1

Mateusz Popiel

ARCHEOLOGIA PRAWA

2010/2011

dr Marian Małecki

notatki by mordredor

Archeologia prawa #1 – poniedziałek 28.02.11

- Literatura: Witold Maisel „Archeologia prawna Europy”, „Archeologia prawna polski”
- -
+ Archeologia prawa (archeios – dawny, stary, logos – nauka) – nauka o tym, co dawne

- nauka o tym, co dawne w kontekście prawa
Archeologia prawa – nauka o dawnych zabytkach prawa

- nauka pomocniczna historii państwa i prawa

- wyszukiwanie i badanie:
a) badanie obiektów materialnych, które kiedyś posiadały ustalony przez porządek prawny charakter
służebny/usługowy w odniesieniu do realizowania i stanowienia norm prawnych (miejsca, budynki, siedziby
sądów itp.)
b) atrybuty, symbole i znaki prawne (znaki własnościowe, sfragistyka, pieczęcie, miecze ceremonialne,
sędziowskie)
c) formy rytuału prawnego o charakterze symbolicznym (np. przed wykonaniem wyroku smierci podawano
skazańcowi wino)

- przedmioty wchodzące w zakres zainteresowań badań archeologiczno – prawnych:

Miecze (np. katowski, ceremonialny, sędziowski, ale juz nie rycerski); miecz – symbol władzy

[Pielgrzymka pokutna – ekspiacyjna (Bolesław Krzywousty po smiercie Zbigniewa)]

- Archeologia prawna – zakotwiczenie w prawie obowiązującym

- nadanie funkcji usługowej – bądź na zasadzie prawa stanowionego bądź zwyczajowego – funkcja realizacji norm
prawnych:

- charakter incydentalny

- charakter stały: np. krzyże pokutne

- Witold Meisel – jako pierwszy zajął się archeologią prawa

- Grodziski: trudno mówić o zabytku archeologiczno – prawnym nie archeologia prawa, tylko kultura

- początki archeologii prawa  Austria i Niemcy
- zabytki archeologiczno-prawne

- cesarz Józef II: chciał wprowadzić humanitaryzm, zaczął niszczyć zabytki archeologii prawnej – zaczął niszczyć pręgierze,
szafoty, szubienice (pręgierz krakowski – na Mydlnikach)
- Jan Matejko zakupował owe zabytki
- zabytków archeologiczno – prawnych zbyt wiele niema (ludziom XVIII wiecznym źle się kojarzyły)

- cmentarz ściętych – obecnie planty

+ 1889 Karol von Amir „Die recht archeologie” – po raz pierwszy skatalogował zabytki prawa znajdujące się na terenie Austrii
(1889 - początek archeologii prawa jako dziedziny)
+ 1943 Klaudiusz von Sterin „Archeologia prawa” – opisał wszystkie zachowane zabytki archeologii prawnej na terenie Niemiec
(całościowa praca o archeologii prawa)
+ Witold Meisel: „Archeologia prawna Europy”, „Archeologia prawna Polski”
[książe opolski Mikołaj II – 1497 – Nysa – złamano azyl koscioła, postawiono księcia przed sądem miejskim, ścięto go nazajutrz]
+ archeologia prawna / prawnicza prawna:

2

Mateusz Popiel

Metoda wydobywania zabytków archeologiczno-prawnych (ale nie tylko – zamek Wawelski, zamek w Malborku itp.), rytuał
(przybicie rąk)

+ cechy zabytków archeologii prawnej:

a) Cechy wewnętrzne: tzw. Funkcja pomocnicza, stosunek zabytku do funkcji stanowienia i realizacji prawa
b) Cechy zewnętrzne: widzialność i postrzegalność

+ krytaria wyodrębniania zabytków historyczno-prawnych:

- ilość funkcji prawnych (które ten zabytek spełniał) [ratusz: siedziba rady miasta, uchwalano tam prawo
- stosunek zabytku do symboliki (np. rytuał prawny, np. Litkup – litkupnicy – pijący dla podkreslenia rangi zawartej umowy)
- trwałość lub doraźność (sejmiki ziemi krakowskiej – proszowice, sejmiki generealne – nowy korczyn/ wislica)

+ każdy zabytek pełnił jedną funkcję prawną co do zasady, ale są wyjątki: zamek w Lublinie: więzienie, siedziba władz, siedziba
Trybunału...
Słup kamienny koło Konina (najstarszy znak dorgowy, znak miru drogowego)
Malbork – siedziba wielkiego mistrza, więzienie
+ Stosunek do symboliki:

a) Obiekty które są symbolami (korona królewska, niema insygniów, ale istnieje korona królów polskich – jest to korona

Świętego Stefana; znak szubieniczny)

b) Obiekty które nie są symbolami (budowle prawne, pręgierze, wzorce miar, znaki własności, tempariusze- trójkąciki;

narzedzia tortur)

c) Zabytki o charakterze miszanym (same przez siebie nie są symbolami, np miecze katowski: mimo pełnienia funkcji

prawnych umieszczano na nich znaki związane z wymiarem sprawiedliwości)

1. Obiekty, które są przeznaczone do trwałego pełnienia swych funkcji
2. Obiekty przeznaczone do jednorazowego pełnienia swych funkcji (np. słomiana korona wkładana na głowę heretyka,

osobie wyrzuconej z miasta; korona cierniowa – arma christi (narzędzia męki pańskiej))

Występowanie zabytków:

a) Pojedynczo – krzyże poktune (pomorze zachodnie, wielkopolska, dolny i górny śląsk)
b) Zabytki sprzężone ze sobą (zamki, ratusze)
c) Zespoły zabytków (zgrupowanie zabytków na niewielkiej przestrzeni które mają znaczenie prawne  krakowski rynek:

waga, sukiennice, pręgierz, szafot, ratusz

+ Kryteria materialne i niematerialne (formy rytuału prawnego)
+ Zabytki ruchome i nieruchome
+ Zakres rzeczowy: proces dziejowy; stosowanie prawa zwyczajowego; sfragistyka, heraldyka

Archeologia prawa #2 – poniedziałek 07.03.11

+ Kilka zagadnień o charakterze teoretyczno – archeologiczno – prawnym; potem miejsca w których odbywały się zgromadzenia
ludowe, obrady
+ Zakres rzeczowy terytorialny i czasowy obowiązywanai zabytków archeologiczno – prawnych:

- archeologia prawa – nauka pomocnicza historii prawa
- interesują nas procesy dziejowe w obrębie prawa (tworzenie ustroju, systemu - historia ustrojów państwowych – sinusoida:
dążenie do demokracji i dążenie do jedynowładztwa)

- rozbicie dzielnicowe – społeczeństwo stanowe – zgromadzenia stanowe – monarchia stanowa  dążenie do
jedynowładztwa – monarchia absolutna – absolutyzm oświecony – dążenie do demokratyzacji – system
parlamentarno – gabinetowy  faszyzm, nazizm >< system władzy prezydenckiej

- w Polsce 10 – 15% ludzi miało władzę podczas, gdy we Francji 3%
- wycinek z historii prawa, który mateialnie ten proces tworzył (monarchia parlamentarna: budynek parlamentu); sfragistyka
– nauka o pieczęciach, numizmatyka – monety; > wszystkie dodatkowe dyscypliny służą badaniu nauk archeologiczno –
prawnych

- zakres terytorialny: występowanie zabytki archeologiczno-prawne istnieja na całym świecie
- krzyże pokutne: pomorze zachodnie, wielkopolska, szeroko rozumiany śląsk

3

Mateusz Popiel

- zakres czasowy: powstanie suwerennej władzy państwowej – pojawienie się/ występowanei państwa  państwo sumeryjskie/ a
najstarsze miasto-państwo Jerycho 12 000 p.n.e. (nie interesuje nas prawo prymitywne, tylko prawo starożytne)
- wspólne kryterium zagadnień archeologiczno – prawnych: funkcja pełniona przez te zabytki – interesuje nas postać zewnętrzna/
charakter materialny zabytków

- forma zewnętrzna:
a) obiekty o charakterze wyłącznie usługowym w stosunku do funkcji stanowienia i realizacji norm prawnych:

- miejsca, budynki, urządzenia powiązane z prawem

- narzedzie i sprzęty (narzędzia tortur, kar, miar, znaki drogowe)

b) obiekty i symboliczne formy rytuału prawnego (uzmysławaiają jakie istnieją instytucje):

- togi, stroje sędziowskie, stroje zakonne, (zakon kawalerów maltańskich – osmiokąt; mundur strażnika i policjanta),
insygnia, odznaki, atrybuty władzy, [wydział prawa – czarny biret], odznaki; ogromną wagę przywiązywano do
symboliki (Dobrawa: księga – wiedza świeca: cywilizacja; Bolesław Kedzierzawy – miecz ze sznurem: 1150 zjazd
w Krzyszkowie)
- znaki i symbole o charakterze wyłącznie prawnym (miecz sędziowski jako symbol władzy; łańcuch sędziowski:
niezawisłość)

- źródła:
(wylot bramy floriańskiej – ścięcia; wylot Szewskiej – pręgierz;); pewne wyobrażenia plastyczne: kanony piękna; źródła pisane –
teksty prawne; źródła narracyjne (opisują pewne procesy, zjawiska); dzieła poetyckie;
- zabytki archeologiczno – prawne  niszczone; 1770: nakaz zniszczenia wszystkich zabytków archeologiczno-prawnych
(Portugialia: każde miasteczko posiada swój pręgierz) w Polsce sporo pręgierzy na terenie śląska
+ metodologia nauk archeologiczno – prawnych: metoda archeologiczno- prawna:

1. wyszukanie zabytku

2. jego opis

3. sprawdzenie wiarygodności owych zabytków

- krzyże pokutne: nie każdy krzyż kamienny jest krzyżem pokutnym
- stan badań zabytków A-P (Joachim Lelewel – badanie grobów; Aleksander Brickner – prawo bartne/ oblene; Oslwald Balzer,
Bolesław Ulanowski, Stanisław Kutrzeba („Korona”, „Litwa”) Witold Meisel, Stanisław Grodziski
- pierwsze 1967 „archeologias prawnicza zarys problematyki” – Witold Meisel
+ Obiekty mające zneczenie instrumentalne w stosunku do stanowienia i realizacji norm prawnych:
- miejsca pod gołym niebem: krakowski rynek
- miejsca zgromadzeń ludowych i miejsca zgromadzeń stanowych – wymiar władzy ustawodawczej
XII – VI w pne – polis (państwo – miasto): wszyscy obywatele posiadali prawa; prawo jak i obowiązek uczestnictwa w życiu
publicznym
Areopag
- Mykeny – rekonstrukja miasta kultury megalitycznej (centrum administracyjne – wzgórze, wiece – koło), Brama Lwów:
zaprzysięganie urzędników, wyroki smierci, wyroki sądowe
- Sparta – Agora – miejsce spotykanai wolnych Spartiatów gdzie decydoowano o wojnie
- Akropol – Centrum Aten, wzgórze Aresa, najważniejsze urządzenia

- areopag: miejsce gdzie siadali archonci (starsi) i sądzili przestepców

- sąd – ‘heliaia’ – 6000 ludzi miało prawo osądzania

- wzgórze Aresa – obrady sądowe

- Agora: ateński, grecki rynek, miejsce w którym odbywało się codzienne zycie mieszkańców
- Rzym – komicja – zgromadzenia pełnoprawnych obywateli, komicja centuriata; decydowały o najwazniejszych sprawach w
państwie Rzymskim; budynek Senatu – Senaculum: miejsce zebrań senatu
- Germani – pola na których odbywały się wiece: Merowingowie: pola marsowe/marcowe; za karolingów: pola majowe; brak
trwałych urządzeń ułatwiających funkcje ustawodawcze
- Magna Charta Libertatum 1215: zgromadzenia wiecowe mają się odbywać w specjalnych miejscach wyznaczonych przez króla;
- Irlandia: miejscem sądu: „Jenach” – średniowieczne jarmarki; wzgórza Manom od wyspy Man – pierwsza siedziba zgromadzenia
wiecowego Irlandii; wzgórze Tara – wzgórze praw; wzgórze Mana i wzgórze Tara

4

Mateusz Popiel

- Islandia – półwysep Klaiar – Althing, wąwóz Rola – skała praw (składano przysięge na wiernośc nowo uchwalonemu prawu)
- Dania: 3 płaskościęte głazy w miastczku Ringsztet, wiece aż do poczatku XVII wieku
[- 1211 – Złotoryja – rynek owalnicowy (poszerzono główną ulice)]
- pagórek wiecowy w Starej Uppsali (Szwecja): Tingschygen, płaski szczyt o średnicy 32 m, sąd wiecowy – luty tzw. ”Ting”
- Norwegowie – sznury (podobnie w Szwajcarii):
Kościół św. Wojciecha – otoczony łańcuchem, wytyczano miejsce objęte azylem
Sznurów nie likwidowano – pojawiały się rynki – rynek objety prawem azylu,
 podsumowanie:

- najczęściej miejsca pod gołym niebem
- charakterystyka: wzgórze, czasami były to place
- sposób wyodrebnienia: powierzchnia skały, ogrodzenie za pomocą sznura
- cel: zwołanie zgromadzenia wiecowego i funkcje sądownicze
[kamienie elekcyjne]

Archeologia prawa #3 – poniedziałek 14.03.11

Kontynuacja, zakres rzeczowy, czasowy, terytorialny, obiekty mające instrumentalne znaczenie w stosunku do stanowienia i
realiziacji norm prawnych, areopag w Grecji, starozytny Rzym,
Dziś: kontynuacja zagadnień dotyczących Polski, miejsca składania hołdów lennych
- koło księgarni Matras – Golda – miejsce gdzie składali hołd lenny (pierwszy Lokietek od mieszczan), 10.04.1525 – hołd lenny
albrechta hochenzollerna, hołdy aż do wieku XVIII; koronacja zawsze na Wawelu (po 1320), obradował wtedy Sejm koronacyjny, w
katedrze koronacja. Stanisław Leszczyński – w Warszawie; Stanisław August – koronowany w katedrze św Jana.
+ Sejmiki:
- wiece – in campo – na polu
- miejsca specjalnie wyznaczone do tego: cmentarze (miejsce szczególne: miejsca poświęcone, mogła się zmieścić miejscowa
ludność, cmentarze były grodzone, ktoś ściety, skazany nie mógł być pochowany na świętej ziemi; na cmentarzu chowano
chrześcijan, miejsce poświęcone. Kazus Mikołaja Wierzynka – defraudacja, w ciągu jednego dnia osądzony i tego samego dnia ściety,
odmówiono świętego sakramentu – cmentarz ściętych koło kościoła Dominikanów) szlachta – wyjątki
- problem kiedy padał deszcz, śnieg  przenoszono obrady w inne miejsce  do kościoła (kościół to także teren przykościelny wokół
kościoła. Łańcuchy wokół kościoła świętego Wojciecha – zakres azylu
- rowki – miejsce pozostawianai broni przed wejściem do kościoła (bo to miejsce świete)
- sejmik oświęcimsko – zatorski (raz w Zatorze (zamek renesansowy, kościół), Oświęcim (zamek książąt piastowskich – obrady
sejmiku, a także w klasztorze Dominikanów, gdzie była także kaplica skazańców)
- gry brakło miejsca sejmik można było odbyć w gospodzie (Kacice k/ Słomnik – egzekucje), były też karczmy gdzie zawierano
ugody, Jankowice k/Pszczyny – 1920 zwycieęsctwo II powstania sląskiego. Sejmikowanie – Proszowice
- budowano także tzw. Szopy (budynki które przypominały szańce do których prowadziła tylko jedna droga, w środku jedno klepisko,
w Polsce we wsi Kamień koło Woli, z dala od centrum Warszawy, gromadzono się w środku; przewodził król lub interrex;
decydowano o ważnych sprawach – artykuły henrykowskie, pacta conventa (prywatne zobowiązania) również w szopie
- sejmiki prowincjonalne – na rynkach miejskich, w ratuszach. Dla małopolski – w Korczynie, dla Wlkp – w Kole, czasami także w
Piotrkowie; dla Mazowsza w Warszawie; dla Litwy – w Wołkowysku
- ziemie Ruskie – Sudowej Wisni, Mościska
- dąb Bartek – dla ziemi sandomierskiej
+ Sejmiki ziemskie: cmentarze, kościoły, miasta siedziby powiatu; dla szlachty z Miechowa w innym miejscu; sądy powiatowe –
sądy ziemskie; Dla szlachty krakowiskie w Proszowicach, a nie w Krakowie
- zamki: WKL: tam często odbywały się sejmiki na zamkach, ponieważ obowiązywał tam mir, prawo azylu
- pierwszy polski sejm 1493 za Jana Olbrachta (był to już sejm ukształtowany)

- przywilej w Cieni (żądano by książe nie sądził bez Rady Baronów/ Panów

- 1493 – połączenie dwóch izb (rada senatu + posłowie ziemscy)
`- liberum veto obowiązywało tylko w izbie poselskiej

- zamek w Piotrkowie – pierwszy polski sejm, rynek w piotrkowie (tu także obrady trybunału koronnego – Piotrków „trybunalski”
- Lublin – tu także obrady Trybunału koronnego

5

Mateusz Popiel

- Gołąb (miejscowość) – Jan III Sobieski (stał po stronie wojsk szwedzkich, zwołał sejm rokoszowy do Gołębia)
- Zator – zamek w zatorze – obrady sejmiku ziemksiego zachodniej części województwa małopolskiego
- kapituły katedralne, sybody: katedry, klasztory
- zamek w Malborku – siedziba państwa zakonnego – sala gdzie odbywały się kapituły, nekropolia wielkich mistrzów, miejsce obrad
rady zakonu/ kapituły
- Yeres (Francja) – obrady sejmów prowincjonalnych – zabudowa miast wszędzie taka sama; stany prowincjonalne we Francji w
kościołach
- XVII, XVIII wiek – barokizacja wnętrz
- Budapest – 3 miasta: Obuda, Buda, Pest
- Bolesław Kedzierzawy – powróz i miecz – podporządkowanie się władzy cesarza
- szopa – czworokąt (kiedy padał deszcz – problem, obrodowano pod gołym niebem)
- władcy zasiadali na tzw. Kamieniach władzy
- „hołd pruski” Jana Matejki – na goldzie (gdzie mieszczanie składali hołd lenny królom Polski), składa przysięgę na pismo święte,
król przekazuje sysmbol nadania lenna (tu: włucznie)
- bazylika świętego piotra – miejsce koronacji cesarskich (nie sama bazylika ale miejsce)
- Bonifacy VIII – unam sanctam – teoria dwóch mieczy  pierwsze stany generalne w Tours 1302, Agnani – siedziba papiestwa
- Forum Romanum w Rzymie, Colloseum – wice plemiona Longobardów, ogłaszano tam wyroki, prawa
- skała tarpejska – zrzucano w przepaść wrogów Rzymu; łuk Trajana – na cześć cesarzy  niewolnicy izraelscy prowadzą wszystko
to co Rzymianie zrabowali Żydom (np Menora); Forum Romanum z lotu ptaka
- król Przemysł II – siedzi na kamieniu władzy (moneta)
- pieczęć majestatyczna Wacława II – kamień władzy; mieszko II – kamień władzy
- sąd wiecowy w Polsce za Bolesława Śmiałego
- wystrój Sali zamku radomskiego; kanclerz: propozycje od tronu; senatorowie ziemscy: stojacze, stołkowi. U góry herby
poszczególnych województw
- kamień przeznaczenia – królowa brytyjska zwróciła go szkotom
- fragment złożenia hołdu lennego; wiec – kodeks Wojciesława z Wojcieszyna, obrady polskiego senatu
- wojna kokosza Henryka Rodakowskiego – sejm lwowski, wojna kokosza

