Kryterium

porównania

Rachunkowość

finansowa

Rachunkowość

zarządcza

Odbiorcy

informacji

Odbiorcy zewnętrzni

z otoczenia

przedsiębiorstwa

Odbiorcy wewnętrzni

Zakres

uregulowań

Przepisy prawa:

Ustawa o

rachunkowości, inne

akty prawne

Sposób prowadzenia

zale

żny od kierownictwa

przedsiębiorstwa

Stopień

ujednolicenia

Jednolity system dla

różnych jednostek

W dużym stopniu

zindywidualizowana

Wymiar

czasowy

informacji

Informacje

historyczne

dotyczące

przeszłych zdarzeń

Informacje o przeszłości,

informacje planistyczne

dotyczące przyszłych

zamierzeń

Procedura

przetwarzania

informacji

Ściśle określona

Zależy od rodzaju

informacji i sytuacji

decyzyjnej

Częstotliwość

generowania

informacji

Obowiązuje

okresowość

Dostosowana do potrzeb

Rachunek kosztów – to proces ustalania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu

wyrobów, świadczeniu usług i wykonywaniu funkcji. Podstawowym celem prowadzenia rachunku kosztów jest dostarczenie

decydentom wieloprzekrojowych informacji ekonomicznych o ko

sztach działalności przedsiębiorstwa.

Informacje te wykorzystywane są do wyceny zapasów i ustalenia wyniku finansowego, podejmowania decyzji ekonomicznych

i kontroli działalności gospodarczej.

Rachunek kosztów jako podstawowe źródło info kosztów na potrzeby rachunkowości finansowej.

Informacyjna

Polega na tworzeniu informacji dotyczących kosztów i ich dostosowaniu do potrzeb informacyjnych,

użytkowanych w celu formułowania opinii i podejmowania decyzji. Jest ona realizowana na wewnętrznych użytkowników, jak i

na adresatów zewnętrznych. Spełnienie przez rachunek kosztów tej funkcji wymaga realizacji, współdziałania 3 innych funkcji:

Rejestracyjna

Podsystem ewidencyjny rachunkowości zajmujący się dokumentowaniem stosowanych składników

kosztowych oraz ujmowani

e tych składników w ewidencji systematycznej.

Klasyfikacyjna

Związana z dokonywaniem klasyfikacji kosztów zgodnie z zasadami metody bilansowej (ujmowanie kosztów

na odpowiednich kontach, tj. kontach kosztów rodzajowych oraz wg miejsc powstawania)

Sprawozdawcza

Związana z końcowym produktem procesów przekształcania informacji w systemie rachunkowości, której

konkretnym zakończeniem jest sporządzanie raportów, sprawozdań dla różnych adresatów

Analityczna

Obejmuje badanie i interpretację informacji dostarczanych przez system rachunku kosztów w celu oceny poziomu

dynamiki i struktury kosztów oraz wyników finansowych i efektów działania jednostek gospodarczych.

Optymalizacyjna

Tworzy podstawy do dokonywania wyborów optymalnych.

Motywacyjna

Przejawia się w dostarczaniu informacji o kosztach (poziomie i kształtowaniu się ich) w celu lepszego

wykorzystania posiadanych składników produkcyjnych.

Kontrolna

Dostarcza informacji o kosztach w celu oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych zadań i stopnia wykorzystania

postawi

onych do dyspozycji środków. Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników majątku trwałego i

obrotowego usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia związane z prowadzeniem normalnej

działalności przez jednostkę gospodarczą w określonym czasie.

Pojęcie kosztów Kategoria ekonomiczna oznaczająca wyrażoną w pieniądzu wartość pracy żywej oraz zasobów

majątkowych przedsiębiorstwa zużytych w danym okresie w celu wytwarzania wyrobów, świadczenia usług i wykonywania

funkcji.

Koszty wyrażają zatem wartościowe zużycie różnorodnych czynników produkcji związane ze zwykłą, normalną działalnością

przedsiębiorstwa.

Nakład – zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa wyrażone w jednostkach naturalnych:

1. N

akłady pracy żywej (są miarą ilości pracy ludzkiej wydatkowanej w związku z daną działalnością gospodarczą)

2.

Nakłady środków trwałych (są częścią tych środków, która została zużyta w procesie gospodarczym)

3.

Nakłady materiałowe (są ilością materiałów zużytych w danym okresie do wytworzenia określonej ilości wyrobów lub

świadczenia określonej ilości usług)

4.

Nakłady pieniężne (są ilością środków pieniężnych danej jednostki wykorzystywanych z powodu ponoszenia różnych opłat

na istnienie i funkcjonowanie jednostki gospodarczej)

Straty nadzwyczajne

– straty powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną

jednostki i nie związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia

Wydatek

– każdy rozchód środków pieniężnych

Wyróżniamy:

Wyd

atki niestanowiące kosztu - np. spłata kredytu

Wydatki stanowiące koszty

Wydatki, które wcześniej czy później będą kosztami: zapłata za zakupione materiały, zapłata za wykonane usługi, wypłata

wynagrodzeń pracownikom, zapłata czynszu

ALE CZASAMI WYSTĘPUJE ROZBIEŹNOŚĆ CZASOWA!

Wydatki stanowiace koszty: wyd. nastąpił wcześniej niż koszt; w tym samym okresie co koszt; później niż koszt.

Układ rodzajowy kosztów

1) amortyzacja

(odpisy amortyzacyjne środków trwałych i wartości niematerialnych)

2)

zużycie materiałów i energii (zużycie surowców, materiałów, paliwa, opakowań, zużycie energii elektrycznej, pary, wody

do produkcji itp.;)

3)

usługi obce (obróbka obca, usługi remontowe, transportowe, pocztowe, telefoniczne, informatyczne, wydawnicze,

bankowe, ochrony mienia i inne)

4)

podatki i opłaty (podatek od nieruchomości, gruntowy, od środków transportu, od lokali użytkowych, opłaty lokalne,

skarbowe, administracyjne i inne);

5) wynagrodzenia

(wynagrodzenia według listy płac brutto dla pracowników);

6) ubezpieczeni

a społeczne i inne świadczenia (ubezpieczenia społeczne w części pokrytej przez przedsiębiorstwo i inne

świadczenia dla pracowników jak np.: odzież ochronna);

7)

pozostałe koszty rodzajowe (podróże służbowe, koszty reprezentacji i reklamy, czynsze, dzierżawy, ubezpieczenia

majątkowe i inne).

Układ podmiotowy kosztów:K. działal. Podstaw.K. działal. Pomocniczej.K. zakupu;K. sprzedaży;KOZ

Koszty działalności podstawowej ujmowane są w rozbiciu na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie.

Do

kosztów bezpośrednich zalicza się te składniki kosztów, które można przypisać poszczególnym nośnikom na podstawie

dokumentów źródłowych. Grupa ta obejmuje m.in. materiały bezpośrednie, paliwo i energię technologiczną oraz

wynagrodzenia bezpośrednie wraz narzutami. Jako koszty pośrednie traktuje się te elementy kosztów, które nie mogą być

bezpośrednio odniesione do określonych nośników kosztów na podstawie dokumentów źródłowych. Są one określane

mianem kosztów wydziałowych, bowiem powstają na wydziałach działalności podstawowej i obejmują głównie koszty

związane z ruchem maszyn i urządzeń oraz koszty kierowania wydziałem, jak również utrzymania pomieszczeń wydziału.

Grupowanie kosztów w systematycznym rachunku kosztów:

W układzie rodzajowym; podmiotowym; wg przedmiotów odniesienia

Koszty działalności pomocniczej obejmują koszty ponoszone w związku ze wspomaganiem innych rodzajów działalności, a

w szczególności działalności podstawowej. Zakres działalności pomocniczej może być bardzo szeroki. Do typowych pozycji w

ramach działalności pomocniczej zalicza się głównie: usługi transportowe; usługi remontowe; wytwarzanie energii;

wytwarzanie opakowań, narzędzi, części zapasowych, prototypów; usługi bytowe dla pracowników; usługi budowlane

Koszty związane z wymienionymi pozycjami obejmują zarówno koszty bezpośrednie, jak również koszty pośrednie.

Koszty zakupu

obejmują koszty poniesione przez przedsiębiorstwo w związku z dostarczeniem zakupionych materiałów do

miejsca ich składowania w jednostce gosp. Nie objęte ceną zakupu.

Są to koszty: załadunku, przewozu, wyładunku, sortowania materiałów oraz; ubezpieczenia transportowe.

Koszty sprzedaży – koszty ponoszone po przekazaniu wyrobu z wydziałów produkcyjnych do magazynów wyrobów

gotowych albo do wysyłki lub wydania odbiorcy.

Obejmują m. in.: koszty przewozu, koszty opakowań, koszty reklamy, ubezpieczenia transportowe.

Koszty ogólnego zarządu – ponoszone są w celu funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości.

Można je podzielić na:

1. koszty administracyjno-gospodarcze

(dotyczą z utrzymania zarządu) i zalicza się: koszty wynagrodzeń pracowników

zarządu; koszty służbowych podróży pracowników zarządu; koszty biurowe; opłaty za usługi i świadczenia związane z

administrowaniem przedsiębiorstwem; podatki itp.

2. koszty ogólnoprodukcyjne związane z tą częścią działalności produkcyjnej, która nie dotyczy poszczególnych wydziałów,

ale są związane z utrzymaniem obiektów zapewniających funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa np.: magazyny, transport

ogólnozakładowy, straż przemysłowa, ochrona, koszty nieprodukcyjne itp.

Układ przedmiotowy kosztów (wg przedmiotów odniesienia): Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie

koszty bezpośrednie, takie które są ściśle związane z wytworzeniem konkretnego wyrobu czy realizacją określonych zleceń.

Przypisywane są one nośnikom kosztów na podstawie dokumentów źródłowych.

Są to:

• materiały bezpośrednie (zużycie materiałów wchodzących w substancję produktu i bezpośrednio związanych z procesem

technologicznym, opakowania stanowiące integralną część produktu itp. )

• paliwo i energia technologiczna (zużycie paliw i różnego rodzaju energii związanych z procesem technologicznym

dających się zaliczyć do kosztów nośnika),

• wynagrodzenia bezpośrednie (wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych które da się ściśle odnieść do

nośników kosztów),

• narzuty na wynagrodzenia bezpośrednie,

• inne koszty bezpośrednie ( koszty specjalne związane z procesem produkcji, które można odnieść bezpośrednio na

nośniki kosztów tj. koszty przygotowania nowej produkcji, koszty zużycia narzędzi, koszty obróbki obcej i inne).

koszty pośrednie to koszty, które nie mogą być wprost odniesione do określonych nośników kosztów na podstawie

dokumentów źródłowych.

