F
aculty of
P
sychology
University of Warsaw
PSYCHOLINGWISTYKA
Barbara Bokus
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
2
Wykład 13.
Społeczno-kulturowe uwarunkowania języka.
Hipoteza relatywizmu językowego Sapira-
Whorfa
•
Kulturowe uwarunkowania dyskursu.
•
Społeczne aspekty posługiwania się językiem.
•
Kod ograniczony i kod rozwinięty. Kod formalny i kod
swobodny.
•
Postawy wobec języków. Język stereotypów.
•
Hipoteza relatywizmu językowego Sapira-Whorfa.
•
Argumenty za- i przeciw tej hipotezie.
•
Badania wewnątrz- i międzyjęzykowe nad związkiem
poznania i języka.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
3
Społeczno
-kulturowe uwarunkowania języka
•
Punktem wyjścia Bernsteina teorii stało się spostrzeżenie
Whorfa, że wpływ języka na myślenie i
zachowania komunikacyjne realizuje się nie tyle poprzez
tradycyjnie rozumianą gramatykę, co poprzez pewne całości,
obejmujące wiele elementów komunikacji, które w sumie
składają się na różne „sposoby mówienia”.
•
W każdym języku społeczeństwa rozwiniętego istnieje wiele
sposobów mówienia i owa wielość wiąże się ze strukturą
zbiorowości ludzkiej.
•
Założenie:
Określona forma relacji społecznej lub – ogólniej –
struktura społeczna generuje odrębne formy lub kody językowe,
a kody te przede wszystkim przekazują kulturę, czyniąc tym
samym koniecznym pewien typ zachowania (Bernstein, 1980, s.
90).
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
4
Społeczno
-kulturowe uwarunkowania języka
•
Dwa typy kodu językowego:
•
-
kod rozwinięty
: służy werbalizacji rzeczywistości w
ogóle i werbalizacji unikalnych doświadczeń jednostki
w szczególności (rozbudowane, odbiegające od stereotypu
konstrukcje zdaniowe, staranna selekcja leksykalna).
•
-
kod ograniczony
(zdania proste, powiązane z
sytuacją, przewidywalne). Intencję mówiącego przekazują
głównie środki niewerbalne. Kod jako funkcja roli społecznej
o dużej przewidywalności leksykalnej i syntaktycznej. Kod
efektywny w sytucji znanej.
[kod formalny, kod swobodny]
[kontrola ujawniana w języku – mowa regulacyjna:
kontrola imperatywna, kontrola apelatywna]
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
5
Społeczno-
kulturowe
uwarunkowania języka
•
Przykłady
Konwencje kulturowe otwierania i zamykania dyskursu
(np. rozmowa kupców z Senegalu, Clark, 1985, por. Kurcz,
2005)
Zapoznawanie dzieci z przysłowiami
(liberyjskie plemię
Kpelle,
patrz Cole, 1995, zob. Brzezińska, 2000).
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
6
Fundamentalny błąd atrybucji
Fundamentalny błąd atrybucji
Koncepcja Semina i Fiedlera (1988)
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
7
Język a myślenie
Język a myślenie
Język w relacji do myślenia i poznania można rozpatrywać
dwojako:
-od strony
uniwersaliów
(szukać ogólnych prawidłowości tej relacji,
prawidłowości ważnych dla każdego języka)
- od strony
różnic między językami
i wpływu tych różnic na procesy myślowo-poznawcze.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
8
Uniwersalia relacji myślenie-język
Uniwersalia relacji myślenie-język
Punkt wyjścia:
model procesu mówienia w ujęciu Levelta (1989)
Trzy poziomy:
KONCEPTUALIZATOR
FORMULATOR
ARTYKULATOR
Relacja między myśleniem i innymi procesami psychicznymi
realizowana jest przez strukturę przekazu, która
pośredniczy miedzy konceptualizatorem a formulatorem
wypowiedzi. Konceptualizator zwany jest też językiem
myśli (Fodor)
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
9
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
10
Język myśli a język werbalny (naturalny)
Język myśli nie jest werbalny, jest zarówno:
- bogatszy od języka naturalnego (można w nim wyrazić
każdą myśl, np. intuicję, mgliste przeczucie);
-
uboższy od języka naturalnego (jeden obiekt w języku myśli
może być w języku naturalnym wyrażony na wiele
sposobów).
Trzy stanowiska
Determinizm językowy
: Język wyznacza, determinuje myślenie (myśl
jest uwięziona w języku);
Determinizm poznawczy:
myśl jest wolna, można pomyśleć
o wszystkim i wyrazić to w języku, tworząc nowe słowa;
Język i myślenie są niezależne, ale wzajemnie na siebie wpływają.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
11
Hipoteza Sapira-Whorfa
Różnice między językami i wpływ tych różnic
na procesy myślowo poznawcze
Hipoteza Sapira-Whorfa
Wersja silna: determinizm językowy
Język jest jedyną, wyłączną przyczyną procesów myślowych
Nasz obraz świata jest wyznaczony przez język.
