REWOLUCJA LUTOWA

- 3.03.1917. (18.02.1917.)

Główne przyczyny:
- I wojna światowa (słabość monarchii, klęski, bunty w armii)
- Mikołaj II nie miał autorytetu
- wpływy Rasputina
- carycę podejrzewano o sprzyjanie Niemcami
- wysoka inflacja
- masowy pobór do wojska



w Dumie sformował się Blok Postępowy, który zamierzał doprowadzić do powstania nowego rządu, cieszącego się powszechnym

zaufaniem


fala protestów z powodu braku chleba



strajk robotników z Zakładów Putiłłowskich w Piotrogrodzie; masowe protesty zbiegły się z obchodami międzynarodowego dnia kobiet

(8.03.) i trwały 4 dni, przekształcając się ostatecznie w strajk generalny w Piotrogrodzie


10.03. wydano rozkaz położenia kresu zamieszkom w stolicy; dowódca piotrogrodzkiego garnizonu generał Siergiej Chabałow zaczął

działać, zginęło ponad 130 protestujących; jednak następnego dnia żołnierze zaczęli sprzymierzać się z robotnikami;


12.03. – rząd utracił kontrolę nad stolicą; tego samego dnia rozwiązano Dumę; w rękach rewolucjonistów znalazł się gmach arsenału i

Pałac Zimowy;



12.03.1917 – przywódcy IV Dumy powołali Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej na czele z Michaiłem Rodzianko



powstała Rada Delegatów Chłopskich i Żołnierskich na czele z Nikołajem Czcheidze; jego zastępcami zostali Kiereński i Skobiejew



14.03.1917 – pociąg cara dotarł do kwatery głównej Frontu Północnego w Pskowie



15.03.1917 – Mikołaj II abdykował w imieniu swoim i Aleksego na rzecz brata Michaiła



16.03.1917 – Michaił nie przyjął władzy



16/17.07.1918 – śmierć rodziny carskiej (przebywali w areszcie domowym, początkowo w Carskim Siole, potem w Tobolsku, a w końcu

w Jekaterynburga; w mieście tym zostali uwięzieni w domu inżyniera Nikołaja Ipatiewa – tzw. domu specjalnego przeznaczenia;
miejscowy przywódca bolszewików nazywał się Jakow Jurowski)

RZĄD TYMCZASOWY

- 15.03.1917 – utworzono nowy rząd
- 9.03.1917 – uznały go USA
- 11.03. 1917 – uznały go Francja, Włochy, UK

- w nowym rządzie główną rolę odgrywali kadeci (zajmowali 6 spośród 12 stanowisk ministerialnych w gabinecie)
- premier – Gieorgij Lwow
- minister wojny i marynarki – Guczkow
- minister spraw zagranicznych – Milukow
- minister finansów – Tierieszczenko
- minister sprawiedliwości – Kiereński

Działalność:
- zniesiono Korpus Żandarmów i ochranę
- dekret o powołaniu Nadzwyczajnej Komisji Śledczej do badania przestępstw i nadużyć urzędników obalonego reżimu
- powołano przewodniczących gubernialnych urzędów ziemskich i ich zastępców jako komisarzy rządowych (odeszli gubernatorzy i
wicegubernatorzy)
- wolności obywatelskie w pełnym wymiarze
- zniesiono cenzurę
- 1.05. (18.04) oficjalnym świętem
- przywrócono w pełni konstytucję Wielkiego Księstwa Finlandzkiego
- 15.03. (28.03.) – Komisja Likwidacyjna ds. Królestwa Polskiego (kadet Aleksander Lednicki)
- 17.03. (30.03.) – manifest proklamujący prawo Polski do niezawisłości politycznej (ale o granicach Polski będzie decydować
Wszechrosyjska Konstytuanta); dodatkowo wyodrębniono polskie jednostki wojskowe
- zawieszono działalność naczelników ziemskich
- uregulowano sprawę wyborów do instytucji samorządów
- utworzono ziemstwa gromadzkie
- rozszerzono instytucję ziemstw na terytoria, które ich nie miały (gubernia Archangielska, Azja Środkowa, Syberia)
- powołano samorządy: kozacki (powtórnie) i w Estonii
- dekrety dotyczące oświaty
- rozkaz nr 1 (14.03.), który Rada Delegatów narzuciła rządowi; rozkaz ten ograniczył prawa oficerów w rosyjskiej armii, znosił szarże i
obowiązek salutowania i narzucał zwierzchnictwo komitetów żołnierskich w procesie podejmowania kluczowych decyzji
- wprowadzono ośmiogodzinny dzień pracy, amnestia dla więźniów politycznych
- własność rodziny carskiej stała się własnością państwa
- w Piotrogrodzie i Moskwie utworzono Centralne Biuro Związków Zawodowych



państwa Ententy z zadowoleniem przyjęły demokratyczne zmiany w Rosji, ale obawiały się, że kraj wycofa się z umów i tym samym

umożliwi niemieckiej armii ponowne skierowanie dywizji na Front Zachodni



Wszechrosyjskie Zgromadzenie Narodowe (Konstytuanta) miała zdecydować o trwałych organach władzy i o uregulowaniu stosunków

wewnętrznych


zostawiono wiele instytucji, ale ograniczono ich kompetencje, w związku z czym stały się one niejasne; najdłużej władzę chciał

zachować Komitet Tymczasowy Dumy, ale ostatecznie został rozwiązany w październiku 1917;



wystąpienie Milukowa: zapowiedział prowadzenie wojny do zwycięskiego końca; w związku z tym wybuchły protesty (100 tysięcy osób

na ulicach Petersburga) – żądano oddania władzy radom i pokoju; Milukow 1.05.1917 wystosował notę do państw sprzymierzonych, że
Rosja nie wycofa się z wojny, jeszcze przed 3.05. nota ta przedostała się do publicznej wiadomości i doszło do masowych demonstracji;
wydarzenia te nazywa się ‘dniami majowymi’

I RZĄD KOALICYJNY

- 15.05. (18.05.)
- premier – Lwow
- minister wojny i marynarki – Kiereński (Guczkow odszedł)
- minister spraw zagranicznych – Tierieszczenko (Milukow odszedł)
- minister pracy – Skobiejew (mienszewik w Rady Piotrogrodzkiej)
- minister poczt i telegrafów – Irakli Cereteli (mienszewik w Rady Piotrogrodzkiej)
- szef resortu rolnictwa – Czernow (eserowiec)
- minister sprawiedliwości – Pawieł Pieriewierziew (trudowik)



oficjalna deklaracja rządowa:

- ogłoszono, że rząd nie zawrze separatystycznego pokoju, ale będzie dążył do pokoju powszechnego bez aneksji i odszkodowań
- zwalczanie dezorganizacji życia ekonomicznego
- zwołanie Konstytuanty