Należeć tu mogą również takie składniki kosztów bezpośrednich, których zaliczenie do kosztów określonych nośników jest

nieopłacalne ze względu na dużą pracochłonność np. materiały pomocnicze zużywane w małych ilościach do produkcji

poszczególnych wyrobów.

Warianty ewidencji kosztów:

1) ewidencja kosztów wyłącznie w układzie rodzajowym

2) ewiden

cja kosztów wyłącznie w układzie funkcjonalnym

3) ewidencja kosztów równolegle w układach rodzajowym i funkcjonalnym - pełna ewidencja kosztów

Warianty ewidencji kosztów:

1) ewidencja kosztów wyłącznie w układzie rodzajowym: w małych jednostkach gospodarczych, o nierozbudowanej

strukturze organizacyjnej

– w których nie ma potrzeby kontroli kosztów wg ich miejsc powstawania i nośników – firmy

handlowe, usługowe i produkujące jednorodny asortyment

-

informacja wyłącznie o kwocie i strukturze kosztów

Warianty

ewidencji kosztów:

2

) ewidencja kosztów wyłącznie w układzie podmiotowym:

- j

ednostki prowadzące działalność o zróżnicowanym charakterze, rozbudowane organizacyjnie, działające na większą skalę,

wytwarzające zróżnicowane produkty dla których ważna jest informacja o kosztach każdego z rodzajów działalności, kosztach

ponoszonych w określonych miejscach jej prowadzenia i kosztach jednostkowych poszczególnych produktów

Warianty ewidencji kosztów:

3) ewidencja kosztów równolegle w układach rodzajowym i podmiotowym - pełna ewidencja kosztów :

-

możliwość poznania ogólnego poziomu kosztów i ich struktury

-

przypisanie kosztów poszczególnym rodzajom i fazom działalności jednostki

- przeprowadzenie kalkulacji kosztu jednostkowego

-

stosowana w dużych jednostkach , prowadzących różnorodną , często skomplikowaną działalność

-

koszty księgowane są wstępnie wg rodzajów i rozliczane wtórnie wg typów działalności

Ze względu na zmiany wielkości produkcji

K.

stałe – są takie składniki kosztów, których poziom nie zależy od wielkości produkcji. Zmiany wielkości produkcji nie mają

wpływu na poziom k. stałych

Koszty zmienne

– są to takie koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów działalności

Ze względu na znaczenie przy podejmowaniu decyzji

K. istotne (decyzyjne)

– koszty poniesione w przyszłości jako skutek podjętej decyzji. Ich wysokość jest różna dla

poszczególnych wariantów decyzyjnych.

K. nieistotne (niedecyzyjne)

– których ponoszenie nie jest skutkiem podjętej decyzji lub też są one skutkiem podjętej

decyzji, ale

ich wysokość jest identyczna dla różnych wariantów decyzyjnych.

K.

zapadłe – koszty, których ponoszenie w danym okresie jest nieuniknioną konsekwencją uprzednio podjętej decyzji. w

krótkim okresie czasu są zazwyczaj kosztami nieistotnymi, natomiast w długim – kosztami istotnymi.

Ze względu na możliwość sprawowania przez kierownika danego ośrodka odpowiedzialności kontroli nad poziomem

kosztów ponoszonych w tym ośrodku:

K. kontrolowane

– koszty ponoszone przez dany ośrodek odp., które mogą być przedmiotem racjonalnej regulacji przez

kierownika ośr. odp., którego odpowiedzialność za te koszty została zidentyfikowana.

K. niekontrolowane

– koszty ponoszone przez dany ośrodek odp., na których kształtowanie się nie ma wpływu kierownik

tego ośrodka.

K.

inżynierskie i menedżerskie mają charakter kosztów kontrolowanych.

K.

inżynierskie – koszty, których prawidłowa i niezbędna do poniesienia wysokość może być ustalona, np. koszty materiałów

bezpośrednich ustalone na podstawie technologicznych norm zużycia materiałów.

K.

menedżerskie (swobodne)– koszty, których wysokość może być kształtowana wg uznania kierownika danego ośr. odp.,

np. koszty adm., koszty działalności marketingowej, niektóre elementy kosztów ogólnoprodukcyjnych.

POMIAR I WYCENA ZUŻYCIA CZYNNIKÓW PRODUKCJI

Pomiar kosztów ma na celu ustalenie wartości zużycia zasobów siły roboczej oraz zasobów majątkowych zaangażowanych w

działalności gospodarczej przedsiębiorstwa

Obejmuje on dwie czynności: pomiar ilości zużycia zasobów przedsiębiorstwa; wycenę (ustalenie wartości) zużycia

zasobów przedsiębiorstwa

Pomiar ko

sztów - WYCENA ZUŻYCIA AKTYWÓW TRWAŁCYH . AMORTYZACJA

Składniki aktywów trwałych przedsiębiorstwa, takie jak środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, ulegają

stopniowemu zużyciu

Wraz z upływem czasu ich wartość początkowa (wartość brutto) ulega systematycznemu zmniejszeniu

Równowartość zużycia składników aktywów trwałych korygująca ich wartość początkową do wartości netto jest nazywana

UMORZENIEM

aktywów trwałych

Równowartość zużycia składników aktywów trwałych zaliczana w koszty działalności przedsiębiorstwa jest nazywana

AMORTYZACJĄ aktywów trwałych

Ze względu na przyczyny powstania zużycia składników aktywów trwałych wyróżniamy:

zużycie fizyczne

zużycie ekonomiczne

Zużycie fizyczne – oznacza zużycie substancji materialnej, z której dany składnik jest zbudowany

Zużycie ekonomiczne (zużycie moralne) – oznacza utratę wartości użytkowych spowodowaną postępem technicznym

Wysokość odpisów amortyzacyjnych środków trwałych zależy od trzech podstawowych czynników:

-

wartości początkowej środków trwałych stanowiącej podstawę, od której ustala się odpisy amortyzacyjne

-

okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej, przy określaniu których powinno uwzględnić się okres ekonomicznej

użyteczności środka trwałego

-

przyjętej przez przedsiębiorstwo metody amortyzacji, która odzwierciedla rozłożenie zużycia środka trwałego w czasie

Ustawa o rachunkowości wprowadziła zasadę, że

rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania,

a

jej zakończenie nie później niż:

-

z chwilą zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową środka trwałego lub

-

przeznaczenia go do likwidacji, sprzedaży lub

-

stwierdzenia jego niedoboru, z ewentualnym uwzględnieniem przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto

pozostałości środka trwałego.

Przepisy ustawy o rachunkowości nie mówią o dopuszczalnych metodach amortyzacji.

Stanowią one jedynie, że odpisów amortyzacyjnych od środka trwałego dokonuje się drogą systematycznego, planowanego

rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres amortyzacji.

Na dzień przyjęcia środka trwałego do używania należy ustalić okres lub stawkę i metodę jego amortyzacji

Przyjmując jako kryterium klasyfikacji metody amortyzacji sposób rozłożenia w czasie zużycia środków trwałych wyróżniamy:

metodę amortyzacji równomiernej (liniowej)

metody amortyzacji nierównomiernej

Metoda amortyzacji równomiernej (liniowej) opiera się na umownym założeniu, że składniki środków trwałych zużywają się

jednakowo w k

ażdej jednostce czasu przez cały przewidywany okres ich użytkowania, bez względu na to, czy są

wykorzystywane w działalności gospodarczej, czy też są nieczynne.

Odpisy amortyzacyjne

równomierne dokonywane są w wysokości takich samych stawek amortyzacyjnych w całym okresie

użytkowania składnika środków trwałych

Metoda amortyzacji nierównomiernej przyjmuje założenie, że zużycie składnika środków trwałych kształtuje się odmiennie

w poszczególnych jednostkach czasu w okresie jego użytkowania.

Odpisy amortyzacyj

ne dokonywane są w wysokości różnych stawek amortyzacyjnych w poszczególnych okresach

sprawozdawczych okresu użytkowania środków trwałych.

Wyróżniamy: amortyzację degresywną, amortyzację progresywną, amortyzację naturalną

Metoda amortyzacji degresywnej prz

yjmuje założenie, że wydajność środka trwałego maleje wraz z upływem okresu jego

użytkowania, co oznacza zmniejszenie potencjału produkcyjnego przedsiębiorstwa. Jednocześnie wraz z upływem okresu

użytkowania następuje wzrost kosztów eksploatacji.

Dlatego s

tosuje się stawki amortyzacyjne malejące w kolejnych latach użytkowania środka trwałego.

Metoda amortyzacji degresywnej (

malejącego salda przy współczynniku podwyższającym)

Jedną z metod amortyzacji degresywnej jest metoda sumy cyfr rocznych, zwana metodą SOYD (ang. Sum of the Years

Digits).

polega na wykorzystaniu zmiennej rocznej stopy amortyzacji, malejącej wraz z upływem okresu użytkowania środka

trwałego.

Metoda amortyzacji progresywnej

jest stosowana przy stopniowym dochodzeniu do projektowanej zdolności produkcyjnej

danego środka trwałego. To uzasadnia dokonanie odpisów amortyzacyjnych w wysokości stawek wzrastających wraz z

upływem okresu użytkowania środka trwałego.MAP jest odwrotną w stosunku do metody sumy cyfr rocznych. W tym

przypadku roczna stop

a amortyzacji rośnie wraz z upływem okresu użytkowania środka trwałego. Rzadko jest stosowana w

czystej postaci. może być połączona z metodą amortyzacji liniowej. Wówczas w okresie dochodzenia do projektowanej

zdolności produkcyjnej są dokonywane odpisy amortyzacyjne przy zastosowaniu metody amortyzacji progresywnej.

W następnych zaś latach dokonuje się odpisów przy zastosowaniu metody amortyzacji liniowej

Metoda amortyzacji naturalnej

wychodzi od założenia, że zużycie środka trwałego jest proporcjonalne do intensywności

jego wykorzystania.

