monter instalacji gazowych 713[07] z1 09 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Zygfryd Gajewski

Wykonywanie instalacji na gaz płynny

713[07].Z1.09

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Władysława Maria Francuz
mgr inż. Anna Kusina

Opracowanie redakcyjne:
inż. Zygfryd Gajewski

Konsultacja:
mgr inż. Jarosław Sitek

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej
713[07].Z1.09. „Wykonywanie instalacji na gaz płynny” zawartej w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter instalacji gazowych 713[07].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska obowiązujące podczas wykonywania i uruchamiania instalacji na gaz
płynny

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Urządzenia i instalacje gazowe na gaz płynny

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 25
4.2.3. Ćwiczenia 26
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3. Materiały i armatura stosowana w instalacjach na gaz płynny

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 35
4.3.3. Ćwiczenia 35
4.3.4. Sprawdzian postępów 37
4.4. Wykonywanie instalacji gazowej na gaz płynny

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 56
4.4.3. Ćwiczenia 57
4.4.4. Sprawdzian postępów 59
4.5. Uruchamianie instalacji gazowych na gaz płynny

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 63
4.5.3. Ćwiczenia 64
4.5.4. Sprawdzian postępów 65
5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach bhp na stanowisku

pracy, materiałach, narzędziach i sprzęcie stosowanym przy wykonywaniu i uruchamianiu
instalacji na gaz płynny oraz o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać te
instalacje.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Wykonywanie instalacji na gaz płynny, której treści teraz poznasz,

jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu instalacji
gazowych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

713[07].Z1

Technologia montażu instalacji gazowych

713[07].Z1.01

Wykonywanie prac przygotowawczo-zakończeniowych

podczas montażu instalacji gazowych

713(07).Z1.02

Wykonanie połączeń rur stalowych

w instalacjach gazowych

713[07].Z1.03

Wykonywanie połączeń rur miedzianych

w instalacjach gazowych

713[07].Z1.04

Wykonywanie połączeń rurociągów gazowych

z tworzyw sztucznych

713[07].Z1.05

Wykonywanie przyłączy do budynku

713[07].Z1.06

Instalowanie armatury i aparatury pomiarowej

713[07].Z1.07

Instalowanie szafek gazowych

i ich wyposażenia

713[07].Z1.08

Wykonywanie instalacji na gaz ziemny

713[07].Z1.09

Wykonywanie instalacji na gaz płynny

713[07].Z1.10

Wykonywanie konserwacji i napraw instalacji gazowych

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Wykonywanie instalacji na gaz

płynny” powinieneś umieć:
− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

− współpracować w zespole,
− dobierać i obsługiwać odpowiednie narzędzia do wykonywanych prac monterskich,

− stosować bezpieczne zasady obsługi narzędzi stosowanych przy wykonywaniu połączeń rur

w instalacji na gaz płynny,

− dokonywać pomiarów elementów składowych instalacji gazowej,
− dobierać odpowiednie materiały i łączniki stosowane przy połączeniach rur w instalacjach

na gaz płynny,

− wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe podczas montażu instalacji gazowych,

− wykonywać połączenia rur i kształtek instalacyjnych ze stali, miedzi i tworzyw sztucznych,
− wykonywać przyłącze do budynków,

− instalować armaturę i aparaturę pomiarową stosowaną w instalacjach gazowych,

− instalować szafki gazowe wraz z ich wyposażeniem,
− uczestniczyć w dyskusji i wymieniać doświadczenia,

− korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska, obowiązujące podczas

wykonywania i uruchamiania instalacji na gaz płynny,

− zorganizować i zlikwidować stanowisko wykonania instalacji na gaz płynny,
− posłużyć się dokumentacją techniczną dotyczącą instalacji na gaz płynny,

− wykonać szkice instalacji na gaz płynny,

− zaplanować kolejność prac,
− dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do wykonania instalacji na gaz płynny,

− ocenić stan techniczny materiałów stosowanych do wykonania instalacji na gaz płynny,

− wyznaczyć przebieg przewodów instalacji gazowej,
− zastosować wymagania dotyczące rur i ich połączeń,

− zastosować wymagania dotyczące prowadzenia przewodów gazowych,

− wykonać instalację na gaz płynny: z rur miedzianych, stalowych,
− zamontować rury ochronne na przewodzie instalacji gazowej,

− wykonać połączenie rurociągów z armaturą stosowaną w instalacjach gazowych

i zbiornikach na gaz płynny,

− zainstalować reduktor gazu płynnego,
− wyznaczyć lokalizację i zainstalować zbiorniki na gaz płynny,

− wyznaczyć lokalizację i zainstalować butle na gaz płynny,

− udrożnić instalację,
− przeprowadzić próbę szczelności instalacji gazowej,

− odpowietrzyć instalacje gazowe,

− napełnić instalacje gazem,
− wykonać obmiar prac, rozliczyć robociznę, materiały oraz sprzęt,

− przygotować wykonaną instalację do odbioru,

− wykonać prace zgodnie z warunkami technicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska obowiązujące podczas
wykonywania i uruchamiania instalacji na gaz płynny

4.1.1. Materiał nauczania

Do rozpoczęcia montażu instalacji gazowej można przystąpić po uzyskaniu przez

kierownictwo budowy oświadczenia że:

- obiekt odpowiada warunkom zgodnym z przepisami bhp do prowadzenie prac

montażowych,

- elementy konstrukcyjne budynku mające wpływ na montaż instalacji gazowej odpowiadają

założeniom w projekcie konstrukcyjno-budowlanym.

Przy pracach montażowych należy przestrzegać regulaminów obowiązujących przy pracach

budowlanych, przepisów bhp i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych zgodnie

z poniższymi zasadami:

BHP i ppoż przy montażu instalacji gazowej

- Pracowników zatrudnionych przy pracach spawalniczych należy wyposażyć w sprzęt

ochrony osobistej: okulary spawalnicze, tarcze lub przyłbice, rękawice i fartuchy skórzane
oraz ochraniacze na nogi,

- Sprzęt do spawania musi mieć stosowny atest i powinien być eksploatowany zgodnie

z opracowaną przez producenta instrukcją.

• Przed przystąpieniem do prac spawalniczych na robotach budowlano-montażowych

należy:
- pomieszczenia oczyścić z wszelkich palnych materiałów i zanieczyszczeń,
- uszczelnić materiałem niepalnym wszystkie otwory przelotowe (instalacyjne, kablowe

itp.) znajdujące się w pobliżu miejsca spawania,

- zabezpieczyć kable, przewody elektryczne, gazowe itp. Przed rozpryskami

spawalniczymi i uszkodzeniami mechanicznymi.

• Wykonywanie prac spawalniczych w pomieszczeniach, w których tego samego dnia

prowadzono roboty malarskie, posadzkarskie lub inne przy użyciu substancji łatwo
palnych, jest zabronione.

• Po zakończeniu prac spawalniczych na budowie należy sprawdzić:

- czy nie pozostawiono tlących się lub żarzących się cząsteczek na stanowisku pracy,

w jego otoczeniu lub w pomieszczeniach przyległych,

- czy nie występują oznaki tlenia się materiałów, bądź inne wskazujące na możliwość

zaistnienia pożaru,

- czy został zdemontowany sprzęt spawalniczy i skutecznie zabezpieczony przed

dostępem osób postronnych.

Szczególną ostrożność należy zachować przy stosowaniu topników do lutowania, które są

toksyczne. Należy przestrzegać obowiązku przewietrzania pomieszczenia, w którym
wykonuje się lutowanie. Podczas kontaktu z topnikiem nie wolno spożywać posiłków
i palić papierosów, a po zakończeniu pracy umyć ręce.

Pracowników zatrudnionych przy lutowaniu instalacji gazowej należy wyposażyć w sprzęt

ochrony osobistej (okulary, rękawice, fartuch) oraz odzież ochronną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ręczne przenoszenie po terenie płaskim butli o pojemności wodnej powyżej 10 l powinno

być wykonywane przez co najmniej dwóch pracowników. Do transportu butli po schodach,
pochylniach itp. należy używać nosiłek.

Przewożenie napełnionych lub opróżnionych butli bez nałożonych kołpaków ochronnych

jest zabronione.

Butle z gazem należy chronić przed nagrzaniem, jak również zabezpieczyć je przed

działaniem promieni słonecznych.

Temperatura butli z acetylenem rozpuszczonym, propanem-butanem nie powinna

przekraczać +35

Łączenie węża z końcówką reduktora, palnika i łączników należy wykonać za pomocą

oryginalnych zacisków. Zabrania się smarowania lub oliwienia części urządzeń
spawalniczych: butli, reduktorów, palników itp.

Węże do gazów powinny być szczelne i utrzymane w stanie sprawności technicznej oraz

chronione przed uszkodzeniami.

Węże do tlenu powinny różnić się między sobą barwą (tlenowe – niebieski, acetylenowe –

czerwone lub białe). Nie wolno stosować węży do gazów, dla których nie są przeznaczone.

Węże do gazów winny wytrzymywać ciśnienie co najmniej 0,6 MPa – przy lutowaniu
Węże należy zawieszać i przechowywać w sposób zabezpieczający przed powstawaniem

ostrych załamań.

Węże doprowadzające gazy do palnika powinny posiadać długość co najmniej 5 m.
Połączenie węża z palnikiem oraz reduktorem powinno zabezpieczać wąż przed

uszkodzeniem (np. przez stosowanie płaskich zacisków śrubowych). Przymocowanie węży
do nasadek przy pomocy drutu jest zabronione!

Do lutowania należy używać palników dostosowanych pod względem rodzaju i budowy do

danej pracy.

Palniki do lutowania powinny być utrzymane w stanie technicznej sprawności i czystości.

Używanie uszkodzonych palników jest zabronione!

Przy wykonywaniu pozostałych prac montażowych instalacji gazowej należy przestrzegać

następujących zasad:

- Przed przystąpieniem do robót instalacyjnych miejsce ich wykonania powinno być

uprzątnięte ze wszystkich pozostałości po innych robotach.

- Prace należy wykonywać tylko na pomostach, rusztowaniach i drabinach przepisowo

wykonanych, zabezpieczonych i dostatecznie wytrzymałych.

- Przed użyciem drabiny należy sprawdzić, czy znajdują się one w przepisowym stanie.

Nadłamanych żerdzi i szczebli drabin drewnianych nie wolno łatać (podwiązywać). Nie
wolno używać wgniecionych lub ugiętych drabin metalowych. Drabin nie należy
przechowywać na wolnym powietrzu, aby nie były narażone na wpływy pogody. Drabiny
przystawiane należy umieszczać pod kątem od 65 do 75

. Rozszerzając stopki drabiny

osiągamy bezpieczniejsze jej ustawienie.

BHP przy pracy na wysokościach

Praca przy wykonywaniu instalacji gazowej to często praca na wysokościach. Zgodnie

z przepisami bhp praca na wysokości to wykonywanie czynności na poziomach wzniesionych
1 m nad terenem otwartym lub pod wodą w pomieszczeniach zamkniętych przy wykonywaniu
prac na wysokościach należy stanowisko pracy montera zabezpieczyć barierką 1,1 m. Wolną
przestrzeń między deską krawężnikową a poręczą należy wypełnić częściowo lub całkowicie
w sposób zabezpieczający pracownika przed upadkiem z wysokości. Jeśli roboty wykonywane
są przejściowo lub ich charakter uniemożliwia zastosowanie barier ochronnych, należy
wprowadzić inne skuteczne zabezpieczenie pracowników przed upadkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Przykład barierki zabezpieczającej pracownika przed upadkiem z wysokości. [ 9, s. 419]

1. Rusztowania typowe powinny być wykonywane zgodnie z wymaganiami norm

PN – 78/M-47900

2. Rusztowanie nietypowe powinny być wykonywane zgodnie z projektem.
Rusztowania typowe i nietypowe powinny uwzględniać wymagania zawarte

w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 6.02.2003 roku w sprawie BHP podczas
wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47 poz. 401)

UWAGA!!!
Użytkowanie rusztowania dopuszczalne jest po dokonaniu jego odbioru przez nadzór techniczny,
potwierdzonego zapisem w dzienniku budowy

3. Na rusztowaniu powinna być wywieszona tabliczka informująca o dopuszczalnej wielkości

obciążników pomostu.

4. Pozostawienie narzędzi na krawędziach pomostów rusztowań jest zabronione.
5. Zrzucanie elementów rozbieranych rusztowań jest zabronione.

BHP przy stosowaniu narzędzi monterskich

- Czynności montażowe mogą być wykonywane tylko przy pomocy elektronarzędzi

przeznaczonych do prac budowlanych. Zaleca się stosowanie narzędzi posiadających
II klasę ochrony. Elektronarzędzia można zasilać wyłącznie z takich rozdzielni
budowlanych, które posiadają odpowiednie zabezpieczenia.

Podczas trasowania należy zwracać szczególną uwagę na należyty porządek w rozłożeniu
narzędzi traserskich zwłaszcza narzędzi ostrych, które mogą skaleczyć montera.

Wszystkie narzędzia używane do montażu i demontażu powinny być w dobrym stanie

technicznym. Używanie kluczy o niewłaściwych wymiarach lub zużytych szczękach, a także
uszkodzonych nakrętek i śrub o uszkodzonych łbach może spowodować ześlizgnięcia klucza
i skaleczenie pracownika. W miejscach montażu należy zapewnić higieniczne warunki pracy,
odpowiednią wilgotność i temperaturę. Należy również zapewnić dobre oświetlenie przy
precyzyjnych elementach instalacji gazowej.

Transport ręczny

Transport ręczny przy wykonywaniu instalacji gazowej wymaga sprawności fizycznej,

często refleksu i opanowania. Dlatego też nie mogą być przy tego rodzaju czynnościach
zatrudnieni pracownicy o niezadowalającym stanie zdrowia zwłaszcza o słabym wzroku, głusi,
cierpiący na przepukliną lub na schorzenia serca. Poza dobrym zdrowiem zatrudnieni
pracownicy powinni posiadać odpowiednie kwalifikacje zawodowe, powinni być wyposażeni
w środki ochrony osobistej oraz odpowiedni sprzęt do transportu rur i armatury.

Magazynowanie gazów płynnych

Pomieszczenia magazynowe przeznaczone do składowania butli z gazami palnymi, powinny

spełniać wymagania określone dla pomieszczeń zagrożonych wybuchem. Pomieszczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

te powinny być parterowe, ognioodporne i posiadać lekki dach. Wysokość pomieszczeń
magazynowych dla gazów palnych powinna wynosić co najmniej 3,25 m. Okna i drzwi powinny
otwierać się na zewnątrz a szyby okienne od strony naświetlenia słonecznego powinny być
matowe lub zamalowane białą farbą. Podłogi do magazynowania gazów palnych powinny być
wykonane z materiału nie dającego iskier przy pocieraniu butli o podłogę. Pomieszczenia mogą
być otwarte, względnie zamknięte. W przypadku pomieszczeń zamkniętych powinny one posiadać
wentylację uniemożliwiającą powstawanie niebezpiecznych stężeń gazów, a silniki elektryczne
napędzające wentylatory powinny być w wykonaniu przeciwwybuchowym. Instalacja oświetlenia
elektrycznego pomieszczenia na butle z gazem palnym powinna odpowiadać normom
obowiązującym dla pomieszczeń niebezpiecznych ze względu na możliwość wybuchu.

Pomieszczenia powinny być zaopatrzone w odpowiednie piorunochrony oraz we właściwy

sprzęt przeciwpożarowy. Przechowywanie materiałów palnych oraz wykonywanie prac

z otwartym ogniem w odległości do 10 m od magazynu i 20 m od zadaszonych pomieszczeń
magazynowych gazów palnych jest zabronione.

Zabezpieczenie przeciwpożarowe procesów spawalniczych

Prace monterskie niebezpieczne pożarowo (a do takich zalicza się procesy spawalnicze)

prowadzone poza spawalnią należy prowadzić w sposób uniemożliwiający powstawanie pożaru
lub wybuchu. Przed rozpoczęciem prac pożarowo-niebezpiecznych właściciel, zarządca lub
użytkownik budynku a także wykonawca, czyli monter wykonujący złącza spawane, jest
obowiązany do:
– ustalenia zagrożenia pożarowego w rejonie montażu instalacji,
– ustalenia rodzaju czynności mających na celu niedopuszczenie do powstania

i rozprzestrzenienia się pożaru lub wybuchu,

– wskazanie osób odpowiedzialnych za zabezpieczenie miejsc pracy, przebieg i zabezpieczenie

miejsca po zakończeniu pracy.

Przy wykonywaniu prac pożarowo-niebezpiecznych w pomieszczeniach i urządzeniach

zagrożonych wybuchem (np. w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem
gazów lub cieczy łatwopalnych) mogą być rozpoczęte jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub
gazów w mieszaninie z powietrzem w tych pomieszczeniach nie przekracza 10% ich dolnej
granicy wybuchowości. Badania takie przeprowadza się przy pomocy eksplozymetru.

W miejscu wykonywania prac pożarowo niebezpiecznych musi znajdować się sprzęt

pożarniczy, materiały izolacyjne i osłaniające, metalowe pojemniki z wodą. Prace niebezpieczne
pożarowo mogą być wykonywane wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające
odpowiednie kwalifikacje. Dokumentem potwierdzającym posiadane kwalifikacje uprawniające
do wykonywania robót spawalniczych jest książeczka spawacza z wpisanymi do niej
uprawnieniami.

Oparzenia cieplne

Przy pracach spawalniczych dochodzi czasem do oparzenia przez dotknięcie gorących

elementów spawanych. Przy udzielaniu pomocy osobom poszkodowanym nie należy dotykać
miejsc oparzonych. Odzież i obuwie można zdejmować jedynie wówczas, gdy zachodzi
potrzeba. Przylegające do ciała części odzieży należy obciąć wokół miejsc oparzenia. Nie wolno
przebijać pęcherzy. Oparzone miejsce należy pokryć suchym opatrunkiem z gazy jałowej.
Następnie trzeba skierować lub przewieźć oparzonego do lekarza. W wyjątkowych
okolicznościach można na miejsca oparzone nałożyć kompres z zimnej wody w celu
uniknięcia powstawania pęcherzy i zmniejszenia bólu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sprzęt ochrony osobistej powinien być wyposażony pracownik zatrudniony przy

pracach spawalniczych?

