Zakażenia szpitalne
Zakażenia szpitalne stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów, jaki i personelu
medycznego. Występowanie zakażeń szpitalnych często wpływa na pogorszenie przebiegu
choroby podstawowej, wydłuża czas pobytu w szpitalu i zwiększa koszty leczenia oraz
śmiertelność pacjentów.
Zakażenie szpitalne to każde zakażenie związane z pobytem w szpitalu lub innej
jednostce opieki zdrowotnej, które nie było w okresie wylęgania w momencie przyjęcia do
zakładu opieki zdrowotnej. Obejmuje ono, według definicji Światowej Organizacji Zdrowia
(WHO) zakażenia ujawniające się w trakcie pobytu w szpitalu, po wypisaniu ze szpitala oraz
zakażenie związane z pracą wykonywaną w tym zakładzie. Zakażenie, które pojawiło się po
48 godzinach od momentu przyjęcia pacjenta do szpitala traktuje się jako zakażenie szpitalne.
ð Do zakażeÅ„ szpitalnych zalicza siÄ™ także te, którym ulega personel szpitala w trakcie
wykonywania swojej pracy
Zakażenia możemy podzielić ze względu na:
1. Mechanizm i czynnik etiologiczny zakażenia:
­ Endogenne - zakażenie spowodowane przez florÄ™ wÅ‚asnÄ… pacjenta
­ Egzogenne - zakażenie spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze Å›rodowiska
szpitalnego
­ Nieklasyfikowane (np. wewnÄ…trzmaciczne, okoÅ‚oporodowe) - dla celów rejestracji
i kontroli stosuje siÄ™ przy nich kryteria oparte na wyniku badania mikrobiologicznego
2. Czas wystÄ…pienia:
­ Zakażenia wczesne - rozwijajÄ…ce siÄ™ do 5-7 doby pobytu w szpitalu (dla noworodków -
do 3 doby)
­ Zakażenia póz
ne - rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu (dla noworodków - po 3
dobie)
3. Postać i lokalizację:
­ Zakażenia miejscowe (zakażenia skóry, bÅ‚on Å›luzowych, powierzchowne zakażenie
miejsca operowanego)
­ Zakażenie ukÅ‚adowe (ukÅ‚ad moczowy, zapalenie pÅ‚uc)
­ Zakażenia uogólnione (sepsa, wstrzÄ…s septyczny).
Podstawowe drogi przenoszenia zakażeń szpitalnych to:
Øð bezpoÅ›redni kontakt personelu szpitalnego z chorymi (przede wszystkim!),
Øð kontakt chory - chory
Øð drogi poÅ›rednie, obejmujÄ…ce np. przenoszenie przez systemy wentylacyjne, a także
wyposażenie pomieszczeń szpitalnych i sprzęt używany w badaniach
diagnostycznych, leczeniu i rehabilitacji. Również flora personelu szpitala, który ma
bezpośredni kontakt z chorymi, np. w trakcie zmiany odzieży lub karmienia, może
zostać przeniesiona na chorych.
1
Zakażenia szpitalne są wynikiem interakcji następujących czynników: drobnoustrojów
środowiska szpitalnego, stanu odporności chorego i dróg przenoszenia zakażeń w szpitalu.
Czynniki te - każdy odrębnie,- nie powodują wzrostu ryzyka, dopiero ich łączne wystąpienie
ma istotne znaczenie w rozwoju zakażenia szpitalnego.
A
ańcuch epidemiczny zakażenia:
" z
ródło zakażenia,
" drogi szerzenia się zakażenia,
" osoby podatne na zakażenie (czynniki ryzyka).
Czynniki ryzyka zakażeń zależne od pacjenta:
­ skrajnoÅ›ci wieku (osoby najmÅ‚odsze i najstarsze).
­ zaburzenia odpornoÅ›ci.
­ dÅ‚ugotrwaÅ‚a antybiotykoterapia.
­ diagnostyka inwazyjna,
­ choroby towarzyszÄ…ce (na przykÅ‚ad cukrzyca, choroby nowotworowe),
­ uszkodzenie skóry (w tym odleżyny), uszkodzenia bÅ‚on Å›luzowych,
­ dÅ‚ugotrwaÅ‚e bÄ…dz
częste pobyty w szpitalu,
­ niedożywienie,
­ stres szpitalny.
Czynniki ryzyka zakażeń zależne od szpitala:
­ zÅ‚y stan techniczny szpitala,
­ stosowanie terapii wielolekowej,
­ stosowanie empirycznej antybiotykoterapii,
­ zÅ‚e warunki sanitarno-higieniczne,
­ zbyt zagÄ™szczone sale chorych,
­ niedostateczna opieka i pielÄ™gnacja chorych,
­ stosowanie nieodpowiednich Å›rodków dezynfekcyjnych.
­ niewiedza personelu dotyczÄ…ca istoty zakażeÅ„ szpitalnych.
Najczęstsze postacie kliniczne zakażeń szpitalnych
­ Zakażenie ukÅ‚adu moczowego
­ Zakażenie ukÅ‚adu oddechowego (w tym zapalenie pÅ‚uc)
­ Zakażenie krwi (bakteriemia, posocznica)
­ Zakażenia miejsca chirurgicznego
­ Zakażenia zwiÄ…zane z drenażem naczyÅ„ i wprowadzaniem wszczepów z biomateriałów
Czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych: może to być każdy rodzaj czynnika zakaz
nego
(priony, wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).
