Samorząd
terytorialny
w Republice
Włoskiej

Republikańska forma państwa włoskiego
została ustanowiona w drodze referendum
przeprowadzonego w 1946 roku. Podstawy
ustrojowe reguluje konstytucja uchwalona w
grudniu 1947 roku. Z jej przepisów wyłania się
państwo o ustroju parlamentarno-gabinetowym
zracjonalizowanym.

Informacje ogólne

W wymiarze terytorialnym Republika Włoska
jest państwem jednolitym i niepodzielnym, o
charakterze regionalnym, uznającym zasadę
samorządności i dążącym do urzeczywistnienia
jak najszerszej decentralizacji.

Formuła państwa regionalnego i
samorządowego była pochodną poszukiwania
rozwiązań będących w stanie pogodzić zasadę
państwa jednolitego z uwzględnieniem
znacznego zróżnicowania poszczególnych
regionów.

Republika Włoska liczy 57,8 mln mieszkańców
a jej obszar państwowy obejmuje powierzchnię
301,3 tys. km2. Jedna trzecia ludności
zamieszkuje w dziewięciu największych
aglomeracjach. Szczególnie wyraźne
rozbieżności społeczno-ekonomiczne
występują między regionami północnych i
południowych Włoch.

Dysproporcje widoczne są w podstawowych
wskaźnikach ekonomicznych: produkt krajowy
brutto regionu Lombardii wynosi ok. 132% średniej
w UE, podczas gdy PKB regionu Kalabrii to ok.
61% tejże średniej. Rozbieżności potwierdzają
także wskaźniki bezrobocia, które na południu są
nawet kilkakrotnie wyższe ( od 24 % w regionie
Kampania do 4,5 % w Trydencie-Górnej Adydze).

Uwarunkowania
historyczno-polityczne

Tło rozwiązań ustrojowych Republiki Włoskiej
stanowią historyczne i genetyczne
uwarunkowania silnego zróżnicowania
polityczno-instytucjonalnego poszczególnych
części terytorialnych. W XIX wieku w okresie
budowy państwa wybrano opcję utworzenia
scentralizowanego państwa unitarnego.

Model ten w zasadzie utrzymano następnie w
Republice Włoskiej i potwierdzono w konstytucji
z 1947 roku. Reformy przeprowadzone w
latach 90 odpowiadają modelowi państwa
zdecentralizowanego administracyjnie a zmiany
konstytucyjne zainicjowane w 2001 roku
prowadzą Republikę Włoską ku formule
federacyjnej.

Struktura samorządu
terytorialnego

Podstawowe zasady ustroju terytorialnego i
systemu samorządów terytorialnych określa
konstytucja. Do zasad podstawowych należą:
zasada jednolitości i niepodzielności Republiki, a
także zasada autonomii lokalnej oraz
decentralizacji administracji. Ponadto w drodze
nowelizacji uchwalonej w 2001 roku do katalogu
konstytucyjnych reguł została dodana zasada
subsydiarności, dyferencjacji i proporcjonalności.

Podział

W świetle przepisów konstytucji Republika
Włoska składa się z gmin, prowincji, miast
metropolitalnych, regionów i państwa. Przepis
ten ustanawia wspólnoty terytorialne różnych
szczebli, gwarantując im szeroki zakres
autonomii.

Regiony - informacje
ogólne

Największymi jednostkami podziału terytorialnego
są regiony, których jest 20 w tym 5 o statusie
specjalnym ( dysponują one szczególnymi formami
i warunkami autonomii). Regiony wyposażone
zostały w szeroki zakres kompetencji i szczególną
pozycję względem państwa a także w stosunku do
wspólnot samorządowych ulokowanych na niższych
szczeblach podziału terytorialnego.

Status regionów określa formę państwa
włoskiego jako państwa regionalnego.

Prowincje - informacje
ogólne

Na pośrednim szczeblu podziału terytorialnego
znajdują się prowincje. Ich liczba poddawana
była drobnym modyfikacjom – obecnie jest ich
107.

Gminy - informacje ogólne

Na najniższym, lokalnym poziomie funkcjonują
gminy, których jest 8104. Wyróżnikiem
struktury gmin we Włoszech jest nie tylko duża
liczba ale również ich bardzo wyraźne
zróżnicowanie. W większości gmin włoskich (
blisko 58% ) liczba mieszkańców nie
przekracza 3000, w tym w prawie 2000 gmin
(25%) liczba ta sięga zaledwie 1000 osób.