Przez to stawka amortyzacyjna

w danym okresie zależy od stopnia intensywności wykorzystania środka trwałego.

Wycena zużycia materiałów w procesie produkcyjnym polega na pomiarze ilości zużytych materiałów oraz ustaleniu ich

wartości

Wartość zużycia materiałów oblicza się jako iloczyn zużytych materiałów oraz ceny jednostkowej

Podstawowe rodzaje materiałów zużywane w działalności gospodarczej:

materiały podstawowe, obejmujące surowce, półprodukty i wyroby gotowe obcej produkcji

materiały pomocnicze zużywane przy wytwarzaniu wyrobów i świadczeniu usług

materiały gospodarcze, biurowe i reklamowe

opakowania stanowiące integralną część wytworzonych wyrobów

paliwa płynne, stałe i gazowe

Zgodnie z zasadami obowiązującymi w rachunkowości finansowej

zużycie materiałów jest wyceniane według:

- cen nabycia

(najczęściej)

- cen zakupu

(gdy nie zniekształca to stanów materiałowych i WF) lub

-

kosztów wytworzenia (gdy materiały pochodzą z własnej produkcji)

CENA NABYCIA = CENA ZAKUPU + KOSZTY ZAKUPU

Cena nabycia

– jest to cena zakupu powiększona o koszty zakupu.

Cena zakupu

– jest to kwota należna sprzedającemu, bez podlegających odliczeń podatku od towarów i usług oraz podatku

akcyzowego.

Przy materiałach pochodzących z importu cena zakupu obejmuje także obciążenia o charakterze publicznoprawnym.

Cena zakupu może być obniżona o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia i odzyski

Koszty zakupu

– obejmują koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem materiałów do stanu zdatnego do

używania, takie jak koszty transportu, załadunku, wyładunku i składowania

Wycena zużycia materiałów następuje według tej samej kategorii cen, według których ewidencjonowano przyjęcie

materiałów

Wycena

zużycia materiałów komplikuje się wówczas, gdy materiały danego rodzaju znajdujące się w magazynie zostały

nabyte po różnych cenach.

Różnice w cenach mogą być spowodowane:

-

zakupem materiałów u różnych dostawców

-

zakupem materiałów w różnym czasie

-

wzrostem cen materiałów spowodowanych inflacją

- warunk

ami regulacji zobowiązań wobec dostawców z tytułu zakupionych materiałów

-

wielkością partii zamówienia

Gdy materiały danego rodzaju znajdujące się w magazynie zostały nabyte po różnych cenach, to możemy wycenić je według:

- cen rzeczywistych (FIFO, LIFO,

ceny przeciętne, szczegółowa identyfikacja cen)

-

stałych cen ewidencyjnych (planowane ceny nabycia/zakupu, przeciętne ceny nabycia/zakupu, ceny

nabycia/zakupu stosowne przez głównego dostawcę, ceny nabycia/zakupu najczęściej stosowane)

Cena przeciętna – jest ustalana w wysokości średniej ważonej cen zapasu danego rodzaju materiałów pochodzących z

różnych dostaw.

W liczniku znajduje się rzeczywista wartość materiałów, a w mianowniku – zapas danego rodzaju materiału pochodzący z

różnych dostaw.

Liczona jest

po każdej dostawie.

Metoda FIFO

– first in – first out, pierwsze przyszło – pierwsze wyszło Wycena zużytych materiałów następuje według cen

kolejnych dostaw materiałów, które jednostka najwcześniej nabyła.

Metoda LIFO

– last in – first out, ostatnie przyszło – pierwsze wyszło

Wycena zużytych materiałów następuje według cen kolejnych dostaw materiałów, które jednostka najpóźnien nabyła.

Wycena w drodze

szczególnej identyfikacji cen rzeczywistych dotyczy materiałów które są zużywane na realizację ściśle

określonych przedsięwzięć, niezależnie od daty ich zakupu

W charakterze

stałych cen ewidencyjnych wykorzystuje się:

- planowane ceny nabycia/zakupu

-

przeciętne ceny nabycia/zakupu

-

ceny nabycia/zakupu stosowne przez głównego dostawcę

- ceny nabycia/zakupu naj

częściej stosowane

W przypadku stosowania stałych cen ewidencyjnych w końcu każdego okresu sprawozdawczego występują zazwyczaj

odchylenia od cen rzeczywistych nabyci/zakupu od stałych cen ewidencyjnych.

Należy dokonać rozliczenia odchyleń od cen ewidencyjnych proporcjonalnie do wartości rozchodu materiałów i wartości

zapasu końcowego

Kosztami osobowymi

są koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo, które są związane z zatrudnieniem pracowników w

przedsiębiorstwie obejmują:

- wynagrodzenia

-

świadczenia na rzecz pracowników

Wynagrodzenia to ogół wynagrodzeń pieniężnych oraz wartości świadczeń w naturze (deputatów) lub ich ekwiwalentów

zaliczanych zgodnie z przepisami do wynagrodzeń osób fizycznych.

Wynagrodzenia stanowią ekwiwalent za zużytą pracę pracowników na rzecz danego przedsiębiorstwa

Na wynagrodzenia pracowników składają się:

- wynagrodzenia osobowe

– wypłacane pracownikom na stale zatrudnionym w przedsiębiorstwie na podstawie umowy o

pracę, które obejmuje wynagrodzenie zasadnicze oraz wynagrodzenia dodatkowe i uzupełniające oraz deputaty

- Wynagrodzenia bezosobowe

– wypłacane osobom fizycznym zatrudnionym na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o

dzieło

Wynagrodzenia zasadnicze występują w dwóch formach jako:

- System czasowy

– podstawą ustalania wynagrodzeń jest pracy efektywnie przepracowany lub czas pracy umowny.

Wyróżniamy system czasowo-prosty i system czasowo-premiowy

- System akordowy

– wysokość wynagrodzenia uzależniona jest od efektów pracy. Wyróżniamy system akordu prostego,

system akordu progresywnego oraz system akordowo-premiowy

Wynagrodzenie dodatkowe

– wypłacane pracownikom za dodatkowy czas pracy oraz pracę w warunkach szkodliwych dla

zdrowia.

Wynagrodzenie uzupełniające – stanowią składniki wynagrodzenia, które nie są związane z czasem efektywnie

przepracowanym lub z efektami pracy, np. dodatki funkcyjne, premie jubileuszowe, dodatki stażowe

Świadczenia na rzecz pracowników:

Część tych świadczeń ma charakter narzutów na wynagrodzenia, naliczanych jako ustalony procent od podstawy wymiaru.

Są to:

-

składki z tytułu ubezpieczeń społecznych w części płaconej przez przedsiębiorstwo, czyli ubezpieczenia emerytalne,

ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenia wypadkowe, odpisy na Fundusz Pracy, odpisy na fundusz gwarantowanych

świadczeń pracowniczych, odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych

Świadczenia na rzecz pracowników:

Ponadto przedsiębiorstwo na podstawie odrębnych przepisów zobowiązane jest do: ubezpieczeń osobowych pracowników,

do których przedsiębiorstwo jest zobowiązane, wydatków związanych z BHP, dopłaty do biletów na dojazdy, koszty

obowiązkowego szkolenia, koszty odzieży ochronnej i roboczej

Rozliczanie kosztów jest złożonym procesem, który występuje w trakcie transformacji informacji kosztowych w jednostce i

polega na przekształcaniu określonych układów ewidencyjnych w inne układy grupowania kosztów.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości jednostka może grupować koszty w jednym z trzech wariantów: w układzie kosztów

według rodzajów, w układzie kosztów według miejsc powstawania, stosować oba te rozwiązania łącznie

W standardowym procesie rozliczania kosztów wyodrębniamy cztery zasadnicze etapy: rozliczanie międzyokresowe kosztów,

rozliczanie kosztów świadczeń międzypodmiotowych, rozliczanie kosztów pośrednich, rozliczanie przedmiotowe kosztów

ROZLICZANIE MIĘDZYOKRESOWE KOSZTÓW

polega na równomiernym rozłożeniu kosztów na wiele okresów sprawozdawczych.

Dotyczy to tych kategorii kosztów, które są ponoszone nieregularnie w danym okresie a odnoszą się do wielu innych okresów

sprawozdawczych

W prak

tyce oznacza dwie grupy działań:

-

Wyłączenie z kosztów działalności danego okresu sprawozdawczego tej części kosztów, które zostały w nim poniesione, ale

dotyczą przyszłych okresów

-

Zaliczenie do kosztów danego okresu sprawozdawczego kosztów, które nie zostały jeszcze poniesione, ale są kosztami

prawdopodobnymi, przewidywanymi do poniesienia w przyszłości, a przy tym są związane z działalnością danego okresu

W zależności od charakteru i sposobu rozliczania kosztów w czasie wyróżnia się:

czynne i bierne ro

zliczenia międzyokresowe kosztów.

Rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne występują w przypadku, gdy jednostka ponosi z góry wydatki, które są

kosztami dotyczącymi przyszłych okresów sprawozdawczych.

czynsze opłacone z góry, prenumeraty, koszty ubezpieczeń majątkowych, które zostały opłacone na początku roku, koszty

przygotowania nowej produkcji, które wymagają rozliczenia na przyszłe okresy sprawozdawcze, itp.

Rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne występują w przypadku, gdy jednostka zalicza do kosztów bieżącego okresu

sprawozdawczego kwoty, których wydatkowanie nastąpi faktycznie w okresach przyszłych.

Polegają na tworzeniu rezerw w ciężar kosztów na takie składniki wydatków, których poniesienie jest przewidywane w

przyszłości.

- rezerwy na koszty re

montów planowych

-

rezerwy z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi, itp.

Do ewidencji rozliczeń międzyokresowych kosztów stosuje się konto 640 „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”.

Jest ono kontem bilansowym i może wykazywać dwa salda.

Saldo Wn

wyraża koszty dotyczące przyszłych okresów i jest wykazywane w aktywach

Saldo Ma oznacza rezerwy na koszty

, które mają być poniesione w okresach przyszłych i jest ujmowane w pasywach bilansu.

Rozliczanie kosztów świadczeń międzypodmiotowych wynika z istnienia wzajemnie ze sobą powiązanych podmiotów

wewnętrznych w niektórych jednostkach.

