Podstawy ekonomii ETI – I sem. - seminarum

1. Główne kategorie i pojęcia mikroekonomii (rynek, popyt, podaż). Popyt i jego

czynniki. Popyt a cena. Popyt i jego czynniki.

Popyt i jego czynniki.

Popyt a cena.

Pojęcie i funkcje rynku, klasyfikacja rynków.

Rynkiem - nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich
one przebiegają.

Ten całokształt transakcji, czyli rynek, można klasyfikować według różnych kryteriów
podziału:



według przedmiotu obrotu możemy wyróżnić rynek dóbr i usług
konsumpcyjnych oraz rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału),



według zasięgu geograficznego możemy wyróżnić rynki lokalne, regionalne,

krajowe, międzynarodowe, światowy,



w zależności od sytuacji rynkowej możemy mówić o rynku sprzedawcy i rynku

nabywcy



w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji możemy wyróżnić

rynek homogeniczny (jednorodny), np. rynek ropy, pszenicy, oraz rynek
heterogeniczny np. rynek pracy – występują na nim różne zawody,



w zależności od stopnia wyrównywania się cen wyróżniamy rynek doskonały i
niedoskonały.

Rynek doskonały charakteryzuje się spełnieniem następujących warunków:

1. rozproszenie po stronie popytu i podaży,
2. brak barier wejścia na rynek,

3. przejrzystość
4. jednorodność dóbr i usług.

Pierwszy warunek oznacza, że każdy podmiot dysponuje jednakową siłą
ekonomiczną i jest ich bardzo dużo, w rezultacie żaden z podmiotów nie może wpływać

na kształtowanie się cen.
Warunek drugi oznacza, że wszystkie zasoby są w pełni mobilne. Istniej, zatem

możliwość wejścia na dany rynek oraz wyjścia z niego, jak również łatwość zmiany

zastosowania zasobów.
Warunek przejrzystości oznacza, że sprzedający oraz kupujący dysponują pełnymi

informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji, w tym zwłaszcza o cenach.
Jednorodność dóbr oznacza, że dobra o tym samym przeznaczeniu mają jednakowe

cechy fizyczne i są postrzegane przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego,
jaki producent je wytworzył.

Przeciwieństwem rynku doskonałego jest – rynek monopolistyczny. Przy
najwyższym stopniu monopolizacji oznacza to sytuację, w której występuje jednio

przedsiębiorstwo mające wyłączność na produkcję i zbyt jakiegoś towaru.
Przedsiębiorstwo monopolistyczne kontroluje więc w pełni sytuację rynkową, ma

możliwość ustalania rozmiarów podaży i wysokości cen.
Najważniejsze funkcje rynku:

1. dokonuje wyceny różnych dóbr (produktów i zasobów gospodarczych)
2. jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

3. jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów

gospodarczych,

4. umożliwia ustalania stanów równowagi w gospodarce

5. jest weryfikatorem przydatności produkcji i zarazem mechanizmem

dostosowywania produkcji do potrzeb.

Popyt i czynniki go określające

Popyt na dane dobro jest to ilość danego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po
określonej cenie i w określonym czasie. Jest to popyt efektywny, tzn. taki, przy którym

chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu
pieniężnego. Wyróżniamy jeszcze popyt potencjalny, – który oznacza pragnienie nabycia

określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.
W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić na trzy kategorie:

1. popyt funkcjonalny – wynika z cech jakościowych danego dobra, jest funkcją jego

wartości użytkowej,

2. popyt niefunkcjonalny - wynika z oddziaływań tzw. efektów zewnętrznych na

użyteczność. Oznacza to, że użyteczność danego dobra może ulec zmianie w
zależności od zachowania się innych konsumentów. Możemy wyróżnić trzy

rodzaje zachowań nabywców:

efekty owczego pędu - oznacza, iż popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że

inni konsumują to dobro,

efekt snobizmu – oznacza, iż popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że

inni kupują to dobro. Oznacza on, zatem, potrzebę wyróżnienia się bycia
ekskluzywnym, odmiennym od innych,

efekt veblenowski.- dotyczy popytu na tzw. dobra prestiżowe. Ich
konsumpcja świadczy o statusie konsumenta, nosi znamiona

ostentacyjnej, dlatego popyt na takie dobra będzie wzrastał wraz ze
wzrostem ich cen.

3. Popyt spekulacyjny – wiąże się z oczekiwaniami, co do kształtowania się cen w

przyszłości.

Popyt jest funkcją wielu zmiennych. Pierwsza z nich wynika niejako z definicji – jest to
cena. Oprócz niej są jeszcze inne, poza cenowe determinanty popytu:

1

dochody nabywców,

ceny dóbr konsumpcyjnych i substytucyjnych,

oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej,

gusty i preferencje nabywców,

zmiana liczby i struktury ludności.

Zmiana popytu może, więc następować w wyniku równoczesnych zmian wielu
czynników. Jeżeli chcemy uchwycić związki między zmianami popytu a zmianami tylko

jednego z czynników stosujemy klauzulę ceteris paribus. Oznacza to następujące

postępowanie badawcze:, jeśli jakaś wielkość określona jest przez kilka czynników i
chcemy uchwycić związki między zmianami tej wielkości a zmianami a zmianami

jednego z nich, przyjmujemy, że inne czynniki nie ulegną zmianie. Jeżeli chcemy zbadać
zależności między popytem (Pp) a ceną (c), zakładamy, że czynniki pozacenowe nie

ulegną zmianie.
Popyt a cena

1

R. Milewski op. cit, s. 46

Zależność między popytem a ceną jest na ogół zależnością odwrotną. Wzrost ceny
powoduje spadek popytu, zaś spadek ceny powoduje wzrost popytu.

Rysunek 1. Typowa krzywa popytu
cena

c1

c2

Pp

0 popyt

Q2 Q1
Wzrost ceny z c1 do c2 powoduje spadek popytu z Q1 do Q2 i odwrotnie: spadek ceny z

c2 do c1 powoduje wzrost popytu z Q2 do Q1.

Zmiana ceny powoduje dwojaki efekt: substytucyjny i dochodowy. Wzrost jednego
dobra narusza dotychczasową strukturę cen, czyni to dobro relatywnie droższym.

Skłania to nabywcę rezygnacji z dobra relatywnie droższego i zastępowania go
(substytucji) innym dobrem, relatywnie tańszym. Jest to właśnie efekt substytucyjny

zmiany ceny. Wzrost ceny dobra powoduje również inny skutek – wpływa na
możliwości nabywcze konsumenta. Konsument może nabyć mniej dóbr. Jest to efekt

dochodowy zmiany ceny.

Nietypowe krzywe popytu
Istnieją jeszcze nietypowe reakcje popytu na zmianę ceny.

popyt może nie reagować na zmianę ceny – mówimy wówczas, że jest doskonale
nieelastyczny lub sztywny np. sól, trumny.(rys. a)

Rysunek 2. Nietypowe krzywe wzrostu

a Pp b c

cena cena cena Pp

c1 Pp c2

c1

Q1 popyt popyt Q1 Q2 popyt

popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie – jest doskonale elastyczny
(rys. b). Przy cenie c1 wyznaczonej przez rynek poszczególne przedsiębiorstwo

może realizować całą swoją produkcję. Przy cenie wyższej np. c2
przedsiębiorstwo to nie realizuje ani jednej jednostki.

zmiany popytu i zmiany ceny mogą być jednokierunkowe, gdy wzrost ceny
powoduje wzrost popytu, a spadek ceny spadek popytu. (rys. c).