Niecałe 8% ogółu gmin zamieszkuje powyżej
15.000 mieszkańców, zaś zaledwie 12 z nich liczy
powyżej 25.000 mieszkańców. Dane te
uwidaczniają specyfikę funkcjonowania
samorządów lokalnych we Włoszech oraz
problemy związane z niejednolitą implementacją
reform administracji samorządowej.

W praktyce bowiem sposób funkcjonowania i
realizacja zadań zależy w dużej mierze od
rozmiarów gminy.

Miasta metropolitalne -
informacje ogólne

W związku z tym zróżnicowaniem wielkości gmin
poszukiwano rozwiązań racjonalizujących
funkcjonowanie największych z nich. W toku reform
ustanowiono nowy rodzaj jednostek terytorialnych-
miasta metropolitalne. Jednostki te zostały
włączone do systemu konstytucyjnych podmiotów
tworzących Republikę.

Miasta metropolitalne tworzone są w
największych aglomeracjach w miejsce
prowincji i obecnie jest ich 14.

Włoskie wspólnoty samorządowe mają
konstytucyjnie zagwarantowaną szeroką
autonomię: polityczną, statutową,
administracyjną oraz finansową.
Dowartościowanie w ostatnim okresie
samorządów wobec regionów przyczynia się do
określenia Włoch nie tylko państwem
regionalnym ale również państwem autonomii.

Istotnym uzupełnieniem systemu administracji
publicznej jest tzw. administracja
autonomiczna, którą realizują regiony,
prowincje i gminy wyposażone w osobowość
prawną, odrębną strukturę organizacyjną
własny ustrój. Podmioty te wraz z państwem
klasyfikowane są jako terytorialne jednostki
publiczne.

Reformy decentralizacyjne
lat 90.

W ciągu 150 lat istnienia państwa włoskiego,
jego jednostki terytorialne podlegały zarówno
działaniom centralistycznym jak i
decentralistycznym. W dwóch ostatnich
dekadach reformy decentralistyczne ulegały
wyraźnej intensyfikacji. Proces ten rozpoczęła
ustawa z 1990 roku a zwieńczyła ustawa
konstytucyjna z 2001 roku.

Organizacja państwa i administracji publicznej
we Włoszech jest obecnie w wysokim stopniu
zdecentralizowana. Proces decentralizacji
przebiegał w kilku etapach. Pierwszy etap
został zainicjowany szeregiem ustaw
odnoszących się do regionów przyjętych w
latach 70. Drugi etap nastąpił w latach 90.

Tym razem procesem objęte zostały również
jednostki niższego szczebla czyli prowincje i
gminy.

Dokonano aktualizacji zapowiedzi
konstytucyjnych dotyczących szerokiej autonomii
lokalnej oraz decentralizacji administracji. W
dekadzie lat 90 nastąpiła intensywna
przebudowa całego systemu administracji
publicznej, również w wymiarze terytorialnym.
Sformułowana została koncepcja „federalizmu
administracyjnego” implikującego przeniesienie
większości funkcji i zadań administracyjnych na
organy samorządu lokalnego.

Etapem zwieńczającym proces przeobrażeń
ustroju terytorialnego była reforma
konstytucyjna z 2001 roku wprowadzająca
nowy podział kompetencji pomiędzy organy
władzy centralnej i jednostek terytorialnych,
które mają obecnie zagwarantowaną szeroką
autonomię statutową, finansową i
administracyjną.

Po 2001 roku nastąpiło pewne wyhamowanie
procesu decentralizacji uwidocznione w
prawodawstwie państwowym oraz opieszałości
niektórych regionów w podejmowaniu
niezbędnych działań aktualizujących nowe
przepisy.

Regiony -
autonomia
regionalna

Regiony są największymi jednostkami
administracyjnymi Włoch, korzystającymi z szerokiej
autonomii politycznej i administracyjnej.
Autonomia regionów wyraża się w autonomii
noramtywnej (ustawodawczej i wykonawczej),
ogranizacyjnej oraz pewnym zakresem autonomii
finansowej. Dodatkowo regiony zajmują się
sprawami handlu zagranicznego, edukacji i
samorządu lokalnego.

