13 Organizowanie pracy ośrodka jeździeckiego oraz imprezid 14731

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Lucyna Karpińska
Organizowanie pracy ośrodka jezdzieckiego oraz imprez
hipicznych 321[01].Z3.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\. Zofia Blajer
mgr in\. Arkadiusz Trochowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\. Maria Majewska
Konsultacja:
mgr in\. Anna Augustyńska-Mincger
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[01].Z3.04,
Organizowanie pracy o środka jezdzieckiego oraz imprez hipicznych , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik hodowca koni.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Planowanie i organizacja imprez hipicznych. Reklama imprez jezdzieckich 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Prowadzenie rekreacji konnej 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzające 18
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Organizacja szkółki jezdzieckiej 21
4.3.1. Materiał nauczania 21
4.3.2. Pytania sprawdzające 32
4.3.3. Ćwiczenia 32
4.3.4. Sprawdzian postępów 34
5. Sprawdzian osiągnięć 35
6. Literatura 39
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu umiejętności z zakresu organizowania
pracy ośrodka jezdzieckiego oraz imprez hipicznych.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, które są wykazem umiejętności, jakie nale\y opanować wcześniej,
by móc korzystać z tego poradnika,
cele kształcenia, czyli umiejętności, jakie zdobędziesz pracując z poradnikiem,
materiał nauczania, który zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej. Podzielono go na cztery tematy, ściśle ze sobą powiązane
i realizowane w określonej kolejności,
zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy posiadłeś podstawową wiedzę konieczną
do u\ytkowania koni,
ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,
sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw pytań, dzięki któremu sprawdzisz czy
nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności po zrealizowaniu jednostki modułowej,
wykaz literatury, z jakiej mo\esz korzystać podczas nauki.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni, a przede wszystkim w ośrodku jezdzieckim, gdzie będziesz
realizować wiele ćwiczeń, musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\arowych, wynikających z regulaminu pracowni
i ośrodka jezdzieckiego. W trakcie ćwiczeń z u\yciem koni nale\y zachować szczególną
ostro\ność.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[01].Z3
Organizacja gospodarstwa
hodującego i u\ytkującego konie
321[01].Z3.01
Prowadzenie chowu i hodowli koni
321[01].Z3.02
Kształtowanie umiejętności jezdzieckich.
Trening koni
321[01].Z3.03
U\ytkowanie koni
321[01].Z3.04
Organizowanie pracy ośrodka jezdzieckiego
oraz imprez hipicznych
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z ró\nych zródeł informacji,
- dobierać kierunki chowu koni do warunków przyrodniczo-ekonomicznych gospodarstwa,
- stosować racjonalne \ywienie, pojenie i pielęgnację koni,
- zapewniać koniom dobrostan,
- stosować zasady bezpiecznego obchodzenia się z końmi,
- przewidywać zagro\enia związane z pracą z końmi,
- stosować zasady zapobiegania chorobom u koni,
- rozpoznawać objawy chorób koni,
- oceniać warunki zoohigieniczne w budynkach dla koni,
- organizować pracę w stajni,
- planować przebieg zawodów jezdzieckich,
- określać zasady przeprowadzania zawodów hipicznych,
- projektować proste przeszkody i trasy konkursów,
- stosować przepisy i regulaminy dyscyplin jezdzieckich,
- dokonywać konserwacji sprzętu do jazdy konnej, powo\enia i lon\owania,
- stosować wybrane metody i techniki w badaniach marketingowych produktów rolnych
i usług gospodarstw hodujących i u\ytkujących konie,
- opracowywać plan marketingowy gospodarstwa hodującego i u\ytkującego konie,
- stosować instrumenty strategii marketingowej,
- stosować przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\arowej i ochrony
środowiska,
- udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach,
- korzystać z komputera i jego oprogramowania.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zaplanować zawody konne,
- zorganizować imprezę jezdziecką,
- zorganizować jezdzieckie święto Hubertus ,
- zaplanować i zorganizować pracę szkółki jezdzieckiej,
- zaplanować ró\ne formy rekreacji konnej,
- przeprowadzić zajęcia związane z rekreacją konną,
- rozpoznać zasady funkcjonowania rynku i reklamy usług związanych z u\ytkowaniem
koni,
- wyjaśnić potrzebę pielęgnacji tradycji jezdzieckich i łowieckich,
- zastosować przepisy i regulaminy jezdzieckie.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Planowanie i organizacja imprez hipicznych. Reklama
imprez jezdzieckich
4.1.1. Materiał nauczania
Planowanie i organizacja imprezy jezdzieckiej
Organizacja imprez jezdzieckich jest nieodłącznym elementem działalności związanej
z u\ytkowaniem koni. Jezdziectwo jest formą rekreacji ruchowej i prowadzenie jej jest
regulowane przez Ustawę o kulturze fizycznej. Zasady organizacji imprezy jezdzieckiej są
podobne do wszystkich innych imprez o charakterze rekreacyjnym i rządzą się tymi samymi
prawami. W przypadku jezdziectwa mogą to być zawody konne w ró\nych dyscyplinach
jezdzieckich, dla zrzeszonych w klubach zawodników lub amatorów, Mistrzostwa Szkół
Rolniczych, gonitwy na przełaj przez przeszkody, gonitwy po terenie płaskim, festyn
jezdziecki, parada koni, Dzień Otwartych Drzwi ośrodka jezdzieckiego lub szkółki, święto
koniarzy i myśliwych Hubertus, pikniki, Dni regionu, gminy czy miasta.
Planowanie imprezy nale\y rozpocząć od zastanowienia się nad jej charakterem,
zakresem oraz celem, jaki chce się poprzez jej organizację osiągnąć. Następnym krokiem, na
wiele tygodni przed imprezą, jest powołanie Komitetu Organizacyjnego. Skład Komitetu to
maksymalnie 5 7 osób, z wyodrębnionym przewodniczącym, z ustalonym podziałem zadań.
Najczęściej wyodrębnia się 3 grupy zadań wykonywanych przez Komisję:
- techniczno-sportowe,
- gospodarczo-finansowe,
- organizacji i marketingu.
Komisja musi opracować plan pracy, ze szczegółowymi zadaniami dla poszczególnych
grup, określić harmonogram ich wykonania. Grupa zajmująca się sprawami techniczno-
sportowymi opracowuje szczegółowy program zawodów, regulaminy konkurencji, sposób
przeprowadzenie rozgrywek, ustala skład komisji sędziowskiej, dokonuje obliczeń
i opracowuje wyniki. Grupa druga sporządza preliminarz imprezy, zbiera środki finansowe,
dokonuje zakupów sprzętu, przygotowuje obiekt do zawodów, rozlicza wydatki. Zadaniem
trzeciej grupy jest analiza rynku, przygotowanie i rozprowadzenie materiałów reklamowych,
rozpropagowanie imprezy w mediach, zapewnienie bezpieczeństwa, przygotowanie nagród,
organizacja rozpoczęcia i zakończenia imprezy. Organizatorzy powinni spotykać się w miarę
potrzeb i ustalać stan przygotowania imprezy, z dokładnym określeniem załatwionych i nie
załatwionych spraw.
Regulamin przebiegu imprezy z podaniem zasad uczestniczenia w niej oraz systemu
rozgrywek powinien być dostarczony wszystkim uczestnikom na co najmniej kilka dni przed
imprezą. Regulamin ten powinien zawierać postanowienia ogólne i techniczne. Postanowienia
ogólne:
nazwa imprezy,
organizator, sponsorzy,
gospodarz imprezy,
termin i miejsce rozgrywek,
zasady uczestnictwa,
sposób przeprowadzenia rozgrywek,
zasady finansowania,
ogłoszenie wyników i nagrody,
postanowienia końcowe.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Postanowienia techniczne:
- zasady konkursów,
- kto mo\e uczestniczyć w imprezie (dzieci, młodzie\, uczniowie, ka\dy chętny)
- wymagania wobec uczestników (zaświadczenia lekarskie, licencje, legitymacje szkolne),
- dokładny terminarz rozgrywek,
- wyniki losowania,
- sposób składania protestu,
- zastrze\enia organizatora (zmiana godziny rozpoczęcia zawodów, zmiana sposobu
rozgrywania konkursu ze względu na czynniki zewnętrzne),
- termin i sposób dekoracji, rozdania nagród,
- informacje o imprezach towarzyszących (ognisko, bankiet, loteria, koncert).
Dobrze opracowany regulamin pozwala unikać kłopotów organizatorom, a uczestnikom
zapewnia jasne i czytelne reguły zabawy czy rozgrywek. Organizator imprezy jezdzieckiej
zgodnie z prawem jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo, porządek i higieniczne warunki
podczas imprezy, w związku z tym musi takie warunki uczestnikom imprezy zapewnić. To
znaczy, \e organizatorzy imprez jezdzieckich, ponoszą odpowiedzialność cywilną za
uczestników imprez, powinni, więc doło\yć wszelkich starań, by zapewnić im
bezpieczeństwo, ponadto warto ubezpieczyć imprezę od następstw nieszczęśliwych
wypadków a organizatorów od odpowiedzialności cywilnej.
Impreza rekreacyjna, pomimo, \e nie jest imprezą masową w przypadku udziału du\ej
liczby uczestników i widzów wymaga powiadomienia policji, wynajęcia słu\b
porządkowych, a zawsze zapewnienia opieki medycznej (karetka pogotowia, lekarz). Ponadto
nale\y zapewnić parking, toalety, drogi dojazdu, mo\liwość skorzystania z łatwo dostępnych
posiłków i napojów. Przed i w trakcie trwania imprezy wa\ne jest zapewnienie łączności
organizatorów między sobą i ze słu\bami pomocniczymi, a tak\e posiadanie do dyspozycji
transportu. W trakcie imprezy organizatorzy muszą nad wszystkim panować, w związku
z tym nie powinni oni brać udziału w rozgrywkach, poniewa\ anga\owanie się w nie grozi
utratą kontroli nad przebiegiem imprezy. Po zakończeniu imprezy nale\y dokonać jej oceny
i zapisać to w sprawozdaniu z jej przebiegu.
Tradycje jezdzieckie i łowieckie
W polskiej tradycji koń związany jest przede wszystkim z kawalerią, symbolem
polskości. Polska husaria słynęła w całej Europie. Wtedy to znane było przysłowie: Lach bez
konia, jak ciało bez duszy. Obecnie widoczny jest powrót do oddziałów kawalerii. Powstał
reprezentacyjny Szwadron Kawalerii Wojska Polskiego, a tak\e oddziały ochotnicze pułków
ułanów, Dru\yny Kawalerii Harcerskiej i Harcerskie Dru\yny Jezdzieckie. Na wielu
pokazach z udziałem koni, jezdzcy występują w mundurach ułańskich.
Rys. 1. Szwadron Kawalerii Wojska Polskiego [19]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Zmienił się sposób u\ytkowania koni, obecnie wzrasta liczba koni sportowych
i rekreacyjnych, które stają się atrakcją turystyczną, a tak\e umo\liwiają aktywne spędzanie
wolnego czasu. Pieśni ułańskie śpiewane przez koniarzy przy ogniskach i w czasie spotkań
towarzyskich odnoszą się do polskiej historii, w której koń był towarzyszem walki. Pieśń
zatytułowana Amaranty , traktowana jest przez większość jezdzców w Polsce jako swoisty
hymn nawiązujący do walki zbrojnej polskiej konnicy.