Wersja słaba: relatywizm językowy
Język wywiera wpływ na poznanie
Hipoteza relatywizmu językowego Edwarda Sapira
i Benjamina Whorfa (hipoteza Sapira-Whorfa)
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
12
Badania międzyjęzykowe
ad. Kategorie semantyczne
Percepcja barw a nazwy barw istniejących w języku
(schemat Berlina i Kaya [1969] na podstawie 100 badań,
z 20 krajów z językami innymi niż angielski)
Wyniki:
Języki różnią się liczbą nazw dla barw.
Nazwy te występują w pewnym porządku:
N / nazwy dla jakich barw?
2/ biały, czarny
3/ biały, czarny + czerwony
4/ biały, czarny, czerwony + jedna nazwa z grupy: żółty,
niebieski, zielony
5/ biały, czarny, czerwony, jedna nazwa z grupy: żółty,
niebieski, zielony + brązowy
6/ biały, czarny, czerwony, jedna nazwa z grupy: żółty lub
niebieski lub zielony, brązowy
+ jedna nazwa z grupy: szary, fioletowy, różowy,
pomarańczowy
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
13
Badania międzyjęzykowe
1/ Badania Eleonory Rosch w Nowej Gwinei
nad percepcją barw
Plemię Dani ma tylko dwa wyrazy na oznaczenie barw:
mili (silny)
mola (słaby)
Percepcja barw nasyconych była u ludzi z językiem dani
taka sama jak u studentów amerykańskich.
Badani dobierali krążki barwne do podanych im wzorów
lub rozpoznawali krążki barwne, które wcześniej eksponowano.
Teza: ludzie widzą odcienie barwne (zwłaszcza nasycone)
niezależnie od języka, którym wypadło im mówić.
H-
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
14
Badania międzyjęzykowe
2/ Badania Rosch nad uczeniem się nazw kolorów
przez mieszkańców Nowej Gwinei
Materiał: kolorowe żetony z tablic Munsella
(6 zestawów po 3 żetony)
a/ zróżnicowane wg barwy
(np. niebiesko-zielony, niebieski, niebiesko-siny);
b/zróżnicowane wg jasności
(np. jasnoniebieski, niebieski, ciemnoniebieski)
Badani uczyli się par skojarzeń kolor x nazwa
Wynik:
Badani łatwiej przyswajali sobie nazwy dla zestawów
zróżnicowanych pod względem jasności niż pod względem
barwy. Różnica istotna statystycznie. H+
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
15
Badania międzyjęzykowe
3/ Badania Kaya i Kemptona
Amerykanie (j. angielski)
Meksyk (j. tarahumara)
W języku tarahumara jest tylko jedna nazwa
odpowiadąjąca niebiesko-zielonej części widma
Wykorzystano tablice Munsella:
8 odcieni barwnych na kontinuum niebiesko-zielony
A B C D E F G H
Porównywano 56 trójek odcieni barwnych
A B C
A B D
.
.
ABH
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
16
Badania międzyjęzykowe
Wynik: Odcienie sąsiadujące wybierane były w obu grupach
jako podobne
Percepcja odcieni granicznych D E odmienna
Badani z jęz. tarahumara
:
wybory CD i DE były równie
częste
.
Badani z jęz. angielskim:
CDE CD (zielony)
DEF EF (niebieski)
Teza: wyraźny wpływ języka na wybory percepcyjne.
H+
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
17
Badania międzyjęzykowe
•
4/
Badania Levinsona (1996) z udziałem dzieci
holenderskich
i dzieci z plemienia Tzeltal
•
Języki różnią się ramą odniesienia (dla lokalizacji
obiektów)
•
a/ zależną od obserwatora- mówcy
•
i b/ niezależną od obserwatora-mówcy (np. j. tzeltal)
•
Dzieci z obu grup językowych inaczej umieszczają
przedmioty przy zmianie pozycji mówcy
H+
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
18
Badania międzyjęzykowe
5/ Badania Bowerman i Choi (2007)
H+
•
Przykład: Dzieci uczące się angielskiego kategoryzowały
relacje przestrzenne np. według kryterium „zawieranie” (in),
a nie „ścisłe przyleganie”.
Natomiast dla dzieci uczących się koreańskiego ważne było
kryterium „ścisłego przylegania”
(jak w wypadku słowa kkita), a nie „zawierania”.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
19
Badania międzyjęzykowe
ad. Kategorie syntaktyczno- morfologiczne
1.
