1

Prof. dr hab. Krzysztof Krajewski

Katedra Kryminologii

Kryminologia

Rok akademicki 2010/2011

Semestr zimowy

2

Wykład 1

Kryminologia jako

dyscyplina nauki

3

Kryminologia jako nauka

crimen

(przestępstwo)

+ logos (nauka)

=

nauka o przestępstwie

4

Kryminologia jako nauka

Twórcy kryminologii:

Cesare Lombroso (1836

–1909)



antropologia kryminalna

Paul Topinard (1830

– 1911)



1879

– pierwszy użył terminu kryminologia

Rafaele Garofalo (1851

– 1934)



1885

– pierwszy podręcznik pod tym tytułem

5

Kryminologia jako nauka

Definicja kryminologii

Criminology includes the study of the processes of making

laws, of breaking laws, and of reacting to the breaking of

laws.

Kryminologia obejmuje badanie procesów tworzenia prawa,

naruszania prawa, oraz reakcji na owe naruszenia prawa.

D.Cressey, E.Sutherland Criminology

6

Kryminologia jako nauka

Przedmiot kryminologii

Przestępstwo - przestępczość - przestępca

Ofiara -

kontrola społeczna

7

Kryminologia jako nauka

Definicja kryminologii:

Nauka

społeczna

, o charakterze tak teoretycznym jak i

empirycznym,

zajmująca się

opisem

,

wyjaśnianiem

oraz

prognozowaniem

przestępstwa jako pewnej szczególnej formy

zachowania

człowieka

(zachowania

dewiacyjnego),

przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także
osoby

sprawcy

przestępstwa,

jak

również

ofiary

przestępstwa,

a

także

instytucji

i

mechanizmów

kontrolnych, jakie

tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania

i zwalczania

przestępczości.

8

Przestępstwo jako przedmiot badań

kryminologicznych

P

rzestępstwo jako kategoria społeczna i prawna

 czym jest

przestępstwo?

 czym

przestępstwo wyróżnia się od innych zachowań ludzkich?

 czy

pojęcie przestępstwa ma charakter stały czy też zmienny w

czasie i przestrzeni?

 czy

przestępstwo jest tylko i wyłącznie pewną kategorią

normatywną, czy też możliwe są inne, pozanormatywne kryteria
przestępności zachowań ludzkich, jak np. społeczna
szkodliwość, patologiczność itp?

9

Przestępczość jako przedmiot badań

kryminologicznych

P

rzestępczość jako zjawisko społeczne

Fenomenologia (symptomatologia)

przestępczości

Aspekty

ilościowe:

 rozmiary

przestępczości (ile zdarzeń określanych jako

przestępstwa ma miejsce w danej społeczności w określonym
przedziale czasu);

 nasilenie

przestępczości (jak wysokie jest nasycenie danej

zbiorowości zdarzeniami definiowanymi jako przestępstwa);

 dynamika

przestępczości (jakim zmianom podlegają rozmiary

i nasilenie

przestępczości w czasie, a więc czy przestępczość

rośnie czy maleje);

 struktura

przestępczości (jakie miejsce w ogólnej liczbie

popełnianych przestępstw zajmują czyny określonego rodzaju);



trudności pomiaru zjawiska przestępczości: przestępczość
ujawniona,

przestępczość nieujawniona (ciemna liczba

przestępstw) i przestępczość rzeczywista.

10

Przestępczość jako przedmiot badań

kryminologicznych

P

rzestępczość jako zjawisko społeczne

Fenomenologia (symptomatologia)

przestępczości

A

spekty jakościowe: charakterystyka opisowa zjawiska

przestępczości:



charakterystyka społeczno-demograficzna sprawców
przestępstw;



psychologiczna charakterystyka sprawców przestępstw;



czasowa i przestrzenna charakterystyka przestępczości;



inne dające się uchwycić prawidłowości dotyczące
przestępczości;

11

Przestępca jako przedmiot badań

kryminologicznych

Etiologia przestępstwa
teoria (wyjaśnianie) zachowania przestępnego

Cesare Lombroso (1836

– 1909)

Kryminologia pozytywistyczna:



nauka behawioralna, nauka o przestępcy;



nauka o przyczynach przestępczości (przyczynach zachowań

przestępczych);



p

ytanie lombrozjańskie („etiologiczne”): dlaczego pewni

ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie?