Amaranty
A czyje\ to imię okryło się sławą?
Kto walczył za Francję z Hiszpanami krwawo?
To konnica polska, sławne szwole\ery,
Zdobywają szturmem wąwóz Samosierry.
Ref. Barwny ich strój, amaranty zapięte pod szyją,
O, Bo\e mój, jak ci polscy ułani się biją,
Ziemia a\ dr\y, stary szyldwach swe oczy przeciera,
Wszak on ich zna, to są ułani spod Samosierry.
Ju\ francuska jazda cofa się w nieładzie,
Na jej lewym skrzydle wał trupów się kładzie,
A wtem Napoleon na Polaków skinął,
Skoczył Kozietulski, jazdę w czwórki zwinął.
Na wiarusów czele jak piorun się rzucił,
Wziął pierwszą baterię, ale ju\ nie wrócił,
Skoczył Dziewanowski, niby błyskawica,
Za nim poszła w ogień, ta polska konnica.
Ju\ biorą armaty, ju\ tną kanoniery,
Ju\ wzięli Polacy wąwóz Samosierry,
Niegolewski ranny z konika się schylił,
Napoleon na pierś orła mu przyszpilił.
W nawiązaniu do tradycji konnych polowań, we wszystkich klubach jezdzieckich, co
roku, dzień Świętego Huberta (3 listopada) jest uroczyście obchodzony, a głównym punktem
programu jest pogoń za lisem . Hubertus, święto myśliwych i jezdzców, mo\e stać się
Świętem Szkoły, kształcącym jednocześnie wiele umiejętności, których nie mo\na zdobyć na
zajęciach lekcyjnych, mo\e być okazją do kultywowania tradycji jezdzieckich czy
łowieckich. Polowania konne na lisa zamieniły się w gonitwę za lisem, którego symbolem
jest przypięta do rękawa jednego z jezdzców lisia kita. Równie\ przestrzeganie strojów
jezdzieckich na zawodach jest związane z tą tradycją.
Ka\dy ośrodek jezdziecki czy gospodarstwo hodujące konie kultywując tradycje
jezdzieckie i łowieckie ze swojego regionu, mo\e wprowadzać własne, które staną się
atrakcją dla uczestników imprez i będą przyciągać rzesze turystów. Poni\ej przedstawiono
zasady, na jakich odbywa się święto jezdzców Hubertus w jednym z techników hodowli koni
na Dolnym Śląsku.
Organizatorem imprezy jest zawsze klasa III, poniewa\ uczniowie w tym wieku
posiadają ju\ określoną wiedzę zawodową i odpowiednie doświadczenie. Ponadto
uczestniczyli ju\ dwukrotnie w takiej imprezie organizowanej wcześniej przez ich starszych
kolegów.
Hubertus w tej szkole od wielu lat zawiera prawie zawsze te same punkty programu,
przypisane określonej klasie. Uczniowie nie chcą ich zmieniać traktując je jako element
szkolnej tradycji jezdzieckiej. W trakcie imprezy odbywa się:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- przegląd koni, czyli pokaz materiału hodowlanego stadniny, a czasem te\ koni
sportowych, który przygotowuje klasa II, w trakcie przeglądu przekazywane są
informacje o pochodzeniu oraz o karierze sportowej i hodowlanej ka\dej klaczy,
- wystawa prac malarskich i fotograficznych o tematyce końskiej, połączona z aukcją,
odpowiedzialna jest za nią klasa IV, prace wykonane są przez uczniów szkoły,
- przyjęcie w poczet koniarzy uczniów klasy I i nowozatrudnionych nauczycieli,
- konkursy międzyklasowe (np. wiedzy z zakresu hodowli koni, wiedzy o materiale
hodowlanym stadniny oraz sprawnościowe),
- konkurs jezdziecki w skokach, mo\e to być konkurs sześciu barier,
- posiłek przy ognisku (gorący bigos, pieczona nad ogniskiem kiełbaska), śpiewanie
ułańskich pieśni, przygotowywane przez klasę I,
- wyjazd w teren z mastrem w celu rozprę\enia koni,
- poszukiwanie lisa dla spieszonych ,
- gonitwa (bieg za lisem) najwa\niejszy punkt programu sprawdzający umiejętności
jezdzieckie.
Najwięcej pracy w przygotowanie i przeprowadzenie całości wkłada klasa trzecia.
Przygotowuje cały program, wymyśla konkursy i tor przeszkód do zaliczenia przez klasę
pierwszą w czasie otrzęsin, poszukuje sponsorów i ustala członków jury, zajmuje się
promocją (plakaty, zaproszenia, zawiadomienia do mediów). Przygotowuje te\ dekoracje,
tory przeszkód, miejsca dla widzów i gości. W konkursach, których nazwy podane są du\o
wcześniej, mają obowiązek uczestniczenia przedstawiciele ka\dej klasy i imiennie tydzień
przed imprezą są do nich zgłaszani, jak na zawody. Uczeń mo\e wziąć udział tylko w dwóch
konkursach, dzięki temu w rywalizacji biorą udział wszyscy uczniowie. Zwycięzcy
wszystkich konkursów oraz uczniowie pierwszej klasy z wychowawcą oraz nowo zatrudnieni
nauczyciele, po przejściu toru przeszkód otrzymują pamiątkowe flos i upominki. Klasa, która
wygra rywalizację, w nagrodę otrzymuje atrakcyjną wycieczkę zawodową.
Reklama
Zapewnienie imprezie odpowiedniej promocji jest tak samo trudne jak jej organizacja,
zaniedbanie tej sfery doprowadza do tego, \e niewiele osób w niej uczestniczy, a wło\ony
przez organizatorów wysiłek nie owocuje sukcesem. Reklama wizualna imprezy w formie
plansz, banerów, plakatów powinna być barwna, du\a, przejrzysta i czytelna, najwy\ej w 2 3
kolorach, z du\ymi widocznymi z daleka, napisami, rzucającymi się w oczy i przyciągającymi
uwagę. Ulotki, które mo\na rozdawać na ulicach, wkładać do skrzynek, za wycieraczki
samochodów powinny zawierać esencję informacji, jej nadmiar zniechęca do czytania.
Podanie informacji w telewizji i radiu znacznie rozszerza grono, poinformowanych, dociera
równie\ do osób, które nie były do tej pory zainteresowane, jezdziectwem. Droga, a często
mało skuteczna jest reklama w prasie, poniewa\ informacje te docierają najczęściej tylko do
ludzi, którzy poszukują takiej informacji w prasie fachowej.
Warto przy okazji imprez jezdzieckich równolegle organizować zabawy nie związane
z końmi, co przyciągnie publiczność, która trochę z przypadku mo\e się jezdziectwem
zainteresować. Mogą to być koncerty, rozgrywki w innych dyscyplinach sportu i rekreacji,
pokazy, loterie, zabawa taneczna na świe\ym powietrzu, ognisko z kiełbaskami.
Impreza jezdziecka łatwo mo\e zamienić się w festyn sportowo-rekreacyjny z udziałem
najwdzięczniejszych widzów, czyli dzieci, które mo\na wtedy zarazić bakcylem jezdziectwa.
W takich imprezach chętnie uczestniczą całe rodziny, dla ka\dego znajdzie się jakaś atrakcja.
Działanie to jest z natury działaniem perspektywicznym, zakładającym pozyskiwanie nowych
adeptów jezdziectwa.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie przepisy regulują organizację imprez jezdzieckich?
2. Za co odpowiada Komitet Organizacyjny imprezy rekreacyjnej?
3. Czym powinny się zająć zespoły Komitetu Organizacyjnego w trakcie planowania imprezy?
4. Co powinien zawierać regulamin imprezy?
5. Jakie warunki powinni zapewnić organizatorzy uczestnikom imprezy?
6. Jakie cechy powinny posiadać materiały informacyjne i reklamowe imprezy?
7. Jakie są sposoby reklamowania imprezy jezdzieckiej?
8. Jak przyciągnąć na imprezy jezdzieckie nie zainteresowaną nimi do tej pory publiczność?
9. W jaki sposób nale\y zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom imprez jezdzieckich?
10. Jakie znaczenie ma kultywowanie tradycji jezdzieckich?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj imprezę szkolną z udziałem koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić charakter imprezy, którą nale\y przygotować,
2) uwzględnić tradycje, które są związane z tego typu imprezą,
3) przeanalizować program imprez jezdzieckich i innych,
4) podjąć decyzję o przynale\ności do określonej grupy roboczej,
5) zaplanować prace konieczne do przygotowania zawodów,
6) zanotować wszystkie pomysły, jakie się narodziły podczas pracy grupy,
7) wybrać, po dyskusji, najlepsze rozwiązania,
8) sporządzić krótki opis planowanych rozgrywek, konkursów, czy zadań do wykonania,
9) podzielić zadania,
10) sporządzić harmonogram prac,
11) przedstawić projekt na forum grupy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier biały i kolorowy A4,
- kolorowe mazaki,
- komputer z dostępem do Internetu,
- przepisy PZJ,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Sporządz materiały promocyjne imprezy jezdzieckiej: plakaty, ulotki, foldery, zaproszenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia,
2) przemyśleć i wypisać wszystkie niezbędne informacje,
3) sporządzić projekt materiałów promocyjnych,
4) wywiesić projekt na tablicy,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5) obejrzeć prace kolegów,
6) ocenić prawidłowość wykonanego zadania.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier biały i kolorowy A4,
- kolorowe mazaki,
- komputer z dostępem do Internetu,
- przykładowe wzory: plakaty, ulotki, foldery, zaproszenia,
- informatory,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wez udział w organizacji imprezy szkolnej z udziałem koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować imprezę,
2) wybrać dla siebie odpowiednie zadania,
3) przygotować się do zadań,
4) wykonać powierzone zadania,
5) pomóc w wykonywaniu zadań przez kolegów, w sytuacjach awaryjnych,
6) ocenić przebieg imprezy i swój wkład w jej organizację.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały i środki wynikające z zaplanowanych zadań,
- literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) ustalić zadania zespołów Komitetu Organizacyjnego przy
organizacji imprezy? � �
2) wyjaśnić potrzebę tworzenia regulaminu imprezy? � �
3) określić zawartość regulaminu imprezy jezdzieckiej? � �
4) zaplanować imprezę jezdziecką? � �
5) wyjaśnić potrzebę kultywowania i tworzenia tradycji
jezdzieckich? � �
6) zaplanować konkursy do rozegrania w trakcie Hubertusa ? � �
7) podzielić obowiązki przygotowania imprezy między jej
organizatorów? � �
8) określić cechy, jakie powinny spełniać materiały
informacyjne i reklamowe imprezy? � �
9) zaprojektować materiały promocyjne imprezy jezdzieckiej? � �
10) określić, w jaki sposób nale\y zapewnić bezpieczeństwo
uczestnikom imprez jezdzieckich? � �
11) określić, jak przyciągnąć na imprezy jezdzieckie nie
zainteresowaną nimi do tej pory publiczność? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Prowadzenie rekreacji konnej
4.2.1. Materiał nauczania
Pojęcie rekreacji
Rekreacja to ró\norakie formy aktywności ruchowej podejmowanej w czasie wolnym
poza obowiązkami zawodowymi, domowymi i społecznymi dla wypoczynku, rozrywki i bez
nastawiania się na osiąganie maksymalnych wyników sportowych, niezbyt męczące,
a przynoszące odprę\enie i przyjemność, jaką uzyskuje się z wło\onego wysiłku fizycznego.