Wyróżniamy tutaj trzy przypadki:

Paradoks Veblena, - dotyczy popytu na dobra prestiżowe, których konsumpcja

zaspakaja potrzebę statusu materialnego nabywcy,

Paradoks Giffena – dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych

wydatkach jest wysoki i których substytuty są jeszcze droższe. Wzrost cen tych
dóbr powoduje spadek dochodów realnych. Paradoks Giffena oznacza, że efekt

dochodowy jest silniejszy od efektu substytucyjnego.

Paradoks spekulacyjny – wiąże się z oczekiwaniami, co do kształtowania się cen

w przyszłości. Jeśli panuje przekonanie, że cena w przyszłości będzie nadal rosła,
popyt rośnie mimo rosnącej ceny. Dotyczy to również spadku cen. Jeśli ceny będą

spadały to popyt będzie malał.

Pozacenowe determinanty popytu

Cena nie jest jedyna zmienną określającą rozmiary popytu na dany produkt. Stosując
klauzulę ceteris paribus, rozważymy teraz związek między zmianami popytu a zmianami

dochodu nabywcy. Jest to relacja jednokierunkowa, tzw. wzrost dochodu powoduje
wzrost popytu, a spadek dochodu spadek popytu.

Rysunek 2. Wpływ zmiany dochodu na rozmiary popytu

cena Pp3 Pp1 Pp2

co

0 Q3 Q1 Q2 popyt

Wzrost dochodów, czyli przesunięcie krzywej popytu z położenia Pp1 do położenia

Pp2 powoduje, że przy tej samej cenie co popyt zwiększa się z Q1 do Q2 i odwrotnie –
spadek dochodu, co znajduje graficzny wyraz w przesunięciu krzywej popytu do z

położenia Pp1 do położenia Pp3 powoduje spadek popytu z Q1 do Q3.

2. Podaż i jej czynniki. Podaż a cena. Cena równowagi rynkowej. Elastyczność

popytu i podaży.

Podaż danego dobra – jest to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do

sprzedaży po danej cenie w określonym czasie.

Podaż i cena
Podaż, podobnie jak popyt jest funkcją wielu zmiennych. Pierwsza z nich wynika niejako

z definicji – jest to cena. Podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku. Wzrost
ceny powoduje ceteris paribus wzrost podaży, spadek ceny powoduje natomiast

zmniejszenie rozmiarów podaży.
Wzrost ceny z c1 do c2 powoduje wzrost podaży z Q1 do Q2 i odwrotnie, spadek ceny z

c2 do c1 powoduje spadek podaży z Q2 do Q1.. Dzieje się tak dlatego, że wzrost ceny
powoduje ceteris paribus wzrost opłacalności produkcji, co motywuje producenta do

zwiększania rozmiarów podaży.

cena Pd
c2

c1

0 Q1 Q2 podaż

Rozmiary podaży określane są również przez czynniki pozacenowe. Wśród nich należy
wymienić:

koszty wytwarzania,

rentowność produkcji dóbr substytucyjnych,

czynniki naturalne

oraz inne czynniki o charakterze obiektywnym.

Cena równowagi rynkowej

Gra popytu i podaży to istota mechanizmu rynkowego. W wyniki tej gry kształtuje się

cena. Oddziaływuje ona zwrotnie na kształtowanie się popytu i podaży, jest głównym
czynnikiem współokreślającym te wielkości.

Załóżmy, że cena jest wyższa od ceny równowagi. Pojawia się wtedy nadwyżka
dobra, co oznacza, że popyt jest mniejszy od podaży. Będzie to sytuacja korzystna dla

nabywcy. Konkurencja między sprzedającymi doprowadzi do spadku ceny, co implikuje
wzrost popytu i spadek podaży. Odwrotnie przedstawiać się będzie sytuacja przy cenie

niższej od ceny równowagi. Niska cena zachęci nabywców do zwiększenia popytu przy
równoczesnym ograniczaniu podaży przez producentów.. Pojawia się niedobór dobra,

co oznacza, że popyt jest większy od podaży. Konkurencja tym razem między
kupującymi, doprowadzi do wzrostu ceny, który spowoduje spadek popytu i wzrost

podaży. Te procesy dostosowawcze trwają ustawicznie i w ich rezultacie ustala się cena,
usuwająca z rynku nadmiar bądź niedobór produktów, cena równoważąca popyt z

podażą – cena równowagi rynkowej.
Rysunek Cena równowagi rynkowej

cena Pd

c1 nadwyżka

cr

c2 niedobór

Punkt przecięcia się krzywej popytu z podażą wyznacza cenę równowagi rynkowej
(cr), przy które wielkość popytu jest równa wielkości podaży. Cena wyższa od ceny

równowagi (c1) oznacza przewagę podaży, czyli nadwyżkę dobra. Niższa cena od ceny
równowagi (c2) oznacza przewagę popytu nad podażą, czyli niedobór dobra.. Jedynie

przy cenie równowagi rynkowej (cr) te dwie wielkości są równe.
Elastyczność popytu i podaży

Krzywa popytu ilustruje reakcję popytu na zmianę ceny. Siłę tej reakcji możemy
mierzyć. Miarę tę nazywamy – współczynnikiem cenowej elastyczności popytu.

Δ Pp Δ c

EcPp = :
Pp c

gdzie:
EcPp – współczynnik cenowej elastyczności popytu

ΔPp – względna (procentowa) zmiana popytu
Pp

ΔcC - względna (procentowa) zmiana ceny
C

Mieszana cenowa elastyczność popytu

Popyt na dane dobro reaguje nie tylko na zmianę ceny tego dobra, lecz również na
zmianę cen dóbr substytucyjnych bądź komplementarnych. Reakcję popytu na dobro X

na zmianę ceny dobra substytucyjnego bądź komplementarnego (dobro Y) – nazywamy

mieszaną cenową elastyczność popytu. Jej miarą jest współczynnik mieszanej cenowej
elastyczności popytu:

Δ Ppx Δ cy

EcMPp = :
Ppx cy

gdzie:
ΔPpx – względna zmiana popytu na dobro X

Ppx
ΔCy - względna zmiana ceny

Cy – względna zmiana ceny dobra Y pozostającego do dobra X w stosunku substytucji
bądź komplementarności.

Dochodowa cenowa elastyczność popytu

Następnym czynnikiem współokreślającym popyt na dane dobro jest dochód. Reakcję
popytu na zmianę dochodu nazywamy – dochodową elastyczność popytu. Miarą tej

reakcji jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu:

Δ Pp Δ D
EDPp = :

Pp D
gdzie:

ΔPp – względna (procentowa) zmiana popytu
Pp

ΔD - względna (procentowa) zmiana ceny
D

Przyjmijmy wartość EDPp = 1 jako kryterium podziału dóbr na dwie grupy. Możemy

wtedy wyróżnić: dobra wyższego rzędu – charakteryzujące się współczynnikiem
dochodowej elastyczności popytu większym od jedności: EDPp > 1 i dobra podstawowe,

dla których współczynnik dochodowej elastyczności popytu jest mniejszy od jedności:
EDPp <1.

dobra podrzędne dobra normalne

0

wartość EDPp
-5 -4 -3 -2 -1 1 2 3 4 5

dobra podstawowe dobra wyższego
rzędu

Poszczególne dobra nie muszą ciągle należeć do tej samej kategorii. To samo dobro
może być dobrem normalnym przy niskim dochodzie, a stać się dobrem podrzędnym

przy wysokim poziomie dochodu.
Rysunek Zmiana charakteru konsumowanych dóbr wraz ze wzrostem dochodu.

dochód

Do

0 popyt

Do poziomu dochodu Do popyt na dane dobro rośnie wraz ze wzrostem dochodu
(EDPp>0). Od poziomu dochodu Do popyt na dane dobro spada wraz ze wzrostem

dochodu (EDPp<0). Zmiana współczynnika dochodowej elastyczności popytu z
dodatniego na ujemny oznacza, że dobro traci charakter dobra normalnego i uzyskuje

status dobra podrzędnego.