Problem ten przybiera na znaczeniu, gdy występują różnego rodzaju wydziały pomocnicze, które nie zajmują się zasadniczą

działalnością statutową jednostki, ale świadczą usługi lub wytwarzają produkty głównie na potrzeby wydziałów produkcji

podstawowej, a także innych jednostek organizacyjnych.

Podmiotami wewnętrznymi o charakterze pomocniczym najczęściej są: wydziały transportowe, remontowe,

energetyczne oraz

takie, które świadczą usługi niematerialne, jak działy informatyczne

Koszty generowane przez wydziały pomocnicze, ponoszone w danym okresie sprawozdawczym, należy rozliczyć pod

koniec tego okresu. Polega to

na podziale kosztów poszczególnych wydziałów pomocniczych pomiędzy te wszystkie

podmioty wewnątrz przedsiębiorstwa, które korzystały z ich świadczeń.

Na potrzeby sprawozdawczości finansowej, w przypadku stosowania rachunku kosztów pełnych, koszty świadczeń wydziałów

pomocniczych są kalkulowane na poziomie kosztu wytworzenia. Koszty stałe wydziałów pomocniczych stanowią koszty

okresu.

Sposób rozliczania kosztów świadczeń międzypodmiotowych zależy od tego, czy mają one charakter jednorodny, czy też

niejednorodny,

oraz od sieci powiązań między wewnętrznymi podmiotami, tzn. kierunkami, w jakich przekazywane są

świadczenia

Najprostsza sytuacja

występuje w przypadku wydziałów pomocniczych o produkcji jednorodnej (np. kotłownia, dział

transportu

), które nie wykonują świadczeń na rzecz innych wydziałów pomocniczych.

Wówczas rozliczenie kosztów polega na podzieleniu całkowitej sumy kosztów poniesionych w okresie przez ilość produkcji

wytworzonej w tym okresie. Znajduje tu zastosowanie kalkulacja podziałowa. Koszty świadczeń przypisywane poszczególnym

odbiorcom stanowią iloczyn kosztu wytworzenia i ilości jednostek produkcji, która odpowiada każdemu odbiorcy.

W przypadku produkcji niejednorodnej (np.

w narzędziowni), należy ustalić koszty poniesione na wykonanie poszczególnych

zleceń.

Koszty bezpośrednie są grupowane w przekroju poszczególnych zleceń na podstawie dokumentów źródłowych.

Natomiast koszty pośrednie rozlicza się dzięki zastosowaniu odpowiednich kluczy rozliczeniowych.

Procedura ta jest przeprowadzana zgodnie z zasadami kalkulacji doliczeniowej.

Bardziej złożona sytuacja występuje wówczas, gdy dany wydział pomocniczy korzysta dodatkowo ze świadczeń innych

wydziałów pomimo tego, że sam nie wykonuje na ich rzecz świadczeń. W najbardziej ogólnym przypadku wydziały produkcji

pomocniczej wykonują świadczenia zarówno na rzecz innych wydziałów, jak również same z tych świadczeń korzystają.

Oznacza to

występowanie świadczeń wzajemnych.

Rozliczanie kosztów świadczeń międzypodmiotowych może być rozwiązane dzięki zastosowaniu jednej z metod: - metoda

bezpośrednia, metoda stopniowa, metoda kolejnych przybliżeń, metoda algebraiczna

Metoda bezpośrednia jest metodą najprostszą i ignoruje wzajemne świadczenia między wydziałami pomocniczymi, mimo że

faktycznie one występują.

Koszt wytworzenia świadczeń pomocniczych jest tutaj rozliczany jedynie na wydziały podstawowe.

Zaletą metody bezpośredniej jest niewątpliwie prostota obliczeń, jednak jej stosowanie prowadzi do zniekształceń wielkości

kosztów przypisywanych wydziałom podstawowym.

Rozwiązanie takie można stosować w przypadku, gdy świadczenia wzajemne są nieregularne lub utrzymują się na niewielkim

bądź zbliżonym poziomie

Metoda stopniowa

uwzględnia tylko częściowo rozliczanie kosztów między wydziałami pomocniczymi.

Jej stosowanie wymaga założenia określonej kolejności rozliczania kosztów wydziałów pomocniczych.

Najczęściej przyjmuje się do rozliczenia jako pierwszy ten podmiot, który przekazuje najwięcej świadczeń na rzecz innych

wydziałów pomocniczych.

Oznacza to uproszczenie w rachunkach polegające na tym, że ten wydział, którego koszty rozliczamy w pierwszej kolejności,

nie korzysta ze świadczeń innych podmiotów, ale sam przekazuje świadczenia na ich rzecz.

Metoda kolejnych przybliżeń polega na wielokrotnym rozliczaniu kosztów danego wydziału pomocniczego zgodnie z

udziałem procentowym świadczeń, ustalanym na podstawie ilości świadczeń tego podmiotu na rzecz innych

odbiorców.Rozliczanie to następuje do momentu, w którym nierozliczona kwota kosztów będzie stanowić wielkość nieistotną.

U

możliwia pełne rozliczenie kosztów świadczeń wzajemnych występujących między wydziałami pomocniczymi, lecz jest

bardzo pracochłonna.

Metoda algebraiczna

stanowi alternatywę dla metody kolejnych przybliżeń, ponieważ również uwzględnia pełne rozliczanie

świadczeń wzajemnych.

Pozwala na bardzo dokładne rozliczenie kosztów dzięki rozwiązaniu odpowiedniego układu n równań z n niewiadomymi,

gdzie n oznacza liczbę wydziałów pomocniczych, których koszty podlegają rozliczeniu.

Do wyceny i rozliczenia kosztów wzajemnych świadczeń wydziałów pomocniczych można zastosować umowne stawki

kosztów dla jednostek wykonywanych świadczeń.

W charakterze stawek umownych można wykorzystać:

- Planowany koszt wytworzenia

- Koszt wytworzenia z poprzedniego okresu

-

Cenę świadczeń stosowaną przez dostawców zewnętrznych

Według stawek umownych jest wyceniana rzeczywista ilość świadczeń wykonywanych na rzecz poszczególnych wydziałów

pomocniczych.

Przy stosowaniu stawek umownych pod koniec okresu sprawozdawczego powstaje zazwyczaj różnica między rzeczywiście

poniesionymi kosztami a kosztami wycenionymi wg stawek umownych.

Różnice te mogą rozliczone proporcjonalnie do świadczeń przekazanych komórkom, poza wydziałami pomocniczymi.

Można też odchylenia te przenieść w całości na koszty ogólnego zarządu.

Koszty pośrednie:

-

koszty wydziałowe

- koszty zakupu

- ko

szty sprzedaży

-

koszty ogólnego zarządu

Do rozliczania

kosztów pośrednich na obiekty odniesienia należy ustalić tzw. klucze rozliczeniowe kosztów.

Są to określone wielkości pomocnicze, które stanowią podstawę rozliczenia całkowitej kwoty kosztów pośrednich miedzy

poszczególne obiekty odniesienia kosztów.

Kluczem rozliczeniowym powinien być taki parametr ekonomiczny, który jest proporcjonalny do kosztów pośrednich, a przy

tym występuje rzeczywista lub umowna zależność między nim a kosztami podlegającymi rozliczeniu.

Wybór klucza rozliczeniowego kosztów wydziałowych jest zdeterminowany rodzajem i charakterem produkcji:

-

produkcja materiałochłonna - ilość lub wartość zużytych materiałów

-

produkcja pracochłonna - liczba roboczogodzin lub wynagrodzenia bezpośrednie

- produkcja zautomatyzowania -

czas pracy maszyn lub urządzeń

- koszty zakupu -

proporcjonalnie do ilości lub wartości zużytych materiałów bezpośrednich

-

koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu - ilość lub wartość produkcji sprzedanej, koszt wytworzenia lub koszty

bezpośrednie

Ostatni etap rozliczania kosztów dotyczy podziału kosztów wytworzenia na produkcję gotową i produkcję niezakończoną,

która obejmuje półprodukty i produkty w toku, a jej sposób wyceny zależy od typu produkcji.

Kalkulacja kosz

tów obejmuje zabiegi rachunkowe mające na celu ustalenie wielkości kosztu jednostkowego produktu i

przedstawienie jego struktury w przekroju pozycji kalkulacyjnych.

Przedmiotem kalkulacji

są produkty gotowe lub półprodukty, wyrażone odpowiednimi jednostkami miary (jednostkami

kalkulacyjnymi), takimi jak: sztuki, kilogramy, metry, litry, jednostki umowne.

Kalkulacja jest prowadzona na poziomie jednostkowego kosztu wytworzenia produktu.

- Wyroby gotowe -

produkty wytworzone przez jednostkę, przeznaczone do sprzedaży odbiorcom zewnętrznym i

niepodlegającymi dalszemu przerobowi w tej jednostce

-

Produkcja niezakończona obejmuje półprodukty i produkty w toku.

Półprodukty – to produkty, które przeszły technologicznie zamknięte fazy produkcji i są przeznaczone do dalszego montażu

lub przerobu w danej jednostce.

Produkcja w toku -

ta część produkcji niezakończonej, która nie jest objęta gospodarką magazynową, ponieważ znajduje się

w trakcie procesu produkcyjnego

-

Roboty i usługi - produkty pracy wykonane przez przedsiębiorstwo we własnym zakresie z przeznaczeniem do sprzedaży.

Cechą charakterystyczną robót i usług jest to, że nie można ich magazynować.

Można do nich zaliczyć:

-

wykonane usługi transportowe, remontowe, sprzętowe, prace projektowe lub naukowo-badawcze.

-

Ustalaniem kosztów wytworzenia produktów zajmuje się przedmiotowy układ kosztów (podział na koszty bezpośrednie i

pośrednie), określany także mianem układu kalkulacyjnego kosztów.

-

Nowelizacja ustawy o rachunkowości wprowadziła nowe określenie kosztu wytworzenia (art. 28 ust. 3).

KOSZT WYTWORZENIA

produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz

uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu.

- Do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania produktu,

części kosztów pośrednich ustawa zalicza: zmienne

pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów

przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

- Za normalny poziom wykorzystania

zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych

warunkach, wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu planowych remontów.