Rekreacja to równie\ wykorzystywanie wolnego czasu w sposób społecznie po\yteczny
i aprobowany konstruktywny dla dalszego rozwoju osobowości.
Celem rekreacji jest zaspokojenie potrzeby zabawy, ruchu niezbędnego dla zdrowia,
zdobycie i utrzymanie sprawności oraz kondycji fizycznej, regeneracja organizmu fizyczna
i psychiczna, zacieśnianie związków z innymi ludzmi. Rekreacja z udziałem koni spełnia
wszystkie te zało\enia.
Jazda konna gwarantuje poprawę ogólnej kondycji fizycznej, modeluje sylwetkę,
pozwala schudnąć, uprawianie jej jest mo\liwe przez całe rodziny, a przede wszystkim daje
szansę na nawiązanie, jedynej w swoim rodzaju więzi jezdzca z koniem. Rekreacja konna,
często rozumiana jako aktywna forma wypoczynku na świe\ym powietrzu, prowadzona jest
w wielu ośrodkach, najczęściej są to gospodarstwa agroturystyczne, ale równie\ ośrodki
i szkółki jezdzieckie, stajnie prywatne dla kilku koni, czy stadniny. W zale\ności od miejsca
i czasu trwania, rodzaju koni, sposobu organizacji występuje bardzo wiele form rekreacji
konnej:
- jazda konna rekreacyjna na poziomie podstawowym,
- jazda konna na otwartej przestrzeni i w lesie,
- jazda konna na poziomie zaawansowanym (po skoki włącznie),
- wczasy w siodle,
- wczasy w siodle zimą,
- kuligi z ogniskami,
- przeja\d\ki bryczkami,
- wycieczki wozem, lub bryczkami,
- pikniki,
- rajdy,
- udział w polowaniach na otwartej przestrzeni,
- jazda konna niepełnosprawnych jako forma terapii.
Rys. 2. Kontakt z końmi mo\e być formą rekreacji i hipoterapii [opracowanie własne]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- gonitwy na przełaj przez przeszkody,
- gonitwy po terenie płaskim,
- gry i zabawy z końmi.
Wszystkie te formy rekreacji opierają się na u\ytkowaniu koni pod siodłem lub
w zaprzęgu, wymaga to jednak zdobycia umiejętności jazdy konnej lub powo\enia. Nauka
jazdy konnej trwa długo, od początku jednak jest formą uprawiania kultury fizycznej.
Przebieg nauki jazdy dla początkujących
Naukę jazdy konnej mo\na rozpocząć właściwie w ka\dym wieku, kontakt z rekreacją
konną najczęściej rozpoczyna się, kiedy rodzice przyprowadzają dziecko do stajni lub na
festynie z udziałem koni wsadzają je na koński grzbiet. Pierwsza jazda dla dziecka to
przeja\d\ka konna, kiedy siedzi w siodle i jest oprowadzane po uje\d\alni przez instruktora.
Rys. 3. Pierwsza jazda na koniu, oprowadzanie przez instruktorkę [opracowanie własne]
Potem trafia do najbli\szej szkółki jezdzieckiej, na początku razem z którymś z rodziców.
Często się zdarza, \e i rodzice próbują wtedy swoich sił w jezdziectwie. Pierwszy kontakt
potencjalnego jezdzca z koniem jest najwa\niejszy powinno to być miłe doznanie
zachęcające do podjęcia nauki, instruktor jazdy konnej, mo\e ucznia zarazić albo zniechęcić
do jezdziectwa. Wa\ny jest równie\ sposób prowadzenia zajęć w szkółce jezdzieckiej. Etapy
nauki jazdy konnej:
- indywidualna jazda na lon\y,
- ćwiczenia gimnastyczne, rozluzniające i korygujące, dosiad,
- samodzielna jazda, indywidualnie, lub w zastępie,
- wyjazdy w teren, w zastępie z mastrem,
- trening uje\d\eniowy,
- trening przygotowujący do skoków,
- trening skokowy.
Nauka jazdy konnej rozpoczyna się od indywidualnej jazdy, na lon\y, co pozwala skupić
się na samej technice jazdy, opanowaniu swojego ciała, zachowaniu równowagi
i doskonaleniu dosiadu. W czasie trwania zajęć jezdziec jest pod opieką instruktora, który
poświęca mu cały swój czas i uwagę. W trakcie pracy na lon\y powinny być zapewnione
odpowiednie warunki, zapewniające bezpieczeństwo jazdy:
- wydzielone, specjalnie przeznaczone do lon\owania miejsce,
- spokojny koń, przyzwyczajony do pracy na lon\y, wytrenowany i wygimnastykowany,
co najmniej 6 letni,
- odpowiedni do jazdy strój jezdzca,
- lekcje nie powinny trwać zbyt długo (na początku 30 minut, pózniej 45 50 minut).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Początkowa praca odbywa się w stępie, w pierwszej części lekcji koń chodzi w lewą,
a pózniej w prawą stronę, doskonaląc w ten sposób dosiad jezdzca na obie strony. Kiedy
opanuje dosiad w stępie, przechodzi się do kłusa, podczas którego uczeń, najpierw trzyma się
siodła. Następny etap to siedzenie w siodle w kłusie bez trzymania się siodła i nauka
podą\ania za ruchem konia. Dopiero potem nale\y przejść do nauki kłusa anglezowanego,
który ćwiczy się tak długo, a\ uczeń nauczy się utrzymywać równowagę, zachowywać
odpowiedni rytm i zmieniać nogę. Nauka galopu powinna odbywać się niewielkimi etapami,
uczeń na początku mo\e przytrzymywać się siodła obiema rękami, pózniej jedną. Cały czas
powinna następować korekta dosiadu przez instruktora. Na zakończenie pracy na lon\y
następuje nauka trzymania i ustawienia dłoni oraz trzymania wodzy. Etap pracy na lon\y trwa
dla pojętnych uczniów około 20 30 godzin. Po tym okresie, mo\na rozpocząć ćwiczenia
gimnastyczne, rozluzniające i korygujące, dosiad. Bardzo często ze względu na wy\szą cenę
jazd na lon\y i chęć uczniów do samodzielnej jazdy, ogranicza się lon\owanie do 1 2 lekcji
i prowadzi dalszą naukę indywidualnie.
Kolejnym etapem nauki, jest samodzielna jazda, indywidualnie lub w liczącym kilka koni
zastępie. Poziom jazdy powinien być dobierany indywidualnie do umiejętności ka\dego
jezdzca. Liczba koni, jednocześnie pracująca w zastępie nie powinna przekraczać 8. Grupa
powinna być dobrana pod względem umiejętności, osobna dla początkujących, osobna dla
zaawansowanych, poszczególni jezdzcy w grupie, nie powinni zbyt mocno odbiegać
poziomem od pozostałych.
Rys. 4. Nauka jazdy konnej prowadzona przez instruktorkę rekreacji [opracowanie własne]
Instruktor prowadzi zajęcia podając zapowiedz komendy, robi przerwę na zastanowienie
i słychać komendę wykonawczą (hasło). Zastęp kłusem za czołowym zapowiedz, marsz
hasło. Dopiero po usłyszeniu komendy wykonawczej, a nie jej zapowiedzi następuje
wykonanie polecenia.
Zasady zachowania na uje\d\alni
Za wszystko, co się dzieje na uje\d\alni w trakcie zajęć odpowiada instruktor, dlatego on
podejmuje decyzję o wjezdzie lub wyjezdzie jezdzców i o tym, co robią na mane\u. Przed
wjazdem na uje\d\alnię nale\y głośno zapytać, czy wejście jest wolne, dopiero po uzyskaniu
potwierdzenia, mo\na wjechać, podobnie jest z wyjazdem z uje\d\alni. Instruktor mo\e
prowadzić jazdy w zastępie lub indywidualnie. W zastępie mo\na jezdzić:
- na ogonach,
- w określonych odległościach (jednej długości konia, dwóch długościach konia),
- luzem (w podzieleniu),
- dowolnie.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Jazda na ogonach i w jezdzie na odległość polega na wykonywaniu poleceń instruktora za
czołowym jezdzcem (najpierw polecenie wykonuje pierwszy jezdziec, potem drugi,
następnie, trzeci itd. W jezdzie na ogonach robią to w odległości 0,5 m między końmi,
w jezdzie na odległość jednej długości konia (około 3 m), jezdziec widzi pomiędzy uszami
swojego konia stawy skokowe kończyn tylnich konia przed nim, przy dwóch długościach
kopyta.
W jezdzie luzem (w podzieleniu), jezdzcy wykonują wszystkie polecenia równocześnie,
w odpowiednim oddaleniu od siebie (na całej uje\d\alni).
Jazda dowolna wymaga du\ej uwagi od jezdzców i przestrzegania zasad poruszania się
po całej uje\d\alni w ró\nych kierunkach. Dla zwiększenia bezpieczeństwa wszyscy mogą
poruszać się jednym rodzajem chodu lub w jednym kierunku.
Po uje\d\alni jazda przebiega po ście\kach, zwanych, śladami. Pierwszy ślad to linia
biegnąca wzdłu\ ścian mane\u, drugi ślad znajduje się wewnątrz pierwszego w odległości
2,5 3 m. Na pierwszym śladzie jezdzcom nie wolno zatrzymywać się ani przechodzić do
stępa. Wsiadanie i zsiadanie powinno się odbywać na środkowej linii, w bezpiecznych
odstępach, do innego konia (poprzedzającego, mijanego), co najmniej 2,5 m. Ruch na
uje\d\alni jest zawsze prawostronny, z zachowaniem zasady, \e pierwszeństwo ma zawsze:
- zastęp jezdzców przed pojedynczym jezdzcem,
- jezdzcy jadący na lewą rękę,
- jadący wy\szym chodem,
- jadący pierwszym śladem,
- jadący po linii prostej.
Ustępujący pierwszeństwa powinien zjechać ze śladu około 5 metrów (w stępie), 10 m
w innych chodach. Jezdzcy, którzy znalezli się ju\ na nowym śladzie po wykonaniu komendy
zmiany kierunku mają pierwszeństwo, a kontynuujący poprzedni ruch ustępują im miejsca,
zje\d\ając do środka (na drugi ślad).
Bezpieczeństwo podczas jazd w terenie
Kiedy jezdzcy opanują podstawowe zasady oddziaływania na konia i kiedy w miarę
pewnie czują się w siodle, mogą wraz z instruktorem pojechać na niezbyt długą przeja\d\kę
w teren, zawsze jednak to instruktor ocenia, czy umiejętności jezdzca są wystarczające,
poniewa\ jazdy terenowe, ze względu na bezpieczeństwo i brak mo\liwości przewidywania,
co się w terenie wydarzy, przeznaczone są dla bardziej zaawansowanych adeptów
jezdziectwa. Wyjazd w teren powinien być wcześniej zaplanowany. Dotyczy to przebiegu
i trudności trasy, umiejętności koni i jezdzców. Czołowy (master) kontroluje drogę i reguluje
tempo, zamykający (kontrmaster) obserwuje, co dzieje się w zastępie. Dlatego czołowy
i zamykający to z zasady doświadczeni jezdzcy, na doświadczonych koniach. Przed
wyjazdem w teren dobrze jest występować konie w uje\d\alni, podciągnąć popręgi
i uregulować długość strzemion. Strzemiona powinny być nieco krótsze ni\ do jazdy
w uje\d\alni, w terenie mo\e się zdarzyć, \e trzeba będzie przeskoczyć jakąś przeszkodę.