Archeologia prawa #4 – 21.03.11

+in campo – miejsca pod gołym niebem, sejmki ziemskie często na cmentarzach, w kościołach
- inicjatywa ustawodawcza w Polsce – od izby wyższej (senat) do niższej (izba poselska)
- podstawowe uchwały na sejmiku ziemskim (instrukcje poselskie)
- sejm konfederacki
- liczba posłów różna – 170 (sejmik krakowski – nawet 9 posłów), im starszy, nobliwe ziemie tym więcej posłów
- udawano się do kościoła, potem każda izba przechodziła do osobnego pomieszczenia
- na zamku wawelskim wykonywano także egzekucje
- zamek piotrkowski (pierwszy polski sejm 1493 roku)
- sejm rozpoczynał się od mszy, rozpoczynał obrady od wystąpienia króla
- Stefan Batory nie znał polskiego, wszyscy znali łącinę
- Henryk Walezy- nie rozumiał polskiej tradycji
- wybierano cudzoziemców, bo naród polski jest narodem równym – królem cudzoziemiec
- Jan II Kazimierz, Michał Korybut Wisniowieccki – nawiązanie do tradycji Jagiellońskiej, Jan Sobieski,
- tendencje w Polsce do absolutyzmu i do demokracji
- kanclerz wielki koronny – prawa ręka króla
- kanclerz o wszystkim decydował (np Jan Zamoyski)

- Jerzy Ossoliński – mąż stanu, wielki człowiek, rozpoczynał obrady, przedstawiał mowę od tronu

- siedzący – senatorowie drążkowi, a reszta stojacze – stojący
- wota senatorskie  izba poselska; szlachta na sejmie rozbrojona,
- sejmy obozowe – w trakcie pospolitego ruszenia
- sejmy elekcyjne – Kamień k/ Warszawy; sejm koronacyjny na Wawelu w katedrze przy ołtarzu ojczyzny

6

Mateusz Popiel

- hołd pruski – golda, miejsce na goldzie – miejse hołdów Krakowie
- 2 sejmy poza krakowem (Stanisałw Leszczyński i St.A. Poniatowski)
- sejmiki relacyjne – po Sejmach
- inne kraje: władce podnoszono na tarczy (Frankowie, Merowinogowie); Niemcy w inny sposób – stolica Akwizgran (Aachen)
- kamienie przeznaczenia – władca musiał na nich uklęknąć; Elżbieta II przekazałą znowu ten kamień Parlamentowi szkockiemu i
tam się znajduje
- kraje skandynawski: Norwegowie wybierali nad fiordem w Trondcheim; Szedzi: na błoniach poza miastem w miejscowości
Mora
Kamień Przeznaczenia z czasów Piktów, w 1843 Keneth I koronował się na króla Szkocji
- państwo Samona – I państwo słowiańskie
- książęcy kamień – Krncki Grad (książęca skała); Klagenfurt w Austrii – kamienny tron (fragment rzymskiej kolumny
- Zollfeld – kamienny tron wydobyty z ruin rzymskiego miasta Wirunun
- w Polsce podobno też były kamienne trony, istniał na pewno w Gnieźnie, istniał także w Poznaniu, I biskupstwo w Poznaniu,
pierwsi władcy pochowani także w Poznaniu, teoria, że Poznań był I stolicą
- mógł w Krakowie istnieć kamienny tron

Archeologia prawa #5 – 28.03.11

+ Funkcjonowanie mirów + Miejsca w których odbywały się specyficzne środki dowodowe (pojedynki) + Miejsca w których
odbywały się sądy+
- sądy głównie pod gołym niebem, nieznane były budynki sądów zgodnie z jawnoscią postepowania, dominowała forma skargowa,
potem inkwizycyjna
- miejsce legendarne z rokami sądowymi – Dąb Bartek – w XV wieku i wcześniej odbywały się roki sądowe
- drzewo Viecences – sądy Ludwika IX Świętego 1226-1270, szereg reform wojskowych, administracyjnych, prawniczych (Sąd
Najwyższy w Paryzu) („Parlament” – Sąd)
- głazy, wzgórza, wzgórze wawelskie – na pagórku zasiadał Henryk I Brodaty i odbywał roki sądowe
- łąki – wyspy brytyjskie
- mosty w krajach słowiańksich, Thietmar: most targowy
- Kraków – sądzono w izbie pańskiej
- Ratusz w Nysie – miejsce gdzie sądzono
- czasami pod portalem katedry (państwo Franków)

- Ferrara –

- przed wejściem do katedry – zaręczyny i zaslubiny

- na cmentarzu także orzekano o winie – cmentarz miejscem azylu
- skazanych grzebano poza cmentarzem
- Galgenbelg – kaźne góry – wieszano tam a potem grzebano wisielców (wrzucane do dołu grzebalnego)
- „drzwi oskarżonego” – Miechów, Kraków – sąd stawał przed jego drzwiami, czytano mu akt oskarżenia, słuchano wyjaśnień i
orzekano wyrok (częst w Islandii)
- czasam miejsca otaczano sznurem, wewnątrz – miejsca święte, nie powinno się wyciagać broni i pozostawić ja na zewnątrz

- łańcuchy wokół kosciołów
- łańcuch uliczny – w chwilach zagrożenia dla miasta

- XIII wiek – Bergen: miejscem sądowym – pokład statku
- wyroki śmierci czasem także przed kościołem – specjalne kaplice gdzie skazany spędzał noc – w kościołach farnych (głównych) – w
kościele Mariackim – w kaplicy
+ obyczaj tworzenia się środków dowodowych: średniowiecze – dwa typy: środki racjonalne (zwyczajne: wyjasnienia oskarżonego –
oskarżony nigdy nie zeznaje, oskarżony może wyjasnic, zeznają świadkowie; śwadkowie – osoby godne wiary; opinia biegłego,
ogledziny) i irracjonalne (ordalia: pojedynek sądowy)
+ Pojedynek sądowy
- z reguły przed kosciołami – certale singulare – sądy boże pojedyncze, druellum – z udziałem drugiej strony
- wszystkie sądy boże – charakter rozstrzygalności
- za czasów Karola Wielkiego – kije (stosunkowo niebezpieczny)

7

Mateusz Popiel

- rycerze: z udziałem mieczy

- półtorak: dłoń i jeszcze zapas żeby mógł nim władać

- młoty bojowe, topory bojowe
- pojedynek na ostre – miał doprowadzić do smierci, dobijano go, miecz – misericordia (miłosierdzie), coup de grass – cios
łaski

- Ludwik XIX - samodzieklny wybór broni

- potem pisolety

- miejsca gdzie odbywały się sądy boże- miejsca przed wejściem do katedry: placyki gdzie odbywały się pojedynki sądowe; dwór
książąt (turnieje rycerskie miały charakter rozrywkowy); klasztor lub jego obejście lub plac;

- przedstawiciele zakonów nie mogli się pojedynkować między sobą, z reguły nie opwinny kończyć się śmiercia

- wyspa, łaka

- czas do stawienia się na pojdeynku: 40 dni

- księga elbląski – 14 dni (krótko)

- pory dnia: rano, w godzinach przedpołudniowych, o brzasku
- w prawie polskim: powinni stawić się przed 1 (niestawienie – pokonanie przeciwnika- walka na śmierć i zycie
- do 1215 w pojedynkach brał udział kler katolicki

- księża – uczestnicy I krucjaty ubierali się w xbroje

- schyłek XI wieku – niema rycerzy
- pojedynek pomiędzy Kazimierzem Wielkim a Janem Luksembmurskim (zginął w bitwie pod Crecy)
- 1348 – pokój w namysłowie
+ Fotmalnie w 1215 k. katolicki...
- nieszkodliwe środki, inwczej w procesie świeckim
- w sądach świętych zakazano środków irracjonalnych
- pojedynki sądowe zamieniane na sądowe
- Ingamr Berbgman – pojedynek sądowe zamieniony na szachy
- zakazywano gry w kosci i karty, ale nie w szachy - Ludwik IX
+ kto się mógł pojedynkować: czasem nawet kobiety, nie mogli pojedynkować się małoletni ludzie nie jednajkowego pochodzenia;
rzadko dopuszczano do pojedynków; trendowaci nie mogli się pojdynkować