2. Co należy zrobić w pomieszczeniu przed rozpoczęciem prac spawalniczych?
3. W jakich pomieszczeniach nie wolno prowadzić prac spawalniczych?
4. Jakie są szczególne środki ostrożności przy pracy z topnikami do lutowania?
5. Dlaczego należy chronić butle z gazem przed nadmiernym nagrzaniem?
6. Jakie są wymagania odnośnie drabin używanych do montażu instalacji gazowej?
7. Co to jest praca na wysokościach?
8. Kiedy wolno używać rusztowania na stanowisku montażowym?
9. Jakie elektronarzędzia zaleca się stosować przy pracach montażowych?
10. Jakie są wymagania przy wykonywaniu prac przy transporcie ręcznym?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję wykonywania złącza spawanego rury stalowej

aby były zachowane

warunki p.poż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem dot. przepisów p.poż. obowiązującym podczas wykonywania

instalacji na gaz płynny (poz. 4.1.1),

2) dokonać analizy materiału jednostki modułowej dotyczącej przepisów p.poż.

obowiązujących przy wykonywaniu instalacji na gaz płynny,

3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– plansze sprzętu p.poż.,
– instrukcja postępowania w razie zauważenia pożaru,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ warunki techniczne, jakie muszą spełnić węże do gazów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem dot. przepisów bhp obowiązującymi podczas lutowania

i spawania instalacji na gaz płynny (poz. 4.1.1.),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) dokonać analizy materiału jednostki modułowej dotyczącej przepisów bhp, p.poż. i ochrony

środowiska obowiązujących przy lutowaniu i spawaniu instalacji na gaz płynny,

3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– plansze rodzajów i zastosowania wężów do gazów palnych,
– instrukcja obsługi butli tlenowej, acetylenowej i na propan-butan,
– plansze zamocowań wężów gazowych do butli i palników,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Narysuj i podaj wymiary barierki zabezpieczającej montera przed upadkiem z wysokości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem dot. przepisów bhp obowiązującym podczas montażu instalacji

na gaz płynny,

2) naszkicować barierkę zgodną z obowiązującymi wymaganiami,
3) nanieść prawidłowe wymiary barierki,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– plansze pomostów i rusztowań stosowanych w robotach budowlanych,
– literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) dobrać sprzęt ochrony osobistej przy pracach spawalniczych?

2) przygotować pod względem bhp stanowisko monterskie przed

rozpoczęciem prac spawalniczych?

3) skutecznie zabezpieczyć sprzęt spawalniczy przed dostępem

osób postronnych?

4) bezpiecznie obsługiwać butle na gaz propan-butan?

5) bezpiecznie obsługiwać butle na tlen i acetylen?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) wykazać różnice pomiędzy wężami do spawania i lutowania?

7) przygotować pomost do pracy na wysokości?

8) dobrać odpowiednią drabinę i bezpiecznie ją ustawić?

9) używać bezpiecznie narzędzia monterskie?

10) określić wymagania dla osób zatrudnionych przy transporcie

ręcznym rur i armatury?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.Urządzenia i instalacje gazowe na gaz płynny

4.2.1. Materiał nauczania

Instalacje gazowe na gaz płynny mogą być zasilane w następujący sposób:

z butli z gazem, instalowanych w pomieszczeniach budynku i podłączonych indywidualnie
do każdego urządzenia gazowego,

z baterii butli, zasilających pojedynczego dużego odbiorcę lub grupę odbiorców w budynku
poprzez instalację gazową wykonaną dla ich zasilania,

ze zbiornika gazu o odpowiednio dużej pojemności, zlokalizowanego w pobliżu budynku,

z dużych zbiorników podziemnych lub naziemnych zasilających grupy odbiorców poprzez
tzw. lokalną sieć gazową i wykonane w budynkach instalacje.

Instalacje gazowe zasilane z butli z gazem

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r (Dz. U. Nr 75 poz. 690

wraz z późniejszymi zmianami) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie, w Rozdziale 7 dotyczącym instalacji gazowej na paliwa gazowe,
instalację gazową zasilaną gazem płynnym z indywidualnej butli, znajdującej się wewnątrz
budynku, stanowi butla gazowa, urządzenie redukcyjne przy butli, przewód z armaturą,
kształtkami i innym wyposażeniem, a także urządzenie gazowe wraz z przewodami spalinowymi
lub powietrzno-spalinowymi, jeżeli stanowią one element składowy urządzeń gazowych.

Instalacje gazowe zasilane gazem płynnym mogą być wykonywane tylko w budynkach

niskich. Przez budynki niskie należy rozumieć budynki o wysokości do 12 m włącznie lub
budynki mieszkalne o wysokości do 4 kondygnacji włącznie.

Zabrania się stosowania w jednym budynku gazu płynnego i gazu z sieci gazowej.
W budynku niskim, mającym w mieszkaniu instalację zasilaną gazem płynnym, dopuszcza

się usytuowanie kotłowni gazowej zasilanej z sieci gazowej.

Instalacje gazowe zasilane gazem o gęstości większej od gęstości powietrza nie mogą być

stosowane w pomieszczeniach, których poziom podłogi znajduje się poniżej otaczającego terenu
oraz w których znajdują się studzienki lub kanały instalacyjne i rewizyjne poniżej podłogi.

Urządzenia gazowe instalowane w budynku mogą być zasilane gazem płynnym

z indywidualnych butli o nominalnej zawartości gazu do 11 kg, pod warunkiem spełnienia
następujących wymagań:
1) w jednym mieszkaniu, warsztacie lub lokalu użytkowym nie należy instalować więcej

niż dwóch butli,

2) w pomieszczeniu, w którym instaluje się butlę, należy zachować temperaturę niższą niż

35° C,

3) butlę należy instalować wyłącznie w pozycji pionowej,
4) butlę należy zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi,
5) między butlą a urządzeniem promieniującym ciepło, z wyłączeniem zestawów urządzeń

gazowych z butlami, należy zachować odległość co najmniej 1,5 m,

6) butli nie należy umieszczać w odległości mniejszej niż 1 m od urządzeń mogących

powodować iskrzenie,

7) urządzenia gazowe należy łączyć z reduktorem ciśnienia gazu na butli za pomocą

elastycznego przewodu o długości nieprzekraczającej 3 m i wytrzymałości na ciśnienie co
najmniej 300 kPa, odpornego na składniki

gazu płynnego, uszkodzenia mechaniczne oraz

temperaturę do 60°C,

8) urządzenie gazowe o mocy cieplnej przekraczającej l0 kW należy łączyć z przewodem

elastycznym, o którym mowa w pkt. 7, rurą stalową o długości co najmniej 0,5 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typowa instalacja jednobutlowa mieszkaniowa składa się z butli 11 kg (rys. 2), reduktora

ciśnienia oraz przewodów łączących reduktor z urządzeniami gazowymi.

– wysokość całkowita butli

– średnice zewnętrzne butli

Rys. 2. Butla do gazu płynnego dla gospodarstw domowych [3, s. 350]

Tab. 1. Charakterystyka butli do gazu płynnego [3, s. 351]

Typ butli

Masa gazu kg

Masa butli kg

Pojemność dm

Średnica

zewnętrzna D

Wysokość

całkowita L

Dla

gospodarstw

domowych

11,0 11,5 27,0

485

300

1430

Przemysłowa 33,0

318 1300

Wymagania dotyczące wymiarów butli podane są w normie PN-79/M-6921. Butle jako

przenośne zbiorniki ciśnieniowe podlegają przepisom Urzędu Dozoru Technicznego
DT-UC-90/ZP „Urządzenia ciśnieniowe. Zbiorniki przenośne transportowe".

Butle domowe i przemysłowe napełniane są metodą wagową na specjalnym automatycznym

urządzeniu sprzężonym z wagą. W momencie osiągnięcia wymaganej masy napełnianej butli
następuje zamkniecie zaworu doprowadzającego gaz płynny.

Podstawowym wyposażeniem butli jest zawór odcinający z przyłączem do napełnienia

i podłączenia reduktora gazowego.

Niektóre zawory butlowe posiadają zawór butlowy z ogranicznikiem wypływu.

W przypadku nadmiernego poboru gazu z butli, na przykład przy uszkodzeniu przewodu
odprowadzającego, następuje automatyczne dławienie przepływu. Ze względów bezpieczeństwa
butle napełnia się do 85% pojemności butli. W instalacjach jednobutlowych stosowane są butle
zawierające 11 kg gazu płynnego. Instalacje domowe gazu płynnego pracują zwykle pod
ciśnieniem 36-37mbar (hPa).

Pojedyncze urządzenia gazowe w poszczególnych mieszkaniach łączymy z reduktorem

ciśnienia gazu (montowanym na butli) przewodem elastycznym, mającym certyfikat
bezpieczeństwa, o wytrzymałości minimum 300kPa, odpornym na działanie gazów i olejów,
o maksymalnej długości 3,0 m. Najistotniejszym elementem tego zestawu jest reduktor ciśnienia
gazu (rys. 3).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1–nakrętka, 2-filtr siatkowy, 3-tłoczek z uszczelką, 4-dźwignia, 5-śruba regulacyjna, 6-talerzyk,

7-odpowietrznik, 8-końcówka do węża, 9-membrana, 10-chomąto

Rys. 3. Reduktor ciśnienia typu 2RG-1,5 do butli płynnego gazu [3, s. 393]

Do redukcji ciśnienia gazu płynnego pobieranego z butli stosowane są najczęściej proste,

jednostopniowe reduktory bezpośredniego działania ze wzmocnieniem dźwigniowym. Jego
działanie jest następujące. Po otwarciu zaworów odcinających na butli i przed urządzeniem
gazowym, gaz dostaje się do przestrzeni pod membranę (9), która przez śrubę regulacyjną (5),
działającą na sprężynę membrany, pozwala regulować jej nacisk na membranę i w efekcie
regulować ciśnienie wylotowe. W sytuacji, gdy ciśnienie pod membraną maleje, opada ona wraz
z chomątem (10) pod działaniem sprężyny i działając za pomocą dźwigni (4) otwiera, tłoczek (3)
i pod membraną popłynie więcej gazu z butli i do urządzenia gazowego. Natomiast, gdy
ciśnienie pod membraną rośnie, membrana wyginając się do góry pociąga za sobą chomąto (10)
i za pomocą dźwigni (4) przymyka dopływ gazu z butli. Tłoczek (3) po zamknięciu się kurków
w urządzeniu gazowym, gdy ciśnienie pod membraną rośnie, zamyka dopływ gazu z butli do
reduktora. Znamionowe ciśnienie regulowane z butli wynosi ok. 3,5 kPa.

Instalacje gazowe jednobutlowe mieszkaniowe przedstawione sa na rysunkach: 4, 5 i 6.

Rys. 4. Osłona przed
promieniowaniem z niepalnego
materiału konstrukcyjnego.
[7, s. 20]

Rys. 5. instalacje na gaz płynny
mają na miejscu źródło energii.
[7, s. 18]

Rys. 6. Szafki na butle powinny mieć po
jednym otworze wentylacyjnym w górnej
części oraz bezpośrednio nad podłożem.
Wymiary każdego z nich powinny
stanowić 1/100 powierzchni podłoża,
jednak nie mniej niż 100cm

. [7, s. 20]

Instalacje gazowe zasilane z baterii butli

Instalacje wielobutlowe gazu propanowego lokalizowane na zewnątrz budynków

mieszkalnych, stosuje się w przypadku braku możliwości zainstalowania zbiornika na gaz
płynny.

Instalacje te mogą być wykorzystane, także do zasilania urządzeń przemysłowych.
Instalację gazową zasilaną gazem płynnym ze stałych zbiorników lub baterii butli,

znajdujących się na działce budowlanej na zewnątrz budynku, stanowi układ przewodów za
głównym zaworem odcinającym zbiorniki, butle bądź kolektor butli, prowadzonych na zewnątrz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lub wewnątrz budynku, wraz z armaturą, kształtkami i innym wyposażeniem, a także
urządzeniami do pomiaru zużycia gazu w przypadku instalacji zasilającej więcej niż jednego
odbiorcę, urządzeniami gazowymi oraz przewodami spalinowymi lub powietrzno-spalinowymi,
jeżeli stanowią one element składowy urządzeń gazowych.

1 –zestaw butli 11kg z reduktorami w szafce przyściennej, 2 –zbiorczy przewód niskiego ciśnienia (do 4kPa),
3 –cieczowy zawór bezpieczeństwa, 4 –kurek główny, 5 –rura wydmuchowa, 6 –pion, 7 –gazomierz, 8 –przewód
rozdzielczy na kondygnacji (tzw. użytkowy), 9 –odgałęzienie do urządzenia gazowego, 10 –kurek gazomierzowy.

Rys. 7. Schemat instalacji gazu płynnego dla budynku mieszkalnego [3, s. 392]

Instalacje gazowe w budynku lub w zespole budynków mogą być zasilane gazem płynnym

z butli gazowej o nominalnej zawartości gazu do 33 kg lub z baterii takich butli, pod warunkiem
spełnienia następujących wymań:

1) butle powinny być umieszczone na zewnątrz budynku, w miejscu oznakowanym, na

utwardzonym podłożu, pod zadaszeniem chroniącym od wpływu czynników
atmosferycznych,

2) liczba butli w baterii nie może przekraczać10,
3) butle w baterii powinny być podłączone do kolektora wykonanego z rury stalowej bez

szwu lub rury przewodowej łączonej przez spawanie,

4) odległość butli od najbliższych otworów okiennych lub drzwiowych w ścianie zewnętrznej

budynku nie powinna być mniejsza niż 2 m,

5) butle nie mogą być sytuowane w zagłębieniach terenu.

Z powyższych wymagań wynika konieczność przestrzegania następujących zasad:

ustawienie butli w pozycji pionowej, zaworami do góry,

ustawianie na zewnątrz budynku, na utwardzonym podłożu i w miejscu przewiewnym,

zabezpieczenie przed niezamierzonym uszkodzeniem przez pojazdy, ludzi, zwierzęta, itp.,

usytuowanie w miejscach zapewniających łatwy dostęp do przeglądu i wymiany,

butle nie mogą być narażone na nagrzewanie przez źródła ciepła i ustawiane w sąsiedztwie
dużych ilości materiałów palnych,

butli nie wolno instalować w sąsiedztwie materialów powodujących korozję, toksycznych
lub utleniających,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

butli nie wolno instalować w miejscach przylegających do studzienek i nieszczelnych lub
nie posiadających syfonu kanatów,

przy każdej wymianie butli należy sprawdzać funkcjonowanie i szczelność zaworów butli,
automatycznych przełączników, reduktorów i złączy,

użytkownik powinien otrzymać od dostawcy gazu instrukcję wskazującą na zagrożenia
związane z gazem płynnym, zasady obsługi instalacji i sposób postępowania w przypadku
awarii.

1 –butle z propanem, 2 –armatura do przyłączania butli z reduktorem ciśnienia, 3 –skrzynka osłonowa armatury,
4 –nawiewniki podokienne, 5 –przewód gazowy z rur stalowych, 6 –kuchnia gazowa z piekarnikiem, 7 –grzejnik
wody przepływowej, 8 –odprowadzenie spalin, 9 –kanał wentylacyjny.

Rys. 8. Schemat instalacji zasilanej z zespołu butli umieszczonych na zewnątrz budynku. [4, s. 114]

Na rysunku 8 pokazano typową instalacje zasilania domu jednorodzinnego z baterii 2 butli

przemysłowych.

Butle typu przemysłowego (1) chronione są w górnej części wraz z armaturą przyłączającą

i redukcyjną przez skrzynkę metalową (3). Gaz płynny propanowi, po redukcji ciśnienia
w reduktorze, wprowadzany jest do pomieszczeń użytkowych zlokalizowanych powyżej
poziomu terenu, gdzie za pośrednictwem przewodu z rur stalowych zasila kuchnię gazową
i grzejnik wody przepływowej. Skrzynki ochronne wykonuje się z blachy stalowej o grubości
1 do 1,5mm i przymocowuje trwale do ściany budynku. Posiadają one podnoszoną górną
pokrywę i drzwiczki umożliwiające dostęp do zaworów i reduktora. W instalacji dwubutlowej
z ręcznym sterowaniem, należy najpierw czerpać gaz z jednej butli, a zawór drugiej butli
powinien być w tym czasie zamknięty. Po wyczerpaniu gazu z pierwszej butli należy jej zawór
dokładnie zamknąć, a następnie uruchomić butlę rezerwową.

Nie należy jednocześnie eksploatować dwu butli ze względu na możliwość przepływu

zarówno fazy gazowej jak i płynnej z jednej butli do drugiej. Zjawisko to może być
spowodowane:

- różnym składem gazu w butlach przy jednakowej temperaturze,
- różnymi temperaturami butli przy jednakowym składzie gazu.

Dla uniknięcia korzystania z dwóch butli jednocześnie przy przełączaniu ręcznym wskazane

jest instalowanie kurków trójdrożnych. Zastosowanie ich znacznie upraszcza instalację
dwubutlową.

Instalacje zbiornikowe gazu

Instalacja zbiornikowa gazu płynnego jest to zespół urządzeń składających się

z zewnętrznego zbiornika stałego lub grupy zbiorników stałych wraz z armaturą i osprzętem oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przyłączem zbiornikowym do kurka głównego włącznie. Instalacja zbiornika powinna być
wyposażona w środki ochrony przeciwpożarowej zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16.06.2003 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej
budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DZ.U. Nr 121 poz.1138).

W przewodach gazowych, doprowadzających gaz do zewnętrznej ściany budynku

mieszkalnego, zamieszkania zbiorowego, użyteczności publicznej i rekreacji indywidualnej, nie
powinno być ciśnienia wyższego niż 500 kPa, a do ścian zewnętrznych pozostałych budynków
wyższego niż 1.600 kPa.

Urządzenia redukcyjne mogą być instalowane wyłącznie na zewnątrz budynku i powinny

być zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych i uszkodzeniami mechanicznymi.

Instalacje gazowe w budynku lub w zespole budynków mogą być zasilane z jednego

zbiornika gazu płynnego bądź zespołu takich zbiorników, pod warunkiem spełnienia wymagań
określonych w przepisach odrębnych dotyczących ich lokalizacji, ochrony przed działaniem
czynników atmosferycznych oraz ograniczenia dostępu osobom niepowołanym.