PARTIA BOLSZEWICKA

- pozostawała na uboczu (20 tysięcy członków)
- Lew Kamieniew i Jozef Stalin zajmowali stanowiska pojednawcze wobec rządu – co denerwowało Lenina (Szwajcaria)
- Lenin w swoim ‘Liście z daleka’ postulował, by Rada Delegatów powstrzymała się od dalszego popierania rządu i przejęła władzę
- list żelazny na bezpieczny przejazd z Zurychu do Sassnitz (załatwiali Alexander Helphand vel Parvus, Karol Radek, Jakub Hanecki),
Lenin podróżował przez terytorium niemieckie razem z 20 towarzyszami;
- Niemcy potem też zapewnili pomoc finansową partii bolszewickiej
- 16.04. Lenin wysiadł z pociągu na Dworcu Finlandzkim w Piotrogrodzie



4.04.1917. (17.04.) – Tezy kwietniowe (opublikowane potem w artykule ‘O zadaniach proletariatu w bieżącej rewolucji’)

- Lenin twierdził, że w Rosji dokonała się rewolucja burżuazyjno-demokratyczna i trzeba ją przekształcić w socjalistyczną (co było
sprzeczne z tezą marksistowską)
- głosił utworzenie systemu rad
- chciał pozbawić RT poparcia
- głosił hasła pokoju
- żądał nacjonalizacji ziemi i połączeni wszystkich banków w jeden narodowy bank centralny
- Komitet Centralny bolszewików krótko debatował nad tezami i odrzucił je stosunkiem głosów 13 do 2; potem jednak na VII
Wszechrosyjskim Zjeździe przyjęto je;

I WSZECHROSYJSKI ZJAZD DELEGATÓW ROBOTNICZYCH I ŻOŁNIERSKICH W PIOTROGRODZIE
- rozpoczął się 3.06.1917 (16.06.)
- wśród 822 delegatów znalazło się 105 bolszewików, mienszewików było 248, a eserowców 285
- 8.06. (21.06.) – rezolucja aprobująca utworzenie rządu koalicyjnego
- 18.06. (1.07.) – zjazd wezwał ludność do demonstracji solidarnościowej w Petersburgu, wzięło w niej udział około 500 tysięcy osób (ale
nie odniosła ona sukcesu)

- porażka w defensywie (prowadzonej przez generała Brusiłowa – około 130 tysięcy zabitych i rannych); braki w zaopatrzeniu w żywność;
drożyzna; jawna spekulacja  ustępują z rządu ministrowie kadeccy – 2.07. (15.07.)

DNI LIPCOWE
- spowodowane odwrotem rosyjskiej armii i jej druzgocącą klęską, do tego żołnierze zaczęli masowo dezerterować
- 16-17.07.1917 – demonstracje w Piotrogrodzie; z hasłem przekazania władzy radom; do robotników i żołnierzy dołączyli marynarze z
bazy marynarki wojennej w Kronsztadzie; ostatecznie powstanie upadło, a rząd i Rada Delegatów usiłowały przywrócić porządek w
stolicy; bolszewicy wycofali swoje poparcie dla tego powstania (400 rannych i zabitych); Lenin ukrył się w Razliw, a potem w Finlandii;


przywrócono karę śmierci, a najbardziej wojowniczy demonstranci zostali wysłani na front; rozwiązano rząd księcia Lwowa, a Kiereński

uformował drugi rząd koalicyjny, w którego składzie znaleźli się kadeci, eserowcy i mienszewicy


po klęsce dni lipcowych bolszewicy zmienili taktykę podczas VI Zjazdu SDPRR (8-16.08. ns.), grupa Trockiego została włączona do

partii bolszewickiej, a samego Trockiego wybrano na członka Komitetu Centralnego, w skład którego wchodzili Lenin, Kamieniew,
Zinowiew i Stalin

RZĄDY KIEREŃSKIEGO – II RZĄD KOALICYJNY
- 7.07. (20.07.) – Lwow złożył dymisję
- 8.07. (21.07.) – Kiereński został premierem

- 24.07. (6.08.) – II rząd koalicyjny (7 eserowców i mienszewików, 4 kadetów)

- minister wojny i marynarki – Kiereński
- minister finansów i jednocześnie wicepremier – Niekrasow (kadet)
- minister spraw wewnętrznych – Nikołaj Aksientiew (eserowiec)
- minister sprawiedliwości – Aleksandr Zarudny



celem miała być obrona kraju przed kontrrewolucją i anarchia; przywrócono karę śmierci na froncie; wysłano ekspedycje karne na

prowincję, aby przywrócić porządek;

- Narada Państwowa – wzięło w niej udział około 2 tysiące osób, odbyła się w Moskwie w dniach 12-15.08. (25-28.08.); przestrzegano
przed anarchią i bolszewizmem;

PUCZ KORNIŁOWA  wojskowy zamach stanu
- Ławr Korniłow – głównodowodzący od 19.07 (1.08.) 1917
- Korniłow -> Mikołajewicz >- Aleksiejew -> Brusiłow



25.08. (7.09.) – 3. Korpus Kawalerii generała Aleksandra Krymowa razem z tak zwaną kaukaską Dywizją Dziką wyruszył na stolicę z

zadaniem położenia kresu rozruchom podsycanym przez bolszewików; w tym samym czasie Korniłow przyznał sobie zwierzchnictwo nad
armią i rządem rosyjskim; Kiereński przyznał sobie podobną władzę, ogłosił Korniłowa zamachowcem
- Komitet Wykonawczy Rady Piotrogrodzkiej przeprowadził mobilizację sił w stolicy, uzbroili oni oddziały ochotnicze Czerwonej Gwardii
(25 tysięcy ochotników); przeciwko Korniłowowi wystąpił również piotrogrodzki garnizon i Flota Bałtycka; do tego oddziały Krymowa
bratały się z miejscowymi robotnikami i odmówiły marszu na Piotrogród
- bunt wygasł bezkrwawo 31.08. (13.09.), tego samego dnia Krymow popełnił samobójstwo



pucz Korniłowa spowodował zmiany w rządzie: Kiereński objął dowództwo nad armią; ministrem wojny i marynarki został Aleksander

Wierchowski i kontradmirał Dmitrij Wierdieriewski



wrzesień 1917 – bolszewicy zdobyli większość w Radzie Piotrogrodzkiej (przewodniczącym został Lew Trocki)

REPUBLIKA
- 30.08. (12.09.) – Kiereński ogłosił się wodzem naczelnym
- 1.09. (14.09.) 1917 dekretem proklamowano republikę
- z powodu kryzysu (powtórna dymisja ministrów kadeckich), tymczasowo, władzę przejął Dyrektoriat (Kiereński, Tierieszczenko, Nikitin,
Wierchowski, Wierdieriewski)



Narada Demokratyczna – 15.09. (28.09.); celem było zdobycie poparcia dla powołania kolejnego gabinetu koalicyjnego; obrady

otworzył Czcheidze; z uczestników wyłoniono Przedparlament (555 osób, Tymczasowa Rada Republiki Rosyjskiej z kompetencjami
kontrolnymi wobec rządu)