12

Przestępczość jako przedmiot badań

kryminologicznych

P

rzestępczość jako zjawisko społeczne

Etiologia przest

ępczości:

teoria (wyjaśnianie) przestępczości

Adolphe Quetelet (1796

– 1874)

Gabriel Tarde (1843

– 1904)



nauka społeczna; nauka o przestępczości jako zjawisku społecznym i

dotyczących jej prawidłowościach



nurt socjologiczny w kryminologii;



problem nierówności dystrybucji przestępczości (przestrzennej,

społecznej itp.):



pytanie queteletowskie: dlaczego nasilenie przest

ępczości jest różne

w ramach różnych grup społecznych?

13

Ofiara jako przedmiot badań kryminologicznych

Wiktymologia

victima (ofiara)

+ logos (nauka)

=

nauka o ofierze (przestępstwa)

14

Ofiara jako przedmiot badań kryminologicznych



„fenomenologia” ofiary: kto staje się ofiarą przestępstwa,
klasyfikacje ofiar;



„etiologia” wiktymizacji: przyczyny wiktymizacji, wiktymność,
predestynacja wiktymizacyjna;

 badania wiktymizacyjne;

 l

ęk i strach przed przestępczością jako zjawiska indywidualne i

społeczne;



Indywidualne i społeczne postawy wobec przestępczości
(punitywno

ść);

15

Instytucje kontroli społecznej i społeczna reakcja na

przestępczość jako przedmiot badań

kryminologicznych

Kryminologia tradycyjna:

 penologia i polityka kryminalna;

 dzia

ł kryminologii empirycznej;



jak różne instytucje prawa karnego materialnego, procesowego
czy wykonawczego funkcjonuj

ą w praktyce: badanie „faktów

prawnych” (Rechtstatsachenforschung);

 law on the books

↔ law in action

16

Instytucje kontroli społecznej i społeczna reakcja na

przestępczość jako przedmiot badań

kryminologicznych

Kryminologia współczesna:



nurt socjologii prawa karnego i kontroli społecznej:



pytanie o źródła kryminalizacji („etiologia kryminalizacji”);



istota i funkcje instytucji kontroli społecznej i instytucji wymiaru
sprawiedliwo

ści w społeczeństwie; funkcje wykraczające poza

oficjalnie deklarowane funkcje (cele) penologiczne;



p

ytanie „reaktywne”: (reactive question): dlaczego pewne

zachowania uznawane s

ą za przestępstwa i pewni ludzie za

przest

ępców, a inne zachowania i inni ludzie nie?

17

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

Nauka o charakterze interdyscyplinarnym

Kryminologia czy kryminologie?



czy istnieje samodzielna dyscyplina nauki określana mianem
kryminologii?



czy też mamy jedynie do czynienia z zastosowaniami wiedzy
stworzonej przez inne dyscypliny naukowe do badania zjawisk

związanych z przestępstwem, przestępcą, przestępczością,

ofiarą przestępstwa i reakcją na przestępstwo?

18

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

Nauka o charakterze interdyscyplinarnym

Pozycja kryminologii akademickiej w strukturze organizacyjnej
uczelni i w procesie dydaktycznym:



w Europie najczęściej ścisły związek z uniwersyteckimi

wydziałami prawa oraz studiami prawniczymi;



w USA początkowo ścisły związek z wydziałami nauk

społecznych i studiami w tym zakresie (najczęściej socjologią);

od pewnego czasu coraz częściej pojawiają się jednostki

organizacyjne i kierunki studiów określane mianem „wymiar

sprawiedliwości w sprawach karnych” (criminal justice);

19

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

Nauka o charakterze interdyscyplinarnym

1. Nauki medyczne i biologiczne



cechy biologiczne jednostki a zachowania przestępne:



antropologia i biologia;



medycyna i medycyna sądowa;



psychiatria i psychiatria

sądowa;