W teren nie zabiera się długich batów, które przeszkadzają, najlepsze są palcaty, których
długość nie przekracza 60 cm.
W terenie zastęp porusza się określonymi chodami:
- stępem stosowanym do rozluznienia i uspokojenia konia,
- kłusem anglezowanym, przy czym trzeba często zmieniać nogę, na którą się anglezuje
(co 200 300 metrów),
- galopem w półsiadzie, bez zmian nogi, koń robi to bezwiednie.
Podczas jazdy terenowej odległość pomiędzy końmi powinna być większa ni\
w uje\d\alni. Nie wolno urządzać wyścigów ani wyprzedzać czołowego. Jezdziec musi być
uwa\ny, gdy\ konie łatwo się płoszą, a na przeja\d\ce często się to zdarza. Zwisających
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
gałęzi nie nale\y odgarniać ręką, tylko pochylić głowę, a jak trzeba i tułów na prawą lub lewą
stronę szyi konia. W razie upadku nale\y zwinąć się w kłębek, głowę podkulić i ochronić
rękoma i pozostać w tej pozycji tak długo, a\ wszyscy jezdzcy przejadą.
Mo\e się zdarzyć, \e koń poniesie, nie powinno się wtedy ciągnąć na siłę wstecz, nale\y
zbierać i oddawać wodze, a\ koń zwolni bieg. Je\eli jest odpowiednia ilość miejsca, mo\na
skierować konia na okrąg i stopniowo go zacieśniać, a\ do zatrzymania.
Zjazdy i podjazdy nale\y pokonywać stępem. Przy podjezdzie nale\y pochylić się do
przodu, aby odcią\yć grzbiet i zad konia. Nie wolno utrzymywać równowagi na wodzach.
Przy du\ej stromiznie, mo\na przytrzymać się grzywy lub objąć szyję konia od spodu. Przy
zjezdzie postępujemy podobnie, z tym, \e mo\na oprzeć się rękoma o szyję konia.
Najwa\niejsze to obcią\enie strzemion, kontakt łydki i zamknięcie kolan, mo\na je wzmocnić
mostkiem z wodzy. Nie wolno utracić kontaktu ręki z pyskiem konia i pozwolić koniowi na
rozpędzenie się. Strome zjazdy nale\y pokonywać stępem utrzymując prostego konia wzdłu\
linii spadku zbocza. Po drogach nale\y poruszać się szczególnie ostro\nie, prawą stroną
drogi. Zastęp mo\e jechać parami. Kodeks Drogowy zabrania jazdy wierzchem na drogach
oznaczonych znakami z numerem drogi międzynarodowej oraz na drogach, na których
obowiązuje zakaz poruszania się pojazdów zaprzęgowych. Je\eli przeprowadza się konia
drogą nale\y to robić po swojej prawej stronie i wolno prowadzić tylko jednego konia. Przy
przekraczaniu jezdni, nale\y zachować szczególną ostro\ność, wszyscy jezdzcy powinni
uczynić to jednocześnie na sygnał dany przez czołowego. Nie wolno tego czynić na
zakrętach, przed i za wzniesieniami oraz w innych niewidocznych miejscach. Nie wolno
pozostawać z pojedynczym koniem po przeciwnej stronie drogi, gdy\ powodowany, paniką
mo\e być przyczyną wypadku.
Ka\dą nieprawidłowość nale\y natychmiast zgłaszać mastrowi. Najczęściej dotyczy to
kulawizny, upadku lub uszkodzenia sprzętu. W ka\dy, nawet najkrótszy teren nale\y zabrać
kopystkę, zapasowe puślisko lub rzemień. W nauce jazdy konnej bardzo wa\ne są ćwiczenia:
- korygujące dosiad,
- rozluzniające ramiona,
- rozluzniające głowę, szyję i kark,
- uelastyczniające kręgosłup i stawy biodrowe,
- gimnastyczne nóg i rąk
- poprawiające równowagę na koniu.
Rys. 5. Ćwiczenia równowagi w pozycji stój, bez strzemion [opracowanie własne]
Ćwiczenia te przeprowadza się najpierw w pozycji stój, a pózniej kolejno we wszystkich
chodach. Jazda bez strzemion te\ jest doskonałym ćwiczeniem technicznym. Takie zajęcia
obowiązkowo powinny znalezć się w programie nauki jazdy konnej. Kontakt jezdzca
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
z koniem nie mo\e ograniczyć się do 60 minut lekcji. Równie wa\na jest mo\liwość
obcowania z końmi, poznania zwierząt, na których się jezdzi. Pogłębienie kontaktu z koniem
następuje nie tylko w trakcie jazdy, ale przede wszystkim dzięki ich pielęgnacji, uczestnictwie
w karmieniu, sprzątaniu boksów. Jezdziectwo nie ogranicza się do przejechania się na
podstawionym osiodłanym wierzchowcu. Ka\dy powinien samodzielnie przygotować konia
do jazdy, wyczyścić i osiodłać. Początkującemu zawsze towarzyszy doświadczona osoba,
która poka\e i nauczy, jak zajmować się koniem, ale tak\e pomo\e przełamać lęk
i niepewność w pierwszych kontaktach z nim.
Rys. 6. Pierwszy bliski kontakt z koniem, pielęgnacja skóry konia przed jazdą, pod okiem instruktora
[opracowanie własne]
Tak\e po lekcji jezdziec musi rozsiodłać konia i zadbać o sprzęt jezdziecki. Jeden dzień
w tygodniu powinien być wyłączony z jazd rekreacyjnych. Konie powinny odpoczywać, choć
nie ma normy określającej ilości godzin przepracowanych przez konia, ale warto zwrócić
uwagę na to, czy zwierzęta nie są nadmiernie eksploatowane. Nale\y tak\e pamiętać
o zapewnieniu koniom swobodnego ruchu na padoku, dzięki czemu unika się wielu
problemów zdrowotnych i niekorzystnych nałogów.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym jest rekreacja?
2. Jakie warunki pracy na lon\y muszą być spełnione, \eby zapewnić bezpieczeństwo
jezdzcom i koniom?
3. Jakie są i czym się charakteryzują poszczególne etapy pracy na lon\y?
4. Kto ma pierwszeństwo w poruszaniu się po uje\d\alni?
5. Jakie są rodzaje pracy w zastępie?
6. Co nale\y brać pod uwagę planując wyjazd w teren?
7. Jak nale\y się bezpiecznie poruszać konno w terenie?
8. Jakich zasad nale\y przestrzegać w trakcie przeja\d\ki zastępem w teren?
9. W jaki sposób jezdzcy na koniach mogą poruszać się po drogach?
10. Jakie ćwiczenia gimnastyczne i w jakim celu, mo\na wykonywać na koniu?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj ćwiczenia do pracy w zastępie dla grupy o określonym stopniu zaawansowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić poziom zaawansowania grupy, dla której będą przygotowywane ćwiczenia,
2) dostosować odpowiednie ćwiczenia na kilka lekcji dla wybranej grupy,
3) zapisać ćwiczenia i narysować linie ich przebiegu w uje\d\alni,
4) zapisać komendy podawane przez instruktora,
5) ocenić wykonane ćwiczenie,
6) wykonać notatkę z wykonania ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier w kratkę,
- ołówek,
- linijka,
- kolorowe długopisy,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Sporządz harmonogram nauki jazdy na kilku kolejnych treningów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić kolejne etapy nauki jazdy konnej dla wybranej grupy,
2) rozplanować w czasie kolejne lekcje,
3) przewidzieć mo\liwość zmian wynikających z postępów jezdzca,
4) ocenić wykonane ćwiczenie,
5) sporządzić notatkę z wykonania ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier w kratkę,
- ołówek,
- linijka,
- kolorowe długopisy,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj przeprowadzenir rekreacji konnej i we\ w niej udział.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować formę i metody zajęć,
2) zało\yć odpowiedni strój,
3) podzielić zadania do wykonania,
4) wysłuchać instrukcji nauczyciela,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5) wykonać powierzone zadania,
6) ocenić wykonaną pracę.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- konie,
- rzędy jezdzieckie,
- toczki,
- sztylpy,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Zaplanuj naukę jazdy dla początkujących i wez w niej udział.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zało\yć odpowiedni strój,
2) wysłuchać instrukcji nauczyciela,
3) wyczyścić konia i zało\yć rząd,
4) wyprowadzić konia na mane\,
5) sprawdzić prawidłowość stroju ucznia,
6) poinstruować ucznia jak ma wsiąść na konia (mo\na to zrobić z specjalnych schodków),
7) pomóc wsiąść uczniowi,
8) wykonać powierzone przez instruktora zadanie,
9) ocenić postępy ucznia,
10) ocenić własną pracę,
11) sporządzić notatkę z wykonania ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- koń,
- rząd jezdziecki,
- toczek,
- sztylpy,
- lon\a,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cele rekreacji? � �
2) określić rodzaje komend wydawanych przez instruktora? � �
3) wyjaśnić, jak zapewnić bezpieczeństwo w pracy na lon\y? � �
4) ustalić, kto ma pierwszeństwo w trakcie przejazdów w pracy
na mane\u? � �
5) określić zasady poruszania się zastępu w terenie? � �
6) wyjaśnić, jak bezpiecznie poruszać się konno po drogach? � �
7) zaplanować trening jazdy konnej dla początkujących? � �
8) zorganizować trening jazdy konnej? � �
9) sporządzić harmonogram nauki jazdy? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Organizacja szkółki jezdzieckiej
4.3.1. Materiał nauczania
Przepisy prawne i zasady bezpieczeństwa w organizacji szkółki jezdzieckiej
Turystyka i rekreacja konna niegdyś związana ściśle ze stadninami koni, w ostatnich
czasach rozpowszechniła się poprzez tworzenie na obrze\ach miast i miejscowości
wczasowych ośrodków jazdy konnej, posiadających od kilku do kilkunastu koni
wierzchowych.
Rekreacja ruchowa jest formą aktywności fizycznej i prowadzenie jej jest regulowane
przez Ustawę o kulturze fizycznej. Funkcjonowanie ośrodków jazdy konnej, szkółek
jezdzieckich i innych jednostek zajmujących się rekreacją i sportem jezdzieckim oparte jest
na Ustawie o działalności gospodarczej. Prowadzący, działalność w dziedzinie rekreacji
ruchowej jest zobowiązany do:
- opracowania regulaminu zajęć oraz zapoznania z nim uczestników tych zajęć,
- ubezpieczenia uczestników zajęć od następstw nieszczęśliwych wypadków,
- zapewnienia uczestnikom rekreacji ruchowej bazy rekreacyjno-sportowej odpowiedniej
dla formy prowadzonych zajęć,
- dopuszczenia do uczestnictwa w zajęciach wyłącznie osób posiadających zaświadczenie
lekarskie o braku przeciwwskazań do udziału w tych zajęciach lub które zło\ą podpisane
własnoręcznie, a w przypadku osób niepełnoletnich przez przedstawiciela ustawowego,
oświadczenie o zdolności do udziału w zajęciach rekreacyjnych.
