2

/ 2 0 1 3

87

T E C H N I K A

O R T O D O N T Y C Z N A

Nie taki diabeł straszny…

Ortodoncję można pokochać – część I

i 1 cm dla modelów roboczych, na-
tomiast tylne ściany modelu powin-
ny być prostopadłe do podstawy
i do płaszczyzny szwu podniebien-
nego. Przednie powierzchnie mogą
być zaokrąglone lub docięte pod ką-
tem – tutaj pozostawiona jest dowol-
ność wykonania, gdyż obie te metody
są prawidłowe (ryc. 1).

Należy jednak zwrócić uwagę, aby

tylna powierzchnia modelu górnego
i dolnego w stosunku do siebie była
docięta równolegle, tak aby modele
mogły spoczywać na tylnej powierzch-
ni cokołów, odzwierciedlając zgryz
nawykowy pacjenta (ryc. 2). Uła-
twieniem w wykonywaniu cokołów
do modeli są półfabrykaty – foremki
do formowania cokołów.

Modele diagnostyczne można za-

moczyć w płynie impregnującym, któ-
ry po wyschnięciu i przepolerowaniu
miękką szmatką nadaje modelom
gipsowym połysk. Kolejnym krokiem
po wykonaniu modeli jest odesłanie
modelu diagnostycznego do lekarza
(model roboczy zostaje w pracowni),
który w zależności od wady zgryzu
planuje, jaki typ aparatu będzie najko-
rzystniejszy w leczeniu ortodontycz-
nym danego pacjenta.

Wytyczne dotyczące każdej pracy

najczęściej otrzymuję drogą elektro-
niczną w przypadkach, gdy dzielą
mnie spore odległości od gabinetu
lub gdy nie jesteśmy w stanie razem
z lekarzem ortodontą znaleźć dogod-
nego czasu na omówienie prac. By-
wają sytuacje, gdy siadam przy stole
i, rozrysowując dany aparat, okazuje
się, że po rozcięciu śruby lub dołoże-

Wykonanie ruchomego aparatu orto-
dontycznego to proces składający się
ze współpracy lekarza dentysty z pro-
tetykiem. Muszą oni tworzyć zgrany
zespół szanujący się nawzajem. Ze-
spół, który można porównać do zegar-
ka z trybami i przekładniami idealnie
do siebie pasującymi, by wskazywać
prawidłowy czas, a w naszym przy-
padku wykonać aparat, by osiągnąć
jak najlepszy efekt w leczeniu orto-
dontycznym. Niejednokrotnie spoty-
kam się z pogardą i wyższością den-
tysty nad protetykiem, co jest błędem,
bo sam lekarz nic nie wskóra bez nas,
protetyków rzemieślników.

M

ODELE

GIPSOWE

Modele gipsowe stanowią materiał
zarówno diagnostyczny, jak i robo-
czy. Ich wykonanie zaczyna się od
dostarczenia wycisków ortodontycz-
nych do pracowni protetycznej, gdzie
następuje wykonanie modeli gipso-
wych. Wykonujemy dwa komplety
modeli: modele diagnostyczne/kon-
trolne (zostają w gabinecie lekarskim,
gdyż są używane do porównywania
efektów leczenia na poszczególnych
jej etapach) oraz modele robocze (po-
trzebne do wykonania ruchomego
aparatu ortodontycznego). W trakcie
całego okresu leczenia ortodontycz-
nego, który trwa kilka lat, wykony-
wane są pośrednie modele kontrolne
służące do porównywania postępów
w leczeniu.

Podstawy modelu górnego i dolne-

go powinny być równoległe do płasz-
czyzny poziomej i mieć grubość
1,5 cm dla modelu diagnostycznego

TITLE



Not as scary... Orthodontics

can be loved. Part I

SŁOWA KLUCZOWE



ortodoncja,

protetyka, aparaty ortodontyczne

STRESZCZENIE



Artykuł jest

wprowadzeniem do tematu techniki
ortodontycznej. Autorka przedstawia
rodzaje aparatów ortodontycznych
oraz drucianych elementów
wykorzystywanych przy wykonywaniu
tego typu prac.