-

Do kosztów wytworzenia produktu nie zalicza się kosztów:

-

będących konsekwencją nie wykorzystanych zdolności produkcyjnych i strat produkcyjnych

-

ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje na dzień

wyceny

-

magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów, chyba że poniesienie tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji

-

kosztów sprzedaży produktów

W zależności od charakteru produkcji i specyfiki procesu technologicznego wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje kalkulacji:

- kalkulac

ję podziałową (prosta, współczynnikowa, odjemna)

-

kalkulację doliczeniową (zleceniowa, asortymentowa)

Kalkulacja podziałowa prosta jest stosowana przy produkcji masowej jednego asortymentu produktów.

-

Znajduje głównie zastosowanie w: kopalniach, elektrowniach, cegielniach, w jednostkach, które wykorzystują proste procesy

produkcyjne,

w zakładów produkcyjnych oferujących jeden produkt

Ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia

produktu polega na podzieleniu kosztów całkowitych poniesionych w okresie

sprawo

zdawczym przez wielkość produkcji wytworzoną w tym okresie.

Gdy

na początku i końcu okresu występuje produkcja niezakończona o różnym stopniu zaawansowania, to kalkulacja

powinna doprowadzić do ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia zarówno wyrobu gotowego, jak i produktu

niezakończonego. Należy przeliczyć produkcję niezakończona na umowne jednostki kalkulacyjne w celu sprowadzenia jej do

porównywalności z wyrobami gotowymi.

Służą temu metody: kosztu przeciętnego, Kosztu bieżącego

W metodzie kosztu prz

eciętnego - jednostki zapasu początkowego produkcji niezakończonej nie są oddzielane od

jednostek produkcji bieżącego okresu.

Koszt całkowity wytworzenia jest sumą kosztów stanu początkowego produkcji i kosztów bieżącego okresu.

W metodzie kosztu bieżącego - przyjmuje się, że w bieżącym okresie w pierwszej kolejności przetwarza się i przyjmuje do

magazynu produkcję, która została rozpoczęta w poprzednim okresie.

-

Kalkulacja podziałowa współczynnikowa jest stosowana w przypadku produkcji masowej wieloasortymentowej.

-

Znajduje zastosowanie w tych jednostkach, które w zbliżonym procesie technologicznym wytwarzają wiele podobnych

produktów przy wykorzystaniu tych samych zasobów.

-

Oferowane asortymenty wyrobów mogą różnić się jedynie kształtem, masą, rozmiarami, pojemnością, grubością itp.

-

Istota kalkulacji podziałowej ze współczynnikami polega na wprowadzeniu różnic między poszczególnymi odmianami

wyrobów na podstawie odpowiednich współczynników przeliczeniowych.

-

Dzięki temu można wyrazić zróżnicowaną produkcję w umownych jednostkach kalkulacyjnych.

-

Współczynnikami przeliczeniowymi mogą być: masa wyrobów, powierzchnia, pojemność, cena sprzedaży, ilość zużytych

surowców itp.

-

Podobnie jak w przypadku kalkulacji podziałowej prostej, tam gdzie to konieczne, należy uwzględniać zapas produkcji

niezakończonej na początek i koniec okresu oraz rozważyć, czy materiały bezpośrednie są wydawane z magazynu z chwilą

rozpoczęcia produkcji.

-

Kalkulacja podziałowa odjemna (resztowa) jest stosowana w tych jednostkach, w których występuje produkcja sprzężona

(łączna) PS jest to rodzaj produkcji, w wyniku której otrzymuje się oprócz produktu głównego inne produkty różniące się

określonymi właściwościami fizycznymi, chemicznymi lub użytkowymi.

-

Istotą produkcji łącznej jest to, że nie można żadnego z wyrobów otrzymywanego w procesie sprzężonym wyprodukować

niezależnie, bez występowania pozostałych.

-

Produkty procesu łącznego można zatem podzielić na:

-

produkty główne, które są zasadniczym celem prowadzonej działalności przedsiębiorstwa

- produkty uboczne

, powstające równolegle z produktami głównymi; mimo że nie stanowią podstawowego celu prowadzenia

działalności gospodarczej, mogą być sprzedawane lub używane na potrzeby własne jednostki

- odpady produkcyjne

, które nie mają istotnej wartości i nie podlegają sprzedaży a powodują ponoszenie kosztów

związanych z ich likwidacją

Metody kalkulacji kosztów: kalkulacja doliczeniowa i fazowa

Stosowana jest w jednostkach, które wytwarzają jednostkowo lub seryjnie wiele różnych wyrobów przy zastosowaniu

odmiennych materiałów oraz innych procesów technologicznych.

Koszty wytworzenia produktów należy podzielić na koszty bezpośrednie oraz koszty pośrednie.

Koszty bezpośrednie są przyporządkowywane wprost poszczególnym obiektom kalkulacyjnym na podstawie odpowiednich

dokumentów źródłowych

Koszty pośrednie są doliczane do kosztów bezpośrednich na podstawie odpowiednich kluczy rozliczeniowych

Procedura kalkulacji doliczeniowej:

Określenie obiektów kalkulacyjnych kosztów

Założenie ewidencji analitycznej (karty kalkulacyjnej kosztów) dla każdego obiektu kalkulacyjnego

Gromadzenie w ewidencji analitycznej kosztów bezpośrednich dotyczących danego obiektu kalkulacyjnego na podstawie

dokumentów źródłowych

Doliczanie kosztów pośrednich do kosztów bezpośrednich zgromadzonych w ewidencji analitycznej za pomocą odpowiednio

dobranych kluczy rozliczeniowych

Wyróżniamy: kalkulację doliczeniową zleceniową; kalkulację doliczeniową asortymentową;

Kalkulację doliczeniową zleceniową

- znajduje zastosowanie w jedn

ostkach o produkcji jednostkowej i małoseryjnej

-

obiektami kalkulacyjnymi kosztów są poszczególne zlecenia produkcyjne (np. budowa domków jednorodzinnych, produkcja

mebli „antycznych” na zamówienie)

- koszty zgromadzone w ewidencji analitycznej zlecenia s

tanowią podstawę ustalenia kosztów wytworzenia produktów

wykonywanych w ramach danego zlecenia

-

stosuje się do tego odpowiednie odmiany kalkulacji podziałowej

Kalkulację doliczeniową asortymentową

-

znajduje zastosowanie głównie w jednostkach o produkcji średnioseryjnej

-

obiektami kalkulacyjnymi są poszczególne asortymenty lub grupy asortymentowe wyrobów (np. produkcja długopisów)

-

gromadzenie kosztów w sposób podobny jak przy kalkulacji doliczeniowej zleceniowej

- ale przed ostatecznym ustaleniem kj nal

eży w końcu okresu sprawozdawczego dokonać podziału kosztów asortymentu na

koszty produkcji gotowej i koszty produkcji niezakończonej

-

stosuje się do tego odpowiednie odmiany kalkulacji podziałowej

Kalkulacja fazowa (procesowa)

- znajduje zastosowanie w p

rzypadku produkcji masowej lub wielkoseryjnej, która jest zorganizowana w postaci procesu

fazowego

-

w toku czynności produkcyjnych następuje wydzielenie kolejnych faz, między którymi przekazywane są stopniowo

półprodukty przeznaczone do dalszego przetwarzania

- rezultatem ostatniej

fazy działalności są produkty gotowe

Wyróżniamy: Kalkulację fazową półproduktową; Kalkulację fazową bezpółproduktową

Kalkulacja fazowa półproduktowa

-

Jeśli półprodukty przekazywane są do magazynów międzyfazowych lub ich określona część jest przeznaczona do

sprzedaży na zewnątrz

-

kalkulacja kosztu wytworzenia polega na narastającym wliczaniu do kosztów każdej fazy kwoty kosztów poniesionych w

fazach poprzednich

-

koszty poszczególnych faz gromadzone są na kartach kalkulacyjnych dotyczących każdej z nich.

Kalkulacja fazowa bezpółproduktowa

-

dotyczy procesu produkcyjnego, w którym wszystkie półprodukty przechodzą przez poszczególne fazy i nie występuje

międzyfazowe ich magazynowanie

- procedura kalkulacji polega na sumowaniu koszt

ów poniesionych odrębnie w każdej fazie produkcji

-

koszty półproduktów wytworzonych w danej fazie nie są dodawane do kosztów fazy następnej, w której następuje dalsze ich

przetwarzanie

-

najczęściej koszty zużycia materiałów bezpośrednich rejestruje się na karcie kalkulacyjnej danego wyrobu a koszty przerobu

są gromadzone oddzielnie dla każdej fazy a następnie sumowane

Rachunek kosztów pełnych jest systemem rachunku kosztów odpowiadającym wymogom obligatoryjnej sprawozdawczości

finansowej.

W ujęciu historycznym wykształcił się jako pierwszy system rachunku kosztów.

Wykorzystywany jest głównie do kalkulacji jednostkowych kosztów wytworzenia produktów dla celów wyceny zapasu

produktów niesprzedanych i ustalania wyniku finansowego. Dostarcza również informacji przydatnych w pewnych obszarach

zarządzania przedsiębiorstwem

Przyjmuje się, że: wszystkie koszty wytworzenia traktowane są jako tzw. koszty produktów, które powinny być w całości

rozliczone na wytworzone produkty

poziom wszystkich

kosztów wytworzenia zależy tylko od ilości produktów

Rachunek kosztów pełnych umożliwia grupowanie poniesionych kosztów w trzech podstawowych przekrojach

informacyjnych:

według rodzajów; w układzie podmiotowym; w układzie przedmiotowym

Nadrzędnym kryterium klasyfikacji kosztów w tym systemie jest możliwość przypisania kosztów produktom, które są

traktowane jako podstawowe nośniki kosztów.

Wyróżnia się dwie podstawowe kategorie kosztów: koszty bezpośrednie; koszty pośrednie (pośrednie koszty produkcji i

pośrednie koszty nieprodukcyjne

Koszty bezpośrednie są traktowane jako indywidualne koszty produktów i są ujmowane w systemie ewidencyjnym wprost w

przekroju produktów na podstawie dokumentów źródłowych

Koszty pośrednie są traktowane jako koszty wspólne różnych produktów. Koszty te są wstępnie grupowane według miejsc ich

powstawania.

Pośrednie koszty produkcji są następnie w całości rozliczane na poszczególne asortymenty produktów na podstawie kluczy

rozliczeniowych i proporcjonalnie do ilości produkcji.

Koszty nieprodukcyjne, obejmu

jące koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu, są traktowane jako tzw. koszty okresu

sprawozdawczego.