Zbiorniki gazu płynnego nie mogą być sytuowane w zagłębieniach terenu, w miejscach

podmokłych oraz w odległości mniejszej niż 5m od rowów, studzienek lub wpustów
kanalizacyjnych.

Ze względu na sposób posadowienia rozróżnia się następujące rodzaje stałych zbiorników:

1) zbiorniki naziemne - posadowione całkowicie ponad powierzchnią gruntu,
2) zbiorniki zagłębione - posadowione na głębokości co najmniej połowy średnicy

zbiornika,

3) zbiorniki podziemne - przykryte warstwą ziemi o grubości min. 0,5 m,
4) zbiorniki przysypane

przykryte warstwą ziemi o grubości min. 0,5 m.

Zbiornik stały winien być wykonany i eksploatowany zgodnie z przepisami dozoru

technicznego.

Zbiornik powinien być wyposażony w następujący osprzęt:

- zawór lub zawory bezpieczeństwa,
- wskaźnik napełnienia zbiornika fazą ciekłą,
- manometr,
- zawór napełniania zbiornika,
- zawór poboru fazy gazowej z ogranicznikiem wypływu,
- zawór awaryjnego poboru fazy ciekłej,
- zawór nadmiernego wypływu instalowany na króćcu fazy ciekłej, w wypadku

eksploatacyjnego poboru ze zbiornika fazy ciekiej,

- wskaźnik maksymalnego stopnia napełnienia zbiornika,
- kurek spustowy.

Zbiorniki zagłębione należy traktować tak jak zbiorniki naziemne. Maksymalna wysokość

stalowej podpory zbiornika, od podstawy do najniższego punktu zbiornika nie może
przekraczać:

- dla zbiorników do 10 m

- 0,2 m,

- dla zbiorników od 10 m

do 50 m

- 0.3 m.

Lokalizacja zbiorników i parowników.

1. Lokalizację zbiorników określa dokumentacja techniczna, spełniająca wymagania

odrębnych przepisów.

2. Warunki techniczne magazynowania gazu płynnego w zbiornikach określają odrębne

przepisy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Odległości zbiorników z gazem płynnym od budynków innych niż mieszkalne

zamieszkania zbiorowego lub użyteczności publicznej, a także granicy posesji i dróg
publicznych powinny wynosić co najmniej:

Tab. 2. Odległości zbiorników z gazem od budynków, dróg, granicy posesji [1, s. 425]

Nominalna, pojemność

zbiornika

Odległość zbiorników

naziemnych i
zagłębionych

Odległość zbiorników

podziemnych i

przysypanych

( m

) (

(

Do 0,5

2,5 0,3

Pow. 0,5 do 3

Pow. 3 do 5

Pow. 5 do 10

7,5

Pow. 10 do 110

7,5

Pow. 110 do 250

Odleglości zbiorników naziemnych i zagłębionych mogą ulec zmniejszeniu o połowę

w przypadku zastosowania ściany oddzielenia przeciwpożarowego o odporności
ogniowej co najmniej 120 min zasłaniającej zbiornik na całej długości od strony
rozpatrywanego obiektu. Wysokość ściany powinna być wyższa co najmniej o 0,5 m
od poziomu zaworu napełniania.

4. Parowniki ogrzewane bezpośrednio gazem lub nie spełniające wymagań instalacji

w wykonaniu przeciwwybuchowym powinny być instalowane w odleglości min. 5 m od
wyznaczonej strefy zagrożenia przeciwwybuchowego Z2 zbiornika i 3 m od budynków
i granicy dzialki.

5. Parowniki spełniające wymagania instalacji przeciwwybuchowej oraz ogrzewane

niepalnym medium nie powinny być instalowane w odlegiości mniejszej niż 1,5 m od
zbiornika z gazem płynnym i 3 m od granicy działki.

6. Zbiorniki lub grupy zbiorników nadziemnych lub zagłębionych powinny posiadać

ogrodzenie zapewniające naturalną przewiewność, wysokość ogrodzenia powinna wynosić
1,3 m, a odległość ogrodzenia od ścianki zbiornika 3 m.

7. Zbiorniki znajdujące się na posesji ogrodzonej nie wymagają osobnego ogrodzenia.
8. Zleca się stosowanie dodatkowego ogrodzenia zbiorników w zakładach pracy lub innych

obiektach o dużym natężeniu ruchu osób lub pojazdów w pobliżu zbiornika.

9. W wypadku, gdy park zbiorników jest ogrodzony, w widocznym miejscu należy umieścić

tablicę z napisem informacyjnym „Uwaga, Gaz!", a także o zakazie używania otwartego
ognia oraz znakiem wskazującym na materiał łatwopalny.

10. Zbiorniki powinny być lokalizowane w miejscu przewiewnym, dobrze wentylowanym, przy

zachowaniu odległości bezpiecznych.

11. Dla zbiorników naziemnych dopuszcza się osłony z drzew i krzewów sadzonych po jednej

stronie w odległości minimum 1,3 m od ścianki zbiornika.

12. Lokalizacja zbiorników powinna zapewniać utwardzony dojazd dla dostawcy gazu

i Państwowej Straży Pożarnej.

13. Zbiorniki powinny być tak usytuowane, aby odległość autocysterny rozładowującej gaz, od

zbiornika nie była mniejsza niż 3 m i nie większa niż 35 m, a operator autocysterny miał
możliwość obserwacji napełnianego zbiornika oraz swobodnego poruszania się między
zbiornikiem i autocysterną.

14. Zbiornik naziemny powinien być posadowiony w sposób zapewniający stabilność na

dwóch belkach lub płycie z betonu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Zbiornik powinien być mocowany do podstawy dwoma śrubami od strony przyłącza

zbiornikowego.

16. Zbiornik powinien być wyposażony w ochronę odgromową i ochronę przed

elektrostatycznością poprzez połączenie z uziomem szpilkowym lub otokowym o
rezystancji nie wiekszej niż 7 Ω.

17. Uziom zbiornika powinien być wyposażony w zaciski do uziemienia autocysterny.
18. Rurociąg przyłącza zbiornikowego w części naziemnej powinien być wykonany

z dopuszczonych do stosowania rur stalowych bez szwu lub rur miedzianych w osłonie
PCV.

19. Rurociągi w części podziemnej powinny być wykonane z dopuszczonych do stosowania

rur polietylenowych, stalowych lub miedzianych.

20. Każdy odcinek przewodu gazowego fazy ciekłej między zaworami odcinającymi

powinien być zabezpieczony przed wzrostem ciśnienia.

[1, s. 431]

Lokalne sieci gazów płynnych

Pod pojęciem lokalnych sieci rozdzielczych gazu płynnego należy rozumieć sieci

gazowe zasilane gazem nie objętym Polską Normą PN-87/C-96001 "Paliwa gazowe
rozprowadzane wspólną siecią i przeznaczone dla gospodarki komunalnej". Z reguły nie
podlegają one służbom eksploatacyjnym zakładów gazownictwa. Sieci tego typu budowane
są w rejonach gdzie aktualnie brak jest technicznych możliwości budowy sieci
rozdzielczych gazu zasilanych z gazociągów przesyłowych oraz w zespołach
zurbanizowanych, zlokalizowanych w warunkach terenowych wykluczających gazyfikację
przewodową.
Do zasilania lokalnych sieci rozdzielczych najczęściej stosowane są gazy płynne.
Możliwe jest również stosowanie innych rodzajów gazów, np. biogazu.
Źródłem zasilania lokalnych sieci gazu płynnego oraz indywidualnych odbiorców mogą być:

- pojedyńcze butle o zawartości 11 lub 33 kg gazu,
- baterie butli 11 lub 33 kg,
- zbiorniki naziemne lub podziemne z regazyfikacją naturalną,
- zbiorniki z regazyfikacją sztuczną,
- zestawy zbiorników z regazyfikacją naturalną lub sztuczną.

Lokalna sieć rozprowadzająca gaz płynny może być zasilana propanem technicznym lub

mieszanką gaz płynny-powietrze. Wyjątkowo dla sieci o odległości źródła zasilania od odbiorcy nie
większej niż 100 m i w budynkach nie wyższych niż 2 kondygnacje można stosować mieszaninę propan-
butan.

Dla budowy lokalnej sieci zasilanej gazem płynnym należy stosować warunki techniczne, takie jak

dla budowy sieci gazu ziemnego z następującymi wyjątkami:

1) w lokalnej sieci zasilanej gazem plynnym powinny być zainstalowane odwadniacze,
2) sieć powinna być układana ze spadkami co najmniej 1‰ w kierunku odwadniaczy.
Każde źródło gazu powinno posiadać armaturę zabezpieczającą odbiorców przed

nadmiernym wzrostem ciśnienia sieci i instalacji.

Źródło zasilania lokalnych sieci powinno posiadać pojemność zapewniającą nieprzerwany

dopływ gazu do wszystkich odbiorców przez okres co najmniej 7 dni w okresach szczytowych
poborów gazu. Średnica przyłącza gazowego nie powinna być mniejsza niż 15 mm a średnica
gazociągu nie mniejsza niż 25 mm. Do budowy lokalnych sieci gazu płynnego należy stosować
rury dopuszczone do budowy sieci rozdzielczych średniego i średniego podwyższonego

ciśnienia.

Przy wykonywaniu połączeń w lokalnych sieciach gazu płynnego nie należy stosować połączeń
skręcanych. Przyłącze do budynku powinno być ułożone ze spadkiem co najmniej 2‰
w kierunku gazociągu. [10, s. 174]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania techniczne sytuowania instalacji gazowej na gaz płynny w budynkach

Przewody gazowe stanowią istotny element instalacji gazowej. Mogą być montowane na

zewnątrz lub wewnątrz budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej.

Przewody instalacji gazowych instalowane wewnątrz obiektów budowlanych, mogą być

wykonane z rur stalowych lub miedzianych. Należy podkreślić, iż wymagania techniczne
jednoznacznie określają rodzaj materiału, z jakiego może być wykonany przewód instalacyjny.

W budynkach jednorodzinnych, na odcinku od kurka głównego do urządzeń gazowych,

przewody gazowe mogą być wykonane z rur stalowych, łączonych przez spawanie lub
z wykorzystaniem gwintowanych kształtek instalacyjnych. Dla tego rodzaju budynków
przewody gazowe mogą być wykonane również z rur miedzianych, na wszystkich odcinkach od
kurka głównego do urządzeń gazowych. W przypadku budynków użyteczności publicznej,
przewody gazowe na odcinkach od kurka głównego do odgałęzień na poszczególnych
kondygnacjach, mogą być wykonane tylko z rur stalowych bez szwu lub przewodowych ze
szwem. Natomiast w przypadku budynków wielorodzinnych, przewody gazowe z takich rur,
muszą być wykonane na odcinkach od kurków głównych do odgałęzień doprowadzających gaz
do gazomierzy poszczególnych odbiorców, zlokalizowanych na kondygnacjach. W danym
przypadku, w tego rodzaju obiektach budowlanych i na wymienionych odcinkach, ogranicza się
wykonywanie przewodów gazowych tylko do rur stalowych bez szwu walcowanych na gorąco
ogólnego stosowania lub rur stalowych ze szwem przewodowych zgodnie z polskimi normami

Przy prowadzeniu przewodów instalacji gazowej na gaz płynny należy przestrzegać

następujących zasad:
- Przy prowadzeniu przewodów instalacji gazowej należy przestrzegać ogólnych wymagań

bezpieczeństwa użytkowników instalacji oraz wymagań sztuki budowlanej.

- Przewody instalacji gazowej nie mogą być prowadzone przez pomieszczenia, w których

sposób ich użytkowania może spowodować naruszenie stanu technicznego instalacji lub
wpływać na parametry eksploatacyjne gazu.

- Przez pomieszczenia mieszkalne nie mogą być prowadzone przewody instalacji gazowej

z połączeniami skręcanymi oraz wykonane z rur ze szwem.

- Przewodów instalacji gazowej nie można prowadzić w szybach wind, zsypach śmieciowych,

kanałach wentylacyjnych i kominowych oraz w bruzdach ścian, w odległości mniejszej niż
25 cm od przewodów kominowych.

- Przewodów instalacji gazowej nie należy układać ponad stropem ostatniej kondygnacji

użytkowej, w stropach ani pod powierzchnią podłogi, z wyjątkiem przypadków
szczególnych, takich jak na przykład laboratoria, gdzie doprowadza się gaz do palników
i urządzeń gazowych usytuowanych w miejscach wykluczających inną ich lokalizację.

- Przewody instalacji gazowej, wykonywane w pomieszczeniach nie posiadających okien

i wentylacji, powinny być ułożone w rurach osłonowych.

- Przewody instalacji gazowej powinny być tak prowadzone, aby umożliwić

samokompensację wydłużeń cieplnych oraz eliminować ewentualne odkształcenia, które
mogą powstać w trakcie pracy konstrukcji budynku, związanej na przykład z jego
osiadaniem.

- Przewody instalacji gazowej zasilanej gazem zawierającym parę wodną lub gazem płynnym,

a także wykonane z rur miedzianych nie mogą być prowadzone po elewacyjnej stronie
zewnętrznych ścian budynków.

- W przypadku prowadzenia przewodów instalacji gazowej po elewacyjnej stronie

zewnętrznych ścian budynków konieczne jest zachowanie odległości co najmniej 1,0 m od
przewodów instalacji odgromowej.

- Przewody instalacji gazowej na kondygnacjach nadziemnych powinny być prowadzone na

powierzchni ścian lub w bruzdach. W suterynach i w piwnicach przewody te mogą być
prowadzone wyłącznie na powierzchni ścian.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- Jeżeli przewód instalacji gazowej umieszczony jest w bruździe, to może być ona otwarta,

osłonięta nieuszczelnionym ekranem lub wypełniona masą tynkarską nie powodującą korozji
przewodów, ułożoną po uprzednim wykonaniu prób szczelności instalacji. Nie dopuszcza się
wypełniania bruzd zaprawą z zastosowaniem gipsu i wapna.

- Wypełnianie bruzd, w których są prowadzone przewody z rur miedzianych jest zabronione.
- Odległość w świetle przewodów instalacji gazowej od prowadzonych równolegle innych

przewodów instalacyjnych (wodnych, centralnego ogrzewania, kanalizacyjnych,
elektrycznych, piorunochronnych) musi umożliwiać wykonywanie prac konserwacyjnych
i powinna wynosić co najmniej 10 cm. Przewody instalacji gazowej krzyżujące się z innymi
przewodami instalacyjnymi muszą być od nich oddalone co najmniej o 2 cm.

- Poziome odcinki instalacji gazowej muszą być usytuowane powyżej innych przewodów

instalacyjnych. W przypadku, gdy gęstość gazu jest większa od gęstości powietrza,
przewody instalacji gazowej należy sytuować poniżej przewodów elektrycznych i urządzeń
iskrzących.

- Przewody instalacji gazowej przechodzące przez ściany konstrukcyjne i stropy w budynku

powinny być, na długości tego przejścia, prowadzone w rurach osłonowych, a przez inne
przegrody - w luźnych otworach z uszczelnieniem.

- Urządzenia elektryczne, w których może występować iskrzenie należy sytuować

w odległości co najmniej 0,6 m od pionowych przewodów instalacji gazowej. W przypadku,
gdy istnieje konieczność zmniejszenia tej odległości, pomiędzy urządzeniem a przewodem
należy wykonać przegrodę z materiału niepalnego.

- Przewodów instalacji gazowej nie można wykorzystywać jako przewodów uziemiających,

przewodów bezpieczeństwa w urządzeniach elektrycznych lub jako elementów instalacji
odgromowej.

- Przewody instalacji gazowej nie mogą być mocowane do innych przewodów, stanowić

wsporników dla innych przewodów, jak również być w inny sposób obciążane.

- Uchwyty służące do mocowania przewodów instalacji gazowej muszą być wykonane

z materiału ognioodpornego, przy czym odległość między tymi uchwytami nie powinna być
większa niż 3 m.

- Po wykonaniu próby szczelności oraz oddaniu do eksploatacji instalacji gazowej należy

zabezpieczyć ją antykorozyjnie. Zabezpieczenia takiego nie wymagają przewody z rur
miedzianych, które muszą być wyraźnie oznakowane, że są to przewody gazowe.

- Przewody instalacji gazowej, ułożone w ziemi, powinny być odpowiednio zabezpieczone,

zgodnie z zasadami budowy sieci rozdzielczych. Takich odcinków instalacji nie można
łączyć za pomocą kształtek instalacyjnych, a w miejscach przechodzenia przez szyby lub
kanały, powinny być ułożone w rurach osłonowych.

- Przewody instalacji gazowej prowadzone na zewnątrz budynku, powyżej poziomu terenu,

należy zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi i przed oddziaływaniem
czynników atmosferycznych. Odcinki instalacji dla gazów wilgotnych należy dodatkowo
zabezpieczyć przed wpływem niskich temperatur.

- Armaturę odcinającą oraz inne elementy wyposażenia instalacji gazowej należy tak

sytuować, aby zapewnić do nich łatwy dostęp.

- Elementy odcinające usytuowane poniżej poziomu terenu muszą być oznakowane trwałymi

tabliczkami informacyjnymi.

Przykłady usytuowania przewodów względem siebie, w stosunku do innych instalacji oraz

sposoby układania przewodów względem przegrody budowlanej pokazano na rysunkach 9, 10, 11.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) przewody ułożone równolegle
b) przewody krzyżujące się

Rys. 9. Odległości między przewodami gazowymi a przewodami innych instalacji. [12, s. 70]

a) do gazu lżejszego od powietrza
b) do gazu cięższego od powietrza

Rys. 10. Usytuowanie przewodów gazowych w stosunku do innych instalacji [12, s. 70]

a) pion zamocowany w bruździe
b) na tynku z prześwitem 2 cm
c) na tynku w pomieszczeniach wilgotnych z prześwitem 3 cm
d) w kanale zbiorczym zasłoniętym płytą perforowaną

Rys. 11. Sposoby układania przewodów gazowych [3, s. 387]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy montażu kurków gazowych należy przestrzegać następujących zasad:

- Każde poziome przejście do urządzenia gazowego powinno być zakończone kurkiem

ćwierćobrotowym, pozwalającym w razie potrzeby na szybkie odcięcie dopływu gazu.
Wysokość zamontowania kurka powinna być taka, aby spełniała warunki ergonomiczne.
Kurek powinien być wmontowany w część stałą instalacji gazowej przed ewentualnym
przewodem elastyczmym.