Dodatkowo została ustanowiona zasada domniemania
kompetencji regionów, które nie zostały zarezerwowane
jako kompetencje państwa. Regiony także są jednym z
podmiotów uprawnionych do inicjatywy ustawodawczej
w sprawach objętych legislacją państwową, a także
mogą wydawać akty prawne w celu dostosowania
ustawodawstwa państowego do potrzeb regionów. Rola
regionów jest zbliżona do części składowych państw
federacyjnych.

Statut regionu jest podstawowym aktem prawnym
autonomii regionalnej. Określa on szczegółowo
organizację, kompetencje i sposób działania
organów regionu: rad, zarządu i prezydenta:
działalność ustawodawczą, administrację
regionalną, sprawy finansowe, stosunki z innymi
organami terenowymi; zagadnienie wykonywania
inicjatywy ustawodawczej i referendum
regionalnego oraz publikację aktów.

Regiony swoje kompetencje administracyjne
realizują w dwóch formach - jako zadania własne i
zadania zlecone, delegowane.
Przekazanie zadań regionom przez państwo,
przyjmuje formę tz. federalizmu administracyjnego.
Dokonuje się to w drodze “przeniesienia,
upoważnienia lub przyznania czynności i zadań”

Termin “przeniesienie” oznacza ostateczne
zrzeczenie się kompetencji ze strony organów
państwa, “upoważnienie” może potencjalnie
dotyczyć odwołanego wykonywania uprawnień
państwowych, natomiast “przyznanie” interpretuje
się jako przydział nowej kompetencji wynikającej z
przekształceń funkcji i struktur administracji
publicznej.

Dziedziny działania

Zgodnie z nowym podziałem zadań i kompetencji
administracyjnych podmioty terytorialne są
właściwe do działania w czterech podstawowych
dziedzinach:
- w zakresie rozwoju gospodarczego i działalności
wytwórczej
- środowiska i infrastruktury
- służby na rzecz osób i wspólnoty

- policji regionalnej i lokalnej

Organami regionów są:
- rady regionalne (zgromadzenia)
- zarząd giunta (komitet wykonawczy rady)
- prezydent regionu - przewodniczący giunty

Rada regionu Consilio
Regionale -

organ przedstawicielski, wybierany w wyborach
bezpośrednich na 4-5 lat, składa się z 30-80 radych
(zależy od regionu).

Rada regionu sprawuje władzę ustawodawczą w
zakresie spraw przyznanych regionom oraz innych
funkcji określonych w konstytucji i ustawach. Ma
prawo przekładać izbom inicjatywę ustawodawczą.
Wykonuje funkcje kontrolne w stosunku do
organów wykonawczych regionu.

Funkcji radnego i członka giunty regionu nie można
łączyć z mandatem parlamentarnym (krajowym,
europejskim, czy w innej radzie regionalnej).
Członkowie rady regionu nie mogą być pociągani
do odpowiedzialności za wyrażane opinie, czy
sposób głosowania w ramach sprawowanej funkcji.

Przewodniczący giunty regionalnej - Prezydent
regionu (“szef administracji regionalnej”, “głowa
regionu”)

- jest wybierany w wyborach powszechnych,
bezpośrednich na 5-letnią kadencję.

Prezydent regionu reprezentuje region, kieruje
zarządem regionu i jest odpowiedzialny za
realizowaną przezeń politykę, promulguje(ogłasza)
ustawy i wydaje rozporządzenia regionalne. Także
kieruje działalnością administracyją przekazaną
przez państwo regionowi. W swojej działalności
powinien przestrzegać wytycznych rządu
krajowego.

Zarząd regionu Giunta
Regionale

- organ wykonawczy regionu. Członków zarządu
prowincji powołuje i odwołuje prezydent regionu
spośród członków rady. W skład giunty regionalnej
wchodzą przewodniczący i wiceprzewodniczący
(asesorzy) w liczbie określonej w statutach
regionalnych. Członkowie są wybierani na okres 5
lat.

Zarząd ma ogólne kompetencje wykonawcze i
administracyjne. Zarząd ma prawo inicatywy
prawodawczej, realizuje je poprzez wnoszenie
projektów ustaw regionalnych, w szczególności
projektu budżetu regionu,a także projektów inny
decyzji i uchwał rady regionu.