Prawo Engla
Engel stwierdza, że wraz ze wzrostem dochodu spada udział wydatków na żywność.

Oznacza to, że wydatki na żywność rosną w tempie wolniejszym od przyrostu dochodu,

czyli względna zmiana popytu na żywność jest mniejsza od względnej zmiany dochodu.

Cenowa elastyczność podaży
Współczynnik cenowej elastyczności podaży:

Δ Pd Δ c
EcPp = :

Pd c
gdzie:

EcPp – współczynnik cenowej elastyczności podaży
ΔPd – względna (procentowa) zmiana podaży

Pd
Δc - względna (procentowa) zmiana ceny

C

Krzywe podaży
cena Pd cena cena cena cena

Pd Pd Pd Pd

a – podaż b – podaż c – podaż d – podaż e – podaż

Współczynnik cenowej elastyczności może przyjmować różne wartości: od zera do

nieskończoności (0-∞). Wartość zero (EcPd =0) oznacza, że podaż nie reaguje na zmianę

ceny, jest nieelastyczna. (rys. a). Współczynnik może przybierać wartość jedności (EcPd
=1), wtedy względna zmiana podaży jest równa względnej zmianie ceny (rys. b). Jeśli

względna zmiana podaży jest mniejsza od względnej zmiany ceny współczynnik jest
mniejszy od jedności (0<EcPd <1). Oznacza to, że podaż jest mało elastyczna, oczywiście

elastyczność podaży jest tym mniejsza, im wartość współczynnika jest bliższa zeru
(rys.c). W sytuacji, gdy względna zmiana podaży jest większa od względnej zmiany,

podaż jest wysoce elastyczna, a współczynnik jest większy od jedności
(EcPd >1) (rys. d). Im bardziej wartość oddala się od jedności, tym bardziej elastyczna

jest podaż. Staje się doskonale elastyczna, gdy współczynnik EcPd = ∞( (rys.e), co
oznacza, żę przy danej cenie podaż może przybierać dowolne rozmiary.

Jest to sytuacja przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej przy
dodatkowym założeniu, że koszty krańcowe są stałe.

3. Pojęcie i rodzaje przedsiębiorstw. Pojęcie produkcji i czynników produkcji.

Funkcja produkcji..

Pojęcie produkcji i czynniki produkcji.

Produkcja - świadoma działalność pojedynczego człowieka lub zespołów ludzkich

nastawiona na wytwarzanie produktów, dóbr materialnych lub usług w celu
zaspokojenia różnych potrzeb ludzkich.

Produktem mogą być dobra materialne, usługi, dobra niematerialne (wiedza,
oprogramowanie, organizacja).

Pojęcie systemu produkcyjnego.
System produkcyjny jest zorganizowanym, celowo zaprojektowanym układem

materialnym, energetycznym i informacyjnym, eksploatowanym przez człowieka,
służącym do produkcji określonych dóbr materialnych, niematerialnych i usług w celu

zaspokojenia różnych potrzeb ludzkich. Systemem produkcyjnym może być całe
przedsiębiorstwo, jak i pojedyncze stanowisko pracy. System produkcyjny jest układem

powiązanych elementów przetwarzanych od wejścia do wyjścia.
Elementy systemu produkcyjnego.

1) Wektor wejścia, w skład którego wchodzą wszystkie niezbędne do produkcji
składniki nazywane czynnikami produkcji:

środki techniczne produkcji

przedmioty pracy (materiały)

czynniki energetyczne

czynnik ludzki

informacje i prognozy

kapitał.

2) Wektor wyjścia - wszystkie materialne, energetyczne i informacyjne efekty

uzyskane w procesie produkcyjnym:

wyroby przemysłowe

usługi produkcyjne

surowce wtórne

szkodliwe odpady

informacje o jakości, kosztach, stanie procesu produkcji.

3) Proces konwersji - przetwarzanie wektora wejścia w wyjścia (proces produkcyjny).
4) Proces zarządzania systemem.

5) Sprzężenia materialne, energetyczne i informacyjne między wymienionymi wyżej
elementami systemu produkcyjnego.

Otoczenie systemu produkcyjnego.
I stopnia:

· personel wykonawczy i zarządzający
· prace badawcze, rozwojowe, konstrukcyjne, technologiczne, organizacyjne

· urządzenia do wykonywania operacji technologicznych, kontrolnych,
magazynowych transportowych, przetwarzania informacji, transmisji danych

· organizacja zbytu, obsługi serwisowej, marketingu, zaopatrzenia, gospodarki
materiałowej

· środki finansowe i szybkość obrotu tymi środkami

· stosowane metody rachunkowości
· metody i formy zarządzania i sterowania systemami produkcji, służbami naukowo-

technicznymi i pomocniczymi.

II stopnia (gospodarka kraju lub regionu ekonomicznie wydzielonego):

poziom techniki produkcji, dystrybucji i obsługi serwisowej

ceny maszyn i urządzeń

funkcjonowanie systemu bankowego, system kredytowy

systemy łączności i komunikacji

możliwości produkcyjne dostawców, łatwość pozyskania

surowców

możliwości konkurentów

kondycja ekonomiczna kraju, zasoby kapitału, stabilność, poziom
inflacji

stopień ingerencji państwa w gospodarkę

środowisko społeczno-polityczne oraz środowisko naturalne

cele funkcjonowania systemów produkcyjnych

struktura społeczeństwa

rodzaj systemu ekonomicznego

zasady zarządzania i sterowania jednostkami gospodarującymi

przy różnych formach własności

poziom wynagrodzeń pracowników i inne mechanizmy

motywacyjne

Produktywność systemu produkcyjnego.

Produktywność - stosunek wektora wejścia z systemu produkcyjnego do wektora
wejścia do tego systemu wyrażona w jednostkach pieniężnych, naturalnych lub

umownych. Niska produktywność oznacza wysokie ceny, duże zapotrzebowanie na

energię i materiały bez wzrostu wyniku produkcyjnego.

Produktywność całkowita - relacja całkowitych efektów do całkowitych kosztów,
odzwierciedla poziom technologiczny wytwarzania, umiejętności zatrudnionych, zmiany

w nakładach kapitałowych.
Mierniki produktywności czynników produkcji.

Stosunek produkcji do czynników produkcji określa stopień efektywności
gospodarowania tymi czynnikami.

P - wielkość produkcji
R - wielkość zatrudnienia

M - wartość majątku trwałego
S - wartość materiałów i surowców

T - nakłady czasu pracy żywej

- wydajność pracy (nakłady pracy żywej w określonym czasie)

Indywidualna wydajność pracy - określa wydajność pojedynczego pracownika lub
zespołu pracowniczego wyodrębnionego w ramach społecznego podziału pracy. Stopień

wykonania norm czasu w procentach:

T

n

- czas normowany; T

r

- czas rzeczywisty

Społeczna wydajność pracy - ilość wartości użytkowych wytworzonych przy
zastosowaniu sumy prac indywidualnych ogółu pracowników.

Przeciętną wydajność pracy można ustalić w odniesieniu do:

· jednego pracownika (produkcja / liczba pracowników)
· jednej roboczogodziny (produkcja / liczba przepracowanych godzin)

Przeciętną wydajność pracy można mierzyć następującymi miernikami:

· mierniki naturalne (sztuki, metry, metry kwadratowe)
· mierniki wartościowe (produkcja sprzedana, towarowa, czysta, koszty przerobu)

Wydajność pracy można mierzyć w zakresach:

· pracowników ogółem

· pracowników grupy przemysłowej
· robotników

· robotników bezpośrednio produkcyjnych
· stanowisk pracy.