- W budynkach powyżej 5 kondygnacji zaleca się przy rozgałęzionej sieci przewodów, piony

gazowe lub ich grupy wyposażyć w kurki odcinające; kurki te powinny być zabezpieczone
przed dostępem osób niepowołanych (zamknięte w szafkach).

- Kurki odcinające powinny być instalowane nie tylko na przewodach przed gazomierzem

i każdym urządzeniem gazowym, ale także w pomieszczeniach na odgałęzieniu zasilającym
szereg różnych punktów odbioru.

- W instalacjach gazowych można montować kurki przelotowe do gazu, które posiadają znak

bezpieczeństwa. Kurki przelotowe powinny spełniać następujące warunki:

a) zamykać szybko i szczelnie przepływ gazu przy obrocie o 90° na prawo, nie pozwalając

na dalszy obrót dżwigni kurka,

b) przekrój otwarcia kurka nie mniejszy od przekroju przewodu,
c) jednoznacznie i czytelnie oznaczona pozycja otwarcia i zamknięcia kurka,
d) konstrukcja kurka z końcówką do przyłączenia węża powinna uniemożliwiać jego

zsuwanie.

Jako materiał uszczelniający do połączeń gwintowanych stosować należy taśmy teflonowe,

tworzywo anaerobowe lub włókno konopne. W celu lepszego rozłożenia szczeliwa można
stosować odpowiednią pastę.

Gazowe kurki odcinające powinny być trwale (sztywno) umocowane do ściany, aby

w przypadku jego otwierania (zamykania) nie następowało odkształcanie instalacji.

[11, s. 190]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi urządzeniami mogą być zasilane instalacje gazowe na gaz płynny?
2. Jakie warunki muszą spełniać instalacje zasilane z indywidualnej butli z gazem?
3. Jakie warunki muszą spełniać instalacje zasilane z baterii butli z gazem?
4. Co to są budynki niskie?
5. Od czego zależy rodzaj połączenia urządzenia gazowego z reduktorem na butli gazowej?
6. Jakie dane techniczne powinna zawierać butla o masie gazu do 11 kg?
7. Na jakie ciśnienie reaguje butlowy reduktor ciśnienia gazu?
8. Jakie warunki muszą spełniać instalacje zasilane z baterii butli na gaz płynny?
9. Z jakich elementów składa się instalacja zbiornikowa gazu?
10. Jakie warunki muszą spełniać instalacje zbiornikowe gazu płynnego?
11. W jaki osprzęt powinien być wyposażony zbiornik stały na gaz płynny?
12. Jakie warunki musi spełniać odbiorca gazu propan-butan zasilany z lokalnej sieci gazów

płynnych?

13. Jakie są wymagania techniczne dla instalacji gazu na gaz płynny?
14. Jakie zasady obowiązują przy prowadzeniu przewodów w pomieszczeniach?
15. Jakie zasady obowiązują przy montażu i uszczelnianiu armatury gazowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na schemacie jednobutlowej instalacji gazowej zwymiaruj najistotniejsze wymiary

związane z lokalizacją butli 11 kg i odbiornika gazowego. Określ warunki dla podłączenia butli
do odbiornika oraz warunki, jakie musi spełniać to pomieszczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 w sprawie warunków

technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 poz. 690
z 2002 r. wraz z późniejszymi zmianami z dnia 7.04.2004) (Dz. U. Nr 109 poz. 1156
z 2004 r.),

3) dokonać analizy materiału w zakresie instalacji gazowej jednobutlowej,
4) na arkuszu papieru wypisać warunki jakie musi spełniać pomieszczenie, w którym

zainstalowano butlę gazową na gaz płynny,

5) zaznaczyć miejsce zainstalowania butli w pomieszczeniu i warunki jej usytuowania

względem urządzeń gazowych,

6) zwymiarować lokalizację butli w pomieszczeniu,
7) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stół,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– plansza typowych schematów instalacji gazowych,
– Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 roku wraz z późniejszymi

zmianami,

– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dobierz osprzęt, który musi posiadać zbiornik stały gazu płynnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z warunkami technicznymi wykonania i eksploatacji zbiorników stałych gazu

płynnego (warunki techniczne DT-UC-90/ZP- Zbiorniki przenośne),

2) dokonać analizy materiału w zakresie osprzętu i zabezpieczeń zbiorników ciśnieniowych na

gaz płynny,

3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– katalog urządzeń zabezpieczających przed nadmiernym wzrostem ciśnienia,
– katalog sprzętu i armatury gazowej,
– Warunki Techniczne DT-UC-90/ZP – Zbiorniki przenośne,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ warunki, jakie muszą spełniać kurki gazowe montowane w instalacjach na gaz

płynny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania w zakresie warunków technicznych sytuowania

instalacji gazowej w budynkach (materiały nauczania pkt. 4.2.1),

2) dokonać analizy materiału dot. warunków technicznych jakie muszą spełniać kurki gazowe

odcinające,

3) wykonać ćwiczenie,
4) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– plansze z typowymi instalacjami gazowymi na gaz płynny,
– katalog armatury gazowej odcinającej,
– literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) rozpoznać rodzaje urządzeń zasilających instalacje gazowe na gaz płynny?

2) określić warunki zasilania instalacji gazowej indywidualną butlą?

3) określić wymagania techniczne dla butli gazowej 11kg?

4) rozpoznać urządzenia i armaturę wchodzącą w skład instalacji gazowej

zasilanej baterią butli?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) wskazać, jakich zasad trzeba przestrzegać podczas eksploatacji butli

z gazem płynnym?

6) dobrać elementy instalacji zbiornikowej gazu?

7) dobrać osprzęt, w jaki powinien być wyposażony zbiornik na gaz płynny?

8) scharakteryzować warunki lokalizacji zbiorników na gaz płynny?

9) określić, w jaki sposób powinien być zabezpieczony zbiornik na gaz płynny?

10) dobrać źródła zasilania lokalnej sieci gazów płynnych?

11) określić warunki, jakie muszą spełniać lokalne sieci gazów płynnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Materiały i armatura stosowana w instalacjach na gaz płynny

4.3.1. Materiał nauczania

Materiały do budowy instalacji na gaz płynny

Rury stalowe

Podstawowymi elementami składowymi każdej instalacji gazowej są przewody rurowe,

kształtki instalacyjne i armatura odcinająca.

Przewody instalacji gazowych należy wykonywać z rur stalowych według polskich norm.
Przewody instalacji gazowych można również wykonywać z rur miedzianych. Jednakże, ze

względu na dużą wytrzymałość mechaniczną stali, stosunkowo niskie koszty, a także odporność
na wpływ temperatury, rury stalowe pozostaną w każdym zakresie średnic podstawowym
materiałem w wykonawstwie instalacji gazowych w budynkach. Mankamentem rur stalowych jest
ograniczona odporność na wpływ wilgoci oraz związków chemicznych, powodujących
przyspieszoną korozję szczególnie w przypadku, gdy przewód nie jest odpowiednio
zabezpieczony.

W celu zapewnienia właściwych warunków eksploatacji, szczególnie gdy odcinki

instalacji muszą spełniać dodatkowe wymagania, wynikające na przykład z prowadzenia
ich przez pomieszczenia mieszkalne, należy stosować rury stalowe bez szwów ogólnego
stosowania, oraz rury stalowe bez szwu ciągnione na zimno.

Stal jest wytrzymała na rozciąganie, zginanie i ściskanie, można więc układać nawet

długie instalacje bez dodatkowych podpór. Instalacje stalowe sprawdzają się też tam, gdzie
rury narażone są na obciążenia mechaniczne. Stal jest materiałem szczelnym - przez rury
stalowe nie przenikają gazy z otoczenia zewnętrznego (np. tlen). Jest też odporna na
oddziaływanie promieni UV - pod ich wpływem własności stali nie ulegają pogarszaniu.

Stal wykazuje najmniejszą spośród dostępnych materiałów instalacyjnych rozszerzalność

temperaturową. Dlatego kompensacja przewodów stalowych jest najmniej kłopotliwa -
wystarczy przewidzieć pewien "luz" na pracę rur. Jednocześnie stal jest metalem podatnym
na korozję, dlatego instalację gazową należy zabezpieczyć przez pokrycie jej odpowiednimi
farbami.

Rury miedziane

Stosowanie rur miedzianych do budowy instalacji gazowych podlega pewnym ograniczeniom

z uwagi na własności fizyczne materiału oraz jego cenę. Miedź jest materiałem o dużej
ciągliwości, bardzo dobrym przewodnictwie elektrycznym i cieplnym (sześciokrotnie wyższym
niż dla stali)

W instalacjach gazowych stosuje się miedź o oznaczeniu Cu-DHP (miedź odtleniana

fosforem). Rury miedziane tego rodzaju występują w trzech odmianach - miękkie, półtwarde
i twarde. Do instalacji gazowych nadają się tylko rury twarde. Własności miedzi ułatwiające
wykonanie instalacji to podatność na obróbkę plastyczną i jednoczesna wysoka wytrzymałość
na rozciąganie. Zagadnieniem, o którym trzeba pamiętać przy projektowaniu instalacji jest
rozszerzalność pod wpływem temperatury. Współczynnik rozszerzalności liniowej wynosi
0,0166mm/mK, co oznacza, że - przykładowo - odcinek o długości 1 m wydłuża się
o ok.1,3 mm pod wpływem zmiany temperatury o 80°C. Trzeba więc przewidzieć
tzw. kompensację, czyli zaplanować dla instalacji więcej miejsca niż wynika to z jej
wymiarów. Jest to szczególnie istotne przy połączeniach, ponieważ w skrajnych przypadkach
może dojść nawet do uszkodzenia lutowania. Na wykonanie rur miedzianych zużywa się
stosunkowo niewiele materiału - mają mniejsze grubości ścianek, czyli mniejsze średnice

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zewnętrzne niż rury stalowe o takich samych średnicach nominalnych. Rury miedziane są
szczelne - nie przenikają przez nie gazy (własność tę nazywa się szczelnością dyfuzyjną),
promieniowanie UV ani mikrozanieczyszczenia obecne w powietrzu. Miedź jest niepalna i nie
zawiera związków chloru - w przypadku pożaru nie emituje szkodliwych substancji.

Tab. 3. Parametry wytrzymałościowe rur miedzianych [11, s. 185]

Rodzaj

rur

Średnica

zewnętrzna

Minimalna

wytrzymałość

na rozrywanie

Minimalne

wydłużenie przy

rozrywaniu

Wskaźnik

twardości

HVS

[mm]

[MPa] [%]

R 220

Wyżarzona

< d ≤ 54

220 40 40

÷ 80

≤ d ≤ 66,7

R250

Półtwarda

66,75 d

< 159

250

÷ 100

R 290

Twarda

< d ≤ 267

290 3

min

100

Rury miedziane w instalacjach gazowych powinny mieć grubość ścianki nie mniejszą niż

1 mm - ważne jest, by nie uszkodzić rur podczas montażu i eksploatacji. Łączenie rur
w instalacji gazowej powinno następować przez lutowanie twarde.

Łączniki i kształtki do instalacji miedzianej (kolanka, łuki, trójniki, dwuzłączki, króćce

przyłączeniowe do odbiorników) powinny być z mosiądzu lub z brązu. Połączenia powinny
być uszczelniane taśmą teflonową lub pastą uszczelniającą.

Kształtki instalacyjne

Przewody instalacji gazowych wykonywanych z rur stalowych łączone są przez spawanie lub

z wykorzystaniem gwintowanych kształtek instalacyjnych (rys. 13 i 14). Kształtki instalacyjne
służą do łączenia przewodów rurowych o takich samych lub różnych średnicach, do zmiany
kierunku ich prowadzenia, a także do wykonywania rozgałęzień. Do podstawowych kształtek
instalacyjnych zalicza się łączniki, zwężki, kolana, łuki oraz rozgałęzienia. Obok typowych
elementów instalacyjnych stosuje się również szereg innych elementów na przykład "długi
gwint" (rys. 12), składający się ze złączki instalacyjnej odpowiedniej średnicy, nakrętki
oraz przewodu nagwintowanego na odpowiednio długim odcinku. Element ten montuje się na
przyłączu do budynku za kurkiem głównym oraz przed urządzeniem gazowym. Rozwiązanie
takie pozwala na łatwe rozmontowanie poszczególnych odcinków instalacji i stosuje się, jeżeli
łączone rury nie mają być obracane podczas ich skręcania lub rozkręcania.

a) złączka nakrętna
b) złączka przeciwnakrętka
c) prostka rury nagwintowanej

Rys. 12. Komplet złączki z długim gwintem [11, s. 185]

b) c)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

złączki: a) nakrętne równoprzelotowe, b) nakrętne zwężkowe, c) nakrętno-wkrętne, d) wkrętne

równoprzelotowe, e) wkrętne zwężkowe; trójniki: f) nakrętne równoprzelotowe, g) nakrętne

jednozwężkowe; czwórniki: h) nakrętne równoprzelotowe, i) nakrętne dwuzwężkowe; kolanka: j) nakrętne

równoprzelotowe, k) nakrętno-wkrętne równoprzelotowe, l) nakrętne zwężkowe; łuki: m) nakrętno-wkrętne (90°)

równoprzelotowe, n) nakrętno-wkrętne (45°) równoprzelotowe, o) narożniki nakrętne równoprzelotowe,

p) przeciwnakrętki, r) zaślepki sześciokątne, s) korki z obrzeżem; dwuzłączki: t) proste nakrętne płaskie,

u) kolankowe nakrętne płaskie lub stożkowe, w) nakrętno-wkrętne płaskie lub stożkowe

Rys. 13. Łączniki gwintowane do rur stalowych [3, s. 176]

z gwintem cylindrycznym

z gwintem stożkowym

Rys. 14. Złączki do rur stalowych [4, s. 176]

W przypadku instalacji z rur miedzianych elementami służącymi do łączenia odcinków rur są

dwa podstawowe rodzaje kształtek: gładkie oraz z wewnętrznym pierścieniem lutowniczym
(rys. 15 i 16). Wykonuje się je zgodnie z normą PN-EN 1254 : 2002 Miedź i stopy miedzi –
Łączniki instalacyjne.

a, b – złączki proste i redukcyjne z gwintem wewnętrznym lub zewnętrznym i końcówką kielichową
c – kolano z gwintem i końcówką do lutowania
d – dwuzłączka prosta z końcówką gwintowaną i do lutowania

Rys. 15. Łączniki ze stopów miedzi [3, s. 183]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a – łączniki równoprzelotowe i redukcyjne
b – kolana jedno i dwukielichowe
c – łuki jedno i dwukielichowe
d – trójniki równoprzelotowe i redukcyjne

Rys. 16. Typowe łączniki gładkie miedziane [3, s. 182]

Wszystkie elementy wyposażenia przewodów gazowych jak kształtki, złączki, połączenia,

elementy prefabrykowane, armatura oraz przewody rurowe a także zastosowane technologie
winny być dopuszczone do stosowania na podstawie odpowiednich wymagań technicznych oraz
certyfikatów wydanych zgodnie z zarządzeniem Dyrektora Polskiego Centrum Badań
i Certyfikacji z dnia 20 maja 1994 roku w sprawie ustalenia wykazu wyrobów podlegających
obowiązkowi zgłoszenia do certyfikacji na znak bezpieczeństwa i oznaczenia tym znakiem
(M.P. Nr 39 poz. 335).

Armatura

Podstawowym elementem odcinającym, stosowanym dotychczas w instalacjach gazowych,

są kurki gazowe stożkowe-bezdławikowe, aktualnie zastępowane przez kurki kuliste (rys. 18),
które posiadają znacznie mniej wad niż kurki stożkowe (rys. 17). Główną ich wadą, poza
większymi oporami przepływu, są często występujące nieszczelności. Stąd też, dla potrzeb
instalacji gazowych, opracowany został typoszereg kurków kulistych, spełniających zarówno
wymagania bezpieczeństwa jak i wymagania funkcjonalne, co umożliwia ich powszechne
stosowanie we wszystkich elementach składowych instalacji gazowych i rezygnację z dalszego
używania kurków stożkowych.

Ogólne wymagania dotyczące kurków kulistych w instalacjach gazowych sprowadzają się

do następujących:

- otwieranie kurka powinno następować przez obrót zawieradła w lewo, a zamykanie

w prawo,

- zawór powinien mieć ograniczniki położeń "otwarty", "zamknięty",

- zakończenie trzpienia, na którym mocowany jest uchwyt, powinno mieć rowek o głębokości

co najmniej l mm wskazujący kierunek przepływu gazu lub spłaszczenie równoległe do

kierunku przepływu,

- materiał stosowany do budowy zaworu powinien być odporny na uszkodzenia mechaniczne,

działanie czynników chemicznych oraz wysokiej temperatury występującej w trakcie

użytkowania,

- zawieradło powinno obracać się płynnie i równomiernie,

Wszystkie kurki stosowane do budowy instalacji gazowych powinny posiadać certyfikat na

znak bezpieczeństwa, wydany zgodnie z kryteriami technicznymi określonymi na podstawie
Polskich Norm, aprobat technicznych oraz w właściwych przepisów i dokumentów
technicznych. Materiały zastosowane do budowy kurków powinny być odporne na działania
czynników mechanicznych, chemicznych, termicznych środowiska w normalnych warunkach
użytkowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kurki kuliste w zależności od średnicy nominalnej powinny wytrzymać następującą liczbę

cykli zamknięcia/otwarcia:

- do 15 mm - 7000 cykli,
- 20 i 25 mm - 5000 cykli,
- 32 ÷ 50 mm - 2500 cykli,
- 65 ÷ 100 mm - 1000 cykli.