Przepisy te określają warunki bezpieczeństwa, zakres i zasady sprawowania opieki
medycznej nad osobami uczestniczącymi w zajęciach sportowych i rekreacyjnych oraz
w imprezach sportowych i rekreacyjnych, a tak\e warunki sanitarno-higieniczne obiektów
sportowych i rekreacyjnych oraz zasady sprawowania nadzoru nad ich przestrzeganiem.
Warto zaznaczyć, \e usługi nie przekraczające kwoty 2000 zł, nie wymagają pisemnej umowy
ośrodka z klientem korzystającym z usług jezdzieckich, wystarczą ustalenia ustne.
Jezdziectwo nale\y do sportów niebezpiecznych, niosących ze sobą du\e ryzyko urazów.
Szacuje się, \e około 1,1% osób uprawiających jezdziectwo rocznie ulega urazom, 30%
spośród nich jest w wieku od 11 do 15 lat. Najczęściej wypadki zdarzają się podczas
rekreacyjnej jazdy konnej (około 65% zarejestrowanych przypadków), a jedynie 25% ma
miejsce podczas zawodów, a 17% zdarza się w stajniach.
Jazdę konną mo\e uprawiać ka\dy, powinno się jednak brać pod uwagę predyspozycje
i mo\liwości zdrowotne, jak równie\ płynące z nich ograniczenia. Decydując się na jazdę
konną nale\y być przekonanym, o braku przeciwwskazań zdrowotnych do uprawiania tego
sportu, co najlepiej skonsultować z lekarzem.
Certyfikowane ośrodki jezdzieckie z zało\enia posiadają ubezpieczenie OC i NW, ale dla
własnego bezpieczeństwa ka\dy jezdziec podejmujący naukę jazdy konnej powinien
ubezpieczyć się od następstw nieszczęśliwych wypadków. Rodzice powinni ubezpieczyć
swoje dzieci. Instruktor, który bierze odpowiedzialność za dziecko pozostawione pod jego
opieką przez rodziców, powinien ka\dorazowo uzgadniać, formę i zakres opieki. Wszędzie
tam, gdzie są konie i korzystający z usług związanych z końmi klienci, organizatorzy powinni
zadbać o przygotowanie regulaminu, który usprawni organizację pracy i zapobiegnie
wypadkom.
Regulamin określa:
- zakres działania Ośrodka, czyli sferę usług, którą ośrodek się zajmuje,
- organizację Ośrodka, z podziałem obowiązków określonych osób,
- zasady funkcjonowania Ośrodka,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Od uczestników szkółek jezdzieckich zarówno dzieci jak i dorosłych ludzi, nale\y
wymagać przestrzegania podstawowych zasad, takich jak punktualne rozpoczynanie jazdy
i wykonywanie poleceń instruktora. Dobry instruktor powinien prowadzić zajęcia w ten sposób,
\eby była w pełni zachowana dyscyplina na uje\d\alni. Nie chodzi tutaj tylko o bezpieczeństwo
ludzi i koni, ale te\ o wyrobienie w jezdzcach dyscypliny wewnętrznej. Oczywiście równie\
tego ostatniego obowiązuje dyscyplina i punktualność. Podczas całej lekcji instruktor
bezwzględnie musi być obecny na uje\d\alni i skupiać się na przebiegu zajęć.
W stajni i w otoczeniu koni goście korzystający z usług powinni przestrzegać reguł, które
pomogą w zapewnieniu bezpieczeństwa. W związku z tym regulamin szkółki oprócz zasad
zachowania się na uje\d\alni w trakcie zajęć, powinien określać zachowania niepo\ądane
i naganne, takie jak:
- bieganie,
- niepotrzebne krzyki,
- gwałtowne ruchy w obecności koni,
- agresję, u\ywanie przemocy w stosunku do zwierząt,
- śmiecenie (śmieci mogą przestraszyć lub zranić zwierzęta szeleszczące woreczki,
opakowania, rozbite szkło, ostre przedmioty),
- wnoszenie ognia, palenie papierosów na terenie stajni,
- niszczenie sprzętu jezdzieckiego i urządzeń znajdujących się w wyposa\eniu stajni,
- pozostawianie dzieci bez opieki dorosłych opiekunów lub pracowników stajni,
- wsiadanie na konia pod wpływem alkoholu, albo w kiepskiej kondycji (jazda konna
wymaga uwagi i koncentracji).
Wymogi w stosunku do ośrodka prowadzącego jazdy rekreacyjne
Ośrodek prowadzący zajęcia rekreacyjne z końmi musi mieć odpowiednią lokalizację ze
względu na zało\enia rekreacji wypoczynku na łonie natury, jak te\ ze względu na
dobrostan koni, dlatego powinien posiadać:
- ogrodzony plac do ćwiczeń wielkości, co najmniej czworoboku,
- tereny do przeja\d\ek,
- odpowiednią ilość koni do prowadzenia zajęć, dających wybór i mo\liwość poznania
ró\nych wierzchowców co najmniej 4 konie,
- jasną, przestronną, suchą i przewiewną stajnię, konie mają mieć w niej zapewnione
pojedyncze boksy,
- wybiegi dla koni,
- sprzęt (siodła, ogłowia, uprzę\e), dopasowany indywidualnie dla ka\dego konia,
- sprzęt dla jezdzców (toczki, sztylpy),
- prowadzącego jazdy instruktora z kwalifikacjami i dyspozycyjnego, dzięki czemu zajęcia
mogą odbywać się w dni weekendowe i dni powszednie,
- wskazane jest posiadanie krytej uje\d\alni.
W ośrodku nale\y bezwarunkowo zapewnić koniom dobrą opiekę, konie muszą być
w dobrej kondycji, racjonalnie \ywione i u\ytkowane. Oprócz warunków przewidzianych
przepisami bardzo wa\nym kryterium wyboru szkółki do nauki jazdy jest dobra atmosfera
panująca w stajni.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 7. Ośrodek jezdziecki: po prawej stajnia, w głębi kryta uje\d\alnia, na pierwszym planie plac do
ćwiczeń z przeszkodami [opracowanie własne]
Dobór koni do rekreacji
W wyborze konia do rekreacji nale\y się kierować takimi kryteriami jak:
- rasa,
- płeć,
- cechy u\ytkowe konstytucja, wzrost, zdrowie, pokrój, jakość chodów,
- cechy temperamentu,
- chęć do pracy,
- zdolności adaptacyjne do zmieniających się warunków otoczenia i ró\norodnych
sposobów wykorzystania,
- potrzeba i chęć kontaktu oraz współpracy z człowiekiem,
- wiek.
Rasa
W rekreacji, u\ytkowane są konie ró\nych ras, najczęściej są to konie półkrwi,
wszelkiego typu konie ras małych, raczej nie mają zastosowania konie pełnej krwi, a tak\e
konie zimnokrwiste. Konie, te charakteryzuje wszechstronna u\ytkowość, mocna i jędrna
konstytucja, ich ruch odznacza się du\ą dynamiką, umiarkowaną posuwistością i prawidłową
kadencją, nadają się zarówno do zaprzęgu, jak i pod wierzch. W Polsce najczęściej stosowane
rasy to: małopolska, wielkopolska, konik polski i hucuł, a tak\e konie z domieszką krwi rasy
fiordzkiej, wszelkiego typu kuce, oraz drobniejsze osobniki rasy śląskiej.
Płeć
Konia oprócz rasy ma największy wpływ na jego temperament. Ogiery są najbardziej
pobudliwe, dynamiczne i \ywe, przejawiają najwięcej cech obronnych, są trudniejsze do
treningu ni\ wałachy i klacze. Nie u\ywa się ich raczej do jazd rekreacyjnych, równie\ z tego
względu, \e konie w rekreacji powinny dobrze zachowywać się w grupach, (zajęcia
prowadzone są w zastępie), a ogiery trudno współpracują ze sobą, są trudniejsze
w prowadzeniu. Kastracja ogierów powoduje obni\enie ich temperamentu. Wałach jest du\o
spokojniejszy, łatwiejszy w uje\d\eniu, przez to polecany dla początkujących. Klacze są
podobne pod względem temperamentu do wałachów, nadają się zarówno do u\ytku
rekreacyjnego jak i sportowego. Klacze grzejące się, często bywają jednak nerwowe,
nadpobudliwe i trudne do opanowania.
Cechy u\ytkowe
Wzrost konia powinien być ściśle skorelowany ze wzrostem, doświadczeniem
i temperamentem jezdzca. Dzieciom najlepiej przeznaczyć do jazdy kuca, na którym siedzi
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
się niezbyt wysoko, przez co nie wzbudza obaw, tak\e dorosłym, którzy rozpoczynają naukę,
lepiej przeznaczyć mniejszego konia, który pomo\e zapanować nad lękiem. Są jednak\e
początkujący adepci jezdziectwa, których mo\na zniechęcić zbyt niskim poziomem
wymagań. Instruktor, dokonuje oceny sytuacji i doboru konia dla jezdzca.
Konie do rekreacji powinny mieć mocną konstytucję, być odporne na choroby
i zmęczenie, wytrzymałe i \ywotne. Chody powinny być regularne i wygodne, konie
o chodach specjalnych (t�lt, inochód) są szczególnie przydatne w rekreacji, na przykład kuce
islandzkie. Szczególnie niepo\ądane, bo niewygodne są wady chodów, polegające na
nerwowym podrywaniu kończyn. Wyrazne wady pokroju, takie jak karpiowaty grzbiet (ze
względu na bardzo niewygodny chód), czy powodujące strychowanie a tak\e ściganie nóg
konia mogą wykluczać go z rekreacji.
Cechy charakteru i temperamentu koni do rekreacji
Konie rekreacyjne powinny wykazywać takie cechy, jak: zrównowa\enie, inteligencja,
zaufanie. Najbardziej do rekreacji nadaje się koń o temperamencie nieco flegmatycznym lub
melancholicznym, zrównowa\ony, bez narowów i złośliwego charakteru, taki, który wybaczy
wiele błędów jezdzcowi, nie będzie się buntował i ponosił. Idzie równo i łatwo zmienia
chody, praca z nim jest łatwa, bezpieczna i sprawiająca du\o satysfakcji. Taki koń sprawdza
się w stajniach prowadzących szkółki jezdzieckie, poniewa\ są one łatwe do prowadzenia
przez mało zaawansowanych. Szczególnie niebezpieczne w jezdzie rekreacyjnej są konie
choleryczne: nerwowe, pobudliwe, pamiętliwe, które trudno oduczyć złych nawyków.
Pewnym sposobem na uspokojenie konia w celu przeznaczenia go do jazd rekreacyjnych bądz
wręcz hipoterapii jest dotuczenie konia, jego fizyczna ocię\ałość spowoduje stępienie
pobudliwości.
Najlepszymi końmi (profesorami) świetnie sprawdzającymi się w rekreacji i w sporcie
dla początkujących są starsze konie wycofane z czynnego sportu, najczęściej uje\d\enia,
dobrze uło\one, niwelujące błędy jezdzców. Złośliwe konie powinny być eliminowane
z rekreacji, poniewa\ są nieprzewidywalne, a w związku z tym niebezpieczne. Złośliwość
koni, spowodowana jest nieumiejętnym karaniem, na przykład, gdy koń się przestraszy
i poniesie. Nie jest to jego wina i nale\y raczej konia uspokoić ni\ dodatkowo pobudzać.