- nie można się było pojedynkować w błachych sprawach

+ Ludwik IV we Francji musiał

- 1265 – zakazano pojedynków sądowych w Anhlii

1396 toku – przysięga oczyszczzająca
- przysięgi oczyszczająca, uwalniajacąac
- relikwiarze – czasu średniowiecza
- przysiega – w sposób w jaki przedstawiali sędziowie: poczytel – pomyłka
- w polsce pojedynek sądowy odbywały się dosyć długo
- pojedynki sądowe w Polsce- regale książęcę
- sąd – miejsce w którym odbył się sąd boży
+ Miejsca obdarzone prawem azylu:
- pojedynek – forma konfrontacji
- miejsca objęte prawem azylu – człowiek dotknięty oskarżeniem udawał się w miejsce objęte azylem

 system kar kompozycyjnych
 Mir (pokój)

 Osobowy – osoby w których towzarzystwie nie goroziła żadna odpowiedzialność karna
 Biskup – jego obecnośc powodowałą wyłączenie spod wymiaru sprawiedliwości (król, władca,

papież)

- mir rzeczowy – miejsce w obrębie którego jeżeli się ktoś znalazł – korzystał z dobrowolności

- cmentarz i droga publiczna

- mir mieszany – związany z osobą jak i z miejscem: chłop orzący pole

8

Mateusz Popiel

Archeologia prawa #6 – poniedziałek 04.04.11

+ Pielgrzymki ekspiacyjne, miejsca związena z publikacjami aktów prawnych
- luwr – kodeks hammirabiego – kodeks pisany na bazaltowym słupie – siedzące bóstwo i stojący król, zachowany w całości, prawo
starożytne – metoda talionu, kary odzwierciedlające
- most poneveggio – wchodzona na środek mostu i ogłaszanu akty prawne
- najstarszy budynek uniwersytecki – Bolonia – tablice z aktami prawnymi dotyczącymi uniwersytetu w Bolonii – podstawowe
akty prawne dotyczące uniwersytetu (1120), akty te momentami zabawne/ idiotyczne
- Annani – zamach na Bonifacego VIII
- Piotrków Trybunalski – obrady trybunału koronnego
- Lizbona – budynek parlamentu portugalskiego
- Forum Romanum – publikacja róznych przepisów prawnych, ustawodawstwo XII tablic
- miejsca zgromadzeń stanowych prowincjonalnych
- parlament Budapesztański
- zamek Piotrkowski – obradował tutaj pierwszy sejm walny
+ nadużycie prawa azylu, pojedynek sadowy: kamień sądowy
- pewne pozostałości prawa azylu funkcjonują do dnia dzisiejszego, prawo azylu w starożytnej Gracji i Izraelu – w świątyniach,
zwykły człowiek nie powinien dotykać ołtarza, ale ktoś kto go dotknął był w azylu
- Izrael – 6 dodatkowych miast pokoju, tylko niektóre przestepstwa mogły być chronione prawem azylu
- Tomasz Becket, św Stanisław, Nysa – niezastosowanie prawa azylu
- synod w Clermont (1095) – z prawa azylu mozna było skorzystać przy okazji przydroznych kapliczek
- Sudeibnik Stefana Duszana – miejsce azylu – siedziba panującego
- Polska – 1298 Władysław Łokietek – siedziba kupców Lubeckich – azyl
- miejscem azylu także miejsca odbywania sądów, mieszkania sądów, ławników
- Racibórz – ugoda – tablica wotywna
- górny śląsk – kapica wotywna
- miejsce rozejmu w Sztumskiej Wsi posłów polskich i szweckich (podział inflant i prus)
- latarnie umarłych – ostrzegały przechodnia przed wkraczaniem na teren specyficzny, gdzie można było zachorować, gdzie
wywoływane były choroby (np. róg Mikołajskiej i Kopernika)
- ziemia święta – Izrael, miejsca gdzie obowiązywało prawo azylu, znaki własnosciowe,
- Akka – druga stolica królestwa Jerozolimskiego
- siedziba Joanitów
- tunel Templariuszy
- nawsie – przylegające budowle do drogi, za nimi rozłogia, odległośc jednego miasta od drugiego – 20 km
- stolica zakonu krzyżackiego – Monfort (Galilea)
- mury Akki/ Safet – na północ od jeziora galilejskiego – ruiny twierdzy templariuszy
- krzyzowycy – porty w Jafie, Cezarei
- siedziba królów jerozolimskich w Jerozolimie, siedziba SN któlestwa Jerolozlimskiego
- Akka – karawan Serain – miesce azylu w prawie muzułmańskim – odpowiednik naszego miru drogowego
- komora celna – komora celnika (4 na 3 kroki), pobierano tam różnego rodzaju opłaty
- Chrystus narodził się w Grocie, zdrada Judasza w Grocie, Jezus nocował w grotach
- dom św Piotra - Cezarea nadmorska – płyta, Żydzi nienawidzili Piłata, miejsce azylu – świątynia Jerozolimska, w
- tradycji piłat ścięty za wyznawanie chrześcijaństwa
- pasowanie na rycerza
+ miejsca pielgrzymek karnych:
- głównym takim mijescem pełniła zmienia święta, potem Betlejem (miejsce koronacji królów Jerozolimskich); pielgrzymki karne//
latryny w Akkce // zalany zamek zamku templariuszy – Dżudin // Tabga, Kafarnaum, Magdala – kamień na którym Chrystus po
zmartwychwastaniu powitał swoich uczniów // krajobraz pustynii Judzkiej
- Kana Galilejska – kosciół, Chrystus przebywał tam kilka razy, stongwie na zydowskie oczyszczenia// kosciół pod wezwaniem ś
Bartłomieja// wjaz do Nazaretu – wzgórze straceń // Nazaret – matka boska // przerobiona pieczara – dom matki boskiej w Nazarecie

9

Mateusz Popiel

// wnętrze kościoła krzyżowców // skała straceń w Nazarecie // armagedon – gdzie się odbędzie sąd nad wiatem // Nain –
wskrzeszenie młodzieńca i góra Tabor // światynia Jerozolimska i ściana płaczu // muristan – główna ulica Jerozolimy // znaki
własnościowe krzyzowców // insygnia władzy - krzyz Jerozolimski, ostrogi symbolem władzy // miejsce prowadzace na Golgotę –
certyfikat że tam byli // Jerozolima

Archeologia prawa #7 – 11.04.11

Wycieczka po Krakowie

Archeologia prawa #8 – 18.04.11

- kuny – kościół Mariacki, miejsce na Goldzie – na rynku odbywały się ceremonie hołdów lennych, miejsca wykonywania kary
śmierci
+ miejsca wykonywania kar
- miejsca publiczne, gdzie miała obowiązywać zasada ogólnoprewencyjna (generalna)
- do połowy XIX wieku były to miejsca ogólne, Miechów – egzekucja na rynku, egzekucja koniokradów; kraje islamskie – publicznie,
np na boisku piłkarskim
- cel: odstraszenie potencjalnych sprawców przestępstw
- mapa Hindenberga – wolne miasto pszczyńskie – miejsca związane z poszczególnymi wioskami, szubienice
- dziejopis Żywiecki: na terenie wsi beskidu żywieckiego umieszczano zbiorowe szubienice, aby karać zbójów
- szubienica w Miechowie – na rozstaju dróg (na Warszawę, karczma)
- Grecja – zrzucano ze skały zwanej „Małym Knyksem”
- Rzym: skała Tarpejska – przestępców politycznych zrzucano w przepaść
- Grecja: droga z Aten do Pireusu - przy drodze wykonywano egzekucje
- Sparta: nie było murów obronnych (brak murów nie jest problemem bo są mężni) – na obrzeżach miasta
- Ateny: rynek – Agora
+ kwalifikowana kara śmierci – ukrzyżowanie (dla nieobywateli Rzymskich) – była to kara stosowana przez Fenicjan
(Kartagińczycy) – (Agonia Chrystusa po biczowaniu – 3 godziny, smierć nastąpiła na skutek pęknięcia serca)
- krzyżowanie także przy traktach handlowych (Rzym – Via Appia)
- sułtan Saladyn (krzyżował nauczycieli na bramach miejskich)
- książe Bolesław Krzywousty, rząd komunistyczny w czasie wojny domowej w Hiszpanii
+ Izrael – za bramą gnojną (stacja VIII – dwa filary, gdzie siedzieli urzędnicy Sanhedrynu, wzgórze Golgota (miejsca po dawnym
kaminiołomie gdzie krzyżowano ludzi), kamienowali też tam ludzi
- Golgota – rów gdzie wrzucali ludzi a potem kamienowali
- dwie kary śmierci w Izraelu – krzyżowanie i kamienowanie
+ kamienowanie – kwalifikowana kara smierci – stosowana współczesnie w krajach muzułmańskich
+ spalenie na stosie
- w Krakwoie: w poblizu klasztoru norbertanek na salwatorze w poblizu Wisły i plac w pobliżu kościoła Mariackiego (8-10
metrów od wejścia)