III RZĄD KOALICYJNY
- 26.09. (8.10.) 1917 – Kiereński utworzył trzeci rząd koalicyjny, w którego skład weszło 10 mienszewików i eserowców; w tym czasie w
kraju panował chaos; przestał działać transport, w miastach zabrakło chleba, duże fabryki przerwały pracę, rosły ceny; zamieszki
przybierały na sile;

- 1.09. (13.09.) – Rada Piotrogrodzki przyjęła rezolucję bolszewicką, w której domagano się położenia kresu dalszej współpracy z
burżuazją; po nowych wyborach w Radzie większość stanowili bolszewicy;
- 5.09. (18.09.) – moskiewska Rada Delegatów również znajduje się pod kontrolą bolszewików
- 7.10. (20.10.) – Lenin w przebraniu wraca do Piotrogrodu

REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA

- 10.10. (23.10.) – Lenin zwołuje posiedzenie bolszewickiego Komitetu Centralnego i przedstawia swoje zamiary pod dyskusję
- ‘Marksizm a powstanie’ – list Lenina, w którym przedstawia on szczegółowy plan przejęcia władzy, które miało się dokonać przy
współudziale oddziałów Czerwonej Gwardii, marynarzy z Kronsztadu i żołnierzy z piotrogrodzkiego garnizonu;

- 12.10. (25.10.) – Komitet Wykonawczy Rady Piotrogrodzkiej powołał Komitet Wojskowo-Rewolucyjny (Lew Trocki; oficjalnie miał się
zajmować obroną Piotrogrodu, a w praktyce miał się zająć przygotowaniem zamachu)
- Trocki zebrał około 6-7 tysięcy osób;

- 19.10. (31.10.) – Kamieniew i Zinowiew opublikowali swój sprzeciw wobec rewolucji w opozycyjnej gazecie ‘Nowaja Żyzn’; 21.10. (2.11.)
Komitet Centralny zebrał się, aby zdecydować o ich losie; Zjazd udzielił im jednak tylko ostrzeżenia;



24.10. (6.11.) – rozpoczęła się operacja przejęcia władzy; przejęto kontrolę nad strategicznymi punktami miasta; Feliks Dzierżyński

opanował pomieszczenia i urządzenia poczty i telegrafu; Andriej Bubnow opanował linie kolejowe; do wieczora stolica była kontrolowana
przez bolszewików;



25.10. (7.11.) – powstańcy zajęli dworce kolejowe i elektrownię, opanowali Bank Centralny i Główną Centralę Telefoniczną

- Kiereński zbiegł ze stolicy (do kwatery głównej Frontu Północnego w Pskowie)



25.10. (7.11.) – proklamacja ‘Do obywateli Rosji’, oznajmiała ona, że władza w stolicy przeszła w ręce Komitetu Wojskowo-

Rewolucyjnego;


25.10. o godzinie 18 ostatecznie rozpoczął się atak – bolszewicy postawili ultimatum do obradujących w Pałacu Zimowym ministrów

Rządu Tymczasowego, aby skapitulowali; ultimatum nie zostało jednak przyjęte i krążownik Aurora (na Newie) wystrzelił ślep pocisk i dał

sygnał do ataku na budynek; Czerwona Gwardia i marynarze z Kronsztadu, pod dowództwem Władimira Antonow-Owsiejenko wdarli się
do Pałacu Zimowego, gdzie aresztowali członków gabinetu; zginęło 6 osób;

II ZJAZD RAD DELEGATÓW ROBOTNICZYCH I ŻOŁNIERSKICH
- obrady toczyły się w Instytucie Smolnym
- 25.10. (7.11) – miał zatwierdzić przewrót, przywódcy mienszewiccy ostro protestowali przeciwko przejęciu władzy przez bolszewików i
zaczęli opuszczać salę obrad; eserowcy i mienszewicy opuścili obrady na znak protestu (na sali znajdowały się oddziały Gwardii
Czerwonej);



dopiero o 4 rano następnego dnia (26.10.):

- ogłoszono, że zdobyto Pałac Zimowy
- uchwalono dekrety o pokoju (aby bezzwłocznie podjąć rozmowy pokojowe) i o ziemi (znosił prywatną własność ziemi, ustanawiał
konfiskatę ziemi obszarniczej i kościelnej oraz przekazanie jej do dyspozycji gminnych komitetów rolnych i powiatowych Rad Delegatów
Chłopskich, chłopi dostali za darmo ziemię w użytkowanie, dekret likwidował też wszystkie ich długi i powinności) oraz ‘Deklarację praw
narodów Rosji’
- wybrano nowy Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy (WCIK), który liczył 101 członków(w tym 62 bolszewików i 29 lewicowych
eserowców)
- powołano nowy rząd – Radę Komisarzy Ludowych

RADA KOMISARZY LUDOWYCH
- analogia do rewolucji francuskiej
- przewodniczącym został Lenin
- komisarz spraw zagranicznych - Trocki
- komisarz spraw wewnętrznych – Rykow
- komisarz rolnictwa – Milutin
- komisarz zaopatrzenia – Teodorowicz
- komisarz pracy – Szlapnikow
- komisarz handlu – Nogin
- komisarz poczt – Glebow-Awiłow
- komisarz finansów – Skworcow-Stiepanow
- komisarz sprawiedliwości – Łommow-Opokow
- komisarz oświaty – Łunaczarski
- resort spraw narodowościowych – Stalin

Reakcja na przejęcie władzy przez bolszewików:


Kiereński zgromadził wojsko pod dowództwem generała Piotra Krasnowa z Frontu Północnego w Pskowie, oddziały te zajęły

miejscowości położone na trasie do stolicy (Carskie Sioło i Gatczynę); 30.10. (12.11.) jego oddziały zostały rozbite;


tylko w Moskwie doszło do 8 dni walk (ok. 1000 ofiar) – utworzono opozycyjny Komitet Bezpieczeństwa Narodowego, którego oddziały

zajęły Kreml, jednak po ataku oddziałów rewolucyjnych musiał zrezygnować z dalszej walki;



stanowisko głównodowodzącego siłami zbrojnymi sprawował generał Nikołaj Duchonin (bezpośredni następca Kiereńskiego), który

został odwołany przez rząd radziecki; na jego miejsce wyznaczono Nikołaja Wasilewicza Krylenkę;

- bolszewicy chłopów dzielili na: kułaków, średniaków i biedniaków;

Pierwsze działania władzy bolszewickiej:
- ‘Deklaracja praw pracującego i wyzyskiwanego ludu’ – wszyscy obywatele rosyjscy mają ten sam status niezależnie od wyznawanej
religii czy narodowości
- 27.11. – Komitet Wykonawczy Rady proklamował kontrolę robotników nad produkcją, ustanawiając komitety fabryczne i Radę Kontroli
Robotniczej
- 28.11. – demobilizacja armii, rozwiązanie sił policji i sądownictwa
- naczelnym organem władzy została Najwyższa Rada Gospodarki Narodowej, której oddziały działały w całym kraju
- znacjonalizowano liczne przedsiębiorstwa międzynarodowe
- 27.12. – nacjonalizacja banków
- kwiecień 1918 – nacjonalizacja handlu zagranicznego
- czerwiec 1918 – dekret o przejściu przemysłu ciężkiego pod zarząd państwa