Koszty te są w całości odnoszone na wynik finansowy okresu. W rachunku kosztów pełnych kalkulacja jednostkowego kosztu

produktu jest dokonywana na pozio

mie pełnego kosztu wytwarzania. Koszt ten obejmuje koszty bezpośrednie oraz pośrednie

koszty produkcji

Również wycena zapasu produktów (produktów gotowych i produktów nie zakończonych) odbywa się na

poziomie kosztu wytworzenia (pełnego) Stąd też bierze się nazwa tego systemu rachunku kosztów

Rachunek kosztów pełnych Koszty: k.wytworzenia: bezpośrednie, wydziałowe: produkcja niezakończona, produkty gotowe:

zapas produktów, produkty sprzedane: rachunek wyników

Koszty: KOZ, k.sprzedazy: k. okresu: rachunek wyn

ików

Całość kosztów wytwarzania produktów poniesionych w okresie sprawozdawczym jest rozliczana na wytworzone produkty

gotowe oraz produkty nie zakończone (półprodukty i produkty w toku)

Następnie koszty wytworzenia produktów poniesione w okresie, zarówno produktów gotowych jak i produktów nie

zakończonych, są rozliczane na produkty nie sprzedane (zapas produktów) oraz produkty sprzedane

Koszty wytworzenia produktów nie sprzedanych są wykazywane w bilansie pod pozycją zapasów

Koszty wytworzenia produktów sprzedanych są natomiast wykazywane w rachunku zysków i strat jako element kosztów

własnych sprzedanych produktów

W rachunku kosztów pełnych pośrednie koszty nieprodukcyjne (koszty ogólnego zarządu oraz koszty sprzedaży), nie są

wliczane do kosztów wytworzenia produktów

Koszty te nie obciążają zapasu produktów nie sprzedanych!

Koszty te są w całości odnoszone na wynik finansowy okresu sprawozdawczego oraz wykazywane w rachunku zysków i strat

jako element kosztów własnych sprzedanych produktów.

Zalety rachunk

u kosztów pełnych: Przystosowanie do wymogów zewnętrznej sprawozdawczości finansowej, Realność

odzwierciedlania wyniku finansowego w długich okresach, Przydatność w podejmowaniu decyzji długookresowych, gdyż w

długich okresach przychody ze sprzedaży powinny pokrywać wszystkie koszty, Eliminacja wpływu sezonowości na wynik

finansowy,

Nastawienie na kontrolę procesów produkcji

Wady

rachunku kosztów pełnych: przyjęcie założenia o proporcjonalności wszystkich kosztów wytworzenia do wielkości

produkcji, co zniek

ształca dane o kj, zbyt arbitralne rozliczanie kosztów pośrednich (wydziałowych), mało przydatność przy

podejmowaniu decyzji w krótkim okresie, pomija grupowanie kosztów w przekroju ośrodków odpowiedzialności, według

stopnia ich zmienności i zakresu ich kontrolowalności, orientacja decydentów na produkcję, a nie na rynek.

Odpowiedzią na niedostatki rachunku kosztów pełnych było pojawienie się rachunku kosztów zmiennych (rachunek

kosztów częściowych)

Rachunek kosztów zmiennych jest systemem rachunku kosztów ukierunkowanym na wewnętrzne potrzeby zarządzania

przedsiębiorstwem Jest to system najczęściej stosowany w praktyce spośród różnych systemów rachunku kosztów

opracowanych dla potrzeb zarządzania przedsiębiorstwami Nie odpowiada regulacjom ustawowym, dotyczącym obligatoryjnej

sprawozdawczości finansowej Jest stosowany w przedsiębiorstwach fakultatywnie, w zależności od potrzeb Przyjmuje się

założenie, że nie wszystkie koszty wytworzenia poniesione przez przedsiębiorstwo są traktowane jako koszty produktów;

d

latego nie wszystkie koszty wytworzenia są rozliczane na produkty Zatem jedynie części kosztów wytworzenia produktów

będzie zależeć od wielkości produkcji

W rachunku kosztów zmiennych grupowanie kosztów może odbywać się także w trzech podstawowych przekrojach: według

rodzajów, w układzie podmiotowym, w układzie przedmiotowym

Nadrzędnym kryterium klasyfikacji kosztów w systemie rachunku kosztów zmiennych jest wrażliwość kosztów na wahania

wielkości produkcji. Wyróżnia się dwie grupy kosztów: koszty zmienne, koszty stałe

K. zmiennymi to k.

, których poziom zależy od wielkości produkcji: są traktowane jako k. aktywności produkcyjnej, Przyjmuje

się, że koszty zmienne mają charakter kosztów proporcjonalnie zmiennych w stosunku do wielkości produkcji. Do kosztów

zmiennych

zalicza się: koszty bezpośrednie; zmienne pośrednie koszty produkcji

Kosztami stałymi są te koszty, których poziom nie zależy od wielkości produkcji: koszty te są traktowane jako koszty

gotowości do produkcji. KS mają charakter kosztów bezwzględnie stałych w okresie sprawozdawczym

Jako

koszty stałe traktuje się: stałe pośrednie koszty produkcji; koszty nieprodukcyjne (koszty sprzedaży i koszty ogólnego

zarządu)

Kalkulacja

jednostkowego kosztu produktu odbywa się na poziomie zmiennego kosztu wytworzenia, który obejmuje koszty

bezpośrednie i zmienne pośrednie koszty produkcji.

Na poziomie zmiennego kosztu wytworzenia jest przeprowadzana

także wycena zapasu produktów: zarówno produktów

gotowych jak i produktów nie zakończonych

Rach.k.zmien.: Koszty:k.wy

tworz:k.bezpo,wydziałowe:k.stałe dzielą się na k.okresu, rach. wyników, k.zmienne dzielą się na

produkcję niezakoń., produkty goto.,:zapas produktów, prod.sprzedane: rachunek wyników

Rachunek kosztów zmiennych w porównaniu z rachunkiem kosztów pełnych zakłada odmienne traktowanie pośrednich

kosztów produkcji. dzielone na dwie kategorie: zmienne pośrednie koszty produkcji; stałe pośrednie koszty produkcji

Zmienne pośrednie koszty produkcji są traktowane jako koszty produktów, do których zalicza się także wszystkie koszty

bezpośrednie

Stałe pośrednie koszty produkcji są natomiast traktowane jako koszty okresu sprawozdawczego, do których zalicza się także

całość kosztów nieprodukcyjnych

Zmienne

koszty wytworzenia produktów są rozliczane na wytworzone produkty gotowe i produkty nie zakończone

(półprodukty i produkty w toku)

Zmienne koszty wytworzenia produktów (produktów gotowych i produktów nie zakończonych) są następnie rozliczane na

produkty nie sprzedane oraz na produkty sprzedane

Koszty

wytworzenia produktów nie sprzedanych, które stanowią zapas, są wykazywane w bilansie

Koszty wytworzenia produktów sprzedanych są wykazywane w rachunku zysków i strat jako element kosztów własnych

sprzedanych produktów

Stałe koszty okresu sprawozdawczego (stałe pośrednie koszty produkcji, koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu), nie są

rozliczane na produkty, przez co

nie obciążają one zapasu produktów nie sprzedanych

Koszty te w wysokości poniesionej w okresie sprawozdawczym są odnoszone na wynik finansowy okresu: wykazuje się je w

rachunku zysków i strat jako element kosztów własnych sprzedanych produktów

Zalety

rachunku kosztów zmiennych: Generowanie informacji użytecznych w procesie podejmowania decyzji, zwłaszcza w

krótkich okresach, Eliminacja wpływu zapasów na wynik finansowy, zwłaszcza gdy pomiar zysku odbywa się w krótkim

okresie,

Eliminacja aktywowania kosztów stałych w zapasach produkcji niesprzedanej, Dostarczanie informacji kosztowo-

wynikowych na potrzeby analizy prognozy rentowności, Odzwierciedlenie wpływu zmian stopnia wykorzystania zdolności

produkcyjnych na poziom kosztów, Ułatwienie podejmowania decyzji pozwalających na dostosowanie się przedsiębiorstwa do

zmian na rynku

Wady

rachunku kosztów zmiennych: Niedostosowanie do zasady współmierności kosztów i przychodów wymaganej w

rachunkowości finansowej, Praktyczne problemy z obiektywnym podziałem kosztów całkowitych na zmienne i stałe,

Ograniczenie możliwości zastosowania w procesie podejmowania decyzji długookresowych, Skupienie uwagi na marży

pokrycia (cena

– j. koszty zmienne), co może spowodować mniejsze zainteresowanie kosztami stałymi, których udział w

kosztach całkowitych wykazuje tendencję wzrostową

Systemy rachunku kosztów a wynik finansowy: Rachunek kosztów pełnych i rachunek kosztów zmiennych różnią się

między sobą podejściem do wyceny zapasów, W RKP produkty są wycenianie na poziomie pełnego kosztu wytworzenia tak,

że stałe koszty wytworzenia (wydziałowe) są rozliczane na zapasy produktów. W RKZ produkty są wyceniane tylko po

zmiennym koszcie wytworze

nia, a koszty stałe wytworzenia są traktowane jako koszty okresu sprawozdawczego i odnoszone

w całości na wynik finansowy

Podejście do kosztów nieprodukcyjnych (kosztów ogólnego zarządu i kosztów sprzedaży) jest w obu modelach identyczne –

są traktowane jako koszty danego okresu sprawozdawczego

Odmienne podejście do wyceny zapasów produktów powoduje, że WF w obu systemach różni się

Jeżeli wielkość produkcji jest wyższa od wielkości sprzedaży, to kwota wyniku ze sprzedaży wg RKP jest wyższa od kwoty

wyniku z

e sprzedaży wg RKZ

Jeżeli wielkość sprzedaży jest wyższa od wielkości produkcji, to kwota wyniku ze sprzedaży wg RKZ jest wyższa od kwoty

wyniku ze sprzedaży wg RKP

Identyczne wyniki, gdy produkcja=sprzedaż (bo nie ulegają zmianie stany zapasów produktów gotowych)

Wpływ systemu rachunku kosztów na wynik ze sprzedaży jest odmienny w zależności od rozpiętości przedziału czasowego.