- za przetapianie monety, herezje, czary

- Miechów: palono na stosie na rozstajach dróg
- Turek: spalono na stosie heretyka i przy okazji spaliło się całe miasteczko
- przestało obowiązywać spalenie w 1778 w RP
- 1314 – spalono mistrzów templariuszy we Francji
(smierć na stosie najczęściej przez zaczadzenie)
- spalenie Joanny d’Arc
+ chłosta smiertelna: armia Rzymska, kara decimy (co 10 skazywano na śmierć w razie neiposłuszeństwa)
- starozytny izrael: kara chłosty w koszarach (Emaus, Jerozolima – słupy)
- miejsce chłosty – litos strotos (kamienna posadzka), gabbata (po hebrajsku) – miejsca były wybrukowane; nieco wyżej pałac
piłata
- ukoronowanie cierniem – żołnierze grali na kamiennej posadzce – gra w króla (podobnie jak gra w klasy)
- chłosta smiertelna głównie w armii rzymskiej
- piłat: „ubiczuje go i uwolnie” (nie miała być to kara smierci, zakłądał, że innej kary nie będzie

10

Mateusz Popiel

+ Średniowiecze: miejsca egzekucji przy wjazdach do miast (drzewo szubieniczne – okrucieństwa wojny 30letniej)
- miejsca szubieniczne w średniowieczu przy wjeździe do wrocławia (św Jadwiga ratowała skazańców – pracowali przy budowie
klasztoru)
- pale przy drogach – wbijano na nie ludzi lub ścięte głowy (np Most Karola w Pradze – głowy ludzi wbite na pale i stawiane na
moście)
- w poblizu dróg publicznych – koła egzekucyjne (ludzi wplatano w szprychy)
+ kara utopienia (najczęściej głęboka fosa)
- św. Jan Nepomucen – kamień młyński i wrzucono go do Wełtawy
- Ciemna – pławiono czarownice
- Lipowa koło Żywca – topiono, skazano dwie kobiety na pławienie w koszarawie
+ Szafot: kara obcinania kończyn
- Tower lub ratusz w Londynie: panowanie Elżbiety I – jeden z pisaży miejskich skazany na smierć za piszanie paszkwili:
- Francja: zakazywano człowiekowi skazanemu na karę mutylacyjną zamieszkiwania na terenie księstwa
- obcinanie kończyn w Anglii za uprawianie lichwy
+ kara kastracji: Mieszko II, stosował Bolesław Chrobry, różne przestępstwa

- odpowiednik dla kobiet obcinanie nosa (słowianie: warg sromowych)

- Niemcy, Polska: kara mutylacyjna pod pręgierzem
- w środku sukiennic: nóz oszelmowanie – wykonywanie kar mutylacyjnych
+ kara ścięcia – karą szlachecką
- najczęściej na rynku, ścięcie karą z użyciem miecza
- zbiorowa wielokondygnacyjna szubienica, drzewo egzekucyjne
- kara ścięcia wykonana na księciu opolskim – Mikołaju II
- prośba o ułaskawienie – św. Jadwiga, sama też ułaskawiała
- pal szubieniczny – Komaro na węgrzech
- Wenecja – most na rzece
- szafot w Tower – z uzyciem topora (ścinanie Karola I)
- wieszanie, wbicie na pal, ścięcie mieczem – wojna 30letnia
- strappado – umieszczano ze związanymi rękoma i podciągano do góry – wyrywanie stawów (podciągano na linie za ręce z tyłu,
podciągano i opuszczano szybko co powodowało wyrywanie stawów)
- zbiorowe szubienice w Pradze
- Wenecja – piacetta – miejsce ścięcia mieczem, pałac Dożów
- Asyż – miejsce piekielne, miejsce diabła – obecnie bazylika św Franciszka – miejsce ścięcia
- Paryż – ścięcie mieczem – plac de Gref – siediba prewota

- plac inwalidów i plac zgody, także na terenie więzienia Bastylia

- więzienie Tower: ścięcie – np. Tomasz Becket – patron prawników
+ palenei na stosie – poza murami miasta, np. palaccio veccio w Wenecji
- Norwegia: kara smierci nad brzegiem morza na granicy przypływu – głazy ofiarne
- Flandria – ścinano na moście zamkowym

Archeologia prawa # 9 – 09.05.11

+ Cel kar ogólnoprewencyjny – odstraszanie. Zmiana pod wpływem oswiecienia – Cesare Beccaria – o przestepstwach i karach
Całe średniowiecze – zasada ogólnoprewencyjna
Rynek – wykonywanie kary śmierci – przy kościołach – kuny (przy bocznym wejściu do koscioła mariackiego)

- Kara smierci w Krakowie – na przeciw księgarni Matras przy więzieniu
+ kary mutylacyjne i inne
- w niektórych miastach przy pręgierzu ( w Krakowie był jeden pręgierz, obecnie w Mydlnikach)
(Miechów – 4 pręgierze)
- place targowe przy rynku (w Krakowie Kleparz)
- Sobornoje Ułożenije – chłosta w murach więzienia – charakter niechańbiący
- wypędzenie z miasta – kara o charakterze publicznym

11

Mateusz Popiel

- Infamis – mozna go było bezkarnie zabić i można było otrzymać nagrodę (Samuel zborowski – banita, niesłusznie schwytany)
 Rynek i pręgierz
(Pilzno – rynek i kościół Farny i kaplica katowska)
+ Kary mutylacyjne – pod pręgierzami, pręgierz miejscem hańbiącym
- Gandawa – na moście zamkowym, obcięte kończyny przybijano do drzwi katedr
- truncatio – obcięcie członków
+ miejsca wykonywania kar pozbawienai wolności:
Trstena (Trzciana) – więzienie, które kiedyś wykopali chłopi – do dołu wrzucano sprawców, potem zadaszone  unikat, bo
generalnie więzienia znajdowały się w budynkach, w wierzach

- kara wierzy: kara wierzy górnej (kara szlachecka, niechańbiąca, skazany mógł mieć słuzbę) lub dolnej (kara śmierci
tak właściwie, szczególnie w zimie – srawca schodził do lochów i tam siedział)  sprawca dostawał także klucze, zasięście
w wiezy z udziałem urzednika sądowego

- więzienia – posiedzania sądowe
- wielkopolska – doły
+ Kary pozbawienia wolności polegające na zsyłaniu na najcięższe prace

- czasami zsyłano do kopalń, czasem na wyspę, Rzymianie zsyłali na wyspy Liparyjskie. Anglicy zszyłali do Australii;

Hiszpanie wysyłali do Afryki i na wyspy Kanaryjskie i na Filipiny; Rosja – na Syberię (wymienia jako karę kodeks kar głównych
i poprawczych)

(Miechów – chłopiec ukradł kurę  zsyłka na Sybir, ale wyrok uchylono)

- Polaków po powstaniu listopadowym zsyłano na Kaukaz

- Galery – stosowali Turcy, książęta burgundi, Francuzi wobec cyganów
+ Budynki mające znaczenie dla prawa:

- siedziby służb międzynarodowych (np. Pałac Ligii Narodów w Genewie, budynek komisarza WMG w Sopocie, siedziba
międzysojuszcziczej komiscji Górnego Śląska w Opolu 11.02.1920 – 15.06.1922; siedziba ONZ w Nowym Yorku)
- siedziba władców, obecnie połowa historyków twierdzi że rolę stolicy pełni Poznań (siedziba biskupa, pochówek królów);
stolicą państwa w średniowieczu miejsce gdzie stacjonował władca

 Pallatia (Kraków, Gniezno, Poznań, Wrocław, Legnica, Płock)
- zjawisko podróżującego krola- rex ambulans

- ostatnim podróżującym królem – Kazimierz Jaggielończyk

+ Siedziby włądz państwowych/ budynki:
- pałac Monreale (k/ Palermo na sycylii) – ogromny pałac królów sycylijskich
- Wenecja – pałac Dożów (gigantyczne więzienie i siedziba włądz miejskich, siedziba 6 sądów republiki weneckiej
- św. Wawrzyniec – przypieczony na ruszcie/ kracie
- pałac na Hradczanach – do dzisiejszego dnia siedziba prezydenta Czech
- Węgry – zamek w Budzie
- Litwa – zamek w Trokach (zamek na wyspie)
- Francja – siedibą władz państwowcyh – wyspa La Cite
- Polska: zamki królewskie; zamek krolewski w Warszawie (wybudowany w sposób barbarzyński – z cegieł z innych zamków); Rawa
Mazowiecka (siediba skarbu, subrawa – niedaleko rawy – szubrawiec); Piotrków trybunalski – pierwszy sejm walny; Wawel –
najstarsza w Polsce budowla murowana, najstarsza budowla kamienna – kościół NMP – „Wawel zaginiony” – Pallatium: kościół
zbudowali Czesi; zamek królewski w Warszawie (tylko jedna część w oryginale – siedziba Senatu)
- Turyn: niedaleko katedry
+ Siedziby organów uchwalajacych:
- Rzym – budynek Senatu: kuria Julia
- Anglia: rózne miejsca, w XIV wieku – pałac Westminsterski (Izba Lordów – biała komnata; Izba gmin – malowana komnata
- Francja – Stany Generalne: Tours, Blois, od XIV wieku w Paryzu (najpierw w pałacu La City)
stan I: hotel Saint Paul; duchowieństwo: kaplica Saint Chapel; stan III: ratusz po drugiej stronie Sekwany; czasem obradowali
wspólnie: zakon Augustianów; obradowały też w Poitie, tuluza
- Niemcy – nie było stałego miejsca, stolic było wiele; głównie Norymberga