- produktywność majątku trwałego (miernik oceny gospodarowania

środkami trwałymi)

- produktywność materiałowa, wielkość produkcji na jednostkę materiałów

- pracochłonność produkcji, określa ilość pracy ludzkiej na jednostkę

produkcji

Pracochłonność produkcji jest odwrotnością wydajności pracy. Określa ilość czasu
potrzebnego do wykonania pojedynczego wyrobu lub całej produkcji. Obniżenie

pracochłonności oznacza wzrost wydajności pracy. Mierniki pracochłonności mogą być
naturalne lub wartościowe.

- majątkochłonność produkcji, zaangażowanie majątku trwałego na

jednostkę produkcji

- materiałochłonność produkcji

Materiałochłonność produkcji - wielkość nakładów materiałowych ponoszonych na

wytworzenie produkcji przedsiębiorstwa, branży, gałęzi przemysłowej czy przemysłu
ogółem lub na wytworzenie wyrobu i organizację procesów wytwórczych. Można je

rozpatrywać w odniesieniu do produkcji globalnej, towarowej, czystej lub w odniesieniu
do wyrobu.

- techniczne uzbrojenie pracy, wartość jednego stanowiska pracy

Przy obliczaniu tego wskaźnika uwzględnia się:

· wartość brutto produkcyjnego majątku trwałego, majątku trwałego ogółem, maszyn

i urządzeń
· liczbę zatrudnionych grupy przemysłowej na najliczniejszej zmianie, ilość

wszystkich pracowników, ilość robotników przemysłowych.

Teoria produkcji i organizacja przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo obok gospodarstwa jest podstawowym podmiotem gospodarki

rynkowej. W swojej działalności dąży do efektywności i skuteczności. Samo określa
swoje cele i spełnia określone funkcje w gospodarce.. Aby realizować swoją działalność,

musi gromadzić odpowiednie czynniki produkcji, a nade wszystko kapitał.
Przedsiębiorstwo funkcjonuje w większym systemie ekonomicznym i społecznym,

jest jego częścią,, czyli podsystemem.. Z systemu społeczno-gosparczego
przedsiębiorstwo czerpie czynniki produkcji i po ich przetworzeniu w toku procesu

produkcyjnego przekazuje e formie sprzedaży produkty i usługi do otoczenia, czyli na
rynek.

Przedsiębiorstwo jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką

prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub usługową.

Rysunek Model przedsiębiorstwa

Samozasilanie

systemu
Kierownicy produkty

Pracownicy usługi
Maszyny Impuls Proces Outputs zyski

Materiały nakłady-koszty produkcji wyniki-efekty
satysfakcja

Technologia inne
inne

Otoczenie

zewnętrzne

Źródło: S. Marciniak. op. cit., s. 223

Przedsiębiorstwo jako realny system ekonomiczny składa się z wejść (Impuls),

którymi są ludzie, maszyny materiały, ziemia, środki pieniężne. W procesie
transformacji, za pomocą znanych przedsiębiorstwom technik i technologii, powstaje

nowa jakość pod postacią produktów bądź usług, które stanowią wyniki rzeczowe
danego systemu (outputs).

Realne otoczenie przedsiębiorstwa stanowią: zasoby pracy, zasoby i stan środowiska
naturalnego, stan wiedzy oraz technologii.

W przedsiębiorstwach tworzone są mechanizmy społeczne (atmosfera pracy,
integracja pracowników) umożliwiające realizację procesów realnych. Zaliczamy tu

planowanie, organizowanie, motywowanie oraz kontrola.
Regulacyjne otoczenie zewnętrzne stanowią następujące element: rynek pracy, rynek

dóbr, usług i technologii, system walutowo-pieniężny, system finansowy, system prawny
i polityczny oraz społeczny.

Do podstawowych funkcji przedsiębiorcy należą:

inicjowanie i uruchomianie działalności gospodarczej oraz różnego
typu innowacji techniczno-organizacyjnych,

podejmowanie kluczowych decyzji związanych z funkcjonowaniem
przedsiębiorstwa,

podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności
gospodarczej oraz wprowadzaniem innowacji , od decyzji

przedsiębiorcy zależy czy przedsiębiorstwo osiągnie sukces (zysk), czy
poniesie porażkę.

Cele przedsiębiorstwa ustalane są przez różne grupy ludzi, mianowicie przez

właścicieli, menedżerów, pracowników, konsumentów, akcjonariuszy. Na ustalenie tych
celów mają także poważny wpływ inne grupy społeczne, tak zwane grupy nacisku (np..

partie zielonych, organizacje konsumenckie).
Z celów realizowanych przez przedsiębiorstwo wynikają funkcje przedsiębiorstwa:

2

Funkcja podażowa – sprowadza się do wytwarzania dóbr i usług
kierowania ich na rynek.

2

S. Marciniak, op. cit., s. 225

Funkcja popytowa – przedsiębiorstwa jako uczestnicy rynku zgłaszają

popyt na rzeczowe i osobowe czynniki produkcji.

Funkcja społeczna – są miejscem, gdzie współpracuje wielu

pracowników o różnym poziomie kwalifikacji, gdzie nawiązuje się
różnorodne stosunki międzyludzkie, są to stosunki współpracy lub

konkurencji.

Pojęcie produkcji i czynników produkcji.
Najważniejszą motywacją prowadzenia działalności gospodarczej dla wszystkich jej

uczestników jest osiąganie korzyści ekonomicznych. Korzyścią tą dla właścicieli
środków produkcji są zyski, dla pracowników – wynagrodzenia, dla akcjonariuszy –

dywidendy.
Produkcja jest procesem, w którym poprzez kombinację pracy ludzkiej, środków i

przedmiotów pracy oraz przy użyciu właściwej technologii powstają nowe produkty i
usługi. W procesie produkcji zużywane są czynniki produkcji nabywane na rynku bądź

zdobyte inną drogą, pozarynkową.

Produkcja polega na łączeniu różnych czynników produkcji w celu uzyskania określonej
ilości produktów. Przedsiębiorca, którego celem jest maksymalizacja zysku, dąży do

racjonalnego wykorzystania czynników produkcji.
Na nabycie tych czynników oraz obsługę procesu produkcyjnego i procesu sprzedaży

potrzebny jest kapitał. Kapitał może być własny oraz obcy.
Na kapitał własny – składają się wkłady właścicieli, wspólników, wkłady udziałowców

lub akcjonariuszy
Kapitał obcy – dzieli się na długoterminowy, do którego zalicza się zobowiązania

hipoteczne, pożyczki długoterminowe czy też kapitał obligacyjny, oraz kapitał
krótkoterminowy, obejmujący kredyty banków komercyjnych, zobowiązania wobec

dostawców, budżetu, a także własnych pracowników.
Efektem procesu produkcyjnego są określone produkty i usługi. Produkty te mogą być

przeznaczone bądź do dalszej produkcji przez inne przedsiębiorstwa (krajowe i
zagraniczne), bądź też do bezpośredniej, ostatecznej konsumpcji.

Czynniki produkcji to: pracy, ziemi i kapitału.
Rodzaje przedsiębiorstw

Z punktu widzenia form własności można wyróżnić przedsiębiorstwa:

prywatne,

państwowe,

komunalne,

spółdzielcze,

oraz przedsiębiorstwa będące własnością pracowników.

Spółki cywilne

Spółki prawa handlowego: osobowe (jawne i komandytowe) oraz
kapitałowe (z o.o i akcyjne),

Przedsiębiorstwa spółdzielcze

Przedsiębiorstwa będące własnością państwa.

Funkcja produkcji.

