1

MALARSTWO KLASYCZNE WE FRANCJI

Określ czas trwania stylu. Określ źródła inspiracji klasycyzmu. Podaj głównych
przedstawicieli i ich dzieła, dokonaj analizy formalnej i treściowej.

Termin „klasyczny” i „klasycyzm” mają rozległe znaczenia. Określenie „klasyczny”

w dziedzinie sztuk plastycznych

odnosi się do dzieł harmonijnych, symetrycznych

i rytmicznych,

połączonych w taki sposób, że wywołują poczucie ładu, równowagi, spokoju

i powagi.

Za klasyczną uważa się sztukę statyczną, jasną i przejrzystą, raczej linearną

niż malarską, operującą prostymi formami o skromnych dekoracjach. Francuzi uważają

za klasyczny

główny nurt w swej sztuce XVII w., gdzie czołowym przedstawicielem

był Nicolas Poussin.

Nicolas Poussin cześć swojego życia mieszkał w Rzymie. Studiował teorię sztuki oraz

gruntownie poznał sztukę starożytną. Nie dziwi zatem fakt, że inspirował się sztuką antyczną,
a także dziełami Tycjana i Rafaela. Poussin był malarzem intelektualistą. Tworzył sceny

z mitologii greckiej i

rzymskiej odgrywające się w wyidealizowanej scenerii heroicznych

pejzaży. Środki formalne podporządkowywał treści, wierzył bowiem w dydaktyczne
oddziaływanie malarstwa. Jego kompozycje cechuje dyscyplina, precyzyjny rysunek

i

chłodna gama barwna. Do najbardziej znanych dzieł należą: Parnas (1626/27), Królestwo

Flory (1631) oraz Cztery pory roku (1660-64).

„Klasycyzm”

w węższym znaczeniu, jako kierunek w sztuce, nawiązujący do grecko-

rzymskich wzorów antycznych przypada na drugą połowę XVIII w. i początek XIX w.

(umowne ramy czasowe: 1750-1820).

Określany jako „neoklasycyzm” objął prawie całą

Europę i Amerykę Północną. Wyrósł z idei filozoficznych doby oświecenia odnoszących
się do praw natury i rozumu, ujętych w ramy racjonalizmu. Kierunek powstały w opozycji

do przepychu, dynamizm

u i niepokoju „przezłoconego” baroku. Odkrycia archeologiczne

m.in.

Herkulanum i Pompei na terenie Włoch fizycznie przybliżyły kształty sztuki starożytnej

klasycznego antyku śródziemnomorskiego. Głównym teoretykiem klasycyzmu był niemiecki

historyk sztuki J.J. Winckelmann.

Pomimo włoskich korzeni, głównym ośrodkiem sztuki była

Francja, a przede wszystkim Paryż, gdzie wyróżniamy jego trzy fazy: styl Ludwika XVI,

dyrektoriatu, empire'u.

Znaczny wpływ na rozwój sztuki w okresie klasycyzmu miały również

przełomowe wydarzenia społeczno-polityczno-gospodarcze takie jak Wielka Rewolucja
Francuska czy wojny napoleońskie. Napoleon Bonaparte, który przejął władzę

2

w

rewolucyjnym chaosie, a następnie koronował się na Cesarza Francuzów (1804),

wykorzystywał propagandowe znaczenie sztuki.

Malarstwo klasyczne realizowało tematykę historyczną, mitologiczną oraz

wsp

ółczesną- aktualną politycznie. Powrócił portret oficjalny, ukazujący człowieka

we

wszystkich przejawach swej działalności. Poważna tematyka miała pełnić służbę wobec

wszystkich obywateli i nieść treści klarowne: pouczające, moralizatorskie. Przedmiotem
alegorii nie były wierzenia religijne ani osoba panującego lecz pojęcia państwa, narodu,
wolności, cnoty. Powinno się kreować świat reform, racjonalizmu i równości między ludźmi.
Kompozycja tych dzieł oparta była na precyzyjnym rysunku, równomiernie oświetlona,
malowana z drobiazgowością. Dla malarstwa francuskiego, doniosłe znaczenie miała
twórczość Jacquesa-Louisa Davida oraz Jeana-Augustae`a-Dominique`a Ingresa.

Jacques-

Louis David słynny malarz dworu cesarskiego rozpoczął naukę u swojego

przyjaciela i doradcy malarza rococo Bouchera i kontynuował u znanego neoklasycysty

Josepha-

Marie Viena. W Rzymie studiował i kopiował dzieła sztuki antycznej. Owocem

tamtego

okresu była Przysięga Horacjuszy. Według przekazu Liwiusza, trzech braci

Horacjuszy, pochodzących z patrycjuszowskiego rodu rzymskiego miało rozstrzygnąć spór
toczący się między Rzymem a miastem Alba Longa, w walce z trzema braćmi Kuriacjuszami.