KEY WORDS



orthodontics, prosthetic,

braces

SUMMARY



The article

is an introduction of the orthodontic
techniques subject. The author presents
types of braces and wire elements used
in the such work.

mgr lic. tech. dent. Joanna Janusz

W

yrokiem losu

z ludźmi się bratamy.

Nikt nie podąża sam.
Cokolwiek w życiu

innym damy
zwraca się zawsze Nam”

(E

DWIN

M

ARKHAN

)

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

88

T E C H N I K A

O R T O D O N T Y C Z N A

1

2

Modele gipsowe

1

2

fot. ar

chiwum autora

2

/ 2 0 1 3

89

T E C H N I K A

O R T O D O N T Y C Z N A

niu kolejnego elementu drucianego osłabię płytę aparatu
– bez wahania dzwonię do lekarza i przedstawiam własną
koncepcję rozwiązania danego przypadku. Cenię sobie
współpracę z lekarzami ortodontami, którzy rozmawia-
ją z protetykiem i wspólnie pracują nad zaplanowaniem
aparatu. Lekarz zwraca uwagę na stronę kliniczną, ja zaś
na część mechaniczną, funkcjonalność.

W protetyce ortodontycznej używa się znacznie większej

liczby kleszczy do doginania poszczególnych elementów
drucianych niż w protetyce. Do łuków wargowych stosu-
ję kleszcze wklęsło-wypukłe, wypukłe jednostronnie lub
obustronnie, w zależności od tego, co chcę uzyskać (osoby,
które zaczynają przygodę z drutami, uczą się doginać łuki
wargowe na płytce bredentowskiej – bardzo dokładnej).
Do dogięcia grotów inne kleszcze, do Adamsów inne. Ktoś
mógłby powiedzieć, że sprawny protetyk poradzi sobie jed-
nymi klamponami. Zgadzam się, ale o wiele łatwiej i dużo
szybciej pracuje się, mając kleszcze specjalistyczne.

A

PARATY

ORTODONTYCZNE

Aparaty ortodontyczne dzielimy na dwie grupy: aparaty
stałe (czyli takie, które są na cały okres leczenia umiesz-
czone w jamie ustnej i pacjent nie może sam ich wyjąć),
aparaty ruchome (takie, które pacjent sam zakłada i usuwa
z jamy ustnej). Aparaty ruchome w zależności od zasto-
sowanych sił działających na układ stomatognatyczny
dzielimy na:
– czynne (to aparat działający mechanicznie zarówno

na zęby, jak i na przyzębie oraz kość, za pomocą sprężyn,
łuków, gum);

– czynnościowe oraz mechaniczno-czynnościowe (to takie

aparaty, które swoim działaniem wywołują zmiany na-
pięcia i czynności narządu żucia);

– bierne (aparat, który nie posiada elementów mechanicz-

nych, a jego działanie polega na wykorzystaniu wyłącz-
nie sił fizjologicznych narządu żucia).
W grupie aparatów ruchomych wyróżniamy aparaty jed-

noszczękowe (płytki Schwarza, aparat retencyjny) i dwu-
szczękowe (aparaty blokowe, bionatory itp.). Każdy aparat
ruchomy jest zbudowany z elementów zasadniczych (płyta
podstawowa, klamry utrzymujące) oraz z elementów uzu-
pełniających (łuki, śruby, sprężyny, wały nagryzowe).

We wczesnym leczeniu ortodontycznym wyróżniamy

aparaty zapobiegawcze (utrzymywacz przestrzeni, protezy
dziecięce) oraz aparaty gimnastyczne (płytka przedsionko-
wa). Aparaty są wykonywane indywidualnie dla danego
pacjenta z zegarmistrzowską precyzją i starannością.