W krótkich okresach kwota wynika wg RKP i RKZ będzie zazwyczaj inna, Natomiast w długich okresach – identyczna lub

zbliżona. W RKP wynik ze sprzedaży jest funkcją wielkości sprzedaży i wielkości produkcji, natomiast w RKZ jest on funkcją

sprzedaży, Dlatego w określonych warunkach, przy wzroście wielkości sprzedaży - wynik ze sprzedaży wg RKP będzie malał

przy stałej cenie sprzedaży i stałej strukturze kosztów, co nie jest możliwe wg RKZ – bo tu wzrośnie wynik ze sprzedaży.

W rachunku kosztów działań: przyjmuje się, iż przyczyną powstawania kosztów nie są wytwarzane produkty czy usługi, lecz

wykonywanie w ramach przedsiębiorstwa różnego rodzaju działań, następuje bardziej dokładne rozliczenie kosztów

pośrednich na obiekty kosztów, koszty bezpośrednie nadal są odnoszone na obiekty kosztów na podstawie dokumentów

źródłowych

Przez

działanie rozumie się wyodrębnione części procesów gospodarczych, obejmujące powiązane ze sobą czynności lub

zdarzenia, które są niezbędne do wytworzenia i sprzedaży produktów

Zasoby ludzkie -

Ilość przepracowanych godzin na wykonanie poszczególnych działań, Liczba pracowników wykonujących

dane działanie

Hale produkcyjne, magazyny, powierzchnie biurowe -

Powierzchnia pomieszczeń związana z wykonywaniem działań,

Kubatura pomieszczeń związana z wykonywaniem działań

Maszyny, urządzenia - Czas pracy urządzeń związany z poszczególnymi działaniami

Energia elektryczna - Z

użycie energii na wykonanie określonego działania

Etapy rachunku kosztów działań: Identyfikacja istotnych działań (activity) występujących w przedsiębiorstwie, Ustalenie

kosztów działań (activity cost pool), Określenie nośników kosztów działań (activity driver), Rozliczanie kosztów działań na

produkty, usługi i klientów

Ustalanie kosztów działań odbywa się poprzez odnoszenie kosztów zużycia zasobów na zidentyfikowane działania

Sposoby ustalania kosztów działań (nośniki kosztów zasobów):

-

poprzez bezpośrednie odniesienie na podstawie dokumentów źródłowych kosztów zużycia zasobów na poszczególne

działania

-

poprzez ustalenie czasu przeznaczanego przez pracowników różnych działów przedsiębiorstwa na wykonywanie

poszczególnych działań

- poprzez szacunkowe (proc

entowe) przypisanie kosztów do poszczególnych działań

Hierarchia obiektów kosztów:

-

działania na poziomie produktu – tego rodzaju działania jak techniczne wsparcie produkcji, udoskonalanie produktów,

przeprowadzanie badań marketingowych lub akcji promocyjnych są wykonywane w celu umożliwienia produkcji i sprzedaży

poszczególnych produktów

-

działania na poziomie partii produktu – tego typu działania dotyczą ustawiania lub przezbrajania maszyn i urządzeń, zakupu

materiałów itp. i są związane z produkcją kolejnych partii produktów

-

działania na poziomie jednostki produktu – tego rodzaju działania są wykonywane dla każdej jednostki produktu lub usługi

oddzielnie

Do innych obiektów kosztów w rachunku kosztów działań można zaliczyć: poszczególne zamówienia składane przez

klientów, poszczególnych klientów, różne kanały dystrybucji, różne rynki wyodrębnione pod względem regionalnym,

poszczególnych dostawców materiałów

Nośnik kosztów działań jest miarą częstotliwości i wielkości zapotrzebowania obiektów kosztów na określone działania.

Nośnikiem kosztów danego działania jest najczęściej wielkość najsilniej skorelowana z wartością jego puli kosztów i powinien:

-

wyrażać stopień zapotrzebowania konkretnego obiektu kosztów na dane działanie

-

odzwierciedlać przyczynę powstawania kosztów

-

być zrozumiały i łatwy do zmierzenia

Rodzaje nośników kosztów działań:

-

nośniki ilościowe – tego rodzaju nośnik zakłada, iż wykonanie pojedynczego działania za każdym razem pociąga za sobą

zużycie takiej samej ilości zasobów (oznacza to, iż koszt wykonania tego działania za każdym razem jest taki sam)

-

nośniki oparte na czasie trwania działania – tego typu nośniki odzwierciedlają czas, który jest przeznaczany na wykonywanie

określonego działania (podstawą do stosowania tego rodzaju nośników jest fakt, iż czas wykonywania działań jest za każdym

razem inny, lecz koszt jednostki czasu jest zawsze taki sam)

-

nośniki intensywności – w tym przypadku za każdym razem gdy wykonywane jest działanie oddzielnie oblicza się wartość

zużywanych zasobów (nośniki intensywności stosuje się wówczas, gdy koszt jednostki czasu wykonywania działania nie

może być uznany za taki sam)

Stawka nośnika kosztów i – tego działania = koszty i-tego dział. / całkowitą wielkość zapotrzebowania na i – te działanie

Klasyf

ikacja działań uwzględniająca ich związek z tworzeniem wartości:

działanie podstawowe: działania w zakresie gospodarki materiałowej, działania operacyjne związane z przetwarzaniem

materiałów w produkty, działania dotyczące produktów, działania marketingowe, usługi posprzedażne

działanie wspierające: zarządzanie przedsiębiorstwem, zarządzanie kadrami, rozwój technologii produkcji, zaopatrzenie w

składniki majątku

Działania zwiększające wartość dla klienta – działania wykonywane w przedsiębiorstwie, w wyniku których powstaje

produkt o cechach pożądanych przez klienta oraz wymagany przez klienta sposób obsługi

Działania niezwiększające wartości dla klienta - których wykonywanie w przedsiębiorstwie nie powoduje powstawania cech

produktu pożądanych przez klienta lub pożądanej przez niego obsługi

Działania zwiększające wartość dla klienta – każde działanie stanowiące kolejne etapy procesu transformacji czynników

produkcji w gotowy produkt oraz niezbędny zakres działań pomocniczych (zarządzanie, nadzór, administrowanie itp.)

Działania niezwiększające wartości dla klienta – działania powodujące obniżenie użyteczności produktu (usługi)

postrzeganej przez klienta, jak i działania neutralne z jego punktu widzenia (wytwarzanie wadliwych produktów, naprawa

braków, przygotowanie produkcji, transport wewnętrzny, planowe oczekiwanie, awarie, składowanie, magazynowanie itp.)

prawidłowe wyodrębnienie szczegółowych działań traktowanych jako obiekty odniesienia kosztów, dobór adekwatnych miar

wielkości działań, które pełnią role kluczy rozliczeniowych kosztów działań miedzy produkty, dostosowanie systemu

ewidencyjnego w zakresie kosztów do ujmowania kosztów w dodatkowym przekroju według działań, stworzenie

odpowiedniego oprogramowania komputerowego dla ewidencji kosztów w przekroju działań

Przychody ze sprzedaży – Koszty wytworzenia standardowych produktów

Marża brutto produktów – Koszty sprzedaży produktów

Marża produktów – Koszty klienta

Marża klienta

Koszty klienta to m.in.:

Dodatkowa kontrola jakości na zamówienie klienta, Nietypowe operacje technologiczne na

zamówienie, Transport z magazynu do klienta, Reklama skierowana do wybranych klientów, Promocje w wybranych punktach

sprzedaży, Indywidualne terminy płatności

Część kosztów wynika ze specyficznych relacji przedsiębiorstwa z klientem

Analiza kosztów – cel i zakres Podstawowym celem AK jest dostarczenie kierownictwu przedsiębiorstwa szczegółowych

informacji o kształtowaniu się kosztów w różnych przekrojach. Informacje kosztowe zawarte w sprawozdaniach finansowych i

raportach bie

żących są bowiem zbyt syntetyczne i zazwyczaj niewystarczające dla dokładnego i poznania i oceny kosztów

rzeczywiście poniesionych.

Najważniejsze znaczenie ma ocena i analiza kosztów wg: pozycji rodzajowych, pozycji kalkulacyjnych, efektów działalności,

miejsc powstawania,

ośrodków odpowiedzialności

Analiza kosztów jest przeprowadzana w różnych momentach działalności przedsiębiorstwa i dotyczy zarówno zdarzeń

przyszłych jak i bieżących oraz przeszłych i powinna umożliwiać: ocenę efektywności ekonomicznej rozwojowych

przedsięwzięć inwestycyjnych, ocenę efektywności różnych wariantów bieżącej działalności przedsiębiorstwa, kontrolę i

ocenę kosztów faktycznie poniesionych w okresach przeszłych

Do najważniejszych zadań analizy kosztów należy: ocena gospodarności przedsiębiorstwa oraz jego jednostek

organizacyjnych na podstawie wskaźników kosztowych

-

ocena poziomu faktycznie poniesionych kosztów poprzez porównanie z wielkościami uznanymi jako wzorcowe i interpretację

odchyleń od tych wielkości

- ustalenie czynnik

ów mających zasadniczy wpływ na poziom i strukturę kosztów oraz ocenę kierunku i siły oddziaływania

wyróżnionych czynników

-

rozpoznanie i ocena możliwości obniżki kosztów globalnych oraz ich elementów składowych

- wykrycie rezerw gospodarczych w zakresie

wzrostu efektywności wykorzystania czynników produkcji

-

dostarczenie odpowiednich danych, potrzebnych do sporządzenia planu kosztów

Zakres analizy kosztów wyznaczają: obiekty badania, jednostki czasu i kryterium analizy.

Obiektami badania w analizie kosz

tów najczęściej są: jednostki gospodarcze rozpatrywane jako całość oraz jej jednostki

organizacyjne niższego szczebla, rodzaje i typy działalności prowadzone w przedsiębiorstwie, produkty pracy (wyroby, roboty,

usługi) będące efektami działalności przedsiębiorstwa czy zlecenia produkcyjne

Jednostkami czasu

w analizie kosztów są zazwyczaj okresy sprawozdawcze, lata obrotowe, ale też miesiące, kwartały czy

półrocza.

Kryterium analizy

kosztów stanowi określona kategoria kosztów. Mogą to być koszty całkowite albo wyodrębnione elementy

składowe kosztów globalnych. Analiza ta może dotyczyć poziomu lub struktury kosztów.