Zarząd uczestniczy w wyznaczaniu kierunków
polityki regionu, wykonuje budżet i rachunek
bilansowy, realizuje programy rozwoju
regionalnego. W ramach uprawnień
administracyjnych przysługuje mu prawo
wydawania zarządzeń i regulowania swojego
działania (poprzez uchwalenie regulaminu
wewnętrznego). Do niego należy implementowanie
(wdrożenie) postanowień rady regionu. Z tego tytułu
zarząd jest przez radę kontrolowany.

System regionalny we Włoszech jest asymetryczny -
w Konstytucji obok regionów zwyłych funkcjonują
regiony statusie specjalnym. Status prawny
regionów specjalnych jest zbliżony do statusu części
składowych federacji.

Prowincje i gminy
autonomie locali

Autonomie locali w Włoszech obejmują dwa
poziomy ogranizacyjne terytorium: prowincję oraz
gminę.
Dodatkowo do tej grupy należą:
- gminy górskie
- gminy wyspiarskie i archipelagi
- związki gmin
- miasta metropolitalne

Status tych wspólnot wyznacza autonomia
statutowa, autonomia w zakresie stanowienia
przepisów lokalnych, autonomia finansowa oraz w
zakresie dysponowania własnym mieniem i
składnikami majątkowymi.

Prowincja

jest podmiotem autonomiczym, na równi z gminami,
miastami i regionami. Wyposażone zostały we własne
statuty, kompetencje i zadania. Podstawowe zasady ich
działania zapisane zostały w konstytucji. Prowincje są
podmiotami pośrednim pomiędzy gminą a regionem,
których szcególnym zadaniem jest dbanie o interesy
prowincji i promowanie rozwoju tej wspólnoty.

W świetle przepisów prawa, nowe prowincje mogą
być ustanowione w drodze ustawy państwowej, z
inicjatywy gmin i po zasięgnięciu opinii regionu.
Prowincja posiada osobowość prawną, autonomię
statutową, organizacyjną, administracyjną, finansową
i w dziedzinie nakładania podatków lokalnych.
Prownincji zostały powierzone różne zadania, a w
szcególności misja “koordynowania” działań
podmiotów lokalnych, wspierania i

porządkowania rozwoju gmin istniejących na jej
terenie.

Prowincja jest powołana do wykonywania
wszystkich zadań administracyjnych, które zgodnie
z przyjętymi kryteriami subsydiarności,
odpowiedności i zróżnicowania, nie mogą być
przypisane do gminy.

Państwo i regiony muszą podzielić się z
prowincjami i miastami metropolitalnymi wyłącznie
tymi zadaniami, w których mają zapewnić
jednolitość ich wykonywania w celu
zagwarantowania dobrego funkcjonowania,
efektywności i skuteczności działań
administracyjnych, będących w związku z
wymogami planowania lub jednolitości
przestrzennej, a także z innych przyczyn
ekonomicznych czy funkcjonalnych.

Zadania prowincji dzieli się na własne
i zlecone.

Zadania własne polegają na programowaniu i
relizowaniu funkcji administracyjnych w:
- ochrona gatunków i środowiska naturalnego
- ochrona dóbr kultury
- transportu
- polowania i rybołóstwa
- gospodarowania odpadami
- opracowywania danych i pomocy techniczno-
administracyjnej jednostkom lokalnym

Zadania zlecone:
- przemysł (wytwarzanie produktów)
- energia
- szkoły jazdy
- transport kołowy
- kontrola pojazdów mechanicznych
- dróg
- ochrony cywilnej
- nadzoru budowlanego

- katastrów miejskich i wiejskich
- kształcenia zawodowego
- policji administracyjnej

Działalność w tych dziedzinach polega głównie na
wydawaniu stosownych upoważnień,
opracowywanie prowincjonalnych planów,
sprawowanie nadzoru i kontroli.

Organy prowincji:
- rada prowincji
- zarząd prowincji

- prezydent prowincji

Rada prowincji

- organ stanowiący (określający kierunek
polityczny) i kontrolny w stosunku do administracji
prowincji. Rada ma prawo stanowienia aktów
podstawowych. W skład rady wchodzi prezydent i
radni w liczbie odzwierciedlającej liczbę
mieszkańców prowincji.

Zarząd prowincji

- kolegialny organ wykonawczy, złożony z
prezydenta i asesorów w liczbie określonej w
statucie. Asesorów mianuje prezydent dobierając
osoby cieszące się jego zaufaniem. Zarząd prowincji
posiada analogiczne kompetencje jak zarząd gminy,
czyli wspieranie prezydenta prowincji w
wykonywanych przez niego zadaniach.