Zależność między wielkością produkcji a nakładami poniesionymi na jej uzyskanie

może być wyrażona w postaci funkcji produkcji. Zależność ta ma charakter
przyczynowo-skutkowy.

Funkcję produkcji można przedstawić w formie następującego zapisu:

3

PC = ƒ(Nz, Nk, Np)

gdzie:
PC – produkcja całkowita

Nz – nakłady ziemi
Nk – nakłady kapitału

Np. – nakłady pracy

Zwiększenie rozmiarów produkcji wymaga czasu na zwiększenie ilości
poszczególnych czynników produkcji (Nz, Nk, Np.). Z tego względu przy analizie funkcji

produkcji wprowadza się rozgraniczenie między stałymi i zmiennymi czynnikami

produkcji.
Stałymi czynnikami produkcji są takie, których nakładów nie można zwiększyć w

danym okresie (np. grunty i budynki). Zmienne czynniki produkcji to te, których podaż
może być zwiększona w danym okresie szybko bez dodatkowych inwestycji.

Rozróżnienie między stałymi i zmiennymi czynnikami produkcji prowadzi do
rozgraniczenia między okresem krótkim i długim. W okresie krótkim przynajmniej

jeden czynnik produkcji jest stały Natomiast w okresie długim wszystkie czynniki
produkcji są traktowane jako zmienne.

Produkt całkowity, przeciętny i krańcowy.

Poniższy rysunek a pokazuje zmiany wielkości produkcji całkowitej (PC) dzięki
powiększeniu liczby zatrudnionych. Początkowo produkt całkowity rośnie szybko,

następnie zmiany są coraz wolniejsze, aż wreszcie dodatkowe zwiększenie zatrudnienia
nie prowadzi do wzrostu produkcji całkowitej, lecz do jej obniżania się. Z kolei rys. b

przedstawia krzywe produktu przeciętnego i produktu krańcowego. Krzywe te
odzwierciedlają dokonujące się zmiany w produkcie całkowitym. Produkt przeciętny i

produkt krańcowy najpierw rośnie, a następnie zaczyna spadać.

Produkt krańcowy początkowo rośnie szybciej niż produkt przeciętny, gdyż
zatrudnienie kolejnych robotników daje więcej niż proporcjonalne przyrosty produkcji.

Jednak po osiągnięciu maksimum następuje szybki spadek produktu krańcowego
(kolejno zatrudniani pracownicy w coraz mniejszym stopniu powiększają produkt

całkowity). Zaczyna, więc działać prawo malejących przychodów. Produkt krańcowy
jest dodatni do momentu, gdy produkt całkowity rośnie, kiedy zaś produkt całkowity

zaczyna maleć, produkt krańcowy staje się ujemny.

4

3

R. Milewski, Podstawy…, op. cit., s. 175

4

Ibidem, s. 177

Źródło: S. Marciniak, Makro i mikro ekonomia, Podstawowe problemy, PWN, Warszawa

1999, s. 231

W długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne, ponieważ istniej
możliwość zwiększenia ich nakładów w przedsiębiorstwie.. Czas potrzebny na

powiększenie potencjału produkcyjnego, budowę fabryki, instalację maszyn i
wprowadzenie zmian technicznych różni się poważnie w zależności od gałęzi

przemysłu.
Zwiększenie nakładów czynników produkcji prowadzi do wzrostu rozmiarów

produkcji. Należy rozgraniczyć trzy możliwości:

1. stałe efekty skali, gdy rozmiary produkcji powiększają się w takim samym

tempie, jak nakłady czynników produkcji,

2. rosnące efekty skali, gdy procentowy wzrost rozmiarów produkcji jest większy

od procentowego wzrostu nakładów czynników produkcji,

3. malejące efekty skali, gdy rozmiary produkcji rosną wolniej niż nakłady

czynników produkcji.

Rysunek Efekty skali
Źródło: R. Milewski, s.182

Czynniki produkcji

W klasycznej i neoklasycznej teorii ekonomii rozróżnia się 3 podstawowe czynniki
produkcji: ziemię, pracę i kapitał. Ziemia jako czynnik produkcji jest rozumiana

niezwykle szeroko. Pojęcie to obejmuje kopaliny, wody podziemne i powierzchniowe,
terytorium, faunę, florę i atmosferę. Praca jest rozumiana jako fizyczna zdolność

człowieka do wykonywania pewnych czynności łącznie z jego kwalifikacjami i

motywacjami. Współcześnie upowszechnia się utożsamianie pracy z kapitałem ludzkim.

Kapitał jako czynnik produkcji jest rozumiany w ujęciu rzeczowym (a nie finansowym).
Tworzą go maszyny i urządzenia służące do produkcji innych dóbr. Niektórzy autorzy

do podstawowych czynników produkcji zaliczają przedsiębiorczość i wiedzę.
Przedsiębiorczość jest niekiedy włączana do czynnika praca. Konkurencyjne w

stosunku do klasycznego ujęcia czynników produkcji podejście zaproponował K. Marks,
który uznał, że jedynym czynnikiem produkcji jest praca. Ponieważ na ustaleniach

dotyczących czynników produkcji opierają się teorie ekonomiczne, ich praktyczne
znaczenie jest doniosłe.

Klasyczne, 3-czynnikowe ujęcie czynników produkcji, stało się podstawą obliczania
dochodu narodowego w krajach rozwiniętych (rachunkowość narodowa) metodą zwaną

System of National Account (SNA). Zgodnie z nią dochód narodowy jest sumą dochodów
uzyskiwanych z 3 czynników produkcji: płac uzyskiwanych z pracy, zysków osiąganych

z kapitału i rent uzyskiwanych z ziemi. W krajach socjalistycznych dochód narodowy

liczono, posługując się metodą zwaną Material Product Method (MPM), nawiązującą do
Marksowskiej koncepcji pracy produkcyjnej.

Czynniki produkcji to posiadane przez społeczeństwo to zasoby, których użycie w

procesie produkcji pozwala wytworzyć nową wartość. Dwa najważniejsze czynniki
produkcji to:

• Praca, rozumiana jako siła robocza (często zamiast pracy, za czynnik produkcji uważa
się obecnie tzw. kapitał ludzki, czyli ocenę jakości pracy użytej do produkcji)

• Kapitał produkcyjny.

W przeszłości za osobny czynnik produkcji uważano ziemię. Działo się tak dlatego, że w
feudalnej gospodarce w której główny udział w wytwarzaniu PKB miało rolnictwo,

posiadacze ziemi uzyskiwali dodatkowy dochód z tytułu użycia lub wynajęcia ziemi na
potrzeby produkcyjne – tzw. rentę gruntową. Aktualnie teoria ekonomii nie odróżnia jej

jednak od innych składowych kapitału produkcyjnego.
Mimo coraz większego znaczenia przypisywanego przez teorię ekonomii wiedzy i

doświadczeniu, nie spotkało się natomiast jeszcze - jak dotąd - z powszechną akceptacją

uznanie za kolejny czynnik produkcji kapitału wiedzy i doświadczenia (szczególnie
ważnego w przypadku funkcjonowania gospodarki opartej na wiedzy). Niewykluczone

jednak, że jest to sprawa nieodległej przyszłości.
Wspólnymi cechami czynników produkcji jest to, że:

• Użyte w procesie produkcji wytwarzają nową wartość (opisuje to w sposób formalny
funkcja produkcji, czyli matematyczny zapis procesu transformacji czynników produkcji

w nowe produkty).
• Czynniki produkcji mogą być w pewnym zakresie wzajemnie zastępowane (np. tę

samą produkcję można wytworzyć zużywając więcej kapitału i mniej pracy, lub
odwrotnie). Skala tej zastępowalności jest w ekonomii tematem sporów (odbiciem tych

sporów są różnorodne postaci funkcji produkcji, w których czynniki produkcji są w
różnym stopniu wzajemnie zastępowane – w niektórych przypadkach są

komplementarne, zazwyczaj jednak są substytucyjne względem siebie).
• W gospodarce rynkowej istnieje rynek każdego z czynników produkcji, na którym

ustalana jest jego cena. Im mniejsza relatywna podaż danego czynnika produkcji, tym
wyższa jego względna cena (względem drugiego czynnika).