E

LEMENTY

DRUCIANE

APARATU

Jak już wcześniej wspominałam, w aparatach wyróżniamy
łuki wargowe (można się również spotkać z określeniem

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

90

T E C H N I K A

O R T O D O N T Y C Z N A

łuku labialnego), klamry utrzymujące
aparat w jamie ustnej oraz różnego
rodzaju sprężyny ułatwiające korygo-
wanie nieprawidłowego zgryzu lub
ustawienia zębów.

Łuki
Wyróżniamy dwa rodzaje łuków:
łuk wargowy umieszczony na po-
wierzchni wargowej zębów oraz łuk
podniebienny/językowy umieszczony
od strony podniebiennej/językowej
siekaczy.

Łuk wargowy wykonujemy z dru-

tu sprężysto-twardego o średnicy
od 0,7 mm do 0,9 mm w zależności,
jakie funkcje dany łuk ma spełniać:
– funkcję prostującą (łuk aktywny);
– funkcję odsuwającą wargę od zę-

bów (łuk bierny).

Głównym zadaniem łuku wargowe-

go jest zmiana pozycji zębów wychy-
lonych, ale po odpowiednim dogięciu
łuku można nim zamykać diastemy
międzyzębowe czy przesuwać dotyl-
nio lub doprzednio pojedyncze zęby.
Łuki wargowe można dowolnie mo-
dyfikować, dodając pętle pionowe
lub poziome, doginać zaczepy do wy-
ciągów elastycznych czy zatapiać
je w pelotach akrylanowych.

Łuk wargowy składa się z następu-

jących odcinków:
– odcinka poziomego,
– pętli pionowych,
– przejścia przez powierzchnię zgry-

zową,

– zakotwiczenie.

Łuk podniebienny lub językowy,

w zależności, czy jest to aparat szczę-

ki, czy żuchwy, jest wykonany z drutu
o średnicy 1,0 mm i służy do rozsze-
rzania łuków zębowych i stymulowa-
nia do ich szybszego wzrostu.

Ł

UK

WARGOWY

KLASYCZNY

To najczęściej stosowany w apara-
tach łuk wargowy. Doginany z dru-
tu okrągłego o średnicy 0,8 mm lub
0,9 mm. Przebiega na 1/3 wysokości
koron zębowych od brzegu sieczne-
go po stronie wargowej, równolegle
do płaszczyzny zgryzu. Obejmuje
bliższą powierzchnię kła, tworzy pę-
tlę pionową, która powyżej punktu
stycznego, a poniżej guzków zębo-
wych wchodzi w masę akrylanowi.
Pętle pionowe w łuku klasycznym
służą do aktywowania i powinny
być równej wielkości, nie mogą być

Lekarz ortodonta

Współpraca

Protetyk

I wizyta poglądowa, na której lekarz rozmawia

z pacjentem i wstępnie przedstawia sposoby lecze-

nia; pobieranie wycisków

konsultacja pomiędzy

lekarzem a protetykiem

i planowanie aparatu

wybranego przez lekarza

do leczenia konkretnego

przypadku

odlewanie modeli diagnostycznych

lekarz analizuje modele

rozrysowanie na modelach przebiegu ele-

mentów drucianych i zasięgu płyty aparatu;

wyblokowanie podcieni; doginanie elementów

drucianych i przyklejenie ich do modeli; izola-

cja modeli; formowanie i polimeryzacja akrylu;

obróbka; skrawanie i polerowanie

umieszczenie aparatu w jamie ustnej pacjenta;

aktywacja klamer i łuku; dokładne poinformowanie

pacjenta, jak należy prawidłowo obsługiwać aparat

ortodontyczny i jak prawidłowo zachować higienę

jamy ustnej, nosząc aparat ort.; okresowa kontrola

postępów leczenia

Tab. 1. I wizyta poglądowa

3a

Łuk wargowy klasyczny

3b

Łuk wargowy palczasty

3c

Łuk wargowy Petrika

3d

Łuk wargowy Tiegerstaedta

3a

3c

3b

3d

łapki ściągające

łapki poziome

pętle zapasowe

pętle zapasowe (aktywacyjne)

pętle zapasowe

pętle zapasowe

przejście łuku w akryl

podparcia palczaste

pętla zwężająca

przejście łuku

przejście łuku

przejście łuku

2

/ 2 0 1 3

91

T E C H N I K A

O R T O D O N T Y C Z N A

za długie, by nie wżynały się w dno
przedsionka, nie mogą się opierać
o błonę śluzową, gdyż będą urażały
pacjenta – prawidłowa i opcjonalna
odległość pętli to ok. 1 mm od błony
śluzowej.