Prezydent prowincji

- szef władzy wykonawczej w prowincji. Posiada
mandat pochodzący z wyborów. dlatego będąc
przedstawicielem wyborców, ponosi przed nimi
odpowiedzialność polityczną z tytułu realizacji
programu administracyjnego i zarządzania
sprawami prowincji. Jego pozycja jet zblizona do
pozycji syndyka w gminie i ma analogiczne
kompetencje.

Gmina

- autonomiczny podmiot lokalny, posiadający
własny statut, uprawnienia i zadania. Autonomia
przyznana gmniom ma charakter polityczny,
administracyjny, organiazacyjny, finansowy i
podatkowy. Gmina reprezentuje wspólnotę lokalną,
ma za zadnie dbać o jej interesy oraz dążyć do jej
rozwoju.

Gmina posiada kompetencje w dziedzinach służby
socjalnych, porządku i użytkowania terenu i
rozwoju gospodarczego. Ma prawo wydawać
przepisy miejscowe obejmujące jej terytorium,
dysponuje uprwanieniem do wykonywania aktów
administracyjnych. Decyzję o utworzeniu nowej
gminy ( a także o zmianie jej granic czy nazwy)
podejmują władze regionu w drodze ustawy
regionalnej po wysłuchaniu opinii zainteresowanej
ludności.

Zadania gminy

Zadania gminy zostały ukształtowane w oparciu o
zasadę subsydiarności, odpowiedności i
zróżnicowania. Zadania te dzielą się na: zadania
własne i przyznane w ustawach państwowych i
regionalnych.

Zadania własne to te, które nie zostały przypisane
innym podmiotom, a które w szczególności dotyczą
zarządu i zagospodarowania terenu, usług
społecznych i polityki gospodarczej gmniny.

.

W drugiej kategorii mogą się znaleść
nowoustanowione zadania lub zostać przekazane
zadania, które wcześniej należały do państwa lub
regionów.

Kompetencje administracyjne gmin dotyczą m.in.:
działalności wytwórczej, katastru miejskiego i
ziemskiego, robót publicznych, obrony cywilnej,
zdrowia, usług społecznych, młodzieży i rodzin,
osób starszych i niepełnosprawncyh, edukacji
szkolnej, ochrony dób kultury i wspierania
działalności kulturalnej, policji administracyjnej.

Rada gminy

- organ stanowiący i sprawujący kontrolę
polityczno-administracyjną. Organ kolegilany i
przedstawicielski.
Najważniejsze zadania rady gminy:
- wydawanie aktów podstawowych (statutu gmniny,
statutów samodzielncyh zakładów publicznych,
regulaminów urzędów i służb lub ustalanie
kryteriówtakich regulacji

- uchwalanie programów i prognoz, planów
finansowych, programów i wykazów prac
publicznych, budżetów, udzielanie absolutorium,
uchwalanie planów przestrzennych i
urbanistycznych, zawieranie umów między gminami
i między gminami i prowincjami

Rada gminy uczestniczy w okresowej kontroli
działalności syndyka oraz asesorów w ramach
wykonywania prze nich ustaleń dotyczących
programu działania.
Rada reguluje swoje działanie poprzez uchwalanie
regulaminów określających jej wewnętrzą
organizację i funkcjonowanie.

Rada może tworzyc komisje stałe (np. ds.
planowania, finansowania, budżetu), specjalne
(powoływane do zbadania okeśloncyh spraw) i
rewizyjne (służące kontrolowaniu działalności
admnistracyjnej). Dodatkowo w jej ramach można
tworzyć zespoły radnych.

Rada składa się z syndyka i radnych w liczbie
odpowiadającej liczbie mieszkańców.

Syndyk (wójt, burmistrz)

monokratyczny organ wykonawczy gminy. Pełni
funkcję o podwójnym charakterze. Jako szef
zarządu gminy jest organem samorządowym, a z
drugiej strony występuje jako organ administracji
państwowej i przedstawiciel rządu w gminie.
Syndyk jest wybierany przez obywateli.
Syndyk dysponuje uprawnieniami do wydawania
zarządzeń (zwykłych, doraźnych i pilnych).