1 – korpus
2 – stożek
3 – podkładka
4 – nakrętka
5 – wkręt ograniczający obrót powyżej 90

Rys. 17. Kurek gazowy stożkowy bezdławikowy [3, s. 92]

a) b) c)

a) do połączeń spawanych
b) do połączeń kołnierzowych
c) do połączeń gwintowanych
1 – korpus, 2 – zamknięcie kulowe, 3, 6 – uchwyt

Rys. 18. Zawory kulowe pełnoprzelotowe [3, s. 93]

Dodatkowymi urządzeniami w uzbrojeniu instalacji gazu są odwadniacze (nazywane

króćcami upustowymi), które służą do odprowadzania skroplin wytrąconych z mokrych gazów
w wyniku ochładzania się zawartej w nich pary wodnej oraz czyszczaki montowane na
przewodach rozprowadzających, które służą do czyszczenia instalacji z zanieczyszczeń je
zarastających np: z naftalenu (dot. to np: gazu miejskiego)

Rys. 19. Trójnik – czyszczak [3, s. 374]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) spawany ze śrubą, b) skręcany z korkiem

Rys. 20. Odwadniacze: [3, s. 374]

Gazomierze

W przypadku gdy instalacja gazu płynnego zasila więcej niż jednego odbiorcę powinna być

uzbrojona w urządzenie rozliczające zużycie gazu pomiędzy odbiorcami. Bez względu na
miejsce lokalizacji urządzenia pomiarowego (gazomierza) za jego stan techniczny

i prawidłowości funkcjonowania odpowiedzialny jest dostawca gazu.

Stosowanych jest wiele typów gazomierzy lecz najbardziej popularne są gazomierze

miechowe starego typu w obudowie blaszanej, dwumiechowe typ 3G 2,5 i 4G6 oraz nowe typy
gazomierzy G4 i G6.

Reduktory

W razie zasilania instalacji gazu z gazociągu rozdzielczego średniego ciśnienia (poniżej

500kPa) musimy zamontować reduktory lub węzły redukcyjne ciśnienia odpowiadające
potrzebom użytkowym zainstalowanych urządzeń służących do spalania gazu. Urządzenia
redukcyjne można montować wyłącznie na zewnątrz budynku, należy je zabezpieczyć przed
dostępem osób postronnych i uszkodzeniami mechanicznymi.

Przykład reduktora połączonego z gazomierzem, montowanego w budynkach

jednorodzinnych lub zagrodowych, pokazano na rys. 21. W rozwiązaniu tym przepisy
dopuszczają zainstalowanie za gazomierzem (po stronie ciśnienia niskiego) kurka
odcinającego, który jest kurkiem głównym.

1- obudowa z zamkiem, 2- zawór kulowy odcinający (ZO), 3- reduktor z tłumikiem drgań, 4- króćce i elementy

złącza, 5- gazomierz (dostarcza i montuje Zakład Gazowniczy), 6- elementy mocujące

Rys. 21. Stacja redukcyjna gazu montowana w budynkach jednorodzinnych i zagrodowych [3, s. 367]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W instalacjach gazowych w dużej liczbie odbiorców występują okresowe wahania ciśnienia

spowodowane zwiększonym poborem gazu przez odbiorców. Obniżenie ciśnienia gazu poniżej
określonej wartości powoduje szereg zakłóceń w funkcjonowaniu urządzeń gazowych. W celu
uniknięcia zakłóceń aparaty gazowe wyposażone są w dodatkowe reduktory, zwane też
regulatorami ciśnienia bezpośredniego działania. Stabilizują one ciśnienie poniżej nominalnego
ciśnienia roboczego instalacji gazowej oraz stabilizują pracę palników gazowych.

Urządzenia redukcyjne instalowane na przyłączach powinny w każdym przypadku posiadać

akceptację techniczną dopuszczającą je do stosowania dla zasilania grup odbiorców komunalnych
lub pojedynczych odbiorców.

Węzeł redukcji ciśnienia gazu, bez względu na liczbę reduktorów w węźle, musi

zapewniać maksymalne, obliczeniowe natężenie przepływu gazu dla danej grupy odbiorców.

Ciśnienie dolotowe (przed reduktorem) nie powinno być niższe niż 50 kPa i wyższe niż

500 kPa, a natężenie przepływu gazu - w granicach 2÷100% przepływu nominalnego.
Reduktory produkowane są dla trzech wysokości ciśnień wylotowych:

1) 800 Pa (z tolerancją+ 300

do -200 Pa),

2) 1300 Pa (z tolerancją+ 300

do -250 Pa),

3) 2000 Pa (z tolerancją+ 500

do -400 Pa).

Samoczynne wyłączenie reduktora powinno nastąpić zanim ciśnienie wylotowe

obniży się poniżej 80% ciśnienia nominalnego. Ponowne włączenie reduktora nie może nastąpić
samoczynnie lecz dopiero po ręcznym uruchomieniu dźwigni zainstalowanej na reduktorze.

Reduktor o przepustowości powyżej 10 m

/h powinien być wyposażony w wydmuchowy

zawór bezpieczeństwa. Powinien on również posiadać zabezpieczenie awaryjne, odcinające
dopływ gazu przy wzroście ciśnienia na wylocie powyżej górnej granicy ciśnienia otwarcia
zaworu bezpieczeństwa i poniżej 5000 Pa.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie materiały stosuje się do budowy instalacji na gaz płynny?
2. Jakie kształtki stosuje się w instalacjach na gaz płynny?
3. Jakim wymaganiom muszą odpowiadać materiały stosowane w instalacjach gazowych?
4. Jakie zalety posiadają kurki gazowe kuliste?
5. Jaką wytrzymałość posiadają kurki gazowe kuliste?
6. Jakie typy gazomierzy są najbardziej popularne w gospodarce komunalnej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj zestawienie materiałowe niezbędne do wykonania fragmentu instalacji gazowej na

gaz płynny przedstawionego w dokumentacji będącej częścią instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wiadomościami z zakresu rodzajów materiałów stosowanych w instalacjach

gazowych (materiał nauczania pkt 4.3.1.),

2) dokonać analizy materiału nauczania w zakresie rur, złączek i materiałów uszczelniających,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– dokumentacja techniczna fragmentu instalacji gazowej,
– przykład typowego zestawienia materiałowego,
– plansze schematów instalacji gazowej,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Dobierz uzbrojenie i aparaturę kontrolno-pomiarową dla instalacji gazowej zasilanej

z instalacji zbiornikowej zasilającej kilku odbiorców. Wykonaj zestawienie i oszacuj koszty
materiałowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z wiadomościami z zakresu uzbrojenia i stosowanej w instalacji na gaz płynny

aparatury kontrolno-pomiarowej (materiał nauczania pkt 4.3.1.),

2) dokonać analizy materiału nauczania w zakresie armatury, aparatury kontrolno-pomiarowej

i regulacyjnej stosowanych w instalacjach na gaz płynny,

3) dobrać uzbrojenie instalacji na gaz płynny,
4) dobrać aparaturę kontrolno-pomiarową i regulacyjną,
5) na arkuszu papieru wykonać zestawienie dobranej armatury, aparatury kontrolno-

pomiarowej i regulacyjnej,

6) sporządzić wycenę materiałów według wykonanego zestawienia,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stolik,
– krzesło,
– zeszyt,
– ołówek,
– gumka,
– katalog producentów osprzętu i armatury gazowej,
– plansze schematów instalacji gazowych,
– literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) dobrać rury stalowe do wykonania instalacji gazowej zasilanej

gazem płynnym?

2) dobrać rury miedziane do wykonania instalacji gazowej zasilanej

gazem płynnym?

3) zastosować odpowiednie kształtki

instalacyjne?

4) określić wymagania, jakim powinny odpowiadać kurki kuliste

odcinające?

5) dobrać urządzenia pomiarowe stosowane w instalacjach gazowych?

6) dobrać urządzenia redukcyjne stosowane w instalacjach gazowych

na gaz płynny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wykonanie instalacji gazowej na gaz płynny

4.4.1. Materiał nauczania

Wymagania związane z budową instalacji gazowych na gaz płynny regulują:

– Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 IV 2002 r. w sprawie warunków technicznych,

jakim powinny odpowiadać budynki i ich użytkowanie ( Dz.U. Nr 75 z 15 VI 2002 r.
poż.690 ) wraz z późniejszymi zmianami z dnia 7.04.2004 (Dz. U. Nr 109 poz. 1156
z 2004 r.).

– Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16 VIII 1999 r. w sprawie

warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz.U.Nr 74 z 9 IX 1999 r.
poz. 836) w zakresie rozdziałów 14 tj. użytkowanie instalacji gazowej zasilanej gazem
płynnym.

Rozporządzenia w ogólnym zarysie określają wymagania gwarantujące bezpieczeństwo

użytkowników budynku na odpowiednio wysokim poziomie.

Z przepisami w zakresie instalacji gazowych bezpośrednio związane jest również

rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 19 grudnia 1994 r.
w sprawie aprobat technicznych dotyczących wyrobów budowlanych (Dziennik Ustaw Nr 10
poz. 48). Pod pojęciem wyrobów budowlanych należy rozumieć takie wyroby krajowe
i zagraniczne, które są wytwarzane w celu wbudowania, zainstalowania, wmontowania lub
zastosowania w obiektach budowlanych a więc dotyczy to również elementów wyposażenia
instalacji gazowej.

Do wydawania aprobat technicznych w zakresie wyposażenia instalacji gazowych

upoważniony jest przez Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Instytut Górnictwa
Naftowego i Gazownictwa (PGNiG).

Uzyskanie aprobaty technicznej jest wymagane dla wyrobów:

1. na które nie ustanowiono właściwych przedmiotowo Polskich Norm, lub wyrobów,

których właściwości użytkowe i cechy odnoszące się do wymagań podstawowych różnią
się od właściwości określonych we właściwych przedmiotowo Polskich Normach.

2. nie sprawdzonych w krajowej praktyce i nie mających podstaw w obowiązujących

przepisach i Polskich Normach.
Uzyskanie aprobaty technicznej nie jest wymagane dla wyrobów stosowanych lub

wytwarzanych jednostkowo, na indywidualne zamówienie starającego i nie wprowadzonych
do obrotu. Aprobata techniczna jest udzielana na okres do 5 lat włącznie. Okres ten może być
przedłużony drogą aneksu do wydanej aprobaty. Aprobata techniczna traci swą ważność
z dniem ustanowienia właściwej przedmiotowo Polskiej Normy, przywołanej przez Ministra
odpowiednim rozporządzeniem.

Nie sposób przystąpić do wykonywania instalacji gazowej bez dostatecznej wiedzy na

temat dokumentacji technicznej wykonywanej instalacji. Wykonywanie danej instalacji
gazowej powinno być poprzedzone dokładnym zapoznaniem się zarówno z projektem
wykonawczym instalacji jak tez z dokumentacją techniczną montowanych urządzeń
gazowych. Niezmiernie ważną sprawą jest tu znajomość symboli oznaczających
poszczególne elementy instalacji niezbędna do prawidłowego odczytywania dokumentacji
instalacyjnej.

Tablica 4 zawiera zestaw symboli graficznych elementów instalacji gazowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 4. Graficzne oznaczenia elementów instalacji gazowych. [1, s. 353]

Na rysunku 22 pokazano przykład instalacji gazowej wrysowanej w podkład

budowlany domku jednorodzinnego, a na rysunku 23 rozwinięcie aksonometryczne tej
instalacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) rzut piwnicy
b) rzut parteru

Rys. 22. Rzut poziomy instalacji gazowej w budynku jednorodzinnym. [1, s. 329

]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1- przyłącze średniego ciśnienia, 2- szafka naścienna reduktora z kurkiem głównym i gazomierzem,
3- dopływ rozdzielczy, 4- piony instalacyjne, 5- przewody użytkowe

Rys. 23. Schemat aksonometryczny instalacji gazowej [1, s. 329]

Prowadzenie miedzianych przewodów gazowych w ziemi

Jeśli kurek główny znajduje się poza budynkiem dopuszcza się układanie instalacji gazowej

w ziemi. W tym przypadku przewody gazowe z miedzi muszą być zabezpieczone przed
uszkodzeniami:

a) mechanicznymi
b) korozyjnymi

Ad a) Aby zabezpieczyć instalację przed uszkodzeniami mechanicznymi należy:

- ułożyć rury miedziane izolowane antykorozyjnie w ziemi w wykopie o szerokości

0,2 m + dz (średnicy zewnętrznej) i o głębokości min. 0,6 m ( od gazociągu
do powierzchni ziemi). Obszar wokół rury wypełnić odpowiednio: min.10 cm podsypką
i min.20 cm nadsypką z piasku lub ziemi nie zawierającej grud, kamieni i innych
zanieczyszczeń stałych i organicznych. Wykop należy zasypywać kolejnymi warstwami
ziemi, stopniowo ją utwardzając,

- ułożyć taśmę ostrzegawczą w odległości 10 cm od górnej powierzchni rury, taśma

powinna być w kolorze żółtym, o szerokości równej średnicy nominalnej (zewnętrznej)
rury, lecz nie węższej niż 10 cm,

- zachować właściwe odległości od pozostałych instalacji wg zasad jak dla rur stalowych.

Ad b) Miedziane instalacje gazowe prowadzone w ziemi powinny posiadać osłonę
antykorozyjną (otuliny z tworzywa sztucznego np. rury WICU klasy B-2, taśmy izolacyjne,
materiały powlekające) spełniają wymogi dla danej klasy obciążenia ziemi. Dla gruntów
torfowych należy dodatkowo zabezpieczyć instalację przed powstawaniem ogniw
galwanicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszelkie połączenia rur muszą być również zabezpieczone antykorozyjnie (materiały

izolacyjne, termokurczliwe).

Przy stosowaniu rur miedzianych w otulinie oraz materiałach izolacyjnych do miedzi

postępować zgodnie z zaleceniem producenta.

Przejścia rur gazowych przez przegrody budowlane

Wprowadzenie instalacji do wnętrza budynku jest wykonywane albo poniżej poziomu

terenu (rys. 24) albo powyżej poziomu terenu (rys. 25). Miejsce wprowadzenia instalacji
gazowej przez przegrodę budowlaną, będące często przyczyną migracji gazu do wnętrza
pomieszczeń, należy odpowiednio zabezpieczyć przez stosowanie stalowych rur osłonowych,
przez które przechodzi przewód gazowy. Przestrzeń między ścianami budynku, a rurą osłonową
oraz pomiędzy rurą osłonową, a przewodem gazowym należy dokładnie uszczelnić.

Rys. 24. Przejście przewodu gazowego przez ścianę budynku poniżej poziomu terenu [11, s. 85]

Rys. 25. Przejście przewodu gazowego przez ścianę budynku powyżej poziomu terenu [11, s. 86]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Montaż instalacji gazowej

Technologia montażu poszczególnych odcinków przewodów rurowych jest ściśle związana

z rodzajem zastosowanych materiałów. W przypadku instalacji gazowych wykonywanych z rur
stalowych najczęściej stosuje się dwie technologie ich łączenia, to jest skręcanie odcinków
przewodów z zastosowaniem kształtek instalacyjnych lub spawanie rur odcinkami.

Podstawowym wymaganiem technicznym przy połączeniach skręcanych jest stosowanie

rur ze ściankami o grubości umożliwiającej nacięcie gwintów. Połączenie to wykonuje się
za pomocą złączek ze stali lub żeliwa ciągliwego. Warunkiem wykonania prawidłowego
połączenia skręcanego odcinków instalacji gazowych jest zastosowanie uszczelnienia
odpornego na wpływy wilgoci, wysokiej temperatury, otwartego ognia oraz szczególnie
zmiennych obciążeń mechanicznych. Wymagania te, niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa
odbiorców gazu, są trudne do spełnienia, stąd też dążenie do eliminacji połączeń skręcanych tam
gdzie jest to możliwe. Jako materiały uszczelniające nadal najczęściej stosowane są konopie
nawilżane smarem, a także taśmy izolacyjne z tworzyw sztucznych, tworzywa uszczelniające,
tasmy teflonowe itp. Rury miedziane łączone są przez lutowanie z zastosowaniem różnego
rodzaju kształtek. Spawanie w tym przypadku nie jest stosowane za względu na zbyt
skomplikowaną technologię.

Połączenie lutowane uzyskuje się głównie przez dyfuzję płynnego metalu spełniającego rolę

lutu. Mamy tu do czynienia z przyczepnością, która jest możliwa tylko wówczas, gdy ciekły
metal zwilża powierzchnie lutowanych elementów, znajdujących się w stanie stałym. Uzyskanie
poprawnych połączeń lutowanych warunkują trzy podstawowe czynniki, a mianowicie:
– własności zwilżające lutu,
– własności kapilarne złącza,
– dyfuzja.

Jakość połączenia uzależniona jest od możliwie dużego napięcia powierzchniowego luciwa.
Głównym czynnikiem umożliwiającym wykonanie dobrej jakości połączeń lutowanych jest

stosowanie odpowiedniego topnika, którego działanie polega na usunięciu tlenków z łączonych
powierzchni metalu oraz z płynnego lutu.

Do łączenia rur miedzianych używane są kształtki gładkie oraz kształtki z integralnym

pierścieniem lutowniczym, przy czym kształtki gładkie mogą być łączone z rurą tylko
z wykorzystaniem lutu twardego. Stosowanie kształtek z integralnym pierścieniem lutowniczym
lub innych rozwiązań technicznych, czy też technologii, wymaga uzyskania aprobaty
technicznej.

W instalacjach gazowych dopuszcza się wyłącznie połączenia lutem twardym.

Proces lutowania twardego

Do lutowania twardego służą luty mosiężne, miedziane lub specjalne z dodatkiem srebra,

których temperatura topnienia waha się w granicach 450÷1083°C. W tym krańcowym przypadku
temperatura topnienia lutu jest taka sama jak temperatura topnienia miedzi, a więc w trakcie
wykonywania połączenia zawsze istnieje niebezpieczeństwo uszkodzenia łączonego materiału,
w razie niewłaściwego operowania płomieniem stapiającym lut. O prawidłowym wykonaniu
połączenia decydują więc kwalifikacje montera.

Czyszczenie końcówek przed lutowaniem

Powierzchnie lutowanych końcówek rur i łączników należy oczyścić do stanu metalicznego

połysku, aby usunąć wszelkie zabrudzenia i tlenki. Do czyszczenia mechanicznego używa się:
włókniny tworzywowe, wełnę stalową, płótno szmerglowe o ziarnistości max 240 oraz szczotek
do powierzchni wewnętrznych rur. Operacje czyszczenia końca rury (łącznika) należy tak
wykonać, aby ubytki materiału rodzimego nie były zbyt duże. Pozostałości po czyszczeniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinno się usunąć. Czyszczenie chemiczne miedzi i mosiądzów można przeprowadzić
w zimnym 5÷15% wodnym roztworze kwasu siarkowego. Powierzchnie rury z miedzi
w przypadku jej zatłuszczenia należy oczyścić przy pomocy odczynników chemicznych:
trójchlorku etylu, alkoholu etylowego.