KONSTYTUANTA


12.11. (25.11.) 1917 – wybory do Konstytuanty (bolszewicy dostali 25%, a eserowcy 60%)



w Zgromadzeniu Narodowym miało być 800 miejsc, ale tylko 715 pochodzących z wyboru

- eserowcy otrzymali 370 miejsc, bolszewicy 175, kadeci 17, mienszewicy 15;


Lenin zażądał od posłów legalizacji zamachu  5.01.1918 (18.01.) przewodniczącym izby został Czernow, który był eserowcem (a nie

Spiridonowa)  Lenin zadecydował, że należy rozwiązać Konstytuantę;
- 6.01.1918. (19.01.) zmęczeni strażnicy nakazali delegatom opuścić budynek (Anatolij Żeleźniaków dał hasło do rozejścia się straży),
kiedy delegaci wrócili drzwi były już zamknięte;


Konstytuantę rozwiązano

PAŃSTWO NOWEGO TYPU

- celem dyktatury proletariatu ma być zdruzgotanie klas posiadających i dotychczasowego aparatu państwowego;

ROSYJSKA FEDERACYJNA SOCJALISTYCZNA REPUBLIKA RADZIECKA
- proklamowana w styczniu 1918
- lipiec 1918 – konstytucja uchwalona na V Zjeździe Rad
- RFSRR jest federacją narodowych republik, najwyższą władzę sprawuje Wszechrosyjski Zjazd Rad, a w przerwach jego obrad
Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Rad (na jego czele stanął Kamieniew, potem Swierdłow, Kalinin)

- konstytucja zakładała demokrację ze wszystkimi możliwymi wolnościami, jednak jednym z pierwszych dekretów zniesiono swobodę
wypowiedzi prasowej i ustanowiono cenzurę, pozbawiono praw określone grupy społeczne (członkowie domu panującego, kapłani, osoby
wykorzystujące pracę najemną); ograniczono prawa wyborcze warstwy chłopskiej (5 głosów chłopskich było równych 1 robotniczemu);

- VIII Zjazd partii bolszewickiej – marzec 1918 – przyjęto nazwę Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików)
- marzec 1919 – powołano pięcioosobowe Biuro Polityczne (Lenin, Trocki, Stalin, Kamieniew, Kriestinski; ich zastępcami byli Bucharin,
Kalinin, Zinowiew) – do 1921 ten skład;

- 1921 – X Zjazd – uchwała ‘O jedności partii’ – pod groźbą wykluczenia z niej, zakaz tworzenia frakcji, czyli kolektywnego przedstawiania
poglądów sprzecznych z obowiązującą linią;

WSZECHROSYJSKA KOMISJA NADZWYCZAJNA DO WALKI Z KONTRREWOLUCJĄ I SABOTAŻEM (potem Wszechrosyjska
Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy)
- 7.12.1917. (20.12.)
- podporządkowana bezpośrednio przewodniczącemu RKL
- na jej czele stał Feliks Dzierżyński
- aparat WCzeKa budowano przy pomocy dawnych funkcjonariuszy Ochrany
- siedziba w Moskwie znajdowała się przy placu Łubianki



27.02. (11.03.) 1918 – stolicę przeniesiono do Moskwy



24.02. 1918 – w celu obrony rewolucji ustanowiono w miejsce sądów trybunały rewolucyjne (trójki); przywrócono karę śmierci

(zniesioną już po rewolucji lutowej i ponownie po rewolucji październikowej), zinstytucjonalizowano zasadę brania zakładników;
- w sierpniu 1918 zaczęto organowa pierwsze łagry (obozy pracy przymusowej i koncentracyjne)



22.06. (4.07.) 1918 – V Wszechrosyjski Zjazd Rad w Moskwie



24.06. – lewicowi eserzy wszczęli powstanie w Moskwie; aby zdyskredytować traktat z Brześcia Litewskiego, dwóch członków tej partii

dostało się do niemieckiej ambasady i zamordowało ambasadora, hrabiego Wilhelma Mirbacha



17.08. (30.08.) 1918 – student, członek partii eserów zamordował w Piotrogrodzie Moisieja Urickiego, przewodniczącego

piotrogrodzkiego Czeka; tego samego dnia miał miejsce zamach na Lenina w Moskwie przez Fanię Kapłan;



24.08. (5.09.) – szef policji Pietrowski ogłosił wprowadzenie czerwonego terroru

KOMUNIZM WOJENNY


rozstrój aparatu gospodarczego, upadek produkcji przemysłowej, nędza, głód  kraj objęła fala strajków (również robotniczych) 

Lenin ogłosił dekret ‘O kontroli robotniczej’, który obejmował produkcję, kupno surowców i sprzedaż produktów; powołane w zakładach
komitety zaczęły na własną rękę przeprowadzać ich upaństwowienie  spowodowało to rozstrój zarządzania przemysłem i handlem 
dotychczasową rolę przestały odgrywać związki zawodowe, w coraz większym stopniu poddawane kontroli partii;



Lenin na te problemy zareagował nową linią polityczną:

- artykuł ‘Najbliższe zadania władzy sowieckiej’ wprowadził komunizm wojenny
- obowiązek pracy, konfiskata i podział dóbr miały doprowadzić do eliminacji obrotu pieniężnego, aby w ten sposób osiągnąć w
najkrótszym czasie komunizm (unikając etapów przejściowych)

- lato 1918 – ustawa o monopolu zbożowym – nakazała oddawanie państwu wszystkich nadwyżek produkcyjnych; ich ściąganiem zajęły
się stosujące ludobójcze metody oddziały prodotriady oraz kombiedy (organizowane z biedoty); instytucje te zajmowały się też ponownym
podziałem ziemi i zinstytucjonalizowaną grabieżą gospodarstw bogatszych chłopów;

- zniesiono Radę Państwa, Senat, Synod, tytuły i rangi
- Mikołaj II z rodziną miał być wywieziony z kraju, jednak rząd UK nie wyraził na to aprobaty; przewieziono ich do Tobolska, potem do
Jekaterynburga; w domu kupca Ipatiewa, z 16/17.07.1918 rodzina carska została zamordowana (z inicjatywy Swierdłowa)