Ważniejsze funkcje syndyka:

- reprezentacja gminy
- zwoływanie i przewodniczenie zarządowi
- zwierzchnictwo nad funkcjonowaniem służb i
urzędów
- zwierzchnictwo w zakresie wykonywania funkcji
państwowych i regionalnch

- mianowanie i wyznaczanie oraz odwoływanie
reprezentantów gminy w różnych podmiotach,
zakładach i instytucjach

- powoływanie kierowników urzędów i służb oraz
prawcowników
- prowadzi akta stanu cywilnego i wydaje odpowiedznie
zaświadczenia
- prowadzi ewidencję, spis ludności i statystyki
- zajmuje się sprawami związanymi z naborem do
wojska
- utrzymywanie porządku i bezpieczeństwa publicznego
- pełni funkcję urzędnika wyborczego

Zarząd gminy

- organ wykonawczy z samodzielnymi
kompetencjami o charakterze ogólnym. Wykonue
także zadania związane ze wspieraniem syndyka w
realizacj programów polityczno-administracyjcnych.

Zarząd składa się z syndyka (jako
przewodniczącego) i asesorów w liczbie określonej
w statusie. Zarząd jest mianowany przez syndyka.

Sekretarz

Dodatkowo do organów władz samorządowych
należy stanowisko sekretarza. Sekretarz gminy
(prowincji) jest powoływany przez syndyka
(prezydenta prowincji). Stanowisko to obsadzane
jest spośród członków korpusu urzędników
samorządowych w drodze konkursu. Do zadań
sekretarza należy wyrażanie opinii co do legalności
każdego projektu uchwały poddanego pod
rozpatrzenie prze giuntę.

Dodatkowo w dużych gminach syndyk powołuje
dyrektora generalnego, który przejmuje część
obowiązków sekretarza.

Miasta metropolitalne stanowią nowy element w
systemie jednostek samorządowych od 2001 roku.

Obszary metropolitalne zostały utworzone w celu
usprawnienia koordynacji administracyjnej między
dużymi miastami i okolicznymi małymi gminami.
Ustawa wyznaczyła 9 takich obszarów w regionach
zwykłych: Bari, Bolonia, Florencja, Wenecja, Rzym,
Turyn, Neapol, Mediolan i Genua.

Ponadto 5 obszarów zostało utworzonych w
regionach o statusie specjalnym: Palermo, Messyna
i Katania (Sycylia), Triest (Friuli-Wenecja Julijska),
Caligari (Sardynia).
W obszarach metropolitalnych mogą być utworzone
miasta metropolitalne, które przejmują “funkcje
prowincji”.

Do instytucji lokalnych oprócz gmin, prowincji i
miast metropolitalnych należą również:

- związki gmin (tworzone przez dwie lub więcej gmin w
drodze umowy i w celu wspólnej realizacji funkcji z ich
zakresu działania i zadań)
- gminy górskie (tworzone przez gminy położone w
górach - także częściowo- również należące do różnych
prowincji, które łączy wspólny charakter ukształtowania
terenu i w konsekwencji trudności natury
komunikacyjnej, finansowej i wymagające specyficznej
interwencji)

- gminy archipelagów (obejmują gminy o
wyspiarskim położeniu, z wyłączeniem Sycylii i
Sardynii)

Relacje państwo - samorząd -
społeczeństwo obywatelskie

W wyniku reformy konstytucyjnej z 2001 roku
doszło do stworzenia podstaw policentrycznego
systemu władz i administracji. Daleko zakrojone
zamiany nie uwzględniły jednak przekształcenia
parlamentu w reprezentacje samorządów
terytorialnych. Rolę taką miał odgrywać tak zwany
system konferencji, będący formą powiązań między
państwem, regionami i samorządami lokalnymi.

Pierwszą stała instytucjonalną formą koordynacji
pomiędzy organami państwa i regionami była
utworzona w 1983 roku Konferencja Państwo-
Regiony. Do jej zadań należało koordynowanie
polityki regionów w relacjach z państwem,
wpływanie na politykę regionalną państwa oraz
udział w negocjacjach dotyczących procesu
dewolucji kompetencji różnym poziomom władzy.

W 1996 roku utworzona została analogiczna
instytucja reprezentująca autonomie lokalne :
Konferencja Państwo- Miasta i Samorządy Lokalne.
Wyposażona została w kompetencje konsultacyjne ,
decyzyjne i koordynacyjne w zakresie wspólnego
interesu stron.