12

Mateusz Popiel

- Rosja: Pałac Granitowy na Kremlu
- Czechy: zamek na Hradczanach: sala Władysławowska
- Polska: Piotrków Trybunalski, Warszawa, Kraków, Radom, Gołąb
 odrebne budowle parlamentów powstawały stosunkowo póxno – w XIX wieku (wiele wynalazków, pojawia się pojęcie obywatela.
Specjalne budynki parlamentarne: Wiedeń, Budapeszt, Berlin (Reichstag)
+ Budynki i pomieszczenia sądowe:
- Żydzi – Sanchedryn: niedaleko świątyni Jerozolimskiej – kościół Ingallicantum (kosciół zaparcia świętego Piotra); skała Golgoty:
kamienowano ludzi w rowie i krzyżowano ludzi w kamieniołomie
- Francja: 1819 – budowa siedzib sądowych, ale sądzono w kościołach
- Anglia: sąd w Londyńskim Tower: „wielka sala”; sądy Westminsterskie w Tower: sad kanclerski; sąd ławy królewskiej, sąd spraw
pospolitych, sąd szachownicy (w tym sad izby gwiaździstej)
- Francja – Parlament Paryski – LA Cite na Sekwanie („złota izba”). Izby Parl. Paryskiego: Izba Karna (izba wieżyczki), osobne
sądy wyższe: siedziba izby obrachunkowej, osobna izba skargowa, izba mennicza
Poitie – siedziba specjalnego sądu: Sala Straconych królów – sprawy karne związane ze zdradą stanu
- Pałac Ligii Narodów – Stały trybunał Sprawiedliwości międzynarodowej
+ Archiwa:
- tolos w Starozytnych Atenach: wazne materiały, archiwalia
- Rzym – archiwum, zbiory w układzie chronologicznym w tym ustawa XII tablic
- Hiszpania: Simoncas k/Valladoid
- Francja – pałac w Luwrze
- Anglicy – w Tower – wierza klejnotów
- Polska: regalia na zamku Wawelskim; archiwum – na Wawelu; archiwa parlamentarne w Warszawie
+ budynki jurysdykcji (sądzenia) panów feudalnych:
- wynikało to z prawa lennego
- zamki owych panów
- zamek Durnsein książąt Austriackich
- Słowacja: Czachtice
- wierza mieszkalna w Siedlęcinie: najstarsze malowidła o charakterze świeckim
+ budynki jurysdykcji koscielnej:
- budynki papieskie: bazylika świętego Jana na Lateranie: najwazniejszy budynek chrześcijaństwa, obecnie Rota Rzymska
(najwyższy sąd d/s rozwodowych)
- pałac papiezy w Awinionie – szereg budynków w stylu gotyckim
- Węgry – Ostrzygom – koronacje królów węgierskich
- kapitularze – miejsca posiedzeń biskupów, a także obrady cechowe
Archeologia prawa #10 – 16.05.11
Narzędzia i urządzenia do wykonywania kar smierci
+ najważniejsze urządzenie – szubienica:

- Józef II kazał niszczyć narzędzi służące do wykonywania wyroków śmierci
- kara szubienicy – „kara drzewa”, źródła biblijne, Digesta – za zbiegostwo do armii wroga
- wielka brytania, ziemia święta – zrzucanie z pewnej wysokości  smierć poprzez złamanie kręgów szyjnych
- 8 sekund człowiek zyje po ścięciu
- Słowianie – szubienica dwusłupowa
- prymitywne narody – wieszanie na gałęziach drzew (np. we Wrocławiu – legenda o św. Jadwidze)
- człowieka którego wieszano lub ścięto nie można było wieszać na cmentarzu (wyjątek – Wierzynek i kościółek ściętych na
św. Gertrudy)
- alienaci – ludzie wyobcowanie ze społeczeństwa
- galgenbergi – góry straceńców, góry szubieniczne
- wejście od bramy floriańskiej – szczątki ludzkie
- w niektórych miejscach pozostawiano ludzi na szubienicach tak długo aż przegnił sznur

13

Mateusz Popiel

- 300 budynków na rynku krakowskim
- „gorące prawo” – można było od razu osądzić oskarżonego
- czeladnicy – „majstersztyk” – prace mistrzowską, dyplomową. Miecznicy – miecze katowskie; Cieśle – szubienice, bo
ciesle nie chcieli ich wykonywać.
- kara szubienicy – najczęściej stosowana za powazniejszą kradzież; zawsze miała charakter hańbiący. Ostatnia taka kara
w Polsce przy więzieniu Montelupich. Czasami orzekano także za zabójstwo (we włoszech – Cremona, Pistoia). Kogo
wieszano: chłopów; kobiety nie wieszano  najczęściej je topiono, a w drodze łaski ścinano im głowy, [albo zakopanie w
ziemi i przebicie palem (kara w sobornoje ułożenije za spedzenie płodu)]

- we Francji w XVII wieku wieszano małoletnich (lata sprawne 14 – 16 lat – normalnie odpowiadał)
[II poł. XIX w. Miechów – wyrok na 11 latka za kradzież kury na wywóz na Syberię]
[zwyczaj częstowania alkoholem przed rozprawami – Rosja; sprawa karna za zwymiotowanie na ukaz carski....]
- we Francji Ludwik XIV wprowadził zwyczaj, że małe dzieciaki wieszano za pachy na szelkach i po godzinie
zwalniano do domu
- chłopiec podpalił szkołę i spaliło się miasto – skazano na smierć ojca

- typy szubienic:

- gałęzie na drzewach
- szubienica słupowa (do pionowego słupa przybijano belkę) – klasyczna szubienica, szubienica jednosłupowa,
jednopalowa, szubienica kolanowa
- zły krzyż / mala crux
- dwusłupowa
- pal szubieniczny (Szekes na Węgrzech – oryginały, muzeum tortur)
[św. Jadwiga ułaskawiała ludzi i wysyłaął do budowy klasztoru
- trójsłupowe szubienice (najczęściej w Skandynawii, Austrii)
- Filip IV Piękny – egzekucja templariuszy  piętrowa kilkukondygnacyjna szubienica, mozna było powiesić 60kilka osób;
Tomple (templum) – siedziba zakonu templariuszy – więzienie

- budowa:

Część podziemna (zapadnia) i nadziemna

- na szubienicę potrzebna zgoda monarchy, gdy jej nie było wyroki wykonywano w sąsiednich miejscowościach
- urzędnicy odpowiedzialni za należyte utrzymanie szubienicy – kaci
- hrabiowie we Francji – obowiązek wystawianai czterosłupowych szubienic
- czasami przymocowywano same kończyny
- garotta – skazanego sadzano przy słupie do której przymocowywano coś w rodzaju kuny i dokręcano kune do momentu aż
człowieka uduszono; stosowana przez hiszpanów w Nowym Świecie, wykonano po raz ostatni w 1832
- strappado – podciąganie za ręce związane z tyłu, czasami przywiązywano ciężarki, podciągano a potem zrzucano co
powodowało wyrywanie stawów, s średniowieczu wobec templariuszy; zachowana w Mantui; mogła być to też kara
stosowana wobec złodziei, żołnierzy (w czasie zrzucanai strzelali do niego), wobec recydywistów (relapsi), prostytutek
- szafot – pomost na którym wykonywane były egzekucje

- szafot Krakowski – tam gdzie pomnik Adama Mickiewicza naprzeciw kamienicy szarej, został rozebrany w I poł.

XIX w. – ostatnim na którym wykonano – ksiądz Dziewioński (ścięty)

- dwa zachowane: jeden na dziedzińcu Tower; były szafoty też kamienne o średnicy 3 metrów – w Moskwie na
placu Czerwonym (Czerwony bo Piotr I kazał porąbać swoich żołnierzy – kilka tysięcy)
- szafot był platformą, posiadał drzwi posiadał schody, w poblizu sterta piasku lub trociny

- ścinano także na pniu – pnie egzakucyjne (zachowany jeden w muzeum miejskim miasta Warszawy), pień egzekucyjny (Grecja,
Anglia, Warszawa)
- miecz katowski – nie miał ostrza
- krzesło egzekucyjne – tam też ścinano – wiązano z tyłu ręce i ścinano
- czasami ścinano w pozycji klęczącej – Japończycy (miecz Katana)
- Gilotyna – znana od średniowiecza, kara znana w Szkocji i tam powstałą a nie we Francji, przez doktora Gillotine udoskonalona (w
czasie rewolucji francuskiej gilotynowano po 300 osób)

14

Mateusz Popiel

Archeologia prawa #11 – poniedziałek 23.05.11

1. Kiedy pojawiła się archeologia prawa, kto jest uważany za twórce archeologii na świecie i w Polsce
2. Definicja archeologii prawnej
3. Nie – cechy zew i wew.
4. Występowanie zabytków – pojedyncze sprzężone ze sobą zespoły zabytków
5. Podział ze względu na cechy zewnętrzne: materialne i niematerialne
6. Zakres rzeczowy o zakres czasowy
7. Systematyka zabytków – ogólnie
8. Obiekty o znaczeniu instramentalnym w stosunku do stanowienia i realizacji norm prawnych: zgromadzenia ludowe,

areopag, wzgórze pnyks, w Rzymie, Pola Marsowe, u Germanów, kraje germańskie, skandynawia, przykłady, wyspy
brytyjskie

9. Polska: wiece w polsce: in campo – pod gołym niebem; sejmiki: na cmentarzach w kościele. Sejm: I sejm polski – Piotrków.