Nagroda jest częstokroć du\o skuteczniejszą pomocą rozwijającą konia, gdy\ jej działanie jest
pozytywne. Nagrodzenie konia pokazuje mu co ma robić poprzez utrwalenie po\ądanego
zachowania.
Konie pracujące w szkółkach jezdzieckich powinny mieć doświadczenie w jezdzie
rekreacyjnej, konie te muszą reagować na pomoce. Praca początkującego jezdzca na
początkującym koniu, doprowadza do nabycia złych nawyków, zarówno przez jezdzca jak
i konia, zniechęca do nauki, a czas szkolenia znacznie się przedłu\a i jest nieefektywny.
Uczestnicy jazd rekreacyjnych najczęściej je\d\ą na ró\nych koniach, lekcje często
przedzielone są długimi przerwami, nie mają, więc oni czasu na głębsze poznanie konia
w takim przypadku jazda na dobrym, ale wymagającym więcej pracy koniu nie będzie miała
sensu i nie sprawi ani koniowi ani jezdzcowi satysfakcji. Dlatego dobrze zapowiadający się
koń, ale jeszcze dobrze nie uje\d\ony, młody, z pobudliwym temperamentem powinien
zostać przeznaczony do treningu pod dobrym jezdzcem.
W sporcie bardziej są po\ądane u koni cechy takie jak: samodzielność i ambicja.
Sportowe konie powinny być końmi zwrotnymi i ruchliwymi, z du\ym temperamentem, ale
zrównowa\one. Konie takie są te\ zazwyczaj bardziej utalentowane i łatwiej się uczą od koni
z mniejszym temperamentem i dlatego dobrze sprawdzają się w sporcie. Tym cechom
towarzyszy du\a pobudliwość psychiczna konia. Często, w związku z tym są wybierane do
sportów wyczynowych ogiery.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Konie, zwłaszcza młode, przejawiają chęć do zabawy. Mo\na to wykorzystać do pracy
z nimi. Praca przez zabawę stanowi najmniejsze z mo\liwych obcią\eń psychicznych koni,
gdy\ są one wtedy najbardziej rozluznione. Mo\e być ona wstępem do powa\nego treningu.
Czasem, mo\na wykorzystać dą\enie konia do bycia w grupie z innymi końmi. Dla przykładu
krnąbrny koń łatwiej nauczy się reagować na pomoce idąc w zastępie ni\ pracując
pojedynczo. Przez pracę w zastępie (lub z innym, starszym koniem) mo\na te\ ograniczać
płochliwość konia.
Dobór sprzętu jezdzieckiego do prowadzonej działalności rekreacyjnej.
W ka\dym ośrodku musi się znalezć odpowiedni sprzęt:
- siodła i ogłowia dopasowane do ka\dego konia,
- toczki lub kaski z atestem,
- sztylpy do wypo\yczenia,
- sprzęt do pielęgnacji koni osobny dla ka\dego konia.
Rys. 8. Siodło wszechstronne [8]
Siodło stosowane w rekreacji to siodło wszechstronne, ma budowę pośrednią, między
siodłem uje\d\eniowym, a skokowym, łącząc w sobie cechy obu typów. Jest najbardziej
odpowiednie do podstawowego szkolenia jezdzca i konia, zarówno w rekreacji, w skokach
i uje\d\eniu, jak i w jezdzie terenowej. Siodło mierzy się podając długość siedziska, od
przedniego do tylnego łęku, wyra\ając wartość pomiaru w calach. Wymiary siodeł wahają się
od 14' (dla dzieci) do 18' dla wysokich i cię\kich jezdzców.
Siodło powinno opierać się całą długością ławek na mięśniach biegnących wzdłu\
kręgosłupa konia, nie dotykając nigdzie twardych części ciała (w szczególności kłębu).
Rozstaw ławek i wysokość przedniego łęku powinna być dopasowana do budowy kłębu
i grzbietu tak, \eby kłąb swobodnie mieścił się poni\ej przedniego łęku, nie dotykając go
nawet przy znacznym obcią\eniu. Jednocześnie siodło powinno le\eć tak, by jego najgłębszy
punkt znajdował się pośrodku siedziska. Końce ławek terlicy nie powinny sięgać dalej, ni\ do
ostatniego kręgu piersiowego. Prawidłowo le\ące siodło ma tylny łęk o około 2,5 cm wy\ej
ni\ przedni, a odległość między kłębem a przednim łękiem powinna wynosić 2 palce.
Rys. 9. Siodło dobrze dobrane do konia [8]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
a) b)
Rys. 10. Siodła zle dobrane do konia: a) z zadartym łękiem przednim, b) siodło za szerokie [8]
Siodło nieprawidłowo le\ące z zadartym łękiem przednim, ze zbyt daleko umieszczonym
siedziskiem powoduje bolesny ucisk na grzbiet konia, dosiad fotelowy, jezdzca, który \eby
utrzymać równowagę musi pochylić się do przodu (rys10a).
Je\eli siodło le\y za blisko kłębu konia to jest zbyt szerokie lub koń charakteryzuje się
bardzo mało wydatnym kłębem (rys.10b). We wszystkich tych wypadkach nale\y zastosować
siodło odpowiednie do budowy konia. Dopasowanie siodła na konia, związane jest
z dostosowaniem go do kształtu i szerokości kłębu konia. Najczęściej spotyka się 3 rodzaje
kłębów:
- typ A mało wydatny, po bokach nie tworzą się wgłębienia,
- typ B wy\szy z wgłębieniami po bokach,
- typ C wyskoki i długi, zagłębienia po bokach są szczególnie wyrazne.
Rys. 11. Rodzaje kłębów od lewej: typ A, typ B, typ C [8]
Typ A wymaga siodła z długimi poduszkami, typ B - siodła z krótszymi, skośnymi
poduszkami, typ C siodła z poduszkami �.
Ilustracje poni\ej przedstawiają typ A i typ B kłębu z dobrze dopasowanym siodłem
(a, c), oraz typ B ze zle dopasowanym siodłem (b), które odpowiednie jest dla typu A.
a) b) c)
Rys. 12. Dopasowanie siodeł do kłębu: a, c) prawidłowe, b) nieprawidłowe [8]
Sprzęt jezdziecki nale\y przechowywać w pomieszczeniach dobrze przewietrzonych,
wolnych od nadmiaru wilgoci oraz kurzu, ogrzewanych, zimą. Sprzęt powinien wisieć na
specjalnych wieszakach, nie dotykając podłogi ani innych przedmiotów, nie nale\y go suszyć
na słońcu lub przy piecu, gdy\ skóra wtedy ulega gwałtownemu wysuszeniu, traci
elastyczność i staje się łamliwa i krucha, pęka na zgięciach. Prowadzi to do nieodwracalnego
jej zniszczenia.
Strój do jazdy konnej
Wygląd jezdzca to nie tylko sprawa elegancji, ale przede wszystkim bezpieczeństwa,
zagra\a mu stosowana w ubiorze bi\uteria, nie związane długie włosy, nieodpowiednie
elementy stroju. Ochronne nakrycie głowy podczas jazdy konnej jest obowiązkowe. Urazy
głowy nale\ą do najczęściej występujących urazów podczas uprawiania sportów jezdzieckich.
Niosą one ze sobą powa\ne konsekwencje, jak na przykład:
- utratę przytomności po upadku,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
- wstrząs mózgu lub inne urazy neurologiczne,
- złamania kości czaszki,
- rany szarpane.
Kask lub toczek musi posiadać atest i trzypunktowe lub wielopunktowe mocowanie,
tylko wtedy daje gwarancję skutecznej ochrony w razie upadku z konia. Odstępstwo od tej
zasady oprócz fizycznych skutków zdrowotnych, mo\e spowodować odmowę wypłaty
odszkodowania przez ubezpieczyciela, a tak\e odpowiedzialność prawną instruktora. Kask
powinien być ściśle dopasowany, a układ mocujący powinien być zawsze dokładnie
wyregulowany i stosowany zgodnie z instrukcją. Kask jest zaprojektowany w taki, sposób, \e
amortyzuje część energii uderzenia ulegając przy tym całkowitemu lub częściowemu
zniszczeniu (skorupy lub materiału wykładziny ochronnej), a uszkodzenie takie mo\e być
niewidoczne, dlatego ka\dy kask, który był poddany uderzeniu powinien być wymieniony na
nowy. Ze względu na bezpieczeństwo, \aden z elementów stroju nie mo\e szeleścić nie ani
powiewać, poniewa\ mo\e to przestraszyć konia, a tak\e łatwo zahaczyć o gałąz, a w czasie
upadku o wystający element rzędu.
Materiał kurtki powinien być miękki, powinna być dopasowana i pozapinana, równie\
z tego względu, \e instruktor nie jest w stanie ocenić dosiadu jezdzca w nieodpowiednim
stroju, pomijając ju\ elegancki wygląd. Latem, kiedy jest gorąco, jezdziec nie powinien
rezygnować z koszuli z rękawami (przynajmniej do łokci), które chronią przed otarciem skóry
przy upadku, a tak\e z kamizelki jezdzieckiej.
Przy uprawianiu sportów takich jak wkkw, a tak\e skoków przez przeszkody, przez
juniorów, do ochrony korpusu jezdzca, nakazane jest stosowanie kamizelek ochronnych.
Kamizelki te, podobnie jak kaski, równie\ powinny posiadać odpowiednie atesty
bezpieczeństwa.
Prawidłowe buty do konnej jazdy powinny mieć gładką podeszwę, zelówka nie powinna
wystawać poza obrys buta, obcas powinien być niski i płaski. Brak obcasa mo\e spowodować
wpadnięcie stopy do strzemienia (szczególnie u dzieci, korzystających ze strzemion
normalnych rozmiarów), a protektor lub za szeroka zelówka powoduje zakleszczenie się
stopy w strzemieniu. Nieodpowiednie buty czasem, widziane na nogach jezdzców, takie jak
obuwie sportowe bez obcasa, czy buty z protektorem na podeszwie, stanowią zagro\enie dla
ich bezpieczeństwa. Dopuszczalne są dwa rodzaje butów jezdzieckich:
- długie buty oficerki, posiadające usztywnioną tylną cześć cholewy i wysoką osłonę
pięty,
- sztyblety krótkie buty jezdzieckie, u\ywane do bryczesów salonowych (jodhpur) lub
łącznie ze sztylpami (zwanymi czasem czapsami).
Niezbędnym uzupełnieniem stroju są rękawiczki, które chronią skórę dłoni przed
bolesnymi otarciami od wodzy.
Rys. 13. Wyposa\enie stroju jezdzca, od lewej: bryczesy, długie buty, krótkie buty sztyblety, sztylpy, kask,
rękawiczki jezdzieckie [8]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Instruktor
Właściciel ośrodka, szkółki, stajni czy gospodarstwa, organizujący rekreację konną,
powinien posiadać odpowiednie uprawnienia lub zatrudnić taką osobę. Prowadzenie tego typu
działalności bez uprawnień podlega karze grzywny i grozi odpowiedzialnością cywilną
w razie wypadku. Gospodarstwo, które nie zatrudnia osoby o wymaganych kwalifikacjach,
ale posiada odpowiedni sprzęt i konie, mo\e je u\yczać klientom o odpowiednich
umiejętnościach, ale nie mo\e prowadzić zorganizowanych zajęć.