Następnie w drodze dekretu nr 281 z 28 sierpnia
1997 roku , została powołana do życia Konferencja
Jednolita. W skład Konferencji Jednolitej wchodzą
przedstawiciele rządu centralnego , regionów,
prowincji i gmin. Celem powoływania tej instytucji
było stworzenie trwałego forum dla dyskusji nad
kwestiami interesu publicznego i problemami
dotyczącymi bezpośrednio uczestniczących w
konferencji stron, dla prezentowania i

uzgadniania stanowisk przedstawicieli wszystkich
poziomów samorządów oraz rządu krajowego. Ze
względu na przypisaną jej rolę konferencja Jednolita
zyskała miano mini parlamentu. Konferencja jest
właściwa we wszystkich sprawach, które zostały
powierzone dwóm wcześniej powołanym
konferencją. Jest w szczególność odpowiedzialna na
wdrażanie i porozumień zawartych między państwem
, regionami i samorządami lokalnymi.

Posiedzenia konferencji zwoływane są dość rzadko.
Mają miejsce w siedzibie prezydium Rady
Ministrów. Strona rządowa ustala porządek obrad,
którym przewodniczy premier. Ustalenia
konferencji mają charakter konsultacyjny.

Ważną instytucja politycznej koordynacji między
prezydentami regionów i prowincji autonomicznych
jest Konferencja regionów o prowincji
autonomicznych . CRPA niejednokrotnie wykazywała
się większą skutecznością w oddziaływaniu na rząd w
drodze nieformalnych spotkań, niż poprzez
Konferencję Państwo-Regiony i Konferencję
Jednolitą. Na poziomie prowincji takie funkcję pełni
również Związek Prowincji Włoskich .

Gminy są reprezentowane przez Stowarzyszenie
Gmin Włoskich . Na tym poziomie działa również
Narodowy Związek Gmin Wspólnot Górskich.

Ponadto w wyniku nowelizacji 2001 roku , regiony
zostały zobowiązane do tworzenia Rad Autonomii
Lokalnych , stanowiących organ reprezentacji
interesów samorządów terytorialnych ale również
funkcjonalnych i społecznych. Rady autonomii
Lokalnych mają stanowić instytucjonalną formę
komunikacji między różnego rodzaju
autonomicznymi jednostkami działającymi w
regionie , a władzami regionu.

Kwestia kontroli państwowej wobec regionów i
samorządu lokalnego została uregulowana w
konstytucji a artykułach 124,125,127,130, oraz
dekretem ustawodawczym nr 267 z 18 sierpnia 2000
roku. W aktualnym stanie prawnym zniesiona została
kontrola prewencyjna państwa dotycząca działalności
prawodawczej regionów, dopuszcza się natomiast
wykorzystanie innych form i środków kontroli aktów i
działalności podmiotów samorządowych

zgodnie z kryteriami określonymi w konstytucji i
ustawach. Administracja samorządowa ma
urzeczywistniać zasady tzw. Dobrej administracji,
skuteczności i gospodarności , zasady przejrzystości
oznaczające gwarancje dostępu do dokumentów
administracyjnych.

Konflikty kompetencyjne między państwem a
regionami rozpatruje Sąd Konstytucyjny. Ustawy
regionalne poddawane są kontroli Sądu
Konstytucyjnego ze względu na ich zgodność z
konstytucją. Uprawnienie do skierowania ustawy
regionalnej do Sądu Konstytucyjnego przysługuje
rządowi Republiki w terminie 60 dni od ogłoszenia
danej ustawy w Dzienniku Urzędowym.

Działalność legislacyjna regionów napotyka na
liczne interwencje ze strony rządu . W okresie od
2001 roku do 2003 roku , aż 100 ustaw regionalnych
zostało zaskarżonych przez państwo do Sądu
Konstytucyjnego, z drugiej strony 94 ustawy
państwowe zostały zaskarżone przez regiony. Tylko
w 2003 roku prawie połowa rozstrzygnięć Sądu
dotyczyła sporów prawnych między regionami ,a
rządem centralnym.

Kontrolę sądową organów samorządów
terytorialnych sprawują właściwe regionalne
trybunały administracyjne. Kontrolę finansową
wykonuje Trybunał Obrachunkowy.