Miejsca zwoływania synodów kościelnych:. Miejsca elekcji i intronizacji. Skandynawia – kamienne trony

10. Szkocki kamień przeznaczenia.
11. Miejsca skałdania hołdów lennych – gdzie takie hołdy lenne były skłądane. Kraków: kilka podstawowych miejsc: w jakich

miejscach wykonywane były hołdy lenne i wyroki smierci. Wiedeń – Plac centralny. Norymberga: Dom pierwszej prosby –
hołdy na rzecz cesarzy niemieckich

12. Miejsca publikacji aktów prawnych: Sposób komunikacji trwały (mur buletorium w Atenach, Forum romanum w Rzymie),

pośredni (woźny sądowy), doraźny (ogłaszanie banicji, proskrypcji upadłości – ratusz rynek, kościoły cmentarze – miejsca
gdzie się zbierają publicznie)

13. Miejsca odbywania sądów – ogólnie. Miejsca otoczone sznurem, pod gołym niebem, pokład statku, bramy miast
14. Pojedynek i pojedynkowanie się: np. pojedynek szachowy na śmierć i życie. Komu można się było pojedynkować a komu

nie

15. Miejsca obdażone prawem azylu. Mir osobowy (król, papież) rzeczowy (kościół świątynia, publiczna droga) i mieszany

(chłop orzący pole,). Miasta ucieczki w Izraelu – prawo azylu

16. Miejsca pielgrzymek karnych: mogło to powstać przy karze kompozycyjnej. W Polsce: święty krzyż, kościół na Skałce.

Czasami także jasna góra. Santiago de compostella. Włochy – Michelle Sant Angelo – ekspiacyjne pielgrzymki. Miasto
Osjak – Bolesław Śmiały. Ziemia święta – Jerozolima, święty grób, Nazaret, Betlejem – podróże ekspiacyjne, o charakterze
pokutnym. Góra Moungua (góra radości)

17. Miejsca wykonywanai kar: gdzie wykonywano kare smierci w rzymie: skała Tarpejska (tablica XII tablic); Gracjia –

Pnyks. Izrael – Jerozolima – za bramą gnojną

18. Średniowiecze. Pręgierz, szafot – zachowały się w Moskwie (kamienny szafot)
19. Budynki mające znaczenie prawne. Istnieją do dzisiejszego dnia: Pałac Ligii narodów w Genewie, Siedziba WMG w

Sopocie. Siedziba plebiscytu górnego śląska – w Opolu. Urządzenia i narzedzia służące do wykonywanie kar: rodzaje
(dwusłupowa, zły krzyż). Garrota (zdjęcie) – na czym polegała

Narzędzia służące do wykonywania kary śmierci
Miecz katowski: jak się odróznia od miecza sędziowskiego.
+ Topór i pień egzekucyjny (toporem ścinano w krajach kultury anglosaskiej; wyjątek – także w Niemczech, w Polsce bardzo
rzadko) Po raz ostatni ścięcie toporem – Rzesza niemeicka – ostatnio w 1945 w Berlinia.

- topór służył do kar okaleczających – Piotr I aby porąbać zywcem swoich poddanych

- dowód ikonograficzny w postaci drzwi gnieźnieńskich – prawdopodobnie Prusacy używali topora

+ Pień egzekucyjny – Warszawa, Muzeum Miejskie – pień katowski używany do XVIII w., chociaż ścinano głównie z użyciem
miecza
- topory katowskie – londyński Tower ( sciety nim Karol I Stuart)
+ Gwóźdź egzekucyjny – przypiinanie odciętej głowy lub innej części ciałą do mostu, bramy, murów (scena przybicia gwoździem
także na drzwiach gniexnieńskich)

- kara przybicia odciętych głów do mostu do XVIII w.

- specjalne opłaty na gwoździe egzekucyjne

-gwoździe – nawet 40 cm

15

Mateusz Popiel

- w jednym kraju stosowano karę przybicia gwoździem czaszki do mostu lub nawet do drzewa- Ruś

- zachowane np w Lundzie w Szwecji

- Arma Christi – gwóźdź od ukrzyzowania Jezusa (np. w Mediolanie)

- gwóźdź UJ z Bykowców/k. Piotrkowa

- gwoźdźmi przybijano uczesntników defenestracji praskiej i protestantów spod Białęj Góry

+ Pałka/ Maczuga:

- straszna kara, pojawiła się w VIII w pne – rozbijanie głowy maczugą
- w Europie – rozkładano na kole i kat uderzał w nogi, łotrom na krzyżu połamali golenie aby nie mogli oddychać

- wykonywana głównei w Skandynawii (Dania, Szwecja)

- św. Jakub mniejszy zatłuczony maczugami

+ koło egzekucyjne:

- Thersiana – egzekucja zaczynała się od nóg
- łamanie kołem: skazanego rozkładano na ziemi, a potem z wysokości szafotu zrzucano duże koło (zachowane np. na
Węgrzech)
- wszystkie miasta w Polsce które miały prawo miecza (mogły wykonywac kary smierci) – łamały kołem
- Mako na Węgrzech po raz ostatni w 1810 (łamano kołem)
- kilka kół zachowanych: Gratz, Salzburg, Wiedeń
- w Polsce najpopularnijsza kara łamaniem kołem w Wielkopolsce (najczęściej wykonywana)
- zbiór prac sądowych Andrzeja Zamoyskiego przewidywał karę łamania kołem
- budowa koła miała charakter hańbiący – zmuszano kołodziejów
- Kobylin w Wielkopolsce – ustalano specjalne stawki za karę wykonywania karę kołem

+ kamienie egzekucyjne:

- kamienie służące do ukamienowania
- Lech Falandysz: kamienie, którymi kamienuje się współczesnie kobiety muszą mieścić się w ręce, smierć nastepuje po 45
minutach a nawet do pół godziny
- stosowanie: margrabia czeski Otto sugerował tą karę wobec fałszywych oskarzycieli, Aragonia, Szwecja wobec kobiet za
zabójstwo męża
- w Polsce – wobec podpalaczy na śląsku w XII w.; wobec osób oskarżonych o zdradę
- święty Szczepan diakon – potrafił wybaczyć w chwili egzekucji swoim prześladowcą (kamień z jego egzekucji
przechowywany w skarbcu katedry w Halbenstadt)

+ pal egzekucyjny:

- wymyslili Turcy i ludy turskie
- wykonywanie w transylwanii – hrabia Drakula (Vlad IV Tepes) – wbijanie na pal Turków; wbijał na pal od 200 do 300
Turków jednego popołudnia
- najczęściej drewniane, ze szczególnym okrucieństwem – od góry stępione;
- wzgórze lasoty koło TV Kraków – wykonywanie kary śmierci, wbijanie na pal – kara wbicia na pal bardzo popularna
- czym inym pal egzekucjny a czym innym pal służacy do wbijania w osoby zakopane w Ziemi (Sobornoje Ułożenije –
zakopywano kobietę do pasa i tak długo pozostawiano, aż umrze i kat przebijał serce osikowym kołkiem) – Wodzisław
Śląski – połowa XIII w.

+ worek do topienia/ kara utopienia:

- kobiety najczęściej topiono (w starożytnym rzymie worki ze skóry wołowej i następnie wrzucano tam różnego rodzaju
zwierzęta – POENA CULEI
- znano w całej Europie
- stosowano w jednym przypadku jako ordalia – Austria - za kradzież ryb z sieci
- w Polsce topiono – w Motławie, w Wiśle, we Wrocławiu, w Krakowie w okolicach Salwatora
- 1599 – skazanemu na karę utopienia kazano ratować osoby tonące w Warcie, ale dzieki temu ratował zycie

+ hak do wieszania:

- często stosowana wobec rozbójników, Janosik palił fajkę w czasie hakowania;

+ kara beczki:

16

Mateusz Popiel

- do wnętrze beczki wbijano gwoździe i wsadzano skazańca, a nastepnie spuszaczo po terenie pochyłym

+ Kary okaleczające +
+ noże:

- nóż na środku sukiennic służacy do szelmowania (znajdował się w sukiennicach) – oryginalny skradziony
- stosowano wobec piratów i zbójników do darcia pasów

- darcie pasów – bardzo popularne w Polsce

- obcinanie ucha, języka (św. Andrzej Bobola – obcięto mu język)

- obcięcie nosa – Bizancjum

- wyłupywanie oczu – Ruś

- karakastracji – kronika Thietmara i słowianie
- Seitenstetten – XVI w. – na synodzie kościelnym odbywały się posiedzenia sądowe – podsłuchującą osobę – przybito jej
uszy do parapetu

- darcie ze skóry – św. Bartlomiej – na półwyspie indyjskim broniąc religii odarty żywcem ze skóry

- Mediolan w nawie bocznej – św. Bartłomiej po egzekucji

+ żelazne szczypce – dodatkowe udręczenie obok kary smierci; kobietom skazanym za dzieciobójstwo obcinano sutki

Archeologia prawa #12 – poniedziałek 30.05.11

PODSUMOWANIE (ikonografia):
Pytania opisowe i o charakterze ikonograficznym:
+ Krzyże pokutne:

„krzyże pokutne na ziemi wodzisławskiej i pszczyńskiej”
- rytuał prawny – na miejscu sprawca zostawiał krzyż: dwojaki charakter: kościelny (duchowny) i dodatkowo musiał coś
materialnego stworzyć