Zorganizowane zajęcia mogą prowadzić tylko osoby posiadające kwalifikacje zawodowe,
w przypadku rekreacji konnej, co najmniej instruktora rekreacji ruchowej o specjalności jazda
konna. Uprawnienia te są jednak ograniczone i instruktor rekreacji nie mo\e prowadzić zajęć
sportowych dla zawodników klubów. Szkolenie w klubach odbywa się pod opieką
szkoleniowców licencjonowanych przez PZJ.
Instruktorem rekreacji ruchowej mo\e być osoba, która ukończyła odpowiednie studia
wy\sze bądz posiada, co najmniej średnie wykształcenie i ukończyła kurs rekreacji ruchowej
o specjalności jazda konna. Dobry instruktor potrafi dobrać odpowiedniego konia, ocenić
postępy jezdzca, wyjaśnić, poradzić i odpowiedzieć na tysiące pytań adepta jazdy konnej.
Dobry instruktor jest niezastąpionym fundamentem w nauce jazdy konnej. Certyfikat czy
licencja, którą się legitymuje nie zawsze są wystarczającym świadectwem jego kwalifikacji.
Ocenę umiejętności prowadzenia przez niego zajęć, mo\e przeprowadzić sam uczeń
obserwując je.
Dobrego instruktora określają poni\sze wskazniki:
- instruktor jest dobrym jezdzcem,
- pracuje w odpowiednim stroju jezdzieckim (w ka\dej chwili mo\e wsiąść na konia),
- wybrany przez niego koń jest odpowiednio przygotowany i dopasowany do warunków
fizycznych jezdzca, dla dziecka łagodny kucyk, dla dorosłego nowicjusza niezbyt
pobudliwy i płochliwy wierzchowiec,
- jego uwagi zachęcają, a nie zniechęcają, przekazywane są we właściwym momencie
(błędy są wskazywane, poprawna jazda nagradzana),
- komentarz jest spokojny, jasny, zrozumiały, wyra\ony fachowym językiem,
- wiedza teoretyczna umiejętnie zastosowana w praktyce,
- chętnie odpowiada na pytania,
- nie dopuszcza do jazdy nieodpowiednio ubranych uczniów,
- sposób prowadzenia zajęć jest dopasowany do indywidualnych cech jezdzca i konia
(predyspozycje, wiek, stopień wyszkolenia, cel),
- zachowanie bezpieczeństwa w trakcie zajęć prowadzonych przez instruktora jest dla
niego najwa\niejsze.
Wiedza teoretyczna, zdolności oddziaływania, zdolność obserwacji, doświadczenie,
inicjatywa i predyspozycje pedagogiczne są podstawowymi kryteriami do oceny
efektywności szkolenia. W czasie prowadzenia zajęć instruktor musi umieć zastosować
prawidłową strukturę jednostki treningowej. Wysoki poziom umiejętności praktycznych
i usystematyzowana wiedza jezdziecka oraz opanowany warsztat nauczyciela, są niezbędne
do prawidłowego prowadzenia szkoleń jezdzców i koni.
Instruktor jezdziectwa i jego umiejętności
Do prowadzenia zajęć jezdzieckich w sporcie masowym i sporcie kwalifikowanym oraz
przygotowanie koni do u\ytkowania sportowego uprawniony jest instruktor jezdziectwa,
który ukończył kurs instruktorski organizowany pod egidą Polskiego Związku Jezdzieckiego
i zdobył odpowiednią licencję.
Polski Związek Jezdziecki, który ma nadzór nad klubami jezdzieckimi i ośrodkami
szkolenia sportowego, nakłada na takie jednostki obowiązek posiadania instruktora
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
o kwalifikacjach sprawdzonych przez siebie. Wyró\nia się następujące stopnie
szkoleniowców:
- instruktor szkolenia podstawowego w jezdziectwie,
- instruktor sportu jezdzieckiego, powo\enia, wolty\erki,
- trener II klasy jezdziectwa, ze specjalizacją:
a uje\d\enia,
b skoków,
c wkkw,
d rajdów długodystansowych,
e powo\enia,
f wolty\erki,
- trener I klasy jezdziectwa, ze specjalizacją jak wy\ej,
- trener jezdziectwa klasy mistrzowskiej.
Ośrodki jezdzieckie podlegają certyfikacji PZJ, której celem jest podniesienie jakości
usług ośrodków, przede wszystkim pod względem mo\liwości szkolenia podstawowego
i kwalifikacji osób prowadzących zajęcia.
Certyfikaty dają gwarancję osobom zainteresowanym nauką jazdy konnej, \e ośrodki
zapewniają im:
- bezpieczne i fachowe szkolenie,
- dobrze przygotowane konie,
- mo\liwość przystąpienia do egzaminów na Odznaki Jezdzieckie: brązową, srebrną i złotą.
Rys. 14. Ogrodzony plac treningowy o podło\u piaszczystym z przeszkodami parkurowymi [opracowanie własne]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Tabela 1 Wymagania kwalifikacyjne dla ośrodków jezdzieckich starających się o certyfikat [opracowanie własne]
Wymagania Ośrodek z certyfikatem Ośrodek z certyfikatem II Ośrodek z certyfikatem
III kat. kat. I kat.
kadra instruktor szkolenia instruktor sportu PZJ trener II klasy
podstawowego jezdziectwa, z listy
w jezdziectwie szkoleniowców PZJ
do pomocy instruktor sportu jezdzieckiego lub
instruktor szkolenia podstawowego
Wyjazdy w teren w obecności, co najmniej instruktora rekreacji ze specjalnością
jezdziectwo lub jazda konna
konie 4 na poziomie klasy L 4 na poziomie klasy P 8 koni, co najmniej
4 na poziomie klasy P
zadaszone miejsce do co, najmniej 5 co najmniej 10
tymczasowego
postawienia obcych koni
tereny ogrodzony plac ogrodzony plac treningowy o odpowiednim podło\u,
treningowy o o powierzchni około 1200 m�, najlepiej oświetlony
odpowiednim podło\u,
o pow. ok. 800 m�,
oświetlony lub halę
hala o wymiarach hala o wymiarach min.
20 x 40 m
20 x 40 m 20 x 60 m
Sprzęt i wyposa\enie do prowadzenia do prowadzenia podstawowych zajęć szkoleniowych,
podstawowych zajęć w tym komplet przeszkód skokowych
szkoleniowych
Mo\liwość o odpowiednim
zakwaterowania standardzie na własnym
i wy\ywienia terenie lub
w bezpośredniej
bliskości
Warunki stajenne w ośrodku muszą odpowiadać przyjętym standardom, konie powinny być utrzymywane
w boksach, w dobrej kondycji i pielęgnacji. Ośrodek powinien mieć mo\liwość szkolenia w terenie,
zagwarantowane odpowiednimi umowami z właścicielami lub administratorami okolicznych gruntów (gmina,
nadleśnictwo). Pielęgnacja, estetyka i porządek w ośrodku nie mogą budzić zastrze\eń. Szkoleniowcy muszą
posiadać wa\ną licencję. Ośrodek musi posiadać ubezpieczenie:
- OC obejmujące, odpowiedzialność ośrodka i osoby prowadzącej zajęcia wobec korzystających z ich usług,
- NW obejmujące, jezdzców rekreacyjnych korzystających z usług ośrodka.
Ośrodek otrzymuje tablicę PZJ z podaną klasą certyfikatu. O dacie wa\ności certyfikatu
informuje dokument, który powinien być umieszczony w ogólnie dostępnym miejscu na
terenie ośrodka. Informacja o nadaniu, przedłu\eniu lub cofnięciu certyfikatu, zamieszczana
jest na stronie internetowej PZJ. Szkółki jezdzieckie zajmujące się rekreacją konną,
zatrudniające, instruktorów rekreacji ruchowej, mogą się z czasem przekształcić
w licencjonowane ośrodki jezdzieckie, po spełnieniu kryteriów ustalonych przez PZJ.
Instruktorzy rekreacji po zdaniu stosowanych egzaminów mogą rozpocząć pracę jako
instruktorzy jezdziectwa. Wprowadzony w 2004 roku system odznak jezdzieckich ma na celu
poprawę poziomu wiedzy i umiejętności jezdzieckich zawodników, sędziów oraz
szkoleniowców.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zasady powinny zostać zawarte w regulaminie szkółki jezdzieckiej?
2. W jakie urządzenia i sprzęt powinna być wyposa\ona szkółka jezdziecka?
3. Od jakich elementów stroju jezdzca zale\y bezpieczna jazda?
4. W jaki sposób nale\y dopasować siodło?
5. Czym się charakteryzuje dobry koń do rekreacji?
6. Jakimi cechami ró\ni się koń sportowy od konia do rekreacji?
7. Jakich kwalifikacji oczekuje się od instruktora rekreacji?
8. Jakie są kryteria dobrej pracy instruktora?
9. Jakie warunki musi spełniać kandydat, by mógł pracować jako instruktor jezdziectwa?
10. W jakim celu stosuje się licencjonowanie kadr i ośrodków jezdzieckich?
11. Jakie warunki musi spełnić ośrodek jezdziecki, \eby uzyskać certyfikat PZJ?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządz regulamin wybranej szkółki jezdzieckiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić cechy charakterystyczne szkółki, dla której przygotowywany jest regulamin,
2) określić najwa\niejsze punkty regulaminu,
3) sformułować regulamin,
4) zapisać regulamin w odpowiedniej formie,
5) wywiesić regulamin na tablicy,
6) przeanalizować regulaminy sporządzone przez kolegów (inne grupy),
7) sprawdzić prawidłowość wykonania ćwiczenia,
8) sporządzić notatkę z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- charakterystyki szkółek,
- papier w kratkę,
- kolorowe długopisy,
- stanowisko komputerowe,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj materiały promocyjne dla szkółki jezdzieckiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić cechy szkółki, wyró\niające ją na tle innych, a tak\e takie, które są jej atutami,
2) określić informacje jakie są istotne dla ewentualnego klienta,
3) sporządzić projektu materiału promocyjnego,
4) wykonać projekt,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
5) powiesić materiał promocyjny na tablicy,
6) obejrzeć prace kolegów,
7) ocenić prawidłowość wykonania własnej pracy,
8) wybrać najciekawszy projekt i uzasadnić wybór.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier biały i kolorowy A4,
- kolorowe mazaki,
- komputer z dostępem do Internetu,
- wzory: plakatów, ulotek, folderów, zaproszeń,
- informatory,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Porównaj wyposa\enie konia i jezdzca do rekreacji i sportu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać ilustracje sprzętu jezdzieckiego,
2) określić wyposa\enie jezdzca do rekreacji,
3) określić wyposa\enie jezdzca do sportu,
4) opracować porównanie, ilustrując je,
5) przeprowadzić porównanie sprzętu dla konia,
6) ocenić swoją pracę i przebieg ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier biały i kolorowy,
- foldery reklamowe sprzętu jezdzieckiego,
- kolorowe mazaki,
- komputer z dostępem do Internetu,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Określ cechy konia do rekreacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić opisowy portret konia idealnego do rekreacji,
2) określić cechy koni w stajni szkolnej pod kątem ich przydatności do rekreacji,
3) wybrać najlepszego z nich do tego typu u\ytkowania,
4) zaprezentować konia i uzasadnić wybór,
5) sporządzić sprawozdanie z ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- koń,
- ogłowie,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 5
Sporządz projekt utworzenia szkółki jezdzieckiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować ośrodek jezdziecki, pełnione przez niego zadania i zakres usług,
2) scharakteryzować cechy korzystnej lokalizacji,
3) określić wyposa\enie ośrodka w odpowiednie do prowadzonego zakresu działań
pomieszczenia, urządzenia i sprzęt,
4) zaplanować ilość i rodzaj koni, oraz podać ich cechy charakterystyczne,
5) określić liczbę i kwalifikacje kadry szkoleniowej,
6) przedstawić warunki bytowe koni zapewniające im dobrostan,
7) określić rodzaj i cechy budynków i pomieszczeń dla koni,
8) sporządzić szkic sytuacyjny ośrodka lub mapkę jego lokalizacji.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały do pisania,
- komputer z dostępem do Internetu,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Przeanalizuj działalność ośrodków prowadzących rekreację konną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wziąć udział w wycieczce dydaktycznej,
2) wybrać dla siebie zadanie do wykonania wyszukanie interesujących ośrodków
w okolicy, uzgodnienie z właścicielami programu, przygotowanie informacji na temat
ośrodka, zorganizowanie transportu,
3) przygotować się do wycieczki,
4) zało\yć odpowiedni strój,
5) wykonać powierzone zadanie,
6) ocenić wykonaną pracę,
7) sporządzić sprawozdanie z przebiegu wycieczki dydaktycznej.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
komputer z dostępem do Internetu,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zinterpretować regulamin szkółki jezdzieckiej? � �
2) sporządzić regulamin szkółki jezdzieckiej? � �
3) określić rodzaj sprzętu i urządzeń, jakie powinny znajdować się w szkółce? � �
4) określić cechy stroju jezdzca w rekreacji? � �
5) wykonać materiały promocyjne dla szkółki jezdzieckiej? � �
6) określić cechy konia rekreacyjnego? � �
7) dokonać wyboru konia do rekreacji? � �
8) określić kwalifikacje instruktora rekreacji i jezdziectwa? � �
9) scharakteryzować cechy dobrego instruktora rekreacji? � �
10) określić warunki, jakie muszą spełniać licencjonowane ośrodki jezdzieckie? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
Instrukcja dla ucznia
1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uwa\nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\dego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna
jest prawidłowa.