- 1.02.1918 (14.02.) – wprowadzono kalendarz gregoriański
- uznano metryczny system miar i wag
- uproszczono ortografię
- udoskonalono system nauczania; wyższe uczelnie otwarto dla wszystkich chętnych; zorganizowano rabfaki (wydziały przygotowawcze),
które miały przygotować młodzież robotniczo-chłopską do studiów;
- w szkolnictwie nauczycieli zastąpiono szkrabami (szkolnyj robotnik)
- zaprowadzono koedukację
- zlikwidowano jakikolwiek przymus szkolny (egzaminy, stopnie)
- szkoła miała być spolityzowana i antyreligijna

rozumiał, że potrzebuje ona kadry oficerskiej; aby skłonić oficerów carskich do zgłaszania się na ochotnika uwięził ich rodziny jako
zakładników; miała to być Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona, armia nowego typu, klasowa, o charakterze milicyjnym, wzmocniona
bolszewickimi aktywistami, a także ochotniczo czerwonogwardzistami;
- 29.05. – wprowadzono służbę wojskową obowiązkową dla wszystkich, z wyjątkiem tych, którzy mieli niewłaściwą postawę moralną

- 6-8.03.1918 – oddziały brytyjskie wylądowały w Murmańsku i w Archangielsku celem zapewnienia ochrony składom sprzętu wojskowego
pozostawionego Rosjanom do dyspozycji; wkrótce dołączyli do nich Francuzi i Amerykanie;

- 2.11.1917 – sformowano Ochotniczą Armię Dońską; z niewoli uciekł generał Korniłow i generał Denikin; do wiosny 1918 generałowie
Aleksiejew, Korniłow i Denikin połączyli siły w rejonach Donu i Kubania, a oficerowie wcieleni siłą przez Trockiego do Armii Czerwonej
zaczęli uciekać ze swoich oddziałów;

- 19.01.1918 (6.01.) – patriarcha rosyjskiej Cerkwi prawosławnej Tichon potępił reżim bolszewicki



głównymi przyczynami konfliktu było: wcielanie oficerów siłą do Armii Czerwonej, ingerencja mocarstw Ententy na terenie Rosji,

powołanie komitetów biedoty, których celem była konfiskata zboża

- biali – ich skład był niejednolity – monarchiści, kadra oficerska, przedstawiciele partii liberalnych, lewicowcy (mienszewicy i eserowcy) –
uniemożliwiało to wypracowanie spójnego programu;
- generał Anton Denikin zaprzepaścił możliwość definitywnego pobicia bolszewików, ponieważ w rozmowach z emisariuszami Józefa
Piłsudskiego zgadzał się na uznanie niepodległej Polski jedynie w granicach etnicznych;
- niektórzy biali generałowie na zdobytych terenach kwestionowali reformę rolną i starali się przywracać ziemię dotychczasowym
właścicielom, co powodowało bunty chłopów
- biali byli o wiele mniej liczni niż czerwoni
- jedynie Kozacy bez zastrzeżeń poparli ruch białych

- zieloni – nieregularne formacje chłopskie, które walczyły zarówno przeciwko białym jak i czerwonym; najliczniejszą (ok. 35 tys. ludzi)
zieloną armią dysponował na Ukrainie Nestor Machno (anarchista), utworzył on nawet namiastkę państwowości ze stolicą we wsi Hulaj-
Pole;

- ośrodkami kontrrewolucji stały się kresy państwa (Krym, Nadbałtyk, Daleka Północ i Syberia), a także kozacki Don; trzema głównymi
ośrodkami białych były miasta Ufa, Samara i Omsk; bolszewicy natomiast kontrolowali centrum kraju;
- organizatorami kawalerii po stronie czerwonych byli Boris Dubienko i Filipp Mironow (ich zasługi przypisano później Siemionowi
Budionnemu); we wrześniu 1918 utworzono Komitet Wojskowo-Rewolucyjny na czele z Trockim, a głównodowodzącym Armii Czerwonej
został Joachim Wacetis;

- utworzenie doborowej Armii Ochotniczej (grudzień 1917) pod wodza generała Korniłowa; w kwietniu 1918 w starciu pod
Jekaterynodarem zginął Korniłow, a jego miejsce zajął generał Denikin;

- kwiecień 1918 – powstanie na Donie spowodowane bolszewickim terrorem; oddziały powstańcze zorganizowano w Armię Dońską, na
czele której stanął generał Krasnow; marsz armii na północ został zatrzymany pod Carycynem, którego obronę prowadził Stalin (1925 –
Stalingrad)



bunt Korpusu Czechosłowackiego – maj 1918 – dowodzony przez generała Radolę Gajdę; korpus formalnie miał być rozbrojony na

żądanie Niemców po traktacie brzeskim; starał się dotrzeć do Władywostoku, skąd miał trafić do Francji;



powołano (w Samarze) Komitet Członków Konstytuanty (Komucz); jego przedstawiciele zwołali w Ufie Naradę Państwową, która

wyłoniła kierowany przez Awksientiewa Dyrektoriat (jedyny rząd wszechrosyjski); 2 miesiące później admirał Kołczak obalił Awksientiewa i
proklamował się Najwyższym Zarządcą Rosji; jego władzę uznały inne ośrodki kontrrewolucyjne;


Denikin – Głównodowodzący Siłami Zbrojnymi Południa Rosji



Trocki gorączkowo zwiększał zaciąg do wojska; Trocki podzielił armię znajdującą się na froncie wschodnim na Grupę Północ (Szorin) i

Grupę Południe (Frunz i Kujbyszew); naczelne dowództwo powierzono Kamieniewowi i Gusiewowi – marzec 1919

FRONT WEWNĘTRZNY WOJNY DOMOWEJ
- 1918 – potężna fala lokalnych buntów zbożowych – przeciwko systemowi rekwizycyjnemu, wystąpienia te bezwzględnie tłumiono;

- 6.07.1918 – Moskwa – część działaczy partii postanowiła przejąć władzę i wznowić wojnę z Niemcami – konflikt spowodować miało
zabójstwo ambasadora Rzeszy (Wilhelma Mirbacha) przez Jakowa Blumkina; liczący około 600 ludzi oddział powstańczy chciał zagrozić
Leninowi, ale został odparty przez gwardię bolszewików;


30.08.1918 – Leonid Kannegiser zabił szefa Piotrogrodzkiej WCzeKa Moisieja Urickiego; tego samego dnia dokonano zamachu na

Lenina (oskarżono Fanię Kapłan);


5.09. – WCIK proklamował czerwony terror, który miał być zemstą za akty kontrrewolucyjne (uprawomocniono branie zakładników);

ogłoszono też dekret sankcjonujący obozy koncentracyjne;



wojna chłopska – 1920 – gubernia tambowska – dawny eserowiec Aleksandr Antonow zebrał armię pod hasłem walki z czerwonymi –

w 1921 zostali oni rozbici przez wojska Tuchaczewskiego;



strajki w Piotrogrodzie – 1921 – robotnicy zawiązali Tymczasowy Komitet Rewolucyjny pod hasłem ‘rady bez bolszewików’, na czele

Stiepan Pietriczenko; Tuchaczewski wziął Piotrogród szturmem 18.03.