Ł

UK

WARGOWY

PALCZASTY

Stosowany przy wszelkiego rodzaju
protruzjach zębów siecznych. Zasięg
oraz przebieg tego łuku są takie same
jak w łuku klasycznym, dodatkowymi
elementami są pionowe pętle podwój-
ne (podparcia palczaste) opierające
się o powierzchnię wargową zęba
wychylonego. Stosujemy w tym przy-
padku łuk okrągły o średnicy 0,8 mm.
Elementy palczaste łuku można zato-
pić w akryl, tworząc peloty nazębne,
dzięki czemu siła prostująca prze-
noszona jest na całą powierzchnię
wargową zęba, a nie jedynie jego
wycinek.

Ł

UK

WARGOWY

P

ETRIKA

Służy do przesuwania pojedynczych
zębów w kierunku dotylnym lub do-
przednim w zależności od potrzeby
zamknięcia luki w łuku zębowym.
Zwykle doginany z drutu o grubo-
ści 0,9 mm. Ma dwie pętle pionowe
po obu stronach, co powoduje zwięk-
szenie jego elastyczności. Element po-
ziomy łuku, tak jak w poprzednich
typach, przebiega w 1/3 wysokości
korony zębowej od brzegu sieczne-
go na wargowej powierzchni zęba.
Przegięcie w pierwszą pętlę następu-
je zaraz za drugim zębem siecznym,
ale przed kłem (jeśli chcemy kieł
przesunąć dystalnie). Pętla pionowa
na ramieniu zstępującym zagina się
mezjalnie na wysokości tym razem
1/3 od szyjki zęba i sięga aż do po-
wierzchni mezjalnej, tak by po za-
okrągleniu końca ramienia stworzyć
zaczep na kieł. Ramię poziome musi
być równoległe do powierzchni siecz-
nej zębów przednich. Zaraz za ra-
mieniem z pętlą ciągnącą doginamy
kolejną pętle pionową, która stanowi

zapas do aktywacji łuku. Zakotwicze-
nie w akrylu przebiega poniżej guz-
ków zębowych, a powyżej punktów
stycznych.

Ł

UK

WARGOWY

T

IEGERSTAEDTA

Mało znany w środowisku prote-
tycznym i lekarskim. Służy do za-
mykania diastem zębowych. Wyko-
nywany z drutu sprężysto-twardego
o średnicy od 0,6 mm do 0,8 mm.
Ma trzy pętle pionowe: dwie na wy-
sokościach zębów trzecich, tak jak
w łuku klasycznym, i jedną pętlę
o połowę mniejszą od pozostałych
znajdującą się pomiędzy pierwszymi
zębami siecznymi. Pętlę środkową
aktywujemy poprzez zwężanie jej,
co powoduje automatycznie wydłu-
żenie pętli i jednocześnie zamykanie
diastem. W zależności, czy diastemę
zamykamy między jedynkami, czy
dwójkami na łuku, tworzymy małe
zaczepy na 1/2 wysokości zęba lub
na 1/3 jego wysokości, tak aby wcho-
dziły one w przestrzenie międzyzę-
bowe. Zakotwiczenie w akrylu, tak
jak w pozostałych łukach, czyli po-

niżej guzków zębowych, ale powyżej
punktów stycznych.