Na kształt relacji między państwem a samorządami
lokalnymi rzutuje również obecność instytucji
prefekta, który reprezentuje rząd krajowy w
prowincji. Zgodnie z zasada subsydiarności znaczna
część kompetencji i zadań administracyjnych została
powierzona prowincjom i gminom. Do ich zadań
zostały również przekazane pewne kompetencje
państwa. Koordynowanie działań różnorodnych
jednostek działających na szczeblu prowincji
pozostawiono jednak w

ramach właściwości działań prefekta.
W odniesieniu do samorządów lokalnych , prefekt
wypełnia funkcje gwaranta ciągłości
administrowania.
Ponad to nadzoruje on wykonywanie zadań
jednostek samorządowych w zakresie usług
należących do kompetencji państwa. Prefekt działa
w obszarze podstawowych spraw lokalnych,
bezpieczeństwa porządku publicznego,

rozwiązywania konfliktów społecznych.

Do prefekta należy w szczególności zapewnienie
prawidłowego przeprowadzenia wyborów
samorządowych , a także dbanie o prawidłowe
zastosowanie procedur rozwiązywania i zawieszania
rad gmin, lub też odwoływania lub zawieszania w
obowiązkach samorządowych ciał wykonawczych.

Realizuje on ponadto szerzej funkcje służące
wypracowaniu uzgodnień i współpracy różnych
jednostek administracji samorządów lokalnych.
Urząd prefekta postrzegany jest aktualnie jako
ogniwo istotne dla procesu uzgadniania i
koordynowania działalności struktur
administracyjnych, służb i zakładów użyteczności
publicznej , a zarazem jako instytucja
umiejscowiona na poziomie

„ bliskim obywatelowi”, czyli sub- państwowym a
nawet sub -regionalnym. Silnie rozdrobniony
system organów administracji peryferyjnej państwa
włoskiego oraz rozbudowany system organów
samorządów terytorialnych wymagał , dla
podniesienia skuteczności i zapewnienia
współdziałania, znalezienia ośrodka koordynacji ,
wyposażonego w możliwości operacyjne.

Poszukiwanie takiego ośrodka doprowadziło w
pewnym sensie do odkrycia na nowo instytucji
prefekta. Wyposażenie prefekta w nowe narzędzia
operacyjne było jednak działaniem doraźnym , a nie
efektem pogłębionej refleksji wokół istotnych
aspektów nowoczesnej relacji państwo- regiony –
samorządy lokalne.

Do lat 80; instytucje demokracji lokalnej
ograniczały się właściwie do prawa wyboru władz
samorządowych . Przepisy prawa przewidywały
również możliwość tworzenia rad i pomocniczych
jednostek: dzielnic, okręgów, poprzez które
mieszkańcy mogli organizować sie w celu
uczestniczenia w procesach decyzyjnych.

W wielu jednostkach samorządowych , nawet bez
upoważnienia ustawowego, były przyjmowane
postanowienia umożliwiające wykorzystanie innych
form uczestnictwa i konsultacji społecznych, takich
jak referenda, prawo składania formalnych
wniosków w sprawie potrzeb obywateli.

Instytucje demokracji lokalnej przyjęte we włoskich
rozwiązaniach prawnych wynikają z przyjęcia zasady
przejrzystości działalności administracji . Pierwszą
grupę tworzącą instytucje zapewniające bezpośrednie
uczestnictwo obywateli w określaniu kierunków
programów administracyjnych – regionalnych i
lokalnych, a także te , które pozwalają na udział stron
w procedurze administracyjnej. Do takich instytucji
należy referendum i prawo do zgłaszania petycji i
propozycji.

Do pośrednich form należy instytucja lokalnego
ombudsmana. Prawo dostępu do aktów
administracyjnych wynika z przyjęcia zasady
publicznego uznania prawa obywateli do poznania ,
wglądu oraz sporządzenia kopii aktów władz lokalnych.
W tym obszarze instytucja ombudsmana tj. obrońcy
ludowego , która została ustanowiona na poziomie
lokalnym i regionalnym.

Do jego zadań należy stanie na straży bezstronności
i dobrego funkcjonowania administracji publicznej.

Do ombudsmana należy m.in. składanie organom
administracji wniosków i propozycji rozwiązań
konkretnych problemów oraz dostęp do informacji
w stosunku do odpowiednich organów terenowych
administracji państwowej. Ombudsman ma prawo
interweniować w przypadku bezczynności lub
zwłoki ze strony administracji na wydaniu aktów
koniecznych dla realizacji ustawy.

Dziękujemy za uwagę

Karolina Stoszewska
Emilia Ziuziakowska
Paulina Kołutkiewicz