ROSJA SOWIECKA A ŚWIAT
- 1919 – w Moskwie zorganizowano I Kongres Kominternu; przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Kominternu został Zinowiew;
wszystkie partie Kominternu są zobowiązane do walki z rządami państw, w których działały;

TRAKTAT BRZESKI
- Naczelny Dowódca – generał Nikołaj Duchonin odmówił podjęcia rozmów z Niemcami, w związku z czym bolszewicy dokonali najazdu
na jego kwaterę główną; miejsce Duchonina zajął Krylenko;

- 14.12.1917 – w Brześciu Litewskim podpisano układ o zawieszeniu broni, które miało wygasnąć 1.01.1918; Niemcy wysuwali żądania
terytorialne, w związku z czym Trocki (minister wojny) zdecydował, że Rosja nie podpisze haniebnego traktatu;
- 9.02.1918 – Niemcy wystosowali ultimatum, a 10.02. Trocki poinformował ich, że ‘ani pokoju, ani wojny’; po tygodniu od tego
oświadczenia Niemcy wznowili działania wojenne
- Lenin zaczął nakłaniać Niemców do zawarcia pokoju i w końcu podali nowe warunki pokoju, które jednak nie podlegały negocjacjom;
bolszewicki Komitet Centralny przyjął te warunki stosunkiem 7 do 5;

- 3.03.1918. w Brześciu nad Bugiem, podpisał go Grigorij Sokolnikow


Rosja musiała wyrazić zgodę na secesję Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Azerbejdżanu, Armenii, Gruzji, Królestwa Polskiego; wyrzekła

się Ukrainy, Białorusi; utraciła około 26% terytorium (ponad 56 milionów ludności i 780 tys. km kw.); Rosja została zobowiązana do spłaty
ogromnej kontrybucji w złocie, surowcach i żywności;



Rosja wypadła z grona państw sprzymierzonych, w związku z czym jej przedstawicieli zabrakło na konferencji wersalskiej;



konsekwencją układu z państwami centralnymi była interwencja w Rosji mocarstw Ententy; wojska Ententy obawiały się umocnienia

Niemców w strategicznych punktach Rosji i dlatego Brytyjczycy pojawili się w Murmańsku, a Japończycy i Amerykanie we Władywostoku;
później główne porty czarnomorskie i Baku zajęli Francuzi i Brytyjczycy;


interwencja została wyolbrzymiona przez bolszewików;

- IV Nadzwyczajny Zjazd Rad – 14-16.03. – miał zatwierdzić traktat z Brześcia, jednak lewicowi eserzy na znak protestu opuścili salę
obrad i zwolnili tym samym 3 stanowiska w gabinecie (rolnictwa; sprawiedliwości; poczt i telegrafu)
- 13.11.1918 – traktat brzeski został uznany za nieważny, w następstwie zakończenia wojny w Europie dwa dni wcześniej; pokojowe
traktaty paryskie potwierdziły niektóre straty Rosji: Polska, Łotwa, Litwa i Estonia odzyskały niepodległość;

NOWA EKONOMICZNA POLITYKA

- głód, susza, bankructwo polityki rolnej, upadek produkcji przemysłowej, napięcie nastrojów, rewolta kronsztadzka, powstania chłopskie
- Lenin zalegalizował Wszechrosyjski Komitet Pomocy Głodującym



marzec 1921 – X Zjazd RKP(b) – proklamowanie Nowej Polityki Ekonomicznej – wprowadzała w miejsce fikcji komunizmu system

mieszany – socjalistyczno-kapitalistyczny;
- powrócono do stosunków towarowo-pieniężnych
- powrócono w ograniczonym zakresie do sektora prywatnego
- w państwowych wielkich zakładach przemysłowych wprowadzono rachunek gospodarczy i opłacalność jako główne zasady
- ograniczono urawniłowkę, czyli zrównanie płac we wszystkich sektorach produkcji i administracji
- denacjonalizowano większość małych zakładów
- dopuszczono do odnowienia handlu prywatnego, głównie detalicznego
- wprowadzono na zasadzie koncesyjnej kapitał zagraniczny
- na wsi zastąpiono przymusowe kontyngenty żywnościowe podatkiem (3 razy większy niż przed I wś)



smyczka – sojusz robotniczo-chłopski, proklamowany przez Lenina dla poparcia ideologicznego NEPu



NEP wymagał odbudowy stosunków pieniężnych i stabilizacji sytuacji finansowej:

- 1924 – reforma walutowa (nowy rubel miał parytet złota i nominalnie odpowiadał 10 rublom sprzed rewolucji)
- 1923 – zniesiono prohibicję (wprowadzono 20% wódkę tzw. rykówkę, a następnie monopol spirytusowy)
- przemysł gorzelniczy stał się najlepiej rozwijającą i dochodowa gałęzią wytwórczości w ZSRR



efekty stały się widoczne – rozpoczął się powrót ludzi do miast, co zwiększyło poziom bezrobocia, ale też umożliwiło szybszą

odbudowę przemysłu (1926 – poziom produkcji osiągnął stan przedwojenny)

- najwięcej korzyści z NEPu mieli pracownicy aparatu partyjnego i administracyjnego (nazywani ‘nomenklaturą’), a najgorzej mieli
robotnicy; pojawiły się grupy nowobogackich, nazywanych nepmanami (Ostap Bender – ich archetyp, wielki kombinator)


ponownie powstały nierówności majątkowe i społeczne

REFORMA TAJNEJ POLICJI
- 1922 – WczeKa przekształcono w GPU (Państwowy Zarząd Polityczny)
- 1923 – GPU przekształcono w OGPU (Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny)

- zaprzestano z masowym terrorem, skoncentrowano się na wywiadzie zagranicznym (Zarząd Zagraniczny – INO), zwalczano podziemie
gospodarcze
- 1922 – do Kodeksu Karnego wprowadzono paragraf przewidujący surowe kary za propagandę i agitację, wspierającą wrogie działania
polityczne, nadano też prawo rozstrzeliwania więźniów kryminalnych bez procedur sądowych
- 1923 – na Wyspach Sołowieckich utworzono SŁON (Północny Obóz Specjalnego Przeznaczenia) dla więźniów politycznych i
kryminalnych

SFERA ŚWIADOMOŚCI
- rozbicie tradycyjnego systemu wartości i społecznych więzów
- Komsomoł (październik 1918) – Rosyjski Komunistyczny Związek Młodzieży (RKSM), a następnie Wszechzwiązkowy Komunistyczny
Związek Młodzieży imienia Lenina (WLKSM)

NOWOMOWA
- demokratyzacja i plebeizacja języka, która wkrótce doprowadziła do jego wulgaryzacji i zubożenia
- elementarnym pojęciom nadawane nowe przeciwstawne znaczenie

CERKIEW
- 1917 – wznowiono po 217 latach patriarchat – metropolita moskiewski Tichon nie chciał angażować się w wojnę domową, ale
występował w obronie pokrzywdzonych
- bolszewicy przystąpili do ataku na religię – rozdział kościoła od państwa, przymusowa konfiskata kosztowności i przedmiotach kultu
(krwawe incydenty w Szuji), aresztowania
- wywołano schizmę – Aleksandr Wwiedienski proklamował Żywą Cerkiew, która głosiła współpracę z reżimem
- 1925 – Związek Wojujących Bezbożników – wspomagali walkę z religią