20

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

Nauka o charakterze interdyscyplinarnym

2. Psychologia



cechy indywidualne jednostki (osobowość, temperament,

emocje, procesy uczenia się, poziom rozwoju umysłowego) a

zachowania przestępne:



kryminologia kliniczna;

3. Pedagogika

 pedagogika resocjalizacyjna:



resocjalizacja sprawcy przestępstwa;

21

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

4. Statystyka

 systemy gromadzenia danych statystycznych na temat

przestępczości:



statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa i penitencjarna



statystyka kryminalna jako dział kryminologii (interpretacja
danych statystycznych);

 matematyczne metody statystyczne jako element metodologii

empirycznych badań kryminologicznych;

22

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

5. Ekonomia



warunki ekonomiczne a przestępczość;

 ekonomiczna teoria

przestępstwa i przestępczości;

6. Historia



historia społeczna;

 kryminologia historyczna;

23

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

7. Socjologia.

socjologia kryminalna:

Adolphe Quetelet (1796

– 1874)

Gabriel Tarde (1843

– 1904)

Emile Durkheim (1858

– 1917)

szkoła socjologiczna prawa karnego:

Franz von Liszt (1851

– 1919)

Enrico Ferri (1856

– 1929)

Rafaele Garofalo (1851

– 1934)

24

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

7. Socjologia.

 proces

„socjologizacji” kryminologii w USA, Wielkiej Brytanii i na

kontynencie europejskim:



patologia społeczna;



socjologia zachowań dewiacyjnych;



socjologia problemów społecznych;



socjologia prawa;



socjologia prawa karnego;

25

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

Typy rozważań socjologicznych w kryminologii

1.

Spo

łeczne uwarunkowania zachowań przestępnych

znajduj

ące się poza jednostką, w jej środowisku

spo

łecznym na poziomie:



mikrostruktur spo

łecznych (rodzina, grupa rówieśnicza itp.);



struktur po

średnich (sąsiedztwo, zbiorowość lokalna itp.);



makrostruktur (warstwy, klasy, pa

ństwo, struktury władzy i

panowania, struktury ekonomiczne itp.);

26

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

Typy rozważań socjologicznych w kryminologii

2.

Społeczne uwarunkowania zjawiska społecznego jakim
jest przestępczość:



problem nierówności dystrybucji przestępczości w
społeczeństwie;



czy przestępczość jest rozłożona w miarę równomiernie w
strukturze klasowo-warstwowej?



jeśli nie to jak jest ona rozłożona i jakie są tego przyczyny?

27

Kryminologia a inne dyscypliny nauki

Typy rozważań socjologicznych w kryminologii

3.

Spo

łeczne mechanizmy kontroli przestępczości



socjologia kontroli spo

łecznej, czyli tych wszystkich instytucji i

mechanizmów o charakterze nieformalnym i formalnym
wytwarzanych przez ka

żde społeczeństwo, które mają na celu

wymuszenie na jego cz

łonkach zgodności ich zachowań z

pewnymi ustalonymi wzorcami, tj. konformizmu;

28

Kryminologia a nauka prawa karnego

R

elacja pomiędzy kryminologią a dyscyplinami stricte

prawnymi

Nauki empiryczne i normatywne:



przedmiotem nauk empirycznych są fakty, tj.

sfera bytu

(niem.

Sein)



odpowiadają na pytanie

jak jest?



przedmiotem nauk normatywnych są normy, tj.

sfera powinności

(niem. Sollen)



odpowiadają na pytanie

jak być powinno?

29

Kryminologia a nauka prawa karnego

R

elacja pomiędzy kryminologią a dyscyplinami

stricte prawnymi

W przeciwieństwie do nauk prawnych

kryminologia jest

nauką empiryczną

30

Kryminologia a nauka prawa karnego

Rola i funkcja kryminologii jako nauki

 kryminologia, jako nauka stosowana:



nauka pomocnicza prawa karnego

mająca dostarczać

naukowych, empirycznych podstaw działalności wymiaru

sprawiedliwości;

 kryminologia, jako nauka teoretyczna:



samodzielna dyscyplina naukowa

mająca przede wszystkim

w sposób niezależny opisywać, wyjaśniać i prognozować
zjawiska kryminalne;