Nakładanie topnika

Topnik nakładamy pędzelkiem na uprzednio oczyszczoną zewnętrzną powierzchnie bosego

końca rury lub łącznika. Nie powinno się nakładać topnika do środka kielicha, aby uniknąć
dostawania się jego do wnętrza instalacji. W celu równomiernego jego rozprowadzenia
wkładając bosy koniec rury (łącznika) do kielicha łącznika (rury) obracamy ruchomy element
instalacji. Nadmiar topnika z zewnętrznej powierzchni łączonych elementów usuwamy wilgotną
szmatką.

Lutowanie twarde

Podczas lutowania minimalna szczelina między łączonymi elementami rury i łącznika

powinna być zgodna z wartościami podanymi w tabeli .

d – średnica wewnętrzna kielicha, D – średnica zewnętrzna bosego końca, e – grubość ścianki, l

– długość kielicha,

– długość bosego końca.

Rys. 26. Wymiary łączników lutowanych [11, s. 29]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 5. Wymiary (w milimetrach) łączników do lutowania kapilarnego. [4, s. 29]

Dopuszczalne odchyłki

wymiarowe średnicy

Minimalna długość

Grubość ścianki

łącznika

Szerokość szczeliny

lutowniczej

Średnica

kielicha

(wewnętrzna d)

lub bosego

końca

(zewnętrzna D)

kielicha

bosego

końca

kielicha

bosego

końca l

bosego

końca l

z miedzi

z brązu

tłoczonego

minimalna maksymalna

76,1

88,9

108

+0,155
+0,065

+0,185

+0,075

+0,23
+0,09

+0,33

+0,10

±0,045

±0,055

±0,07

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,1

1,2

1,4

1,6

1,8

2,1

1,1

1,2

1,4

1,5

1,6

1,8

2,0

2,3

2,6

2,9

3,3

0,02

0,03

0,20

0,24

0,30

0,40

Zbyt szeroka lub wąska szczelina prowadzić może do powstania wad połączeń lutowanych.

Stosując luty typu CU-P wskazana jest większa szczelina lutownicza, luty o szerszym zakresie
temperatury topnienia są przydatne do wykonywania połączeń przy większych szczelinach.
Długość nachodzenia na siebie końca rury i kielicha (zakładka) powinna wynosić minimum trzy
grubości ścianki (3xg), lecz nie mniej niż 5mm.

Optymalna głębokość wprowadzenia bosego końca to: 7-10mm.
Koniec rury wkładamy do kielicha (ogranicznik w kielichu uniemożliwia zbyt głębokie

wprowadzenie rury). Rozpoczynamy od równomiernego nagrzewania rury, następnie przez
krótka chwile nagrzewamy łącznik, aby wyrównać temperatury łączonych elementów. Po jej
wyrównaniu palnik kierujemy na rurę i nagrzewamy obszar bezpośrednio przyległy do szczeliny
lutowniczej. Moc palnika i średnica jego końca powinny być dostosowane do wielkości
lutowanych elementów, zapewniając szybkie i równomierne nagrzewanie. Nie należy dopuścić
do miejscowego przegrzania jednego z elementów (promieniem punktowym). Widoczny
wewnętrzny płomień powinien znajdować się w odległości ok. 15mm od ogrzewanego elementu
(rys. 27).

Nagrzewanie należy prowadzić płomieniem neutralnym lub lekko redukującym.

Po uzyskaniu właściwej temperatury lutowania, cienki pręt lutowniczy przykładamy
do wcześniej podgrzanej krawędzi kielicha. W chwili gdy przytknięty w tym miejscu lut wnika
w szczelinę lutowniczą, palnik należy przemieszczać wokół złącza nagrzewając kolejne jego
partie, dozując za nim lut. Płomień nie może być kierowany bezpośrednio na lut (aby nie stopić
lutu lub spalić fosforu w nim zawartego). Pojawienie się kropli lutu na krawędzi kielicha
usytuowanego poziomo lub wypływki na krawędzi kielicha usytuowanego pionowo sygnalizuje
o jego wypełnieniu spoiwem. Wówczas odejmujemy pręt lutowniczy. Proces lutowania należy
prowadzić w zakresie temperatur zapewniającym właściwe wnikanie kapilarne lutu, nie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przekraczającym podanych wartości w tabelach. Przegrzanie złącza (zbyt wysoka temperatura
i długi czas grzania) prowadzić mogą do powstania wad połączenia lutowanego: nadtopień,
pęknięć łączników, porowatości wywołanej parowaniem cynku, zmianę składu lutu.

Rys. 27. Lutowanie [3, s. 40]

Przy lutowaniu łącznika należ zachować prawidłową kolejność łączenia jego końców,

rozpoczynając od zlutowania najniżej położonej. Lutowanie miedzi z brązem i mosiądzem
przebiega tak samo, jak dla rur i łączników miedzianych przy zastosowaniu właściwych lutów
i topników. Należy jednak ograniczyć czas kontaktu ciekłego lutu z lutowanym podłożem
(skłonność do parowania cynku w wysokich temperaturach).

Prace zakończeniowe

Kontrola połączenia. Polega na ocenie wizualnej połączenia, w celu sprawdzenia,

czy pojawiła się wypływka na całym obwodzie krawędzi kielicha świadcząca o właściwym
wypełnieniu szczelin lutem. Należy również sprawdzić, czy łączone elementy są pozbawione
tłuszczu. W przypadkach wątpliwych przeprowadzić pomiar długości kielicha, średnicy rury
lub łącznika. Wadliwe połączenie należy wyciąć i ponownie wykonać. W celu dokładnego
zbadania wyciętego połączenia, można je przeciąć w poprzek (równolegle do osi rury), usunąć
zadziory pilnikiem i posmarować miejsce łączenia jodyną w celu uwidocznienia śladu lutu.

Czyszczenie zlutowanych elementów i instalacji

W przypadku zastosowania topnika, po lutowaniu powstały zielony szklisty nalot można

usunąć przy pomocy mosiężnej szczotki drucianej. W celu usunięcia zanieczyszczeń
po wykonaniu instalacji należy ją przedmuchać sprężonym powietrzem nie zawierającym oleju
lub czystym (obojętnym) gazem.

Łączenie rur stalowych

Rury stalowe można łączyć poprzez połączenie gwintowane, spawane i kołnierzowe.

Łączenie rur i złączek na gwint

W instalacjach gazowych gwintowanie polega na nacięciu gwintu na zewnętrznej

powierzchni rury. Do wykonywania gwintów zewnętrznych na rurach służą gwintownice
uniwersalne albo zapadkowe (rys. 28 i 29).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gwintownice uniwersalne służą do wykonania gwintu rurowego pełnego na rurach średnic

15÷50 mm. Gwintownice te zaopatrzone są w trzy komplety narzynek do średnic 15÷20 mm,
25÷32 mm i 40÷50 mm.

Rys. 28. Gwintownica uniwersalna [3, s. 46]

Do nacinania gwintu na rurach w miejscach trudnodostępnych stosujemy gwintownice

zapadkowe. Dzięki mechanizmowi zapadkowemu możliwe jest nacinanie gwintów na rurach bez
wykonywania pełnych obrotów całym korpusem gwintownicy.

Rys. 29. Gwintownica zapadkowa [3, s. 46]

Dla usprawnienia pracy montera można stosować dodatkowo napęd elektryczny i tymi

samymi głowicami wymiennymi nacinać gwinty na rurach w sposób mechaniczny.

Rys. 30. Gwintownica o napędzie elektrycznym [3, s. 48]

Gwintowanie jest jedną z najbardziej pracochłonnych czynności w przygotowaniu rur do

montażu na budowie, dlatego też coraz częściej stosuje się gwinciarki do mechanicznego
nacinania gwintów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W praktyce monterskiej podczas łączenia instalacji gazowej na gwint stosuje się dwa

podstawowe rodzaje połączeń gwintowych – normalne (na gwint krótki) i na gwint długi.

a) na gwint krótki z określeniem długości gwintowania L

, b) na gwint długi z określeniem długości gwintowania L

1 – przeciwnakrętka
2 – złączka

Rys. 31. Połączenie rur [3, s. 61]

Połączenie na gwint krótki stosujemy wówczas, gdy można obracać jedną z łączonych

rur. Natomiast połączenie na gwint długi stosuje się wtedy, gdy tej możliwości nie ma, np.
podczas łączenia pionów z poziomami w instalacji oraz wszędzie tam, gdzie trzeba rozłączać
przewody w czasie eksploatacji.

Jakość połączenia określa jego szcze1ność. Jako szczeliwa w połączeniach gwintowych

używa się włókien konopnych (czesanych) i past uszczelniających. O prawidłowym
uszczelnieniu decyduje sposób nawinięcia włókien na gwint (rys. 32). Obecnie często zamiast
włókien konopnych do uszczelniania połączeń gwintowych stosuje się taśmy teflonowe.

Rys. 32. Prawidłowe nawijanie włókien konopnych [3, s. 62]

Łączenie rur na kołnierze

W połączeniach kołnierzowych występują najczęściej kołnierze stałe, a tylko niekiedy

luźne. Kołnierze stałe mogą być typu lekkiego nakręcane lub przyspawane do rury
(rys. 33a) i typu ciężkiego, do których zalicza się kołnierze z szyjką (rys. 33b). Kołnierze
luźne stosuje się do łączenia rur większych średnic, co znacznie ułatwia ich montaż
(nie zachodzi konieczność okręcania rur przy ustawianiu dwóch sąsiednich kołnierzy).
Nasunięte luźno kołnierze opierają się o obrzeża rur (rys. 33c).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) typu lekkiego, b) typu ciężkiego z szyjką, c) luźne opierające się na obrzeżach rur
1- kołnierz nakręcany na rurę, 2- kołnierz przyspawany.

Rys. 33. Kołnierze do łączenia rur stalowych [3, s. 63]

Wymiary kołnierzy są znormalizowane, a liczba otworów w kołnierzu i wielkość śrub

zależą od wielkości kołnierza oraz ciśnienia przewodzonego czynnika. Podczas łączenia rur
o dużych średnicach liczba śrub powinna być wielokrotnością liczby 4, a śruby muszą być
rozmieszczone symetrycznie względem obu osi głównych kołnierza (rys. 34).

z –liczba otworów w kołnierzu, Dz – średnica zewnętrzna kołnierza, DN – średnica nominalna rury, d

– średnica

otworu na śruby w kołnierzu

Rys. 34. Rozmieszczenie w kołnierzu otworów na śruby [3, s. 63]

Tylko w łączeniu rur niewielkich średnic (do 32 mm) jest dozwolone stosowanie dwóch

lub trzech śrub. Powierzchnie zetknięcia kołnierzy przy niskim ciśnieniu mogą być płaskie,
natomiast przy ciśnieniu większym w powierzchniach kołnierzowych należy wytoczyć rowki
współśrodkowe. Po założeniu uszczelki i dociągnięciu śrub materiał uszczelniający jest
wgniatany w te zagłębienia, co zabezpiecza przed wypchnięciem uszczelki w czasie pracy
przewodu (rys. 35).

Rys. 35. Połączenie rur z kołnierzami stałymi i płaska uszczelka na powierzchniach z wytoczonymi otworami

[3, s. 63]

W połączeniach kołnierzowych należy stosować uszczelki odpowiednie dla połączeń

gazowych na gaz płynny. Wypełniają one nierówności stykających się czołowych powierzchni
kołnierzy uszczelnianych połączeń, muszą zatem być elastyczne. Obecnie do połączeń
kołnierzowych dla gazu płynnego używa się uszczelek teflonowych.

Szczelność połączenia kołnierzowego zależy nie tylko od rodzaju uszczelki, lecz także

od sposobu skręcenia go śrubami. Po założeniu uszczelki kołnierze należy ściągać śrubami
równomiernie i w określonym porządku - parami po przekątnej, nigdy zaś jedną obok
drugiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Łączenie rur za pomocą spawania gazowego

W budynkach mieszkalnych, użyteczności publicznej lub zakładach przemysłowych

podczas montażu instalacji gazowych i centralnego ogrzewania z rur stalowych czarnych
do ich łączenia stosuje się powszechnie połączenie spawane.

Odcinki instalacji rozprowadzających w piwnicach oraz piony gazowe najczęściej

łączy się przez spawanie natomiast w mieszkaniach, w pomieszczeniach niemieszkalnych
(kuchnie, przedpokoje, korytarze, łazienki itp.) stosowane są połączenia skręcane.
Dopuszcza się prowadzenie przewodów instalacji gazowych również przez pomieszczenia
mieszkalne jednakże pod warunkiem zastosowania rur miedzianych łączonych przez
lutowanie lub rur stalowych bez szwu, łączonych przez spawanie.

W spawaniu gazowym źródłem ciepła jest najczęściej płomień acetylenowo-tlenowy

o temperaturze ok. 3100°C, w którym gaz palny - acetylen spala się w obecności tlenu.

W warunkach budowy lub małych zakładów przemysłowych tlen jako gaz magazynuje się

w butlach stalowych , wykonanych jako zbiorniki ciągnione bez szwu. Górna zwężona część butli
tworzy szyjkę z nagwintowanym stożkowym otworem, w który jest wkręcony zawór

umożliwiający pobieranie tlenu z butli. Króciec na zaworze umożliwia gwintowe połączenie
reduktora z zaworem. Wszystkie części zaworów do tlenu ze względów bezpieczeństwa czyści
się trójchlorkiem etylenu w celu usunięcia śladów olejów i smarów. W kraju produkuje się butle
tlenowe o pojemności wodnej 0,5÷50 dm

. Najczęściej stosuje się butle o pojemności 40 dm

Są one malowane na niebiesko farbą olejną z czarnym napisem „Tlen 0

". Masa pustej butli

wynosi 62÷72 kg.

Czerpiąc z butli gaz, który znajduje się w niej pod wysokim ciśnieniem (15 lub 20 MPa),

stosuje się reduktory obniżające ciśnienie panujące w butli do ciśnienia roboczego. Oprócz tego
reduktory gwarantują utrzymywanie ciśnienia roboczego na stałym poziomie niezależnie od
spadku ciśnienia gazu w butli.

Acetylen, podobnie jak tlen, jest gazem bezbarwnym i nietrującym, a w skład jego wchodzą

węgiel i wodór. Stosowany w technice ma charakterystyczny zapach czosnku. Przy ciśnieniu
atmosferycznym i temperaturze 0°C jeden kilogram acetylenu ma objętość 0,85 m

. Acetylen

techniczny zanieczyszczony parą wodną lub amoniakiem wytwarza z miedzią acetylenek miedzi,
który jest wybuchowy. Z tego względu części stykających się z acetylenem nie wolno wykonywać
z miedzi ani z jej stopów o zawartości czystej miedzi powyżej 70%. Acetylen tworzy również
mieszaninę wybuchową z powietrzem i tlenem, dlatego stosując acetylen należy ściśle przestrzegać
obowiązujących przepisów bhp.

Acetylen wytwarzany metodą przemysłową dostarcza się w butlach do miejsca zużycia. Butle

acetylenowe o pojemności wodnej 5÷40 dm

wykonuje się ze stali, podobnie jak butle tlenowe.

Przeciętnie z napełnionej butli można pobrać 5 m

acetylenu. Butle acetylenowe w odróżnieniu od

tlenowych są malowane na biało i zaopatrzone w czerwony napis „Acetylen C

". Pobieranie

acetylenu z butli umożliwia zawór ze stali. Otwieranie i zamykanie zaworu odbywa się
specjalnym kluczem nasadowym. Króćce zaworów acetylenowych nie mają gwintów, toteż
zamocowanie reduktorów do zaworu odbywa się przez dociśnięcie za pomocą specjalnego
jarzma. Różnica w zamocowaniu wyklucza omyłkowe podłączenie reduktora acetylenowego do butli
tlenowej i na odwrót, co jest bardzo istotne z punktu widzenia bhp.

Palniki mogą być wysokiego i niskiego ciśnienia, a z punktu widzenia konstrukcji -

smoczkowe i bez smoczkowe. Palniki smoczkowe dzieli się na zwykłe i iglicowe. W każdym
palniku można wyodrębnić trzy podstawowe elementy: rękojeść z dwiema końcówkami
doprowadzającymi gazy i dwoma zaworami do regulacji lub odcięcia dopływu gazu,
urządzenie do mieszania gazów i nasadkę wraz z dziobem. Palnik smoczkowy pokazano
na rys. 36. Palniki są urządzeniami precyzyjnymi, stąd ich użytkowanie powinno być
umiejętne i ostrożne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Palnik iglicowy smoczkowy [3, s. 329]

Największą uwagę należy zwrócić na czystość palnika; nie może on być zanieczyszczony

olejami ani smarem (względy bhp). Do smarowania zaworów można stosować jedynie grafit
mielony.

Przystępując do zapalenia palnika jako pierwszy otwiera się zawor tlenu, a następnie zawór

acetylenu. W płomieniu acetylenowo-tlenowym wyróżnia się trzy zasadnicze strefy
charakteryzujące się inną temperaturą - jądro, strefę odtleniania i kitę płomienia. Dobrze
wyregulowany płomień charakteryzuje się ostrym zarysem jądra - wtedy najwyższa
temperatura 3100°C panuje wewnątrz strefy odtleniającej tuż za jądrem (rys. 37).

Rys. 37. Rozkład temperatury w płomieniu acetylenowym [3, s.329]

Podczas działania palnika mogą się zdarzyć następujące nieprawidłowości.

• Palnik zaczyna strzelać. Mogą to spowodować dwie przyczyny: niewłaściwe dokręcenie

poszczególnych części palnika lub nadmierne jego nagrzanie. Pierwszą usuwa się
po ochłodzeniu palnika przez powtórne zmontowanie, drugą przez ochłodzenie
palnika w wodzie podczas lekko otwartego zaworu tlenu.

• W czasie pracy może nastąpić cofnięcie się płomienia. Należy wtedy natychmiast

zamknąć obydwa zawory, a przed powtórnym zapaleniem płomienia przedmuchać palnik
przy lekko otwartym zaworze tlenu.