Ze względu na zakres podmiotowy i czasowy analizy kosztów wyróżniamy:

Analizę dynamiczną – bada kształtowanie się określonej kategorii kosztów w jednym obiekcie w kolejnych okresach z

ustalonego przedziału czasowego

Analizę przekrojową – dotyczy kształtowania się kosztów w zbiorze obiektów w ustalonym okresie traktowanym jako

jednostka czasu

Analizę dynamiczno-przekrojową – dotyczy zachowania się kosztów w kolejnych jednostkach czasu z ustalonego

przedziału czasowego oraz jednocześnie różnych obiektów badania

Przystępując do analizy kosztów należy dane kosztowe sprowadzić do porównywalności.

ANALIZA DYNAMIKI KOSZTÓW

Badanie dynamiki kosztów polega na porównywaniu poziomu kosztów faktycznie poniesionych w przedsiębiorstwie w

kolejnych okresach ustalonego przedziału czasowego. W analizie czasowej zmienności kosztów stosuje się metody

statystyczne

– np. szeregi czasowe kosztów. Mogą to być szeregi czasowe dotyczące kształtowania się kosztów całkowitych

czy jednostkowych, jak i poszczególnych elementów kosztów.

Wyróżniamy: miary dynamiki o podstawie stałej (jednopodstawowe), miary dynamiki o podstawie ruchomej

(łańcuchowe)

Miary dynamiki o podstawie stałej (jednopodstawowe)

Służą do określenia, jakie zmiany poziomu kosztów nastąpiły w kolejnych okresach w porównaniu z okresem podstawowym.

Jako podstawę odniesienia przyjmuje się najczęściej poziom kosztów w pierwszym badanym okresie. Niekiedy jest to poziom

kosztów w pewnym charakterystycznym okresie.

Miary dynamiki o podstawie ruchomej (łańcuchowe)

Służą do oceny, jakie zmiany poziomu kosztów następują z okresu na okres, np. z miesiąca na miesiąc, z roku na rok. Jako

podstawę odniesienia przyjmuje się poziom zjawiska z okresu poprzedniego.

Wśród miar dynamiki szeregu czasowego wyróżnia się: Odchylenia kosztów (odchylenia absolutne i odchylenia względne),

Indeksy dynamiki kosztów

ODCHYLENIA KOSZTÓW

Absolutne (bezwzględne) odchylenie kosztów jest różnicą między poziomem kosztów w okresie bieżącym a poziomem

kosztów w okresie uznanym jako podstawa odniesienia.

Gdy jest

większe od zera – to informuje o jaką kwotę nastąpił przyrost kosztów w bieżącym okresie w stosunku do poziomu

kosztów z okresu przyjętego za podstawę porównań.

Gdy jest mniejsze od zera

– to informuje o jaką kwotę nastąpiła obniżka kosztów w bieżącym okresie w stosunku do poziomu

kosztów z okresu przyjętego za podstawę porównań.

Względne odchylenie kosztów jest stosunkiem absolutnego odchylenia kosztów do poziomu kosztów w okresie uznanym

jako podstawa odniesienia.

Najczęściej wyrażone jest w procentach i wówczas nosi nazwę tempa zmian (przyrostu lub obniżki).

Gdy jest

większe od zera – to informuje o ile procent poziom kosztów w badanym okresie jest wyższy od ich poziomu w

okresie przyjętym za podstawę odniesienia.

Gdy jest mniejsze od zera

– to informuje o ile procent poziom kosztów w badanym okresie jest niższy od ich poziomu w

okresie przyjętym za podstawę odniesienia.

INDEKSY DYNAMIKI KOSZTÓW

Indeksy dynamiki kosztów określają stosunek poziomu kosztów w dwóch różnych okresach: badanym i podstawowym.

Są zazwyczaj wyrażone w procentach i wtedy są określane jako tempo wzrostu kosztów.

Wyróżniamy: indywidualne indeksy dynamiki, agregatowe indeksy dynamiki

Indywidualny indeks dynamiki

jest stosunkiem poziomu kosztów w okresie badanym do poziomu w okresie podstawowym

w ustalonym okresie badania.

Informuje, jaki procent poziomu kosztów w okresie podstawowym stanowi poziom kosztów w

okresie badanym. Agregatowy indeks dynamiki

jest indeksem przedstawiającym dynamikę kosztu jednostkowego

(przeciętnego) w sytuacji, gdy dany produkt jest wytwarzany w różnych zakładach przedsiębiorstwa. Obliczany jako iloraz

średniego ważonego kosztu jednostkowego w okresie badanym do średniego ważonego kosztu jednostkowego w okresie

podstawowym.

Nosi on nazwę indeksu dynamiki kosztów jednostkowych przy zmiennej strukturze produkcji. Można również

obliczyć: Indeks dynamiki kosztów jednostkowych przy stałej strukturze produkcji, w którym eliminuje się wpływ zmian

struktury produkcji na dynamikę kj poprzez ustabilizowanie na poziomie produkcji badanego okresu, Indeks dynamiki

kosztów jednostkowych pod wpływem zmian struktury produkcji, w którym kj stabilizuje się na poziomie kosztów okresu

podstawowego

Zmienność kosztów oznacza wrażliwość kosztów na zmiany wartości określonych parametrów działalności

przedsiębiorstwa.

Parametrem działalności przedsiębiorstwa jest wielkość liczbowa charakteryzująca rozmiary działalności przedsiębiorstwa,

np.:

wielkość produkcji, stopień wykorzystania, wielkość zatrudnienia, czas pracy ludzi, czas pracy maszyn, ilość

przetworzonego surowca

Wielkość produkcji jest najczęściej przyjmowanym parametrem działalności przedsiębiorstwa, w stosunku do którego

przeprowadza się analizę zmienności kosztów.

Przyjmując jako kryterium podziału kosztów całkowitych sposób ich zachowywania się pod wypływem zmian wielkości

produkcji:

koszty stałe, koszty zmienne

KS

są to takie składniki kosztów, których poziom nie zależy od wielkości produkcji. Zmiany wielkości produkcji nie mają

wpływu na poziom kosztów stałych. KZ są to takie koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów

działalności.Wyróżnia się koszty zmienne:

proporcjonalne degresywne progresywne

METODY PODZIAŁU KOSZTÓW NA STAŁE I ZMIENNE

-

metoda księgowa

-

metoda wykresów korelacyjnych

-

metoda odchyleń krańcowych

- metoda regresji liniowej

Metoda księgowa polega na odrębnym rozpatrywaniu poszczególnych pozycji kosztowych w kontekście ich związku z

wielkością produkcji. Na podstawie wiedzy dotyczącej tego związku kwalifikuje się poszczególne składniki kosztów do

kosztów stałych lub zmiennych.

Metoda wykresów korelacyjnych podobnie jak metoda księgowa zakłada rozpatrywanie szczegółowych składników

kosztów całkowitych, a następnie ich kwalifikację do KS lub KZ. Punktem wyjścia są dane ewidencyjne dotyczące wielkości

produkcji oraz poszczególnych składników kosztów zarejestrowanych w kolejnych miesiącach. Kwalifikacja do KS lub KZ

odbywa się na podstawie analizy rozrzutu punktów empirycznych.Metoda odchyleń krańcowych polega na wyznaczaniu

kosztu jednostkowego zmiennego na podstawie odchyleń krańcowych wielkości produkcji oraz kosztów całkowitych.

Odchylenia te są wyznaczane na podstawie najwyższych i najniższych wielkości produkcji oraz najwyższego i najniższego

poziomu kosztów całkowitych.Metoda regresji liniowej wykorzystuje do oszacowania parametrów liniowej funkcji kosztów

całkowitych metodę najmniejszych kwadratów. Do oceny siły związku liniowego kosztów całkowitych z wielkością produkcji

wykorzystuje się współczynnik korelacji. Im jest bliższy jedności, tym zależność jest silniejsza. Przy dokonywaniu oceny

poziomu kosztów przyjmowane są określone podstawy odniesienia kosztów faktycznie poniesionych i najczęściej są to:

koszty innych okresów, koszty innych jednostek gospodarczych, inne (wzorcowe) kategorie kosztów, inne, poza kosztami,

parametry ekonomiczne

Wyróżniamy: wskaźnik wynikowego poziomu kosztów, wskaźnik poziomu kosztów produkcji, wskaźnik wyprzedzenia,

współczynnik elastyczności kosztów

Wskaźnik wynikowego poziomu kosztów – określa stosunek poniesionych kosztów do przychodu ze sprzedaży.

Informuje o tym, jaki jest udział kosztów uzyskania przychodów w kwocie osiągniętych przychodów ze sprzedaży.

Spadek wartości tego wskaźnika świadczy o poprawie rentowności przeds.

Wskaźnik poziomu kosztów produkcji gotowej jest relacją kosztów poniesionych na produkcję do wartości produkcji.

Informuje jaki jest udział procentowy kosztów produkcji gotowej w wartości tej produkcji.

Im wartość tego miernika jest mniejsza, tym niższy jest względy poziom kosztów produkcji gotowej.

Wskaźnik wyprzedzenia oblicza się jako stosunek indeksów dynamiki produkcji i kosztów całkowitych (wyrażony w

procentach).Info

rmuje o ile procent tempo wzrostu wielkości produkcji wyprzedza tempo wzrostu kosztów całkowitych. Jeżeli

jest większy od 100%, to produkcja wzrasta szybciej niż koszty całkowite lub produkcja spada wolniej niż koszty.

Współczynnik elastyczności kosztów– miernik relatywnych zmian poziomu kosztów w stosunku do relatywnych zmian

wielkości produkcji. Informuje, o ile procent wzrosną koszty, jeśli nastąpi wzrost wielkości produkcji o 1%. - E>1 – koszty

całkowite rosną szybciej niż wielkość produkcji

- E=1

– koszty całkowite rosną w takim samym tempie jak wielkość produkcji

- E<1

– koszty całkowite rosną wolniej niż wielkość produkcji

Koszt krańcowy: jest miarą przyrostu kosztów całkowitych spowodowanego przyrostem wielkości produkcji o dodatkową

jednostkę. ogólna postać: KK = ∆K/∆Q przy znanej funkcji kosztów: KK = K’(Q)

Koszt krańcowy określa, o jaka kwotę przyrosną koszty całkowite, jeśli nastąpi przyrost wielkości produkcji o dodatkową

jednostkę.

Zakłada się, że nie następuje jednocześnie zmiana poziomu innych czynników mających wpływ na wysokość kosztów.