Badania Gopnik w grupach dzieci angielskojęzycznych
i koreańskojęzycznych:
Dzieci angielskojęzyczne wcześniej od
koreańskojęzycznych rozwijają umiejętności nazywania i
spontanicznej kategoryzacji obiektów.
Dzieci koreańskojęzyczne wykazywały przewagę w
nazywaniu
i intencjonalnym wykonywaniu różnych czynności.
H+
Język angielski: rzeczowniki uprzywilejowane.
Język koreański: uprzywilejowana kategoria czasowników
w procesie tworzenia nowych słów.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
20
Badania międzyjęzykowe
2. Badania nad przyswajaniem języka przez małe dzieci:
im bardziej skomplikowana konstrukcja gramatyczna
w danym języku, tym później przyswajają ją dzieci
w standardowej formie
(Shugar, Smoczyńska, 1980)
Konstrukcję negacji wcześniej przyswajają dzieci
polskojęzyczne niż angielskojęzyczne ( nie ma różnic
między nimi w rozumieniu pojęcia negacji).
H+
3. Badania angielsko-chińskie (Bloom, 1981; Au, 1983)
Alfred Bloom porównywał sposób używania konstrukcji
warunkowych w jęz. angielskim i chińskim.
Zdarzenie X nie zaszło.
Gdyby zaszło X, to miałoby też miejsce zdarzenie Y.
Czy zaszło Y?
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
21
Badania międzyjęzykowe
Wyniki: Amerykanie: 100% poprawnych odpowiedzi
Chińczycy (z Hongkongu): 80% poprawnych odpowiedzi
H+?
3a. Badania Au pokazały, że przy użyciu specjalnych
idiomatycznych wyrażeń chińskich
(zastępujących tryb warunkowy przypuszczający)
wyniki Chińczyków nie różniły się od wyników badanych
Amerykanów.
H-
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
22
Badania wewnątrzjęzykowe
Badania wewnątrzjęzykowe
1. Wpływ nazwy na procesy poznawcze - przypominanie
(Carmichael i in., 1932)
H+
2. Zależność rozwoju językowego i poznawczego
– Gopnik i Meltzoff, 1997:
jeśli jedna z dziedzin rozwoju poznawczego wyprzedza
pozostałe, to dotyczy
to również rozwoju odpowiadającego jej słownictwa.
H+
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
23
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
24
Badania wewnątrzjęzykowe
3. Automatyczne funkcjonowanie językowe – Khosroshahi,
1989
Unikać seksizmu w języku
(APA)
4 grupy osób badanych
Kobiety/Mężczyźni
z jęz. tradycyjnym/zreformowanym
Osoby badane czytały tekst z antyseksistowskimi
sformułowaniami (he/she, her/his)
Zadanie: Narysować twarz bohatera, określić jego płeć
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
25
Badania wewnątrzjęzykowe
Wyniki
Trad. Zref.
K 60% m 60% k
40% k 40% m
M 80% m 80%m
20% k 20%k
H+(k), H-(m)
Mężczyźni, jeśli posługują się jęz. zreformowanym,
czynią to jedynie na powierzchni przekazu.
Nie przenika on do odpowiednich reprezentacji poznawczych.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
26
O międzyjęzykowych badaniach
porównawczych
i idei myślenia dla mówienia
•
Teza Slobina o myśleniu dla mówienia (thinking for speaking)
stanowi próbę nowego odczytania zasadniczej idei teorii
relatywizmu językowego.
Przypomnijmy tezę Sapira:
Formy [każdego języka] ustalają określoną postawę wobec
wszelkich możliwych treści wyrażania, a za ich pośrednictwem –
wobec wszelkich możliwych treści doświadczenia, oczywiście w
stopniu,
w jakim doświadczenie może być wyrażone językowo
(Sapir, 1924, zob. przekład polski, 1978, s. 100).
Klasyczną formułę relacji dwu statycznych zjawisk
•
myśl – język
Dan I. Slobin zastępuje relacją dwu dynamicznych
procesów
myślenie – mówienie
.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
27
O idei myślenia dla mówienia
•
Zgodnie z ideą Slobina,
w procesie przyswajania języka
dziecko uczy się sposobów myślenia dla mówienia,
ściślej mówiąc – dziecko uczy się charakterystycznych dla danego
języka wzorców myślenia dla mówienia
.
•
Wraz z rozwojem doświadczenia językowego zaczyna odchodzić od
uniwersalnych pojęć mających charakter pozajęzykowy w
kierunku strukturowania rzeczywistości według wzorców języka
ojczystego
.
•
Wczesny rozwój semantyczny przebiega pod ogromnym wpływem
zarówno rozwoju pojęciowego niezwiązanego
z językiem, jak i kategorii semantycznych tego języka, który
dziecko słyszy w otoczeniu (por. Bowerman i Choi, 2007;
Hickmann, 2007).