KULTURA
- totalne potępienie tradycji i przeszłości, rewizja kultury, wyrugowanie wszelkich przejawów narodowych (zwłaszcza wielkoruskiego
szowinizmu), wyszydzanie i poniżanie wszelkich form rosyjskiej tradycji narodowej

- 1922 – Gławlit – Główny Zarząd ds. Literatury, który był w rzeczywistości urzędem cenzury
- 1924 – publikacja indeksu ksiąg zakazanych, którego współautorką była Krupska

- 1921 – sfingowany proces rzekomej Piotrogrodzkiej Organizacji Bojowej (odpowiedzialnej za powstanie kronsztadzkie)
- 1922 – również sfingowany proces działaczy partii eserowskiej
- lista proskrypcyjna Lenina – lista intelektualistów, których miano deportować z kraju

- aparat propagandowy – propaganda wizualna, plakaty, dekoracje, filmy (uznane za najważniejszą ze sztuk)
- awangardziści popierali działania bolszewików, ponieważ dążyli do rewolucji w sztuce;
- poputcziki – twórcy, którzy akceptowali główne zasady polityczne ZSRR

POWSTANIE ZSRR
- Ukraina – po bolszewickim przewrocie proklamowała ona niepodległość, ale wkrótce bolszewicy zorganizowali w Charkowie
konkurencyjny rząd Mykoły Skrypnika



30.12.1922 – proklamowano ZSRR na I Zjeździe Rad:

- Rosyjska FSRR (Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka)
- Ukraińska SRR (konstytucja w marcu 1919)
- Białoruska SRR (konstytucja w lutym 1919)
- Zakaukaska FSRR (składała się z republik: Azerbejdżańskiej, Armeńskiej i Gruzińskiej)

PAŃSTWO NOWEGO TYPU

PAŃSTWO A REWOLUCJA
- broszura Lenina
- stanowiła, że w okresie przejściowym do komunizmu musi istnieć dyktatura proletariatu (oparta na zbrojnej sile, zakładała też
podporządkowanie ludu pracującego partii)
- celem dyktatury proletariatu ma być zdruzgotanie klas posiadających i dotychczasowego aparatu państwowego;

- siedziba w Moskwie znajdowała się przy placu Łubianki



27.02. (11.03.) 1918 – stolicę przeniesiono do Moskwy



24.02. 1918 – w celu obrony rewolucji ustanowiono w miejsce sądów trybunały rewolucyjne (trójki); przywrócono karę śmierci



22.06. (4.07.) 1918 – V Wszechrosyjski Zjazd Rad w Moskwie



24.06. – lewicowi eserzy wszczęli powstanie w Moskwie; aby zdyskredytować traktat z Brześcia Litewskiego, dwóch członków tej partii

dostało się do niemieckiej ambasady i zamordowało ambasadora, hrabiego Wilhelma Mirbacha



17.08. (30.08.) 1918 – student, członek partii eserów zamordował w Piotrogrodzie Moisieja Urickiego, przewodniczącego

piotrogrodzkiego Czeka; tego samego dnia miał miejsce zamach na Lenina w Moskwie przez Fanię Kapłan;



24.08. (5.09.) – szef policji Pietrowski ogłosił wprowadzenie czerwonego terroru

KOMUNIZM WOJENNY


rozstrój aparatu gospodarczego, upadek produkcji przemysłowej, nędza, głód  kraj objęła fala strajków (również robotniczych) 



Lenin na te problemy zareagował nową linią polityczną:

WOJNA DOMOWA
- 15.01. (28.01.) 1918 – dekretem rządu utworzono Armię Czerwoną (rekruci mieli być obywatelami rosyjskimi, powyżej 18 lat, mieli być
wcielani na 3 miesiące), armia ta jednak nie była w stanie wykonać żadnego zadania, ponieważ brakowało w niej dyscypliny; Trocki
rozumiał, że potrzebuje ona kadry oficerskiej; aby skłonić oficerów carskich do zgłaszania się na ochotnika uwięził ich rodziny jako
zakładników; miała to być Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona, armia nowego typu, klasowa, o charakterze milicyjnym, wzmocniona
bolszewickimi aktywistami, a także ochotniczo czerwonogwardzistami;
- 29.05. – wprowadzono służbę wojskową obowiązkową dla wszystkich, z wyjątkiem tych, którzy mieli niewłaściwą postawę moralną

- 19.01.1918 (6.01.) – patriarcha rosyjskiej Cerkwi prawosławnej Tichon potępił reżim bolszewicki



głównymi przyczynami konfliktu było: wcielanie oficerów siłą do Armii Czerwonej, ingerencja mocarstw Ententy na terenie Rosji,

powołanie komitetów biedoty, których celem była konfiskata zboża

- utworzenie doborowej Armii Ochotniczej (grudzień 1917) pod wodza generała Korniłowa; w kwietniu 1918 w starciu pod
Jekaterynodarem zginął Korniłow, a jego miejsce zajął generał Denikin;



bunt Korpusu Czechosłowackiego – maj 1918 – dowodzony przez generała Radolę Gajdę; korpus formalnie miał być rozbrojony na

żądanie Niemców po traktacie brzeskim; starał się dotrzeć do Władywostoku, skąd miał trafić do Francji;



powołano (w Samarze) Komitet Członków Konstytuanty (Komucz); jego przedstawiciele zwołali w Ufie Naradę Państwową, która

Denikin – Głównodowodzący Siłami Zbrojnymi Południa Rosji



Trocki gorączkowo zwiększał zaciąg do wojska; Trocki podzielił armię znajdującą się na froncie wschodnim na Grupę Północ (Szorin) i

Grupę Południe (Frunz i Kujbyszew); naczelne dowództwo powierzono Kamieniewowi i Gusiewowi – marzec 1919

FRONT WEWNĘTRZNY WOJNY DOMOWEJ
- 1918 – potężna fala lokalnych buntów zbożowych – przeciwko systemowi rekwizycyjnemu, wystąpienia te bezwzględnie tłumiono;

30.08.1918 – Leonid Kannegiser zabił szefa Piotrogrodzkiej WCzeKa Moisieja Urickiego; tego samego dnia dokonano zamachu na

Lenina (oskarżono Fanię Kapłan);


5.09. – WCIK proklamował czerwony terror, który miał być zemstą za akty kontrrewolucyjne (uprawomocniono branie zakładników);

ogłoszono też dekret sankcjonujący obozy koncentracyjne;



wojna chłopska – 1920 – gubernia tambowska – dawny eserowiec Aleksandr Antonow zebrał armię pod hasłem walki z czerwonymi –

w 1921 zostali oni rozbici przez wojska Tuchaczewskiego;



strajki w Piotrogrodzie – 1921 – robotnicy zawiązali Tymczasowy Komitet Rewolucyjny pod hasłem ‘rady bez bolszewików’, na czele

Stiepan Pietriczenko; Tuchaczewski wziął Piotrogród szturmem 18.03.