2
Bakteryjne zakażenia szpitalne najczęściej wywołane przez:
­ Ziarniaki Gram-dodatnie
­ Gronkowce koagulazoujemne
­ Gronkowiec zÅ‚ocisty (Staphylococcus aureus)
­ Enterokoki (Enterococcus faecalis, E. faecium):
­ PaÅ‚eczki Gram-ujemne
­ PaÅ‚eczki niefermentujÄ…ce: Legionella pneumophila:
­ Beztlenowe laseczki Gram-dodatnie
­ Szczepy wielooporne
­ Gronkowce metycylinooporne MRSA
­ Szczepy bakteryjne naturalnie oporne na antybiotyki Pseudomonas aeruginosa, ziarenkowce z
rodzaju Enterococcus oraz gronkowce koagulazo-ujemne
­ Szczepy z opornoÅ›ciÄ… nabytÄ….
Wirusowe zakażenia szpitalne
W zależności od drogi szerzenia się zakażenia wirusowego wyodrębniono 4 grupy:
" Zakażenia żołądkowo-jelitowe (wymioty, biegunka). Czynniki etiologiczne: enterowirusy
(polio, Coxsackie A i B, wirusy Echo), adenowirusy, rotawirusy, astrowirusy, caliciwirusy
(Norwalk), wirus hepatitis A. Do zakażeń dochodzi na drodze fekalno-oralnej za
pośrednictwem brudnych rąk. Większość zakażeń ma przebieg łagodny.
" Zakażenia układu oddechowego (zakażenia drogą kropelkową): wirus grypy, paragrypy,
HRSV, rhinowirusy, koronawirusy
" Choroby wysypkowe (uszkodzenia skóry, pęcherzyki). Czynniki etiologiczne: najczęściej
są to enterowirusy, HSV (wirus opryszczki), wirusy odry i różyczki oraz parwowirus B-19,
" Zakażenia za pośrednictwem krwi i jej produktów Do wirusów najczęściej przenoszonych
przez krew należą: HBV, HCV, HTLV (human T-cell leukemia virus), HIV, wirusy
gorÄ…czki krwotocznej, CMV(cytomegalia), EBV (Epsteina-Barra).
Grzybicze zakażenia szpitalne
Zakażenia grzybami stanowią około 9-10% wszystkich zakażeń szpitalnych i dotyczyć mogą
różnych narządów i układów; najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych są
®ð grzyby z rodzaju Candida (85,6%),
®ð na drugim miejscu  Aspergillus (1,3%)
Najczęściej dotyczą układu moczowego, płuc i skóry (rany); mogą także dotyczyć zatok
przynosowych (w przebiegu lub po intubacji przez nos), ucha oraz tracheostomii
Większość drobnoustrojów odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne nie wywołuje chorób u
osób zdrowych, są jednak niebezpieczne w okresie spadku odporności. Istotnym czynnikiem
ograniczającym możliwość rozwoju zakażenia szpitalnego jest zmniejszenie ekspozycji
chorego na drobnoustroje chorobotwórcze poprzez właściwe stosowanie procedur
diagnostycznych i terapeutycznych.
3
Profilaktyka zakażeń szpitalnych.
Najważniejszymi działaniami na rzecz zapobiegania zakażeniom jest
Øð monitorowanie:
­ przypadków zakażeÅ„ szpitalnych,
­ zużycia antybiotyków i chemioterapeutyków o dziaÅ‚aniu przeciwdrobnoustrojowym,
zużycia środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych,
Øð przestrzeganie zasad:
­ izolacji pacjentów skolonizowanych drobnoustrojami alarmowymi, zakażonych lub
podejrzanych o chorobÄ™ zakaz
nÄ…,
­ dezynfekcji skóry (rÄ…k, pola operacyjnego), dezynfekcji ran, bÅ‚on Å›luzowych, narzÄ™dzi
chirurgicznych, sprzętu medycznego, wszelkich powierzchni, aparatury medycznej,
­ sterylizacji sprzÄ™tu medycznego,
­ postÄ™powania z wyrobami medycznymi zgodnie z ustawÄ… o wyrobach medycznych,
­ postÄ™powania z rÄ™kawiczkami diagnostycznymi i chirurgicznymi,
­ przygotowania pacjentów do planowanych i nagÅ‚ych zabiegów operacyjnych (higiena
ciała, usunięcie owłosienia, ogrzanie, transport do bloku operacyjnego itd.)
­ obÅ‚ożenia pola operacyjnego,
­ postÄ™powania po ekspozycji zawodowej,
­ postÄ™powania z brudnÄ… bieliznÄ…,
­ postÄ™powania z odpadami w tym z odpadami medycznymi.
Øð Bardzo ważne jest również:
­ szczepienie pracowników i pacjentów przeciwko chorobom zakaz
nym,
­ okresowa kontrola czystoÅ›ci powietrza szczególnie w pomieszczeniach
klimatyzowanych,
­ zapewnienie dostatecznej liczby personelu szczególnie pielÄ™gniarek, poÅ‚ożnych,
sprzÄ…taczek,
­ opracowanie standardów postÄ™powania, procedur, instrukcji,
­ ustawiczne szkolenie personelu& i wiele innych.
Piśmiennictwo:
1. Zakażenia szpitalne, (red.) D. Dzierżanowska, J. Jeliaszewicz. ą -medica Press, Bielsko -Biała 1999
2. Fiedotow M., Denys A., Wybrane aspekty zakażeń szpitalnych, Polski Merkuriusz Lekarski Medpress, 2006,
XXI, 125, 484  488
3. Grochowska M., Semczuk K., Zacharska H., Definicje kliniczne i podział zakażeń szpitalnych, w: Zakażenia
Szpitalne, Dzierżanowska D. (red.), Wydawnictwo ą-medica Press, Warszawa 2008
4. Raport programu  Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny Szpitalnej 2011
4