• Podczas spawania może się zatkać dziób palnika. Należy wtedy zamknąć zawory

i za pomocą kalibrowanych wierteł lub igieł z drutu - mosiężnego albo miedzianego
oczyścić wylot. Ewentualne zanieczyszczenie dzioba palnika odpryskami stopionego
metalu, po zgaszeniu płomienia, usuwa się przez pocieranie dzioba o kawałek
miękkiego lub zwęglonego drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przygotowanie krawędzi przedmiotów do spawania.

Jest to bardzo ważna czynność poprzedzająca samo spawanie. Przygotowanie to obejmuje

czyszczenie łączonych krawędzi z rdzy, farb, tłuszczów itp. oraz nadanie im wymaganego
kształtu, co zależy od grubości łączonych elementów i przewidzianego rodzaju połączenia.
Rodzaj złączy spawanych zależy od wzajemnego położenia łączonych elementów. Spoiny
różnych kształtów (wynik przygotowania krawędzi) mogą być czołowe lub pachwinowe (rys. 38
i 39).

Rys. 38. Rodzaje spoin czołowych [3, s. 332]

a) płaska, b) wklęsła, c) wypukła

Rys. 39. rodzaje spoin pachwinowych [3, s. 332]

Spoiwa (druty) produkowane o grubości 1÷6,3 mm, używane do spawania gazowego

należy dobierać wg gatunku spawanej stali zgodnie z wytycznymi katalogów wyrobów
i urządzeń spawalniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Technika spawania gazowego.

Stosuje się trzy podstawowe sposby wykonywania połączeń: w lewo, w prawo i w górę

(rys. 40).

Rys. 40. Sposoby spawania gazowego a) w lewo, b) w prawo, c) w górę [3, s. 333]

Spawając w lewo palnik przesuwa się w lewą stronę przyszłej spoiny i przed palnikiem

prowadzi spoiwo (drut), którym wykonuje się niewielkie ruchy pionowe. W ten sposób spawa
się elementy cienkie grubości do 4 mm. Do zalet tego sposobu należy łatwość pracy
i uzyskiwanie spoin o gładkim i regularnym nadlewie; do wad - zbyt duże zużycie gazów i mała
wydajność.

Spawając w prawo palnik przesuwa się w prawą stronę, a spoiwo (drut), którym wykonuje

się ruchy wahadłowe, utrzymuje się między zrobioną już spoiną a palnikiem. W ten sposób
spawa się elementy - grubości powyżej 4 mm. Do zalet tego sposobu należy większa wydajność
niż podczas spawania w lewo i lepsze właściwości spoiny, która pod działaniem płomienia
powoli stygnie i krzepnie (mniejsza możliwość powstania naprężeń spawalniczych).

Spawając w górę palnik przesuwa się od dołu ku górze prowadząc przed nim spoiwo (drut).

W ten sposób spawa się pionowo ustawione krawędzie; charakteryzuje się on dużą wydajnością
i małym zużyciem gazów oraz zapewnia dobre przetopienie całej grubości spawanych
elementów przy małym ich odkształceniu.

Spawanie może być także stosowane do łączenia rur miedzianych pod warunkiem, że:

• rury są gatunku SF-Cu,
• grubość ścianki rury wynosi co najmniej 1,5mm.

Do spawania miedzi stosuje się trzy metody:

• spawanie gazowe,

• spawanie metodą TIG (spawanie elektrodą topliwą w osłonie gazu obojętnego),
• spawanie metodą MIG (spawanie elektrodą nietopliwą zasilaną prądem stałym,

z dodatkowym spoiwem w postaci drutu, w osłonie gazu obojętnego).

Tab. 6. Druty spawalnicze do złączy rur miedzianych [6, s. 41]

Oznaczenie

Wg DIN 1733

Skład

Przedział topnienia

[°C]

Spawanie

gazowe

SGCuAg 99%

Cu 1070÷1080

TIG

SG-CuSn 98%

Cu 1020÷1050

TIG

MIG

Na budowie do spawania używa się palnika acetylenowo-tlenowego. Jako drut spawalniczy

zaleca się stosować materiały z tab. 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rury miedziane o jednakowej średnicy mogą być, po należytej obróbce końców, łączone za

pomocą lutospawania. Połączenie to jest stosowane w razie niebezpieczeństwa topienia
końcówek podczas spawania. Polega ono na połączeniu elementów w szczelinie lutowniczej
w kilku etapach, przy zastosowaniu metod podobnych do spawania. Temperatura spływania
topników jest większa od 450°C.

W warunkach budowy najczęściej stosowana jest klasyczna metoda spawania przy

użyciu palnika acetylenowo-tlenowego. Jako drut spawalniczy zaleca się stosować
materiały przedstawione w tabeli 6. Przy użyciu tych drutów spawalniczych stosowanie
topników jest zbędne [5, s. 42].

Mocowanie przewodów gazowych.

Po wytrasowaniu instalacji gazowej, tzn. po wyznaczeniu na ścianach i przegrodach

budowlanych przebiegu przewodów poziomych i pionowych, przystępujemy do montażu
instalacji. Oznaczanie miejsc mocowań uchwytów musi być wykonane dokładnie. Należy
stosować czytelne znaki, najlepiej jeśli będą się one pokrywały z oznaczeniami graficznymi
instalacji na rysunkach. Miejsca te zaznacza się po wyznaczeniu osi przewodu. Na projekcie
powinny być zaznaczone podpory stałe. Podpory ruchome (uchwyty, obejmy) dobiera się na
podstawie tabeli rozstawu podpór dla poszczególnych rur i średnic.

Rys. 41. Trasowanie instalacji [opracowanie własne]

Dobór zamocowań rur i armatury jest ważny zarówno w trakcie projektowania

zamocowania jak i jego montażu. Warunki w jakich będą one pracować, decydują o rodzaju i
wielkości dybla mocującego zamocowania. Pod uwagę należy wziąć rodzaj i strukturę materiału
budowlanego, w którym będą osadzone kołki i kotwy. Jednym z podstawowych materiałów
budowlanych jest beton. Z interesującego montera instalacji gazowej punktu widzenia, można
wyróżnić dwa jego rodzaje: zwykły oraz tak zwany lekki czyli beton komórkowy. Istotną
cechą betonu zwykłego jest tzw. klasa, oznaczenie symbolami B15, B25 itd., w których
liczby wskazują wytrzymałość na ściskanie wyrażone w Niutonach na mm

(a więc np. 15 N/mm

itd.). Beton lekki ma niższą niż zwykły wytrzymałość na ściskanie,

a więc mniej korzystne warunki do mocowania kołków. Drugim podstawowym materiałem
stosowanym w budownictwie są tzw. materiały murarskie: bloczki, cegły, pustaki (kratówki
szczelinówki).

Wykonując instalacje gazowe z miedzi, należy ściśle przestrzegać wymagań dotyczących

rozmieszczenia uchwytów mocujących. Odległości między uchwytami na poziomych
odcinkach instalacji podano w tab. 7. Na pionowych odcinkach rur o średnicy do 22 mm
odległości podane w tab. można zwiększyć o 30%, a jeśli rury mają większą średnicę -
to o 10%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 7. Średnie odległości uchwytów mocujących do rur miedzianych [5, s. 83]

Średnica rury [mm] 12

Odległość między

uchwytami [m]

1,25 1,25 1,50

2,00 2,25 2,75 3,00 3,50

Układ mocowań powinien uniemożliwić odpadnięcie przewodów gazowych w wypadku

pożaru (nawet po rozszczelnieniu połączeń lutowanych).

Uchwyty i kołki rozporowe do mocowania rur miedzianych muszą być wykonane

z materiałów niepalnych, np. z miedzi, mosiądzu lub stali nierdzewnej.

Rys. 42. Uchwyty do instalacji gazowych [5, s. 83]

Uchwyty powinny być zabezpieczone przed przenoszeniem drgań.
Do instalacji gazowej z miedzi nie wolno używać uchwytów i kołków z tworzywa

sztucznego, drewna lub zwykłej stali.

a) obejma z taśmy miedzianej

b) uchwyt stalowy

Rys. 43. przykłady uchwytów do mocowania przewodów gazowych [5, s. 49]

Zaciski rurowe

Mogą stanowić jednoczęściową konstrukcję z nie gwintowanym zamknięciem

zatrzaskowym lub śrubę zabezpieczoną przed wypadnięciem. Przy montażu, zwłaszcza
przewodów o małych średnicach, taki zacisk rurowy można łatwo zamknąć ręcznie.

a) b)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkowane są konstrukcje o średnicy nominalnej do 150 mm. Dwuczęściowe zaciski rurowe
składają się z dolnej części i strzemiączka. Połączenie tych obydwu elementów następuje albo za
pomocą dwóch śrub, albo zatrzasku i śruby.

Dwuczęściowe przegubowe zaciski rurowe zawierają śruby zabezpieczone przed

wypadnięciem. Jedna śruba wchodzi przy tym w podłużny otwór w górnym strzemiączku,
co umożliwia włożenie mocowanej rury w zacisk. Podobne możliwości dają dwuczęściowe
zaciski rurowe do zaczepienia w górnej części.

By wyeliminować przenoszenie się dźwięku materiału na bryłę budynku, zaciski rurowe

wyposażone we wkładki dźwiękochłonne z różnych materiałów. Kolorowe oznaczenia wkładek
wskazują na odporność temperaturową oraz izolacyjność akustyczną i zachowanie się w czasie
pożaru. Są do nabycia tak zwane zaciski zimne, w których wkładki z pianki poliuretanowej
zapobiegają utworzeniu się mostka cieplnego w izolacji. Inną możliwość stanowią zaciski
rurowe otaczające zamkniętą izolację przewodu lub takie, które później można wyposażyć
w specjalny płaszcz izolujący cieplnie. Dolną część zacisku rurowego wyposażono w element
gwintowany, który umożliwia przytwierdzenie go do pręta gwintowanego ( najczęściej M10
i M12, bądź M16) lub do rury (za pomocą łącznika gwintowanego, najczęściej 3/8" lub 1/2" ).
Możliwe jest także przejście na inne elementy konstrukcyjne jak podpory przesuwne.

Rys. 44. Przykłady zacisków rurowych [7, s. 97]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki akt prawny reguluje warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać instalacje

gazowe?

2. Jakich zasad należy przestrzegać przy prowadzeniu przewodów gazowych

w pomieszczeniach mieszkalnych?

3. Jakie warunki muszą spełniać kurki przelotowe do gazu?
4. Jakie zasady należy przestrzegać przy montowaniu gazomierzy?
5. Jak należy zabezpieczyć instalację gazową układaną w ziemi?
6. Jak należy zabezpieczyć rurę gazową przy przejściu przez przegrodę budowlaną?
7. W jaki sposób można łączyć przewody gazowe miedziane?
8. W jaki sposób można łączyć przewody gazowe stalowe?
9. Jak przebiega proces lutowania twardego?
10. Jak wykonuje się połączenia przewodów na długi gwint?
11. Jakie uszczelki stosuje się przy połączeniach gwintowanych?
12. Jak przebiega proces spawania gazowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. W jaki sposób uruchomić palnik do spawania gazowego?
14. Jak należy przygotować krawędzie rur do spawania?
15. Jakie sposoby rozróżnia się w technice spawania gazowego?
16. Na czy polega proces lutowania?
17. Jak wyznacza się trasę przewodów instalacji gazowej?
18. Jakie uchwyty i kołki mogą być stosowane przy mocowaniu instalacji gazowej do przegród

budowlanych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż miejsca w pomieszczeniach mieszkalnych, w których nie wolno prowadzić

przewodów gazowych z połączeniami skręcanymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem dotyczącym warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać

instalacje gazowe wewnętrzne(mat. nauczania pkt 4.5.1),

2) przeanalizować materiał nauczania w zakresie warunków prowadzenia przewodów

w pomieszczeniach mieszkalnych,

3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− stolik,

− ołówek,
− zeszyt,

− gumka,

− Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.IV.2002 (Dz. U. Nr 75 z 2002 r. wraz

z późniejszymi zmianami),

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj połączenie rur Ø20mm za pomocą łącznika na długi gwint i sprawdź jakość tego

połączenia:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń,
2) założyć ubranie robocze i dobrać odpowiedni sprzęt ochrony osobistej,
3) dobrać narzędzia niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4) dobrać materiały podstawowe i pomocnicze do wykonania połączenia,
5) zapoznać się z instrukcją użytkowania narzędzi i ewentualnie elektronarzędzi,
6) zapoznać się z materiałem nauczania w zakresie sposobu wykonywania połączeń

gwintowanych na długi gwint,

7) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) ocenić jakość rur i złączki,
9) wykonać gwintowanie zwracając uwagę na długość gwintu i jego jakość,
10) wykonać połączenie rur złączką nakrętną i przeciwnakrętką i uszczelnić taśmą teflonową,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− stół monterski,

− imadło rurowe,

− gwintownica ręczna lub elektryczna,
− 2 odcinki rur Ø 20mm,

− 1 złączka nakrętna Ø 20mm,

− 1 złączka przeciwnakrętka,
− taśma uszczelniająca teflonowa,

− kpl. kluczy monterskich,

− butla z gazem obojętnym zaopatrzona w manometr o zakresie 0÷0,6 MPa,
− rękawice ochronne,

− suwmiarka,

− metrówka,
− zeszyt,

− ołówek,

− gumka,
− ołówek,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj połączenie dwóch odcinków rury stalowej Ø32 za pomocą spawania gazowego

w pozycji podolnej:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) założyć ubranie robocze i dobrać sprzęt ochrony osobistej,
3) dobrać narzędzia niezbędne do wykonania tego ćwiczenia,
4) wybrać i odmierzyć 2 odcinki pół metrowych rur Ø 32,
5) zapoznać się z instrukcjami użytkowania narzędzi i sprzętu do wykonania ćwiczenia,
6) przygotować krawędzie rur stalowych do spawania,
7) ułożyć łączone odcinki rur w pozycji podolnej,
8) uruchomić sprzęt do spawania gazowego zgodnie z instrukcją obsługi bhp,
9) wykonać spawanie odcinków rur,
10) wyłączyć sprzęt spawalniczy, odciąć gazy od palnika i ostudzić go,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− stół monterski,

− podkładki metalowe pod rury spawane,

− butle z tlenem i acetylenem wraz z reduktorami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− 2 odcinki rur Ø 32 mm,

− drut do spawania gazowego,

− kombinerki,
− rękawice ochronne,

− okulary do spawania gazowego,

− literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Zamocuj 5-cio metrowy odcinek przewodu gazowego Ø18mm do przegrody budowlanej:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) założyć ubranie robocze i dobrać sprzęt ochrony osobistej,
3) dobrać narzędzia i elektronarzędzia do wykonania ćwiczenia,
4) zapoznać się z instrukcją użytkowania narzędzi i sprzętu do wykonania ćwiczenia,
5) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
6) ocenić jakość rur i uchwytów mocujących, wadliwe wyeliminować,
7) wytrasować odcinek na przegrodzie budowlanej i oznaczyć na niej odległości uchwytów

mocujących,

8) dobrać uchwyty do mocowania instalacji gazowych,
9) powiercić otwory w przegrodach budowlanych pod kołki rozporowe,
10) zamocować uchwyty w przegrodach budowlanych,
11) zamocować odcinek instalacji na przegrodzie budowlanej,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) zaprezentować efekty swojej pracy,
14) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− stół monterski,
− suwmiarka,

− metrówka,

− wiertarka udarowa,
− uchwyty do mocowania rur,

− kołki rozporowe,

− kombinerki,
− komplet kluczy płaskich,

− rękawice i okulary ochronne,

− literatura rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń praktycznych?

2) określić źródła gazu, jakimi mogą być zasilane instalacje na gaz płynny?
3) określić wymagania techniczne dla przewodów gazowych
w pomieszczeniach mieszkalnych?

4) określić wymagania montażowe dla gazomierzy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) określić wymagania montażowe dla kurków ćwierćobrotowych
odcinających?

6) zabezpieczyć instalację miedzianą prowadzoną w ziemi?

7) wprowadzić rurę gazową przez przegrodę budowlaną?

8) lutować rury miedziane lutem twardym?

9) gwintować rury stalowe?

10) łączyć rury i złączki na gwint?

11) obsługiwać palnik acetylenowo-tlenowy?

12) przygotowywać rury do spawania i spawać gazowo?

13) mocować przewody gazowe na przegrodach budowlanych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Uruchamianie instalacji gazowych na gaz płynny

4.5.1. Materiał nauczania

Odbiór techniczny instalacji gazowej na gaz płynny

Przed podłączeniem instalacji gazowej do sieci rozdzielczej musi zostać przeprowadzone jej

sprawdzenie, czyli odbiór techniczny. Sprawdzenia tego dokonuje wykonawca instalacji
w obecności przedstawiciela dostawcy gazu oraz właściciela (inwestora) obiektu budowlanego.

Odbiór techniczny instalacji gazowej polega na wykonaniu szeregu czynności, do których

zalicza się przede wszystkim sprawdzenie:

a) zgodności wykonania instalacji gazowej z projektem technicznym i z ewentualnymi

zapisami w dzienniku budowy, a dotyczącymi zmian i odstępstw od dokumentacji
technicznej,

b) jakości wykonania instalacji gazowej,
c) szczelności wszystkich elementów instalacji gazowej.

Podczas sprawdzania zgodności wykonania instalacji gazowej z powykonawczym

projektem technicznym, należy przedstawić następujące dokumenty:
– dokumentację techniczną z naniesionymi ewentualnymi zmianami i uzupełnieniami

dokonanymi w trakcie budowy, czyli tzw. dokumentację powykonawczą,

– dziennik budowy,
– protokoły wykonania prób szczelności instalacji,
– protokół kontroli przewodów odprowadzających spaliny z urządzeń gazowych, które

wymagają takiego odprowadzenia,

– dokument określający prawidłowość funkcjonowania kanałów spalinowych

i wentylacyjnych (tzw. protokół kominiarski),

– atesty i zaświadczenia wydawane przez dostawców urządzeń i materiałów podlegających

specjalnym odbiorom technicznym,

– instrukcje obsługi urządzeń gazowych, opracowane przez producentów tych urządzeń.