• Posiadane przez społeczeństwo zasoby czynników produkcji decydują o
możliwościach produkcyjnych (możliwym do wytworzenia PKB).

• Czynniki produkcji są dostępne w ograniczonej ilości ulegają zużyciu w procesie

produkcji i muszą być odnawiane. • Odnawianie i wzrost zasobów czynników produkcji
możliwe są jedynie dzięki procesowi inwestowania. Inwestowanie dotyczy zarówno

kapitału produkcyjnego (np. nakładów inwestycyjnych na maszyny czy budowle) jak
kapitału ludzkiego (np. inwestycji w edukację).

• Czynniki produkcji charakteryzują się dodatnią krańcową produktywnością (większe
zużycie danego czynnika prowadzi do wzrostu produkcji), która spada wraz ze

wzrostem nakładów danego czynnika.
II. FUNKCJA PRODUKCJI

Funkcja produkcji, to stosunek między wielkością produkcji danego wyrobu Q, a
potrzebnymi do jego wytworzenia nakładami czynników produkcji: praca L, kapitału K i

ziemi
N, które mogą być stosowane w różnych proporcjach:

|Q = f (L,K,N); lub przy innych oznaczeniach y = f (x1,x2,x3)

Proporcję czynników produkcji określają istniejące w danej chwili technologie
wyznaczające techniczne granice substytucji jednych czynników na drugiej, np. kapitału

na pracę, czyli możliwości mechanizacji lub automatyzacji. Każda funkcja produkcji
przedstawia wiele istniejących w danym czasie możliwości technologicznych. Jeżeli

nakłady zmieniają się w sposób ciągły to zbiór wszystkich technologicznie efektownych
procesów definiuje funkcje sposób ciągły to zbiór wszystkich technologicznie

efektownych procesów definiuje funkcje , której wykresem jest zbiór wszystkich
punktów brzegowych przestrzeni poprodukcyjnej Z w ‐przestrzeń wektorowa

dwuwymiarowa dodatnia.

Proces jest efektywny technologicznie, jeśli z danej wielkości nakładu otrzymamy

maksymalny, możliwy do uzyskania, wynik.

4. Podstawy wyboru struktury konsumpcji. Teorie użyteczności.

Podstawy wyboru struktury konsumpcji.

Teorie użyteczności.

Teoria produkcji i organizacja przedsiębiorstwa

Pojęcie produkcji i czynników produkcji.

Pojęcie i rodzaje przedsiębiorstw.

Podstawy wyboru struktury konsumpcji
Gospodarstwo domowe spełnia dwie podstawowe funkcje:

5



konsumpcyjną – polega na zaspokajaniu potrzeb



produkcyjną – polega na zbywaniu środków umożliwiających realizację

konsumpcji.

5

R. Milewski, op. cit., s. 82

Celem działalności gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności

(satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr, (które może ono nabyć przy danym
dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz z czasu wolnego.

Optymalizacja funkcji celu wymaga podejmowania wielorakich decyzji. Gospodarstwo
domowe dokonuje:



wyboru struktury konsumpcji bieżącej,



wyboru ilości czasu pracy i czasu wolnego,



optymalizacji konsumpcji w czasie, czyli podejmuje decyzję o wielkości
oszczędności

Gospodarstwo domowe spełnia dwie podstawowe funkcje: konsumpcyjną i

produkcyjną. Ta pierwsza polega na zaspokajaniu potrzeb, a ta druga – na zdobywaniu
środków umożliwiających realizację konsumpcji

W warunkach gospodarki naturalnej gospodarstwo samo wytwarza środki

zaspokajające jego potrzeby, czyli obie te funkcje były realizowane w obrębie
gospodarstwa domowego. Rozwój i coraz większe zróżnicowanie potrzeb oraz dóbr je

zaspokajających spowodowały pogłębienie się podziału pracy i specjalizacji w
wywarzaniu dóbr.

Procesy te doprowadziły do gospodarki towarowej, a w niej do rozdzielenia funkcji
konsumpcyjnej i produkcyjnej. Współczesne środki na realizację konsumpcji

uzyskiwane są poza gospodarstwem domowym. Są to przede wszystkim dochody ze
sprzedaży pracy oraz dochody z własności pozostałych czynników produkcji, czyli

kapitału i ziemi.
Celem działalności gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności

(satysfakcji) czerpanej ze spożycie koszyka dóbr (które może ono nabyć przy danym
dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz z czasu wolnego Miarą zadowolenia

ludzi z konsumpcji jest użyteczność dóbr i usług
Celem działalności gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności

(satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr (które może ono nabyć przy danym
dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz z czasu wolnego. Użyteczność całkowita

to satysfakcja, jaką czerpiemy z posiadania produktu.

Ilość kupionych
Lodów

Użyteczność
całkowita

w punktach UC

0

0

1

4

2

7

3

9

4

10

5

9

6

8

Krzywa użyteczności całkowitej (UC)

Użyteczność krańcowa (marginalna)
Użytecznością krańcową nazywamy przyrosty użyteczności całkowitej ze spożycia

kolejnej jednostki dobra lub usługi. Jeżeli konsument spożywa coraz większe ilości

danego dobra lub usługi, to jego dodatkowe zadowolenie z konsumpcji każdej następnej

jednostki jest coraz mniejsze, czyli użyteczność krańcowa maleje.

Przedmiotem wyboru konsumenta są dobra. Dokonując wyboru konsument daje wyraz
swoim gustom lub preferencjom. Podejmuje on decyzje w ramach zakreślonych przez

czynniki ograniczające. Są to przede wszystkim osiągane przez niego dochody i ceny
wybieranych dóbr. Przy tych ograniczeniach konsument dokonuje takich wyborów,

które zapewniają mu maksymalizację użyteczności całkowitej, czyli maksymalizację
sumy satysfakcji (zadowolenia) czerpanej ze spożycia określonej (przez te

wybory)struktur dóbr.
Preferencje konsumenta odzwierciedlają subiektywne oceny przydatności

poszczególnych dóbr i kombinacji. Określają one kolejność, w jakiej konsument
uszeregował poszczególne kombinacje dóbr. Kombinacje dóbr są:

- porównywalne;

- porównywalne w sposób logicznie zgodny, czyli przechodnie; oznacza to, że jeśli
porównując kombinację A i B wybieramy A , następnie porównując B i C wybieramy B,

to porównując A i C wybieramy A;
- konsument zawsze preferuje kombinację dóbr dostarczającą mu więcej satysfakcji.

Gusty konsumentów możemy przedstawić za pomocą krzywej obojętności , która

obrazuje wszystkie kombinacje różnych ilości dwóch dóbr, sprawiających
konsumentowi w jednakowym stopniu zadowolenie z ich konsumpcji.