5. Za prawidłową odpowiedz otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X
w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedz.
7. Pracuj samodzielnie.
8. Je\eli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłó\ jego rozwiązanie
na pózniej i wróć do niego jeszcze raz.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdz odpowiedzi jeszcze raz.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Najwa\niejszym obowiązkiem organizatora imprez jezdzieckich jest
a) sporządzenie regulaminu imprezy.
b) zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom.
c) zgłoszenie organizacji imprezy do urzędu gminy.
d) zapewnienie atrakcyjnych nagród.
2. Najwa\niejszą częścią Hubertusa jest
a) pogoń za lisem.
b) przeja\d\ka w teren.
c) biesiada przy ognisku.
d) gry i zabawy.
3. Na plakacie reklamowym imprezy jezdzieckiej najbardziej przyciągają wzrok
a) dokładny opis wszystkich punktów programu.
b) przejrzysty, du\y, z daleka widoczny tytuł.
c) du\o, ciekawych zdjęć koni w ruchu.
d) wielobarwne ilustracje.
4. Mianem rekreacji konnej nie określa się
a) uprawianie jazdy konnej z nastawieniem na osiąganie dobrych wyników sportowych.
b) aktywność ruchowa związana z końmi podejmowana w czasie wolnym.
c) niezbyt męcząca jazda konna przynosząca odprę\enie i przyjemność.
d) wykorzystywanie wolnego czasu w kontakcie z końmi w sposób społecznie
po\yteczny i aprobowany.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
5. Najbardziej do jazd rekreacyjnych dla początkujących nadaje się
a) polski koń zimnokrwisty.
b) hucuł.
c) koń czystej krwi arabskiej.
d) koń rasy hanowerskiej.
6. Najbezpieczniejsza w zastępie, to jazda
a) na ogonach.
b) w podzieleniu.
c) w odległości jednej długości konia.
d) dowolnia.
7. Pierwszym śladem określa się
a) ślad zostawiony przez pierwszego konia w zastępie.
b) linię środkową biegnącą od A do C.
c) ślady zostawione po pierwszym przejezdzie zastępu.
d) ście\kę najbli\ej ścian mane\u.
8. Planowanie wyjazdu w teren, ma na celu
a) ustalenie, jakie przeszkody, będą mogli skakać poszczególni jezdzcy.
b) określenie trasy przejazdu.
c) przewidywanie co się wydarzy.
d) zapewnienie bezpieczeństwa jezdzcom.
9. Jadąc w zastępie w terenie, mo\na poruszać się
a) stępem, kłusem anglezowanym, galopem w półsiadzie.
b) wszystkimi chodami.
c) tylko stepem i kłusem.
d) stępem, kłusem ćwiczebnym, galopem roboczym.
10. Nie mo\na poruszać się konno po drogach
a) gminnych i regionalnych.
b) krajowych.
c) międzynarodowych.
d) oznakowanych znakiem zakazu dla pojazdów jednośladowych.
11. Aby nawiązać bli\szą więz z koniem, jezdziec powinien
a) rozmawiać na temat swojego konia ze stajennym.
b) wykonywać obrządek dzienny przy swoim koniu.
c) du\o jezdzić na nim w teren.
d) startować często w zawodach.
12. Najczęściej nałogi u koni rekreacyjnych powoduje
a) utrzymywanie w boksach.
b) brak codziennych wyjazdów w teren.
c) brak ruchu na padoku z innymi końmi.
d) zbyt krótkie jazdy pod jezdzcem.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
13. Szczególnie niepo\ądane zachowania uczestników rekreacji to
a) bieganie i krzyczenie w stajni.
b) złe traktowanie koni.
c) niszczenie sprzętu jezdzieckiego.
d) nie przestrzeganie regulaminu szkółki.
14. Dobry instruktor rekreacji konnej musi
a) posiadać licencję PZJ.
b) mieć kwalifikacje nauczyciela wf.
c) startować w zawodach konnych.
d) dobrze jezdzić konno.
15. Chcąc sprawdzić, czy ośrodek posiada certyfikat PZJ nale\y
a) sprawdzić w rejestrze wojewody.
b) w Internecie, na stronie PZJ.
c) zapytać jezdzców uprawiających w ośrodku sport.
d) sprawdzić w rejestrach gminy.
16. Do jazdy konnej nale\y u\ywać butów
a) sportowych, z niewielkim protektorem, w połączeniu ze sztylpami.
b) z cholewką za kostkę, z płaskim obcasem, w połączeniu ze sztylpami.
c) długich, z gładką podeszwą, bez obcasa.
d) miękkich, sznurowanych z przodu, w połączeniu ze sztylpami.
17. Do rekreacji najbardziej nadają się
a) stare ogiery.
b) nie posiadające przychówka klacze.
c) konie młode.
d) wysłu\one konie sportowe.
18. Stwierdzeniem charakteryzującym zle dopasowane siodło nie jest
a) końce ławek terlicy sięgają 5 cm za \ebra konia.
b) łęk przedni przylega do kłębu konia.
c) łęk przedni w stosunku do tylnego jest ni\ej o 2,5 cm.
d) niewygodnie się siedzi.
19. Konie nale\y utrzymywać w boksach ze względu na ich dobrostan, poniewa\
a) koń łatwo mo\e się kontaktować z innymi końmi i ludzmi.
b) boksy zapewniają bezpieczeństwo koni i obsługujących.
c) koń się mo\e bez ograniczeń poło\yć.
d) koń mo\e w ka\dej chwili pobierać pasze i wodę.
20. Za wypadek na terenie szkółki jezdzieckiej odpowiedzialność cywilną ponoszą
a) właściciel szkółki.
b) instruktor.
c) firma ubezpieczeniowa, w której ubezpieczony jest jezdziec.
d) w przypadku dzieci ich rodzice.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ................................................................................................
Organizowanie pracy ośrodka jezdzieckiego oraz imprez hipicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr
Odpowiedz Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
6. LITERATURA
1. Baranowski Z.: Słownik hipologiczny. Krajowa Agencja Wydawnicza, Wrocław 1989
2. Breza H.: Skrypt szkoleniowy PZJ dla kursów trenerskich i instruktorskich. Teoria
jezdziectwa. Podstawy szkolenia. PZJ & Lewada, Zakrzów 1999.
3. Burgiel R. K.: Poradnik animatora i organizatora imprez w sporcie dla wszystkich. TKKF
ZG Warszawa 1996
4. Fąk T., Szałtynis D. Sport dla wszystkich gry rekreacyjne. TKKF ZG Warszawa 1995
5. Fedorski J.: Poradnik dla hodowców i miłośników koni. PWRiL, Poznań 2003
6. Aobos E., Deszczyńska A.: Uniwersytet młodych miłośników koni. Koń Polski. 2001
7. Marciszewska B. Piłat K.: Sport dla wszystkich. Rekreacja dla ka\dego. Marketing.
TKKF ZG Warszawa 1996
8. Mickunas W.: Trener radzi. P.W. Open, Gorzów 2004
9. Piotrowska H. (red.): Sport dla wszystkich. Rekreacja dla ka\dego. TKKF ZG Warszawa
1996
10. Pruchniewicz W.: Akademia jezdziecka cz.1. Chaber PR, Warszawa 2003
11. Tettenborn M. von: Poradnik jezdziecki. Delta W-Z, 2004
12. Przepisy w Skokach przez Przeszkody PZJ, Warszawa 2006
13. Przepisy we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego PZJ, Warszawa 2006
14. Przepisy Dyscypliny Powo\enia PZJ, Warszawa 2006
15. Przepisy Dyscypliny Uje\d\enia PZJ, Warszawa 2006
16. Regulamin Krajowych Zawodów w Dyscyplinie Wszechstronnego Konkursu Konia
Wierzchowego PZJ
17. Rozporządzenie MEN z dnia 12.09.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków
prowadzenia działalności w dziedzinie rekreacji ruchowej ze zmianami
18. Rozporządzenie MEN z dnia 27.06.2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów
zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich
uzyskiwania ze zmianami
19. Szadyn E.: Jakie konie do współczesnej kawalerii? Koń Polski Nr 7, Warszawa 2007
20. Ustawa o kulturze fizycznej Dz. U. 1996 r. Nr 25 poz. 113
21. Ustawa o stowarzyszeniach Dz. U. 2001 r. Nr 79 poz. 855
22. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Dz. U. 2004 r. Nr 173, poz. 1807
23. http://www.hatatitla.biz/
24. http://www.konie.biz/
25. http://www.okser.pl/
26. http://www.pzj.pl/
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
13 Organizowanie pracy w bufecie
13 Poszukiwanie pracy i podejmowanie zatrudnienia
3a organizacja pracy biurowej
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środow
12 Organizacja pracy
2 systemy organizacji pracy
Enver Hodża Podnieśmy na wyższy poziom treść i organizację pracy naukowej 1971
13 ORGANIZACJA GRY
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środow
logistyk 13 karta pracy
organizacja pracy biurowej
Pracownik?ministracyjno biurowy Organizacja pracy zagrozenia i szkolenia bhp eUcw
12 Organizacja pracy 2
Instrukcja Organizacji?zpiecznej Pracy
13 rynek pracy II v5

więcej podobnych podstron