F

aculty of

P

sychology

University of Warsaw

PSYCHOLINGWISTYKA

Barbara Bokus

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

2

Wykład 4. Rozwój funkcji językowych w ontogenezie

(orientacja pragmatyczna)

•

Teoria M.A.K.

Halliday’a

-

dziecięcy system językowy,

-

okres przejściowy między specyficznym systemem językowym dziecięcym

a systemem językowym dorosłych,

-

podstawowe makrofunkcje języka dorosłych;

•

Układ referencyjny aktywności komunikacyjnej

•

Podstawowe

zdolności w obrębie kompetencji komunikacyjnej

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

3

Główne tezy na temat rozwoju funkcji językowych

w ontogenezie

1. Początki rozwoju języka można interpretować jako uczenie się
zbioru funkcji.


2. Początkowo każda „wypowiedź” ma tylko jedną funkcję.
Każdy element języka to para TREŚĆ + EKSPRESJA
(nie ma poziomu formy językowej).


3. W II okresie dziecko zaczyna używać języka w funkcji
matetycznej

w celu uczenia się świata.

Język jest zaangażowany w identyfikację własnej jaźni
podmiotu (

widzę, słyszę…) i eksplorację pozajaźni

.

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

4

Główne tezy na temat rozwoju funkcji językowych
w ontogenezie

4. Równocześnie rodzi się funkcja pragmatyczna języka
(działanie w świecie za pomocą języka).


5. Powstanie funkcji matetycznej i funkcji pragmatycznej
prowadzi do rozróżnienia między językiem jako

sposobem

uczenia się świata

i językiem jako

sposobem działania

w świecie

.

6. Początkowo rozróżnienie między funkcją matetyczną
a funkcją pragmatyczną odpowiada podziałowi
-

wypowiedź

nie wymaga

reakcji otoczenia

-

wypowiedź

wymaga

odpowiedzi otoczenia

(uwaga: różne wzorce prozodyczne)

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

5

Główne tezy na temat rozwoju funkcji językowych

w ontogenezie

7. Faza II jest fazą uczenia się gramatyki, istotnej dla realizacji funkcji

matetycznej czy pragmatycznej.

8. Jednocześnie z gramatyką dziecko uczy się dialogu.

Dialog otwiera możliwości podejmowania nowych ról,

co z kolei wymaga powiększenia zasobów gramatyki

(tryb gramatyczny wypowiedzi).


9. Rozwój funkcji matetycznej jest motorem przyswajania

nowego słownictwa (charakterystyka i klasyfikowanie obiektów

i zdarzeń).

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

6

Główne tezy na temat rozwoju funkcji językowych

w ontogenezie

10. Gramatyka języka dorosłych bazuje na trzech makrofunkcjach

(ideacynej, interpersonalnej i tekstowej).

11. Ewolucja systemu językowego:

-

od systemu treści w języku (treść + ekspresja)

- przez proces generalizacji (f. pragmatyczna, f. matetyczna)
-

do abstrakcji (treść – forma – ekspresja).

12.

Funkcja informacyjna języka

Język przynosi środki pozwalające na tworzenie

NOWYCH treści (informacje) na podstawie treści starych (danych).

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

7

Halliday

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

8

Ogólne maksymy z teorii Hallidaya

I. Struktura języka jest strukturą potencjału znaczeniowego jako siatki

wyborów semantycznych.

II. Potencjał znaczeniowy jest społecznie uwarunkowany.

Sytuacja społeczna wyznacza bezpośrednio zachowanie mówcy,
który ma intencję zakomunikowania komuś czegoś.

III. Wybór w obrębie potencjału znaczeniowego determinuje

wybór formy gramatycznej z potencjału formalnego.

IV. Pomostem między semantyką a gramatyką są uniwersalne

makrofunkcje językowe:

- ideacyjna,

- interpersonalna,

- tekstowa

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

9

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

10

Układ referencyjny aktywności

komunikacyjnej

•

Badania dotyczące funkcji informacyjnej w narracji

•

A+ B+ A- B-

•

B - A- B+ A+

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

11

Realność psychologiczna kontraktu

ZNANE – NOWE

•

Struktura ZNANE - NOWE

•

ZNANE

– podmiot psychologiczny wg Hallidaya

•

Badanie psychologicznej realności kontraktu

ZNANE

– NOWE

•

Hornby

przeprowadził badanie z użycie

•

-

obrazka A: dziewczynki głaszczącej kota

•

-

obrazka B: chłopca głaszczącego psa

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

12

Realność psychologiczna kontraktu

ZNANE – NOWE

•

Badanym eksponowano zdanie:

Osobą, która głaszcze kota, jest chłopiec.

•

Procedura:
Ekspozycja zdania + (przerwa 1/20 sek) + obrazek A lub B

•

Badani popełniali więcej błędów,
gdy obrazek przeczył znanej informacji (obrazek B) 72%
niż wtedy
gdy przeczył nowej informacji (obrazek A) 28%

•

Teza: W procesie przetwarzania otrzymywanych informacji
ludzie weryfikują to, co traktują jako treść nową,
a biorą za dobrą monetę to, co podawane jest im jako znane.

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

13

U podstaw zdolności w obrębie kompetencji

komunikacyjnej

•

Umiejętność odczytywania intencji innych

•

Wychwytywanie wzoru w sposobach
komunikowania się z dzieckiem

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

14

Rozwijanie umiejętności

odczytywania

intencji

1/

zdolność do wspólnego z innymi skupienia się na przedmiotach

i wydarzeniach, które budzą obopólne zainteresowanie;

2/

zdolność do śledzenia uwagi innych osób i sposobów zwracania

uwagi na dalsze przedmioty i wydarzenia poza kontekstem
bezpośredniej interakcji;

3/

zdolność do aktywnego kierowania uwagi innych na zewnętrzne

obiekty poprzez wskazywanie, pokazywanie i inne pozajęzykowe gesty;

4/

zdolność do kulturowego (naśladowczego) uczenia się od innych

intencjonalnych działań, w tym działań komunikacyjnych opierających
się na intencjach komunikacyjnych (Tomasello, 2003, s. 3).

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

15

Zdolności u podstaw wychwytywanie wzoru
w sposobach komunikowania się z dzieckiem

Te zdolności pojawiają się stosunkowo wcześnie w rozwoju

osobniczym (część z nich jeszcze przed nabyciem wiedzy
językowej) :

1/

zdolność tworzenia spostrzeżeniowych i pojęciowych kategorii

„podobnych” obiektów i wydarzeń (patrz Wygotski, eksperyment
Sacharowa);

2/

zdolność tworzenia sensoryczno-motorycznych schematów

na podstawie powtarzających się wzorców percepcji i działania

(patrz Piaget);

S

ho

rt

t

it

le

of

he

presentat

ion

–

t

o

ad

d

in t

empl

ate

16

cd. U podstaw wychwytywanie wzoru
w sposobach komunikowania się z dzieckiem

3/

zdolność przeprowadzania analiz rozkładów najrozmaitszych

rodzajów sekwencji spostrzeżeniowych i behawioralnych;

4/

zdolność tworzenia analogii pomiędzy dwiema (lub więcej)

złożonymi całościami na podstawie podobnych funkcji niektórych
elementów (Tomasello, 2003, s. 4).

Te umiejętności (przytoczone za Tomasellem, 2003) są konieczne,

by dzieci mogły odnaleźć wzory w sposobach komunikowania się
innych z dzieckiem