K

LAMRY

I

INNE

ELEMENTY

UTRZYMUJĄCE

Aby zapewnić dobre utrzymanie
i stabilizację aparatu w jamie ustnej,
należy wybrać odpowiednią klamrę
do zaistniałych warunków zębowych
pacjenta. Wybór klamer zależy nie tyl-
ko od liczby zębów, ale również od ich
kształtu i wielkości. Klamry ortodon-
tyczne znajdują się w stałym napięciu.
Zęby stałe pacjenta nie zawsze są wy-
rośnięte, co powoduje utrudnienie
w zakotwiczeniu aparatu, dlatego wy-
bór klamry ortodontycznej powinno
się opierać na jej zdolnościach utrzy-
mujących i stabilizujących, a przy jej
projektowaniu należy uwzględnić
okolice przydziąsłową jako miejsce
utrzymania (1). Klamry wykonujemy
z drutu sprężysto-twardego o średnicy
od 0,6 mm do 0,8 mm.

K

LAMRY

JEDNORAMIENNE

To najprostsze i najczęściej spotyka-
ne elementy utrzymujące aparat orto-

4

Płytka szklana

4

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

92

T E C H N I K A

O R T O D O N T Y C Z N A

dontyczny. Zaliczamy do nich klam-
ry: kulkowe, węgierskie/trójkątne
i oczkowe.

Wykorzystanie tych klamer wyma-

ga co najmniej dwóch zębów stykają-
cych się ze sobą. Miejscem utrzyma-
nia dla ww. klamer jest podcień znaj-
dujący się pod punktem stycznym
zębów. Wielkość klamry dostosowu-
jemy do wielkości zębów. Należy jed-
nak pamiętać, aby ramiona klamer
nie kolidowały w zwarciu oraz aby
zostawić zapas na ewentualne do-
pasowanie elementu utrzymującego
w trakcie leczenia. Klamry kulkowe
można wykorzystywać do doginania
klamer C – dzięki kulkowemu zakoń-
czeniu takiej klamry uzyskujemy lep-
szą retencję aparatu.

K

LAMRY

DWURAMIENNE

Do klamer dwuramiennych zali-
czamy klamry grotowe oraz klamry
Adamsa. Klamry grotowe to najczę-
ściej spotykane utrzymanie aparatów
ortodontycznych, gdyż mogą być sto-
sowane zarówno w uzębieniu mlecz-
nym, stałym, jak również mieszanym.
Klamry grotowe najłatwiej formować
za pomocą specjalnych kleszczy
(kleszcze do formowania grotów +
kleszcze do przeginania klamer gro-
towych). Aby zapewnić najlepsze
utrzymanie, klamra grotowa musi
być dostosowana do anatomicznego
zarysu szczeliny międzyzębowej. Jeśli
ramię klamry jest zbyt krótkie, klam-
ra będzie sztywna i mało elastycz-
na, co będzie powodem większego
ucisku na przestrzeń międzyzębową
i brodawkę – niekorzystne działanie
klamry. „Długie rozciągnięte ramię
klamry pozwala na delikatne zakła-
danie płyty i dostarcza ortodoncie
wystarczająco dużo drutu na przy-
szłe dopasowanie. Ważną uwagą jest
to, aby odśrodkowe i dośrodkowe
ramię klamry dotykało powierzchni
przednio-tylnych zębów, zapobiega-
jąc w ten sposób rozsuwaniu zębów
przez nacisk grotów klamry”(2).

Klamry Adams występują w kilku

modyfikacjach. Stosujemy je na po-
jedyncze zęby trzonowe i przed-
trzonowe. Klamry te zapewniają
świetne utrzymanie i stabilność
aparatu. W jednym z typów klamer
Adamsa małe łapki dogięte w kształ-
cie litery V dotykają zęba zarówno
od strony mezjalnej, jak i dystalnej
powierzchni policzkowej i są nachy-
lone dodziąsłowo (czyli wchodzą
w podcień zęba od powierzchni po-
liczkowej).

