudzołożników) może mieć przewagę nawet nad Koranem”

„Szarijat”: do pierwotnego znaczenia „prosta droga prowadząca do wodopoju” doszło
islamskie „święte prawo Islamu” (zwany również shar' o shir'a), oparte na źródłach lub
„korzeniach prawa” (usúl al-fikh): Koran, tradycja (sunna), zgodność (idżmit) i analogie
(kijas). Szarijat reguluje wszystkie ludzkie działania na zewnątrz człowieka, dlatego że jedynym
sędzią forum wewnętrznego jest Bóg. Dlatego szariat, podobnie jak prawo (fikh), które jest

zastosowaniem praktyki w różnych przypadkach, zawiera precyzyjne normy dla aktów kultu
(ibadat) i dla relacji z innymi ludźmi (mu’dmaldt).
Jeśli ‘ibadat – praktycznie pięć „filarów Islamu” (arkan al-Islam) – są niezmienne, to mu’amalat
mogą być zinterpretowane przez szkoły jurydyczne, a w szyizmie można je rozwinąć także
od mudżtahit. W rzeczywistości żadna wspólnota islamska nie była nigdy być rządzona

wyłącznie na podstawie szariatu: istnieje zawsze pewien podział między teorią a praktyką.
Wobec ogromnej różnorodności geograficznej i kulturalnej wspólnot muzułmańskich, szariat
został wszędzie zintegrowany ze zwyczajnym prawem lokalnym. Aby zarządzać oddziałami
legalnymi administracji rządzącej, skarbowej i karnej, Ottomani ustanowili obok szariatu ciało
jurydyczne pochodzące z kdnún („prawa”).
Nie ma wątpliwości, że właśnie w jedności substancjalnej szariatu (chodzi o jedność
konkretnych norm i ducha, który je kształtuje), która nigdy nie została podważona nawet
przez najbardziej ekstremistyczne sekty, znajduje się tajemnica tej zadziwiającej jednolitości
muzułmańskiej, która mimo braku centralnych władz nauczających, rządzi do dziś jeszcze w
świecie islamskim

Kanon islamski nie zawiera tylko Koranu, ale także hadith – powiedzenia Mahometa

przekazywane przez szereg świadków. Hadith odnoszą się do Koranu, podobnie jak Listy Pawła do
Ewangelii. Sprawa jest ważna, ponieważ ludzie cytują Koran nie wiedząc, że Koran należy czytać
w kontekście hadith’ów i również interpretacji prawników.
Począwszy od IX wieku różne władze islamskie nie stosowały prawa islamskiego (Szarijatu) do
różnych sytuacji historycznych. To usztywnienie jurydyczne, jeśli z jednej strony gwarantowało

jedność w świecie islamskim do dziś, z drugiej zahamowało wszelki rozwój w jego wnętrzu.

57 Juan de Mena, Op. cit.

Juan de Mena, Op. cit.

Cherubino Mario Guzzetti, Islam, Dizionari San Paolo, Cinisello Balsamo 2003, pod hasłem: Sharî’a.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wybrane kryteria chrześcijańskiego rozróżniania na temat Islamu 2
Dabru emet Żydowskie oświadczenie na temat chrześcijan i chrześcijaństwa
Może być wstyd że człowiek jest szczęśliwy Refleksje na temat różnych koncepcji szczęścia na przyk
Do jakich przemyśleń na temat trudnych wyborów moralnych skłoniła Cię lektura wybranych tekstów
ks dr Dziewiecki M, ks Skreczko A Wybrane teksty na temat wychowania
B Prochwicz Studnicka KradzieÅ¼ w klasycznym Å›wiecie islamu RozwaÅ¼ania na temat uwarunkowaÅ„ kult
20 Kędzia A WIEDZA STUDENTÓW NA TEMAT WYBRANYCH ZAGADNIEŃ
Wybrana literatura na temat homoseksualizmu
Jakie jest zdanie chrześcijan na temat samobójstwa
Jakie refleksje na temat sprawowania władzy wzbudziła w tobie lektura wybranego dramatu np Antygona
Vol 14 Podst wiedza na temat przeg okr 1
6 ODCHUDZANIE A NASZ ORGANIZM, Mity i fakty na temat odchudzania
Imelda Chłodna Kilka uwag na temat roli retoryki w kształceniu humanistycznym
informacja na temat kontroli finansowej i audytu wewnętrznego
fakty na temat jakania
Podstawowe informacje na temat zasad przylaczenia farm wiatrowych
Nibymagia, Tolkien, Inne teksty na temat twórczości, Felietony
wybrane kryteria zaliczeń

więcej podobnych podstron