W trakcie przeprowadzania kontroli jakości wykonania instalacji gazowej oraz jej zgodności

z projektem należy sprawdzić:
– wbudowanie właściwych materiałów i urządzeń, przewidzianych projektem i posiadających

atesty dopuszczające do stosowania w instalacjach gazowych,

– prawidłowość wykonania wszystkich połączeń lutowanych, skręcanych i spawanych

pomiędzy elementami instalacji gazowej,

– sposób prowadzenia przewodów gazowych, w tym przede wszystkim: trwałość zamocowań

rurociągów, rozstaw podpór, odwodnienie przewodów itp.,

– poprawność wykonania izolacji antykorozyjnej na elementach stalowych,
– odległość przewodów od innych instalacji, szczególnie od instalacji elektrycznej, z uwagi na

zagrożenie bezpieczeństwa użytkowników budynku,

– poprawność wykonania przejść przewodów przez ściany i stropy budynku, ze zwróceniem

szczególnej uwagi na niedopuszczenie do powstania w przewodach naprężeń
wywoływanych odkształceniami konstrukcji,

– spełnienie ewentualnych, dodatkowych zaleceń projektanta z ich naniesieniem na

dokumentacji powykonawczej instalacji,

– usytuowanie urządzeń gazowych w pomieszczeniach w stosunku do otworów okiennych

i drzwiowych oraz kratek wentylacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Próba szczelności instalacji gazowej na gaz płynny

Przed próbą szczelności należy instalację gazową przedmuchać sprężonym powietrzem

wolnym od zanieczyszczeń, oleju lub gazem obojętnym w celu usunięcia ewentualnych
zanieczyszczeń i sprawdzenia, czy przewód nie jest zatkany.

Próbie szczelności, zwanej próbą odbiorową, podlegają wszystkie odcinki instalacji

od kurka głównego do urządzeń gazowych. W zależności od rozwiązań technicznych
zastosowanych w instalacji gazowej, próby odbiorowe mogą być wykonane częściami,
szczególnie wówczas, gdy jest kilka przyłączy zakończonych kurkami głównymi.

W celu zminimalizowania problemów związanych z przygotowaniem całej instalacji

do próby odbiorowej, już podczas budowy - szczególnie dużych, rozgałęzionych instalacji
gazowych obejmujących np. kilka klatek w budynku wielorodzinnym - wskazane jest
wykonywanie odcinkowych prób szczelności. Próba tego typu powinna być przeprowadzona na
poszczególnych fragmentach instalacji, na przykład na odcinku instalacji od kurka głównego do
pionów i polegać na utrzymaniu przez 15 minut ciśnienia dwukrotnie wyższego od ciśnienia
próby odbiorowej. Pozwoli to na wykrycie wszelkich nieszczelności już na etapie budowy.

Próbę szczelności każdej instalacji należy wykonać za pomocą sprężonego powietrza lub

gazu obojętnego pod ciśnieniem 50 kPa (0,05 MPa), utrzymując je przez 30 minut.
Do wykonania próby szczelności niedopuszczalne jest stosowanie gazów palnych. W przypadku
prowadzenia przewodów instalacji gazowych przez pomieszczenia mieszkalne lub inne
pomieszczenia, dla których należy stosować ostrzejsze wymagania odbiorowe, próbę należy
wykonać pod ciśnieniem 100 kPa (0,1 MPa).

Podczas próby włączony manometr nie powinien pokazać w przeciągu 30 minut żadnego

spadku ciśnienia.

Dopuszcza się stosowanie do pomiaru manometru tzw. ”U-rurki” lub manometru

jednosłupkowego, napełnionego rtęcią. Urządzenie pomiarowe do pomiaru ciśnienia podczas
próby szczelności musi posiadać aktualne świadectwo legalizacji i wymagane do tego typu
badanie dokładności pomiaru.

Do próby szczelności instalacji nie należy przystępować bezpośrednio po napełnieniu

instalacji powietrzem lub gazem obojętnym, ponieważ temperatura sprężonego powietrza jest
wyższa od temperatury otoczenia. Stabilizacja temperatury następuje po pewnym okresie czasu,
zależnym od objętości przewodów poddawanych próbie oraz temperatury otoczenia. Ze względu
na możliwość wystąpienia wahań temperatury powietrza wewnątrz przewodów i tym samym
zmian ciśnienia, prób szczelności nie można też wykonywać w warunkach, gdy część instalacji
podlega wpływom promieniowania słonecznego.

Przeprowadzenie próby odbiorowej jest możliwe wówczas, gdy urządzenie do pomiaru

ciśnienia będzie wykazywało stabilność ciśnienia.

W przypadku, gdy podczas próby instalacja gazowa nie będzie szczelna, należy usunąć

przyczyny i próbę wykonać powtórnie. Trzykrotnie wykonana próba szczelności instalacji
z wynikiem negatywnym kwalifikuje ją do rozebrania i powtórnego wykonania.

Uruchamiane instalacji gazowej na gaz płynny

Po przeprowadzeniu odbioru technicznego instalacja gazowa może być podłączona

do urządzeń zasilających i uruchomiona przez dostawcę gazu. Uruchomienie polega przede
wszystkim na doprowadzeniu gazu do wszystkich odcinków instalacji oraz urządzeń gazowych.
Do obowiązków dostawcy gazu należy zamontowanie oddzielnych, dla każdego odbiorcy,
gazomierzy, a także węzłów redukcyjnych, w przypadku gdy instalacja jest zasilana z lokalnej
sieci gazów płynnych lub urządzeń zasilajacych o ciśnieniu wyższym od 5 kPa.

Bezposrednio przed uruchomieniem instalacji należy sprawdzić, czy wszystkie przewidziane

w projekcie miejsca wypływu gazu są zamknięte (kurki, zawory, palniki urządzeń gazowych
itp.). W przypadku dużych instalacji gazowych zasilających odbiorców w budynkach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wielorodzinnych, uruchomienie instalacji powinno nastąpić przed zasiedleniem budynku,
co związane jest również z uprzednim zamontowaniem wszystkich gazomierzy i odcięciem
dopływu gazu przed gazomierzami. Uruchamianie instalacji w takim przypadku wykonywane
jest w dwóch etapach:

1) uruchomienie instalacji rozprowadzających w piwnicach oraz pionów gazowych,
2) uruchomienie instalacji w poszczególnych mieszkaniach.

Otwarcie dopływu gazu do instalacji gazowej związane jest z możliwością powstania

mieszaniny gazu z powietrzem w granicach zapłonu, co stanowi istotne zagrożenie dla
odbiorców gazu. Uruchomienie instalacji gazowej polega więc również na usunięciu
z przewodów mieszaniny gazu palnego z powietrzem, czyli tzw. „odpowietrzaniu”. Jeżeli
uruchomienie instalacji następuje w podanych wyżej etapach, odprowadzenie mieszaniny
z przewodów należy wykonywać na zewnątrz budynku tylko z końcówek instalacji, a więc
w przypadku pionów - na najwyższych kondygnacjach budynków mieszkalnych oraz
na palnikach wszystkich urządzeń gazowych.

Usunięcie mieszaniny gazu i powietrza z przewodów można stwierdzić za pomocą sprzętu

specjalistycznego. Jednak, jak wynika z praktyki eksploatacyjnej, można uznać, że są one
usunięte wówczas, gdy na zewnątrz zostanie odprowadzona ilość gazu równa 2- do 3- krotnej
pojemności "odpowietrzanych" przewodów. Prostym sposobem kontroli usunięcia z przewodów
mieszaniny gazu z powietrzem jest skierowanie, po pewnym okresie odpowietrzania, strumienia
gazu (np. za pomocą elastycznego przewodu) do naczynia z roztworem mydła. Naczynie to
przenosi się w miejsce nie zagrożone wybuchem np. na balkon, loggię lub parapet otwartego
okna, a następnie podpala powstające pęcherzyki. Palenie wybuchowe wskazuje na to,
iż instalacja powinna być poddana dalszemu odpowietrzaniu, natomiast palenie spokojne
oznacza, te można zakończyć ten proces. Dopuszcza się, aby krótkie odcinki instalacji,
na przykład podłączenia urządzeń gazowych (3÷4 m) odpowietrzać bezpośrednio
do pomieszczenia pod warunkiem czynnej (sprawnej) wentylacji i przy otwartych oknach.
Po odpowietrzeniu instalacji należy sprawdzić działanie wszystkich kurków urządzeń gazowych
przez kilkakrotne zmniejszenie i zwiększenie płomienia, zgaszenie go, a następnie ponowne
zapalenie. Sprawdzeniem tym muszą być objęte wszystkie kurki każdego urządzenia gazowego.
Instalację można uznać za uruchomioną i nadającą się do eksploatacji, jeżeli odpowietrzaniu
poddano wszystkie jej odcinki oraz urządzenia gazowe, a także, jeżeli w trakcie tych prac
sprawdzono, czy wszystkie zamontowane urządzenia gazowe funkcjonują prawidłowo [10, s.
152].

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega odbiór techniczny instalacji gazowej ?
2. Jakie dokumenty są potrzebne do odbioru instalacji gazowej ?
3. Na co trzeba zwrócić uwagę podczas kontroli jakości wykonanej instalacji gazowej ?
4. Jaką czynność trzeba wykonać przed próbą szczelności instalacji gazowej ?
5. Jakim ciśnieniem wykonuje się próbę szczelności instalacji gazowej?
6. Jakie urządzenia pomiarowe stosowane są podczas próby szczelności instalacji gazowej ?
7. Kiedy należy uznać, że próba szczelności jest udana ?
8. Jakie nieprawidłowości najczęściej występują w instalacjach gazowych ?
9. Jak napełnić wykonaną instalację gazową ?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj najczęściej występujące nieprawidłowości w instalacjach gazowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania w zakresie nieprawidłowości występujących podczas

montażu instalacji gazowych (poz.4.6.1),

2) dokonać analizy materiału pod względem najczęściej występujących nieprawidłowości

w pomieszczeniach mieszkalnych,

3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− stolik,

− krzesło,

− zeszyt,
− ołówek,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zmontuj fragment instalacji gazowej wykonanej z miedzi i wykonaj sprawdzenie

szczelności tej instalacji ciśnieniem 2 kPa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
3) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
4) dobrać materiały do wykonania instalacji ,
5) wykonać instalację z rur miedzianych według dokumentacji,
6) podłączyć manometr do pomiaru ciśnienia próbnego,
7) napełnić gazem obojętnym instalację gazową,
8) wykonać próbę szczelności,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- stół monterski,
- butla 11 kg na gaz propan-butan,
- palnik propanowi,
- rury miedziane, łączniki, luty, topniki,
- giętarki ręczne,
- materiały czyszczące,
- obcinarki krążkowe i gratowniki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- narzędzia ślusarskie (klucze płaskie, młotek, kombinerki)
- przyrządy pomiarowe
- zapalacz do gazu
- butla z gazem obojętnym
- okulary i odzież ochronna
- literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Napełnij gazem propan-butan instalację miedzianą wykonaną w ćwiczeniu 2. Pracę wykonaj

pod nadzorem osoby uprawnionej do tego typu prac.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem dotyczącym wykonywania napełniania instalacji gazem ze

szczególnym uwzględnieniem zagadnień bezpieczeństwa pracy,

3) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
4) przygotować pomieszczenie pod kątem sprawnej wentylacji,
5) podłączyć butlę gazową z reduktorem do instalacji,
6) wykonać ćwiczenie,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- stół monterski,
- butla 11 kg na gaz propan-butan,
- przewód elastyczny do gazu,
- naczynie z roztworem mydła,
- narzędzia ślusarskie (klucze płaskie, kombinerki),
- zapalacz do gazu,
- odzież i okulary ochronne,
- literatur z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia?

2) określić, na czy polega odbiór techniczny instalacji gazowej?

3) ocenić prawidłowość wykonanej instalacji gazowej?

4) wykonać próbę szczelności instalacji gazowej?

5) wymienić najczęściej spotykane nieprawidłowości w wykonawstwie?
6) odpowietrzyć instalację gazową?

7) napełnić istniejącą instalację gazową?

8) uruchomić instalację gazową?

9) wymienić czynności, które należy wykonać podczas

corocznych przeglądów w instalacji gazowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję, zanim zaczniesz rozwiązywać zadania.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Przed wykonaniem każdego zadania lub udzieleniem odpowiedzi na pytania przeczytaj

bardzo uważnie polecenia.

5. Test zawiera 21 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania: zamknięte, wielokrotnego

wyboru.

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zakreślając kółeczkiem

prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź przekreślić
znakiem X i otoczyć kółkiem prawidłową odpowiedź.

7. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymasz jeden punkt.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

I część – poziom podstawowy
II część – poziom ponadpodstawowy.

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część
1. Praca na wysokościach

to praca powyżej:

a) 0,5 m,
b) 1,0 m,
c) 1,1 m,
d) 0,4 m.

2. Do montażu instalacji gazowych używamy rur miedzianych:

a) R220,
b) R170,
c) R250,
d) R290.

3. W pomieszczeniach, których instaluje się butle z gazem płynnym należy zachować

temperaturę niższą niż.

a) 20

b) 30

c) 35

d) 37

4. Zbiorniki ciśnieniowe gazu płynnego podlegają pod stały dozór:

a) Urzędu Regulacji Energetyki,
b) Transportowego Dozoru Technicznego,
c) Urzędu Dozoru Technicznego,
d) Wojewódzkiej Straży Pożarnej.

5. Do wykonania instalacji gazowej używa się rury stalowe:

a) bez szwu walcowane na gorąco ogólnego stosowania,
b) ze szwem,
c) ze szwem gwintowane,
d) rury stalowe bez szwu gwintowane,

6. Połączenia kapilarne rur i złączek miedzianych to:

a) połączenia rozłączne,
b) połączenia skręcane,
c) połączenia kołnierzowe,
d) połączenia nierozłączne.

7. Lutowanie twarde zachodzi w temperaturze powyżej:

a) 400

b) 300

c) 600

d) 450

8. Palniki propanowe pozwalają osiągnąć temperaturę:

a) 650

b) 1000

c) 1800

d) 2300

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Palniki acetylenowo-tlenowe pozwalają osiągnąć temperaturę:

a) 3100

b) 2300

c) 1800

d) 1000

10. Podstawowa armatura odcinająca w instalacjach gazowych to:

a) zawory zwrotne,
b) kurki stożkowe dławikowe,
c) kurki kuliste,
d) zawory redukcyjne.

11. Typ najpopularniejszego gazomierza obecnie stosowanego to:

a) G4,
b) 3G 2,5,
c) 4G6,
d) 3G6.

12. Do uszczelniania połączeń gwintowanych używa się:

a) suchych włókien konopnych,
b) taśmy teflonowej,
c) mieszaniny pokostu i kredy,
d) mieszaniny farby miniowej i włókien konopnych.

13. Podczas cofnięcia się płomienia w palniku gazowym należy:

a) natychmiast zamknąć zawór tlenowy na butli,
b) natychmiast zamknąć zawór acetylenowy na butli,
c) natychmiast zamknąć obydwa zawory,
d) przystąpić do ostudzenia palnika.

14. Rura stalowa o średnicy 1½” to rura o średnicy:

a) 25 mm,
b) 50 mm,
c) 40 mm,
d) 32 mm.

15. Zawory do tlenu ze względów bezpieczeństwa konserwuje się:

a) towotem,
b) olejem maszynowym,
c) trójchlorkiem etylenu,
d) benzyną ekstrakcyjną.

16. Do zamocowań rur gazowych stosujemy:

a) kołki z tworzywa sztucznego,
b) uchwyty z tworzywa sztucznego,
c) uchwyty ze stali nierdzewnej,
d) uchwyty ze stali węglowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

II część
17. Instalacje gazowe na gaz płynny mogą być zasilane z:

a) autocysterny z gazem płynnym,
b) butli z gazem płynnym zainstalowanej w pomieszczeniu budynku,
c) baterii składającej się z 12 butli,
d) zbiornika naziemnego w odległości 4m od budynku

18. Do lutowania twardego łączników z miedzi stosuje się:

a) luty fosforowe (CuP) bez topnika,
b) luty fosforowe (CuP) z topnikiem,
c) luty srebrne (AgCuZn) bez topnika,
d) luty ZnP.

19. Reduktory na zewnątrz budynku instalujemy, kiedy ciśnienie zasilania wynosi powyżej:

a) 5 kPa,
b) 400 kPa,
c) 500 kPa,
d) 2 kPa.

20. Przewodów gazowych z rur stalowych spawanych nie można prowadzić:

a) przez pomieszczenia mieszkalne,
b) po elewacyjnej stronie zewnętrznych ścian budynku,
c) w kanałach wentylacyjnych.
d) w bruzdach

21. Przewodów miedzianych nie można prowadzić:

a) przez pomieszczenia mieszkalne,
b) w bruzdach,
c) po elewacyjnej stronie zewnętrznych ścian budynku,
d) w piwnicach i suterenach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie instalacji na gaz płynny

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

pytania

Odpowiedź

Punktacja

a b c d

10.

a b c d

11.

a b c d

12.

a b c d

13.

a b c d

14.

a b c d

15.

a b c d

16.

a b c d

17.

a b c d

18.

a b c d

19.

a b c d

20.

a b c d

21.

a b c d

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bąkowski K.: Gazyfikacja. WNT, Warszawa 1996
2. Bąkowski K., Bartuś J. ,Zajda R.: Projektowanie instalacji gazowych. Arkady, Warszawa

1975

3. Cieślowski S. Krygier K.: Instalacje sanitarne cz.1. WS i P, Warszawa 1998
4. Otoka W.: Konserwacja i naprawa instalacji i urządzeń gazowych. ZZDZ, Warszawa 1974
5. Praca zbiorowa: Instalacje wodociągowe, gazowe, ogrzewcze z miedzi. PCPM, Wrocław

2000

6. Praca zbiorowa: Miedź w instalacjach gazowych. WSiP, Warszawa 2000
7. Technologia instalacji wodociągowych i gazowych. REA, Warszawa 1998
8. Wewnętrzne instalacje wodociągowe grzewcze i gazowe z rur miedzianych C.O.B.R.T.I,

Warszawa 1996

9. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2005
10. Zajda R. Gebhardt Z.: Instalacje gazowe oraz lokalne sieci gazów płynnych. COBO-

PROFIL, Warszawa 1995

11. Zajda R. Tymiński B.: Instalacje i urządzenia gazowe. CSG-PGNIG, Warszawa 1999
12. Zajda R.: Instalacje gazowe. Warunki techniczne z komentarzami. COBO – PROFIL,

Warszawa 2003