Eliza Orzeszkowa, Gloria victis (r. 1863) – tre

ść

Wiatr latał po

ś

wiecie szukaj

ą

c opowiada

ń

i szumi

ą

c o wszystkim, co widział. Zaleciał na Polesie litewskie.

Było lato. Przeleciał przez wod

ę

, która pół wieku temu nazywała si

ę

Kanałem Królewskim i wpadł do lasu.

Czuł krew i słyszał j

ę

ki. Zobaczył pagórek usypany r

ę

kami ludzkimi, z krzy

ż

em na szczycie.

Ś

wierk

powiedział mu,

ż

e to mogiła bezimiennych bohaterów. Pomarli młodo i w m

ę

kach. Ró

ż

a, od prawie 50 lat,

jako jedyna rzuca na t

ę

mogił

ę

kwiaty, a lilie dzwoni

ą

pacierz

ż

ałobny. D

ą

b zacz

ą

ł opowie

ść

...

Był tu kiedy

ś

obóz młodych ludzi, wszyscy mieli czerwone, czworok

ą

tne czapki. Dowodził nimi Romuald

Traugutt, który opu

ś

cił dom,

ż

on

ę

, dzieci i szcz

ęś

cie. Był jak Leonidas. Widział przed sob

ą

noc, ale szedł

naprzód. Przyszli tu w maju. Było gwarno i wesoło, bo ka

ż

dy przyszedł walczy

ć

z własnej woli. Wodzem

jazdy został Jagmin, mieszkaj

ą

cy niedaleko. Ulubie

ń

cem d

ę

bu został mały Tarłowski, nie tak silny, urodziwy i

bogaty jak Jagmin, ale młody (20 lat), w

ą

tły i skromny. Urodził si

ę

daleko, ale tu przybył na zesłanie. Był to

młody uczony, chciał szerzy

ć

wiedz

ę

. Przyjechał z siostr

ą

, bardzo do siebie podobn

ą

. Byli sami na

ś

wiecie

(Mary

ś

i Anielka).

Od jakiego

ś

czasu spotykali si

ę

z Jagminem. Pewnego dnia obwie

ś

cił im,

ż

e dzie

ń

naznaczono na za 10 dni.

Mieli zebra

ć

si

ę

w Dziatkowiczach i i

ść

za Kanał Królewski. Anielka płakała, ale wiedziała,

ż

e brat musi i

ść

.

Wieczorem Jagmin obiecał Anielce,

ż

e b

ę

dzie dla jej brata przyjacielem i obro

ń

c

ą

. Całował jej dłonie. D

ą

b

zamilkł...

Ś

wierk nie mógł opowiedzie

ć

o walkach ludzkich, nie do tego jest stworzony. Dr

ż

ało tylko z rado

ś

ci za

ka

ż

dym razem, gdy zwyci

ę

scy wracali. Wódz zagrzewał ich do boju, dzi

ę

kował za ofiarno

ść

. Potem

odpoczywali przy ogniskach i

ś

piewali modlitwy. Raz sam wódz u

ś

ciskał młodego Tarłowskiego, który

ż

ycie

mu uratował. Tylko Mary

ś

nie był radosny, ale zamy

ś

lony nad czym

ś

. Był smutny, nie do tego był stworzony.

Brzoza wie, kiedy Tarłowski był wesoły. Miło

ś

ci

ą

jego była natura. Spokój odzyskiwał, gdy obserwował małe

ro

ś

linki i robaczki. Towarzysze słuchali ciekawie jego przyrodniczych opowiada

ń

. Z Jagminem rozmawiał o

Anielce i przyszło

ś

ci bez walk i zbrodni. Mary

ś

przypominał wiersz Horacjusza – gdy Prometeusz lepił

człowieka, dodał do gliny chciwo

ść

wilcz

ą

i w

ś

ciekło

ść

lwi

ą

. Teraz musz

ą

walczy

ć

, ale kiedy

ś

, nowe

pokolenia, b

ę

d

ą

ż

yły w spokoju.

Opowie

ść

o strasznym dniu kontynuował d

ą

b. Hasło powsta

ń

ców: „Z nadziej

ą

czy przeciw nadziei”. Kalikst

Radowicki przyniósł wie

ś

ci – nadci

ą

ga ogromne wojsko. Mieli przewag

ę

100 do 1. Z bojowym okrzykiem „W

imi

ę

Boga i Ojczyzny” zacz

ę

li przygotowania do boju. Poseł poczty obywatelskiej podał jeszcze list od siostry

Tarłowskiemu –

ś

wistek drobno zapisany i tak mały, by go mo

ż

na było w razie potrzeby połkn

ąć

. Nie zd

ąż

ył

przeczyta

ć

, bo wyruszyli.

Wkrótce zacz

ę

ły si

ę

strzały. Godziny mijały. Tarłowski strzelał nawet ranny, zapomniał na t

ą

chwil

ę

o poezji.

Gdy granat ugodził go w rami

ę

, przeniesiono go do namiotu dla rannych. Szara masa nieprzyjaciela zbli

ż

ała

si

ę

. Konnica nacierała na namiot rannych. Głos zza d

ę

bu, dowódca, rozkazał ich broni

ć

. Za pó

ź

no. Gdy

Jagmin stan

ą

ł przed namiotem, Mary

ś

umierał na ostrzach pik. Rzucił mu zakrwawion

ą

chust

ę

dla siostry. W

tym momencie ko

ń

Jagmina padł, a on stoczył si

ę

na ziemi

ę

.

Wiatr płakał. Lilie opowiedziały, jak po wielu latach, jesieni

ą

, Aniela przyszła na mogił

ę

, do której przywarła

cał

ą

sob

ą

i zapłakała. To ona zostawiła tu mały krzy

ż

yk. Nie wróciła ju

ż

nigdy. D

ą

b potwierdził,

ż

e nikt nie

odwiedzał mogiły przez lata. Tylko zwierz

ę

ta czasem tu przystawały, a czas szeptał „vae victis”. Wiatr

przestał płaka

ć

, gniewny rozrósł si

ę

na kształt ogromnej kolumny i krzykn

ą

ł: „gloria victis!”. I tak oblatuje

ś

wiat i krzyczy nadal wsz

ę

dzie: „gloria victis!”.

THE END