- część krzyży kamiennych nie jest pokutnym

- krzyże komemoratywne – kościół w Żywcu upamiętniejący ścięcie w tym miejscu małego chłopca

- różne rodzaje, to co je łączy – charakter kamienny

- krzyż z bolesławca na dolnym śląsku – miecz

- Bytom odrzański – 5 krzyzy pokutnych – wbudowane do wierzy kościelnej; łopata, miecz, kord

- unikat  zapamiętaj na EGZ

- charakterystyczne: wyryto an tych krzyżach narzędzie zbrodni

- czasem imię zbrodniarza – charakter hańbiący

- w miejscu gdzie ta zbrodnia nastąpiła, ogromna większośc przy drogach, na traktach handlowych

- Szer – załozyciel PTTK w Świdnicy

- Miechów – krzyż pochodzacy z XX wieku – nie jest pokutnym

- od XIV (XII), a ostatni wykonany w wieku XVIII

- najbardziej wysunięty na wschód – ziemia pszczyńska (wykwit kultury niemieckiej ius teutonicum)

- pręgierze – pręgierz gdański – wmurowany w ścianę wierzy, kara chłosty
- dziedziniec wiezienny w Gdańsku
+ kat:

- nie wiadomo jak kat wyglądał

- nie miał kaptura, nakrycia głowy

+ cela wiezienna
+ największa liczba pręgierzy – Portugalia

- pręgierz lizboński – 4 haki do których przytwierdzane były łancuchy – 4 podlegających karze chłosty

- pręgierze w prawie każdym mieście portugalskim

- Ariubarotta

+ osiołek – Toruń – pręgierz – kanciasty grzbiet – sadzano na nim i okładano kijami
+ Kraków: latarnia umarłych – charakter administracyjny – teren odgradzał cmentarz bądź miejsce gdzie byli trendowaci; z całą
pewnością latarnia jest przy Mikołajskiej, przy kościele św. Mikołaja  EGZ
+ Miejsca zawierania umów i pokojów:

17

Mateusz Popiel

- pomorze gdańskie – traktat pokojowy w sztumskiej wsi

- okolice górnego sląska – Gostyń – kaplica komemoratywne 1870

- miejsce zawarcia ugody pomiędzy Henrykiem IV Probusem a Tomaszem II – Racibórz- kaplica zgody

- wiezienia: kara wiezy górnej i dolnej

- Głogówek – stolica polski za potopu gdy przebywał tam Jan II Kazimierz

- Racibórz – wierza katowska – wierza wiezienna – przetrzymywano więźniów i przechodzili na egzekucje
- Trstena (Trzciana)- więzienei pod gołym niebem, dziura w ziemi, obecnie zadaszone, krata i wykopany dół, wiezienie
wiejskie pod gołym niebem

+ Miecze katowskie

- najczęściej pozbawione ostrza

- miecz katów oświęcimskich – muzeum miasta krakowa

- różne napisy
- miecze katowskie w dobrym stanie – pszczyna (kat na początku XVIII wieku dopiero, wykorzystywany w także w Żywcu)
– napis na głowni – recto faciento neminem teas – postepując dobrze nie obawiaj się niczego
- największa liczba mieczy katowskich – POZNAŃ – sprawnie działający
- Warszawa – miecz katowski miasta Warszawy- pieniek katowski

+ wykonywanie kary smierci:

- kodeks hammurabiego – bazaltowy słup – Luwr w Paryżu

- miejsca publikacji orzeczeń sądowych i orzeczeń prawa

- studenci prawa – bolonia

- krzesła egzekucyjne na Węgrzech
+ Rodzaje szubienic: dwusłupowe, wielokondygnacyjne
+ Strappado – fragment Theresiany
+ Wielokondygnacyjna szubienica w Paryżu, wieża Tomple (wierza więzienna – wyprowadzono z niej na śmierć Ludwika XVI i
jego rodzinę)
- ścięcie mieczem – podawano napój św. Jana
- kara powieszenia
- kara łamanie kołem
- kara wbicia na hak – wbicie na pal -na krzemionkach
- drewniany szafot – Tower, Kreml – charakter kamienny- wieziennie Durmstein – Ryszard Lwie serce tam przebywał
- szubienica – drzewa egzekucyjne – wrocław, pszczyna
+ miejsca związane z miejscami pokutnymi

- widok z góry oliwnej z widokiem na jerozolimę

- meczet omara i meczet al aksa, Wieczernik, bazylika św. Grobu, założenie zakonu templariuszy

Pręgierz przy którym biczowano chrystusa

- kościół św. Szczepana – miejsce w którym zabito św szczepana; miejsce w którym judasz iskariota powiesił się, obecnie też klasztor,
miejsce na stokach góry oliwnej na stokach cedronu
- cysterna – wiezienie Jezusa
- kamienne schody prowadzace do sądu najwyższego prowadzące do Sanhedrynu (sądu najwyższego) – I w. z czasów Jezusa, Jezus
szedł tędy do sądu zwanego Sanhedrynem
- całun turyński
- więzienie zamku templariuszy – baza armii izraelskiej
- siedziba pierwszego parlamentu włoskiego – Turyn
- czaszka św. Marii Magdaleny – pielgrzymki pokutne we Francji
- Bakczysaraj – sala poselska – miejsce spotkań hana krymskiego z posłami europejskimi
- IV rozbiór – Jałta – wielka trójka
- sala audiencyjna
- Polka pochowana – potocka, zakochał się w niej chan
- relikwiarz a obok miecz sędziowski

18

Mateusz Popiel

- miecz symbolem władzy i tylko udzielni władcy mieli urzędnika zwanego miecznikiem i miecznik niósł, miecz symbolem władzy
sadowej

- 2 miecze w Głogowie – mocno inkrustowane

- miecz katowski w nysie

- topór katowski w Tower – kraje kultury anglosaskiej
- gwóźdź egzekucyjny – 40 cm
- stół inkkiwzyjny
- kara darcia pasów – katedra w mediolanie – św Bartłomiej – patron rzexników
- Mediolan – katedra – tęcza – krzyż i architraw – ściągany tylko na odoracje krzyża
- przebijanie osikowym kołkiem – wodzisław śląski
- koło egzekucyjne
- Liptowski Mikulasz – Janosik – bohater narodowy słowacji
- Kajetany – miasto Siklorz k/ Peczu
- dyby
- kajdany krakowski
+ Miejsca straceń – Asyż – bazylika – wykonywano tam kary śmierci na wzgórzu – miejsce piekielne – pochowany św. Franciszek
- Oświęcim – wykonywano wyroki smierci – ostatnie tchnienie przed krzyżem
+ miejsca związane z publikacjami orzeczeń sądowych i
- Akropol w Atenach, wzgórze Aresa – sąd zwany areopag, Agora – publikowano prawo
- pagórki wiecowe na wyspie man
- pagórek w starej uppsali na terenie Szwecji, kamienei elekcyjne królów szweckich
- miejsce publikacji – katedra św. Marka w Wenecji
- miecze o charakterze koronacyjnym – miecz zakonu templkariuszy w Podzibozi kolo sieny
- miejsce I polskiego sejmu walnego – piotrków
- koprzywnica – miejsce synodalne
- Malbork – siedziba templariuszy
- Parlament węgierski
- Bolesław Kędziarzawy
- szopa elekcyjne – Michał Korybut Wiśniowiecki
- koronacja i kamienie władzy
- hołd pruski
- bazylika św. Piotra; konklawe i wybory papieży
- miejsce koronacji Karola wielkiego – bazylika św piotra
- Anani – siedziba papiezy na przęłowmie 13 i 14 wieku
- Forum Romanum – centrum zycia imperium rzymskiego
- Łuk Trajana – niewolnicy zydowscy niosący menorę
- skała tarpejska – zrzucano pzestepców o charakterze politycznym
- parlament portugalski w lizbonie
- rynek w piotrkowie – miejsce obrad trybunału koronnego
- kamień przeznaczenia szkocji
- wiece pod gołym niebem – z jednej strony duchownych a z drugiej świeccy
Mieszko i Matylda – król na kamieniu władzy
+ Zabytki archeologi prawnej – strappado – spuszczano z pewnej wysokości – wyrywanie stawów
- średniowieczny manhattan – 27 wierz
- dziwica norymberska – szafa z kolcami
- gruszka
- kabat
Maski hańby - człowiek musiał w masce chodzić
- krzesło inkwizytora

19

Mateusz Popiel

- taczki – kara przykucia do taczek – np. Walerian łukasiński
- dyby
- widełki inkwizytorskie
- lejki – tortura wody
- wariat czarownnic – coś jak pal
- kamienie hańcbiące
- kabat -

(ukr. z pers. kaba ‘płaszcz’) rodzaj krótkiego płaszcza z podpinką, czasem bez rękawów.

- łoże madejowe/ inkwizytorskie
- kamienie hańby
- znaki drogowe
- miejsce publikacji różneg orodzaju orzeczeń sądowych – stół sędziowski – kamienny krąg – Cavaleze we Włoszech
- miejsce publikacji orzeczeń w peruggi – ambonka wbudowana w kościół
- kuny w kościele mariackim
+ Zapamiętaj co wyżej, a oprócz tego, zestawienie napisów na mieczach katowskich: ten kto podjudza do morderstwa będzie
osądzony mieczem;