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
28
O idei myślenia dla mówienia
•
Jak wcześnie przyswajane są przestrzenne kategorie
semantyczne charakterystyczne dla danego języka?
•
Czy na wstępie mamy do czynienia z podobną organizacją
pojęciową przestrzeni, a odchylenia w kierunku języka
otoczenia pojawiają się w późniejszym okresie?
•
A może pierwsze przestrzenne kategorie semantyczne
od początku są różne i zgodne ze sposobem kategoryzowania
przestrzeni przez dany język?
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
29
O idei myślenia dla mówienia
•
W jednym z badań przeprowadzono analizę danych
longitudinalnych
z obserwacji spontanicznych wypowiedzi dzieci w wieku
od około 1 do 3 lat, przyswajających język angielski i
koreański (Choi i Bowerman, 1991).
Dzieci z obydwu grup badawczych zaczęły wypowiadać
słowa odnoszące się do relacji przestrzennych między 14. a
16. miesiącem życia.
•
Najważniejszym odkryciem było ustalenie, że
od samego
początku produktywnego użycia słów związanych z
przestrzenią
dzieci kategoryzowały sytuacje odnoszące się do relacji
przestrzennych w sposób charakterystyczny dla danego
języka.
Nie znaleziono dowodu na to, że dzieci odwołują się do tego
samego zestawu podstawowych pojęć przestrzennych.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
30
O idei myślenia dla mówienia
•
(1) W momencie gdy dziecko zaczyna wymawiać słowa
odnoszące się do relacji przestrzennych, często szybko je
generalizuje do wielu innych sytuacji.
Do tej pory fakt ten uważano za dowód na to, że na początku
dzieci tworzą własny zbiór pojęć odnoszących się do relacji
przestrzennych, niezwiązany z wpływem języka otoczenia.
•
(2)
Od momentu wypowiedzenia pierwszych słów dzieci
rozszerzają zakres użycia elementów leksykalnych
odnoszących się do relacji przestrzennych w sposób
charakterystyczny dla danego języka .
•
Szybkie generalizacje w kierunku charakterystycznym
dla danego języka nie są paradoksem, jeżeli przyjmiemy,
że
dzieci wychwytują zarys kategorii już w procesie
rozumienia, jeszcze przed stadium wytwarzania mowy.
S
h
o
rt
t
it
le
o
f
h
e
p
re
se
n
ta
ti
o
n
–
t
o
a
d
d
i
n
t
e
m
p
la
te
31
O idei myślenia dla mówienia
•
Badania wykazały, że
a/dzieci są wyczulone na charakterystyczne dla danego
języka zasady związane z kategoryzacją semantyczną już
na etapie najwcześniejszych wypowiedzi z użyciem słów
odnoszących się do relacji przestrzennych
oraz że
b/to wyczulenie rozwija się nawet zanim dziecko zacznie
mówić.
•
Rozwój przestrzennych kategorii semantycznych jest
zatem o wiele bardziej niż przypuszczano zależny od
cech charakterystycznych dla języka otoczenia.
•
Wyniki te są bardzo zaskakujące, ponieważ ze
wszystkich dziedzin semantycznych właśnie te dotyczące
przestrzeni cytowano najczęściej jako najmocniejszy
dowód na to, że dzieci we wczesnym stadium rozwoju
leksykalnego tworzą autonomiczny zestaw pojęć.
Document Outline
- Slide 1
- Slide 2
- Slide 3
- Slide 4
- Slide 5
- Slide 6
- Slide 7
- Slide 8
- Slide 9
- Slide 10
- Slide 11
- Slide 12
- Slide 13
- Slide 14
- Slide 15
- Slide 16
- Slide 17
- Slide 18
- Slide 19
- Slide 20
- Slide 21
- Slide 22
- Slide 23
- Slide 24
- Slide 25
- Slide 26
- Slide 27
- Slide 28
- Slide 29
- Slide 30
- Slide 31
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
B Bokus, PSYCHOLINGWISTYKA 15 2017
B Bokus, PSYCHOLINGWISTYKA, 3a 2017
B Bokus, PSYCHOLINGWISTYKA 14 2017
B Bokus, PSYCHOLINGWISTYKA, 4 2017
B Bokus, PSYCHOLINGWISTYKA 2 3 2017
B Bokus, PSYCHOLINGWISTYKA, 2017
20130920084118 Krynska psychometria 13 14
psychofarmakologia 13
Metody psychoregulacji 13
psychologia 13
Okólnik 13 2017
109 O naszym sprzęcie Jay Friedman Equipment Notes Nov 13 2017
Netto 13 2017
psychologia 13
psychologia 13 11
więcej podobnych podstron