Teorie użyteczności

Badaniem decyzji podejmowanych przez konsumentów zajmował się w XIX wieku
niemiecki ekonomista H.H. Gossen, który sformułował podstawowe zasady

użyteczności.. Wywodził on pojęcie użyteczności jako subiektywnej przyjemności,
satysfakcji czy zadowolenia wynikającego z konsumowania dóbr. Określone dobro jest

użyteczne, jeśli ma zdolność zaspakajania potrzeb. Użyteczność ma, więc charakter
subiektywny – satysfakcja (użyteczność) związana z konsumpcją danego dobra przez

poszczególnych konsumentów będzie równa, co wynika z uwarunkowań

psychologicznych i socjologicznych oraz przyjętego systemu wartości.
Użyteczność jest pewną konstrukcją analityczną, wykorzystywaną w celu wyjaśnienia

sposobu, w jaki racjonalnie zachowujący się konsumenci dzielą swój ograniczony
dochód pomiędzy dobra, które przynoszą im zadowolenie czy też są dla nich użyteczne.

W analizie zachowań konsumentów odróżnia się:

użyteczność całkowitą i

użyteczność krańcową.

Użyteczność całkowita – jest sumą satysfakcji osiągniętej dzięki zakupowi n jednostek
dobra yi

Użyteczność krańcowa – oznacza zmianę użyteczności całkowitej, spowodowaną zmianą
ilości konsumowanego dobra o jednostkę, czyli inaczej wzrost satysfakcji konsumenta

wynikający ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.
Użyteczność krańcową można więc wyrazić następująco:

UK = dU/dyi,
gdzie:

UK – użyteczność krańcowa

dU – zmiana użyteczności całkowitej spowodowana zmianą ilości konsumowanego

dobra
dyi – zmiana ilości konsumowanego dobra i.

Wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra zwiększa się użyteczność całkowita,

ale rośnie ona w tempie malejącym. Wynika to z faktu, że użyteczność krańcowa, jako
efekt konsumpcji dodatkowej jednostki tego samego dobra, maleje.

Kształtowanie się użyteczności całkowitej i krańcowej dobra X ilustruje poniższy
rysunek.

a - całkowita b - krańcowa
10 UK

5

5

0 1 2 3 4 5 Q 0 1 2 3 4 5 Q

Prawo malejącej użyteczności krańcowej:
W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra, jego krańcowa użyteczność maleje - I

PRAWO GOSSENA
II PRAWO GOSSENA

Prawo tzw. ekwimarginalizmu (wyrównania użyteczności krańcowych:
W sytuacji, gdy konsument przeznacza swój dochód na dwa dobra X i Y, sytuacją

optymalną dla niego jest, gdy użyteczności marginalne obu dóbr zrównują się.
konsument osiąga maksymalną użyteczność z konsumpcji dobra X, gdy użyteczność

marginalna równa jest cenie dobra X.
Konsument będzie zwiększał zakupu dobra X do momentu zrównania się MU z ceną

dobra X

MAKSYMALNA UŻYTECZNOŚĆ

6. Prawo malejących przychodów. Przychody ze skali. Krótki i długi okres

Prawa produkcji
1. PRAWO PROPORCJONALNOŚCI PRZYCHODÓW

Proporcjonalne zwiększenie (zmniejszenie) nakładów prowadzi do proporcjonalnej
zmiany

wyników. Jeśli wielkość wszystkich nakładów zwiększamy α ‐krotnie, to produkcja
wzrośnie również α –krotnie.

2.PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW

Istnieje proces nie podporządkowujący się prawu proporcjonalnych przychodów taki, że
dla pewnej liczby , α’ –krotny wzrost nakładów nie przychodzi do α’‐ krotnego

zwiększenia wyników.
Rys.2

3.PRAWO ROSNĄCYCH PRZYCHODÓW

Istnieje proces nie podporządkowujący się prawu proporcjonalnych przychodów taki, że
dla pewnego ; α’–krotne zmniejszenie nakładów nie prowadzi do takiego samego

ograniczania produkcji.

Krótki okres to okres, w którym przynajmniej jeden z czynników produkcji jest stały, a

wielkość produkcji może wzrastać tylko przez zwiększenie ilości czynników zmiennych.
Przykład: Jeśli przedsiębiorstwo żeglugi pasażerskiej zechce przewozić więcej

pasażerów, bo wzrasta popyt na jego usługi, to może zabrać więcej pasażerów na pokład

posiadanych statków(w miarę wolnych miejsc). Może też zwiększyć liczbę rejsów,
zatrudniając dodatkowe załogi i zużywając więcej paliwa. W krótkim okresie nie może

jednak zakupić większej liczby statków, gdyż zamówienie ich i zbudowanie zajmuje
dużo więcej czasu.

Długi okres to czas wystarczająco długi do tego, aby zmieniać nakłady wszystkich
czynników. Wystarczająco długi, aby przedsiębiorstwo zbudowało drugą fabrykę czy

zainstalowało nowe maszyny[1]. Długi okres to czas niezbędny do pełnego
dostosowania się nabywców do zmiany cen. Długość tego okresu zależy od rodzaju

procesów dostosowawczych. Na przykład; popyt na czekoladę może zareagować na
zmiany ceny w ciągu paru miesięcy, pełna reakcja na zmianę cen benzyny czy

papierosów może potrwać parę lat. 1. ( Begg D., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2003,
s.192)

Tablica 4.1. Krótki i długi okres
Krótki okres Długi okres

Niektóre czynniki produkcji są stałe Wszystkie czynniki są
zmienne

Prawo spadających przychodów
krańcowych

Stałe, zwiększające się i

zmniejszające
Produkt krańcowy przychody ze skali

Krzywa produktu całkowitego Elastyczność nakładów
czynników

Izokwanty

7. Systemu podatkowy w gospodarce. Rodzaje podatków.

W polityce gospodarczej prowadzonej przez wszystkie państwa jednym z

podstawowych celów jest wspieranie przedsiębiorczości. Rola podmiotów
gospodarczych w osiąganiu wzrostu gospodarczego jest w każdej wolnorynkowej

gospodarce najważniejsza. Niezależnie od tego, czy jest to model liberalny, czy te model
z rozszerzony rolę państwa (nie uwzględnia się w analizie gospodarek centralnie

administrowanych).
Ułatwieniu działań i rozwijania się przedsiębiorstw są różne instrumenty. Intensywność

wykorzystania poszczególnych ich rodzajów zależ y od bardzo wielu czynników,
zarówno tych endogenicznych jak i egzogenicznych. Rola drugiej grupy w procesie

wyboru instrumentarium rządowych narzędzi nabiera coraz większego znaczenia.
Związane jest to postępującym procesem globalizacji działalności gospodarczej, a co za

tym idzie pewnym ujednolicaniem unormować prawnych oraz coraz większej liczby
porozumień międzynarodowych.

Niezmienna to jednak faktu, i jednym z częściej wykorzystywanych instrumentów jest

system podatkowy. Jego rola w kreowaniu, b d w hamowaniu przedsiębiorczości została
zauważona stosunkowo dawno, zarówno przez teoretyków, jak i przez praktyków

zajmujących się ustalaniem
głównych kierunków polityki gospodarczej kraju. Funkcje pozafiskalne podatków na

prze omie kilkudziesięciu lat zacz y odgrywa coraz większą rolę (np. aktywna polityka
fiskalna w ekonomii keynesowskiej).

Należałoby sobie teraz postawi pytanie w jaki sposób skonstruował ten system, aby
mógł on spełniać pozytywną rolę w gospodarce (stymulując przedsiębiorczość) i czy

faworyzować funkcję fiskalną (dochodową ), czy te też pozafiskalne?
Podatek od momentu powstania pełni przede wszystkim (by może jedynie) funkcję

dochodową . Jednak wraz z rozwojem gospodarki i my li ekonomicznej zaczęto coraz
częściej patrzeć na podatek jako aktywny instrument polityki gospodarczej.