Inna modyfikacja klamer Adamsa

polega na tym, że małe łapki tym ra-
zem doginamy w kształcie litery U
i wchodzą w przestrzeń międzyzębo-
wą zęba, na którym jest osa dzona.

Klamra Adams może być wykona-

na tylko z jedną pętlą U lub V. Taki
rodzaj klamry stosuje się, gdy pierw-
szy ząb trzonowy stały jest w trakcie
wyrzynania się.

Tak jak łuki wargowe można do-

wolnie modyfikować, tak też klam-
ry Adams można łączyć z różnymi
elementami ułatwiającymi zakotwi-
czenie aparatu. Takim przykładem
może być kombinacja klamry Adams
z klamrą grotową.

S

PRĘŻYNY

Element y aparatu są wykonane
z dr utu sprężystego o gr ubości
od 0,6 mm do 0,8 mm w zależności,
jaką funkcję spełniają i z jaką siłą
mają działać na ząb. Sprężyna działa
na ząb w punkcie stycznym i powo-
duje przechylanie zęba. Siła przechy-
lająca wzrasta, gdy punkt styczny ząb
– sprężyna znajduje się na wysokości
1/3 korony od brzegu siecznego. Jeśli
siłę sprężyny przyłożymy w 1/3 wy-
sokości od szyjki zęba, następuje
osiowe przesuwanie zęba.

Sprężyn wypychających otwar-

tych lub zamkniętych używamy, aby
przechylić pojedynczy ząb lub grupę
zębów. Otwarta sprężyna wypycha-
jąca dogięta jest w kształcie litery S
na całą szerokość zęba z trzema rów-

noległymi ramionami, koniec spręży-
ny zatapiamy w akrylu.

Zamknięta sprężyna wypychająca

jest mniej elastyczna, gdyż oba koń-
ce zatopione są w akrylu. Sprężynę
projektujemy i wykonujemy z jedną
pętlą lub dwiema pętlami aktywu-
jącymi. Ten typ sprężyny pozwala
na równomierne rozmieszczanie sił
i stosowany jest do grupowego wy-
pychania zębów siecznych.

Sprężyny zbliżające stosujemy, aby

przesunąć pojedynczy ząb w kierun-
ku mezjalnym lub dystalnym. Cie-
kawą sprężyną jest policzkowa mię-
dzyzębowa sprężyna cofająca. Działa
ona na ząb od strony przedsionka.
Ramię ciągnące doginamy do anato-
micznego kształtu zęba, tak by klam-
ra idealnie przylegała do powierzchni
mezjalnej. Ramię aktywowane znaj-
duje się w przedsionku jamy ustnej
i ma kształt pętelki agrafki – klamra
agrafkowa. Zakotwiczenie znajduje
się w akrylu płyty aparatu.



Joanna Janusz: – Od 20 lat wykonuję
aparaty ortodontyczne. Moja przygoda
z drutami zaczęła się w MSZ w Pozna-
niu pod okiem wspaniałych lekarzy
takich jak lek. dent. Witold Płytnik,
dr. n. medycznych Janusz Ostrowski,
lek. dent. ortodonta Stanisław Musiał,
lek. dent. ortodonta Krystyna Sfulińska,
którzy z pasją i miłością do swojego
zawodu przekazali mi maleńką część
swojej wiedzy i to właśnie im dedykuję
niniejszy cykl artykułów dotyczących
wykonawstwa laboratoryjnego apara-
tów ortodontycznych. Pragnę w spo-
sób bardzo prosty i obrazowy pokazać,
że technika ortodontyczną (młodsza
siostra techniki protetycznej), niejed-
nokrotnie traktowana po macoszemu,
może stać się pasją zawodową.

Piśmiennictwo
1. Wit E., Gehrke M.E., Komorowska A.: Wyko-

nywanie aparatów zdejmowanych. Warsza-
wa 1994, Wyd. 2, s. 42.

2. Wit E., Gehrke M.E., Komorowska A.: Wyko-

nywanie aparatów zdejmowanych. Warsza-
wa 1994, wyd. 2, s. 46-49.