Obraz olejny przedstawia

Horacjuszy, którzy wyciągają ku mieczom ręce- symbol, że będą

walczyli do ostatniej kropli krwi. Włócznia skierowana w stronę światła (lewa strona

kompozycji)

, utożsamiana jest z nadzieją. Malarz zwrócił szczególna uwagę na ludzkie

namiętności począwszy od ukazania siły rzymskich bohaterów po rozpacz kobiet. Warto
zaznaczyć, że jedna z sióstr Horacjuszy była zaręczona z jednym, z Kuriacjuszy. Obraz

ten

jest znakomitym przykładem, że artysta niektórym tematom zaczerpniętym z antyku

nadawał współczesny wydźwięk. Przysięga Horacjuszy, odwołując się do starożytności
akcentuje obywatelskie cnoty oraz ideę poświęcenia dla ojczyzny. Dzieło artysty
charakteryzuje znajomość rysunku, który wybija się na tle kolorów. Zwarta, statyczna
kompozycja oraz podniosły nastrój opiewają idee bohaterstwa i patriotyzmu. Dzięki czemu
David stał się oficjalnym malarzem rewolucji francuskiej i jej rzymskich ideałów.

3

Przysięga Horacjuszy

Artysta

podczas Rewolucji był zwolennikiem Robespierre`a i przewodniczącym klubu

jakobinów. Z tego okresu pochodzi arcydzieło Śmierć Marata (1793). Marat zasłynął jako
dziennikarz i wydawca najpopularniejszej rewolucyjnej prasy oraz zasiadał w Konwencie.
Zamiarem malarza było ukazanie zamordowanego jako politycznej ofiary rewolucji. Dlatego
figura zmarłego ukazana była jak ciało Chrystusa w kompozycji Angela Bronzina Złożenie

do grobu

. Marat przedstawiony jest jak świecki Chrystus, umęczony za sprawę „nowej

religii”. Światło, które biegnie z lewej strony i wydobywa postać z ciemnego tła potęguje
dramatyzm sceny. Narzędzie zbrodni znajdujące się na podłodze kontrastuje z gęsimi

piórami-

orężem, którym Marat walczył w imię Rewolucji. W drugiej ręce trzyma list,

tak

jakby chciał pokazać, że nawet w obliczu śmierci nie rezygnuje z wyznaczonych sobie

celów.

Śmierć Marata

Po śmierci Robespierre`a, David znalazł się w więzieniu, dopiero opowiedzenie

się za Napoleonem doprowadziło artystę do sławy i zaszczytów. W 1804 roku został

4

mianowany jego nadwornym malarzem.

Wykonał monumentalne płótno Namaszczenie

Napoleona I i koronacja cesarzowej Józefiny, jedno z najwspanialszych oficjalnych

malowideł w dziejach sztuki. Po upadku Napoleona, malarz opuścił Francje i do końca życia
mieszkał w Belgii, gdzie powstały liczne portrety i kompozycje o tematyce mitologicznej.

Jean-Auguste-

Dominique Ingres był uczniem Davida. Szybko jednak wyzwolił

się spod wpływów mistrza. Ingres uznawany jest za najważniejszego reprezentanta

francuskiego neoklasycyzmu w

pełni realizującego zasady tego nurtu. Jego prace cechuje

statyczna kompozycja, linearyzm i stonowana gama kolorystyczna. Obraz

Kąpiąca się z 1808

roku świadczy o mistrzostwie jakie osiągnął w dziedzinie aktu kobiecego. Uwagę odbiorcy
dzieła przykuwają wyeksponowane, nieskazitelne plecy młodej kobiety. Wielka odaliska
(1814) to płótno, gdzie kobiecy akt stanowi pretekst do ukazania orientalnych materiałów

i

innych cennych rekwizytów. Nienaturalne proporcje kobiecego ciała oraz spłaszczenie

twarzy modelki p

rzywodzi na myśl prace włoskich manierystów.

Kąpiąca się

Wybitnymi dziełami są również płótna o tematyce religijnej Madonna z hostią (1841),

mitologicznej Jupiter i Tetyda (1811) czy historycznej

Wergiliusz czytający Augustowi

Eneidę (1812), a także orientalnej Łaźnia turecka (1862).

Ingres nigdy nie zdobył się na swobodę, żywość czy jedność, ale posiadał oryginalny

smak artystyczny oraz niezwykłą inwencję w komponowaniu scen, złożonych zaledwie

z kilku postaci.

5

Podsumowując malarstwo klasyczne, klasycystyczne, neoklasycystyczne było

statyczne, oparte na pionowych układach. Cechowało się widocznym konturem, chłodnym,
stonowanym kolorem, miękkim światłocieniem i gładką fakturą. Statyczna kompozycja miła
na celu podkreślać wzniosłość tematu dzieła. Wymienieni w pracy twórcy: Nicolas Poussin-

prekursor klasycyzmu; Jacques-Louis David oraz Jean-Auguste-Dominique Ingres w historii

sztuki uważani są za czołowych przedstawicieli tego kierunku.