By o to związane z ewoluowaniem poglądów dotyczących roli państwa w gospodarce.
Co prawda lady wykorzystywania tego instrumentu do celów poza dochodowych można

znale już w starożytno ci, to dopiero w końcu XIX w., szczególnie w latach trzydziestych
XX w. zaczęto podkreślać inne funkcje jakie można realizować z powodzeniem przez

system podatkowy (my l podatkowa A. Wagnera). Podatki stały się instrumentami już

nie tylko polityki fiskalnej, ale także gospodarczej i społecznej.
Zaczęto coraz częściej wskazywać na problem sprawiedliwości w ramach systemu

podatkowego. Jednak jest to chyba najbardziej kontrowersyjna kwestia jak można
poruszy przy analizie podatków. R. Gwiazdowski stwierdzi, że w przypadku podatków.

Nie ma czegoś takiego jak sprawiedliwość społeczna. Takie pojęcie jest wydumane i
używane tylko do celów propagandowych. Jest to termin nieostry i nigdzie nie

zdefiniowany....1. Trudno nie zgodzić się z tą sugestią, a w szczególności w ramach
porównywania ze sobą dwóch podobnych skal podatkowych, a mianowicie skali

progresywnej i liniowej popularnego podatku linowego. W obu tych przypadkach można
przytoczy kilka również sprawiedliwych argumentów za wprowadzeniem danego

elementu techniki podatkowej.
Ocena skuteczności realizacji zada pozafiskalnych przez podatki jest bardzo trudna.

Niekiedy przypisuje się tym instrumentom spełnienie szczytnych celów społecznych.
Owa przesadność może utwierdzi w adze w słuszności prowadzenia polityki podatkowej

dla celów innych ni dochodowe. Jak stwierdzi A. Gomułowicz pomija się przy tym fakt, e
takiemu dowolnemu i arbitralnemu oddziaływaniu podatku przeciwstawiaj się

naturalne reakcje organizmu społeczno-gospodarczego. Przybieraj one różne formy,

zniekształcaj, lub całkowicie niwecząc zamierzone przez polityk podatków cele

niefiskalne.
Dlatego należałoby się zastanowi, czy rzeczywiście podatki powinny realizować inne

funkcje nie dochodowe, czy nie istniej inne instrumenty, bardziej efektywne w realizacji
takich funkcji jak: socjalna, redystrybucyjna, stymulacyjna? Przecie funkcja

redystrybucyjna państwa jest w większym stopniu realizowana przez wydatki
(transfery) na rzecz ludno ci, a nie przez podatki. Istnienie systemu ulg i zwolnień tak e

nie zawsze spełnia stawiane nim cele. Mimo, i zasada stosowania preferencji
podatkowych cieszy si poparciem w ród przedsiębiorców to tylko 14%3 skorzysta o w

ciągu trzech lat (do 2000 r.) z ulg inwestycyjnych. Przede wszystkim w większym
stopniu by y to firmy duże, które dwukrotnie częściej korzysta y z ulg. Wynika o to z

faktu większej popularno ci zryczałtowanych form opodatkowania wśród małych
podmiotów, co wykluczy o ich z możliwości korzystania z tego typu ulg. Ponadto w ród

przedsiębiorców istnieje swego rodzaju solidarność polegaj ca na popieraniu preferencji

w stosunku do najsłabszych podmiotów małych firm i osób zaczynających swoją
działalność. Jednak te same osoby zdecydowanie przeciwstawiaj się uprzywilejowaniu

silnych, stanowiących konkurencji dla większości podmiotów traktowanych przez
fiskusa na równi ze sobą . Nie należ y także zapominać o największej wadzie systemu

ulg. Polega ona na tym, i dotycz one tylko podmiotów wykazujących nadwyżki z
przychodów nad kosztami ich uzyskania. Zatem, czy przedsiębiorcy, którzy w wyniku

np. trudnej sytuacji gospodarczej nie byli w stanie wygenerować nadwyżki będzie góry
skazani na dalsze osłabienie ich pozycji wobec konkurencji?

Zatem odejście od systemu ulg wydaje się by konieczności (potwierdzaj to także
eksperci

Międzynarodowego Funduszu Walutowego). Elementami, które zdecydowanie bardziej
pobudzałby inwestycje powinny by niższe obciążenia podatkowe, a tak e wprowadzenie

korzystniejszych zasad amortyzacji środków trwałych.

PODATEK – jest to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne
pobierane przez państwo i inne jednostki administracyjne na podstawie przypisów

prawa. Podatek nakładany jest jednostronnie przez centralne lub terenowe organy

stanowiące (np. przez rade powiatu, radę gminy, województwa oraz przez ministra
finansów dla podatków centralnych).

Płatnikami podatków mogą być osoby fizyczne i prawne.

Dokonywanie redystrybucji dochodów.
Podatki mogą ograniczać konsumpcje pewnych dóbr lub sprzyjać jej wzrostowi (chodzi

o podatki zawarte w cenie różnych dóbr, które my płacimy). Wysokie podatki stosowane
są na dobra luksusowe, czyli tzw. akcyzy. Niskie podatki są nakładane na np. materiały

budowlane, eksport.
Podatki maja znaczenie antyinflacyjne i antycykliczne. np. jeżeli przyczyną inflacji,

czyli zjawiska utrzymującego się wzrostu ogólnego poziomu cen, jest nadmierny
agregatowy popyt w stosunku do agregatowej podaży, to jednym z możliwych sposobów

zmniejszenia nadwyżki popytu jest wyższe opodatkowanie dochodów różnych
podmiotów gospodarczych. Doprowadzenie do stanu równowagi rynkowej oznacza

stabilizacje koniunktury gospodarczej.

Rodzaje podatków

Rodzaje podatków:

6

dochodowe - mają charakter osobisty, tzn. naliczane są od nadwyżki przychodów
nad poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów. Podatki od dochodów –

jest to podatek od dochodów osób fizycznych (PIT) i podatek od osób prawnych
(CIT). Podatki te płacone są od dochodu obliczanego jako różnica między łączną

suma przychodów pochodzących z różnych źródeł i kosztami ich uzyskania.

majątkowe - są bardzo zróżnicowane i mają za zadanie uzupełniać podatki

dochodowe; są płacone z tytułu posiadania majątku np. podatek od
nieruchomości, podatek z tytułu spadku, darowizny.

przychodowe – zalicza się podatek gruntowy, podatki przemysłowe, od
przychodów z kapitałów i od przychodu z pracy. Podatek płacony jest od

osiągniętego przychodu danej działalności, niezależnie od efektów działalności,
np. podatek z tytułu gier, podatek rolny i leśny.

-konsumpcyjne - płacone są w momencie płacenia za kupowane dobro lub usługę. Cechą
charakterystyczną jest to, że ich ciężar ponosi konsument, podatnikiem w sensie

formalnym jest natomiast sprzedawca dobra lub usługi konsumpcyjnej. Są to podatki
nakładane na towary i usługi będące przedmiotem wymiany, np. podatek akcyzowy,

podatek VAT (w Polsce 22%).

Podział podatków ze względu na stosunek przedmiotu opodatkowania do źródła

podatku:

pośrednie - podatki od obrotu majątkiem i wydatki

bezpośrednie - opodatkowaniu podlegają dochody podatnika oraz posiadany
przez niego majątek

SKALA PODATKOWA - to zbiór rosnąco lub malejąco ułożonych stawek procentowych,
wyróżniamy:

Podatkowa progresja - opodatkowanie, przy którym w miarę wzrostu podstawy
wymiaru stosuje się coraz wyższą stawkę procentową

Podatkowa regresja - opodatkowanie, przy którym w miarę wzrostu podstawy stosuje
się coraz niższą stawkę podatkową

Podatkowa degresja - opodatkowanie, przy którym w miarę zmniejszania się
podstawy wymiaru zmniejsza się stawkę podatkową

6

S. Marciniak, op. cit., s. 396