- 3.03.1918. w Brześciu nad Bugiem, podpisał go Grigorij Sokolnikow


Rosja musiała wyrazić zgodę na secesję Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Azerbejdżanu, Armenii, Gruzji, Królestwa Polskiego; wyrzekła



Rosja wypadła z grona państw sprzymierzonych, w związku z czym jej przedstawicieli zabrakło na konferencji wersalskiej;



konsekwencją układu z państwami centralnymi była interwencja w Rosji mocarstw Ententy; wojska Ententy obawiały się umocnienia

interwencja została wyolbrzymiona przez bolszewików;

NOWA EKONOMICZNA POLITYKA



marzec 1921 – X Zjazd RKP(b) – proklamowanie Nowej Polityki Ekonomicznej – wprowadzała w miejsce fikcji komunizmu system



smyczka – sojusz robotniczo-chłopski, proklamowany przez Lenina dla poparcia ideologicznego NEPu



NEP wymagał odbudowy stosunków pieniężnych i stabilizacji sytuacji finansowej:



efekty stały się widoczne – rozpoczął się powrót ludzi do miast, co zwiększyło poziom bezrobocia, ale też umożliwiło szybszą

odbudowę przemysłu (1926 – poziom produkcji osiągnął stan przedwojenny)

ponownie powstały nierówności majątkowe i społeczne

REFORMA TAJNEJ POLICJI
- 1922 – WczeKa przekształcono w GPU (Państwowy Zarząd Polityczny)
- 1923 – GPU przekształcono w OGPU (Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny)

NOWOMOWA
- demokratyzacja i plebeizacja języka, która wkrótce doprowadziła do jego wulgaryzacji i zubożenia
- elementarnym pojęciom nadawane nowe przeciwstawne znaczenie

- 1922 – Gławlit – Główny Zarząd ds. Literatury, który był w rzeczywistości urzędem cenzury
- 1924 – publikacja indeksu ksiąg zakazanych, którego współautorką była Krupska

POWSTANIE ZSRR
- Ukraina – po bolszewickim przewrocie proklamowała ona niepodległość, ale wkrótce bolszewicy zorganizowali w Charkowie
konkurencyjny rząd Mykoły Skrypnika



30.12.1922 – proklamowano ZSRR na I Zjeździe Rad:

NOWA EKONOMICZNA POLITYKA



marzec 1921 – X Zjazd RKP(b) – proklamowanie Nowej Polityki Ekonomicznej – wprowadzała w miejsce fikcji komunizmu system



smyczka – sojusz robotniczo-chłopski, proklamowany przez Lenina dla poparcia ideologicznego NEPu



NEP wymagał odbudowy stosunków pieniężnych i stabilizacji sytuacji finansowej:



efekty stały się widoczne – rozpoczął się powrót ludzi do miast, co zwiększyło poziom bezrobocia, ale też umożliwiło szybszą

odbudowę przemysłu (1926 – poziom produkcji osiągnął stan przedwojenny)

ponownie powstały nierówności majątkowe i społeczne

REFORMA TAJNEJ POLICJI
- 1922 – WczeKa przekształcono w GPU (Państwowy Zarząd Polityczny)
- 1923 – GPU przekształcono w OGPU (Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny)

NOWOMOWA
- demokratyzacja i plebeizacja języka, która wkrótce doprowadziła do jego wulgaryzacji i zubożenia
- elementarnym pojęciom nadawane nowe przeciwstawne znaczenie

- 1922 – Gławlit – Główny Zarząd ds. Literatury, który był w rzeczywistości urzędem cenzury
- 1924 – publikacja indeksu ksiąg zakazanych, którego współautorką była Krupska

POWSTANIE ZSRR
- Ukraina – po bolszewickim przewrocie proklamowała ona niepodległość, ale wkrótce bolszewicy zorganizowali w Charkowie
konkurencyjny rząd Mykoły Skrypnika



30.12.1922 – proklamowano ZSRR na I Zjeździe Rad:



Centralny rząd w Moskwie otrzymał decydujący głos w sprawach obronności, budżetu państwa, bezpieczeństwa narodowego, kontroli

granic, handlu z zagranicą, reprezentowania państwa na arenie międzynarodowej i transportu


republiki zachowały kontrolę w sprawach polityki wewnętrznej, ochrony zdrowia, sądownictwa i edukacji



najwyższym organem ZSRR stał się Wszechzwiązkowy Zjazd Rad, a w okresie między zjazdami państwem kierował Centralny Komitet

Wykonawczy (jego sesje miały się odbywać 3 razy w roku, a między sesjami najwyższa władza wykonawcza spoczywała w rękach
Prezydium, które składało się z 21 osób), który składał się z Rady Związku i Rady Narodowości



ZSRR uprawomocnił się konstytucją z 31.01.1924 zatwierdzoną przez II Wszechzwiązkowy Zjazd Rad

- Republika Chorezmijska, Bucharska, Dalekowschodnia dokonały samolikwidacji i dobrowolnie włączyły się w RFSRR (1920)
- Republika Ludowa Tannu-Tuwa (pogranicze mongolskie) została inkorporowana jako autonomiczna dopiero w 1944
- Uzbecka SRR i Turkmeńska SRR – 1925
- Tadżycka SRR – 1929
- Kazachska SRR i Kirgiska SRR – 1936
- 1936 – rozwiązanie Zakaukaskiej FSRR i utworzenie: Azerbejdżańskiej SRR, Armeńskiej SRR i Gruzińskiej SRR



w ramach Federacji Rosyjskiej utworzono kilka autonomicznych republik i okręgów:

- Baszkirską Republikę Autonomiczną – marzec 1919
- Republikę Autonomiczną Kirgisko-Kazachską 1920
- Republikę Autonomiczną Dagestańską 1920
- Górnoałtajsk Obwód Autonomiczny 1920
- Tatarską Republikę Autonomiczną 1920



do wybuchu II WŚ utworzono 11 republik związkowych

NKID – LUDOWY KOMISARIAT SPRAW ZAGRANICZNYCH
- zabiegało o uznanie międzynarodowego poparcia

Profintern – Komunistyczna Międzynarodówka Związków Zawodowych



Niemcy

- 1922 – układ w Rapallo podpisany przez komisarza spraw zagranicznych Gieorgija Cziczerina
- formalnie było to wyrzeczenie się powojennych reparacji, a w rzeczywistości był to sojusz polityczny wojskowy
- Niemcy szkolili oficerów sowieckich i dostarczali RKKA najnowszą technologię wojskową, a w zamian mogli testować swoją broń w błębi
Rosji
- Rapallo był skierowany głównie przeciwko Polsce



Chiny

- 1924 – Chiny uznały prawa ZSRR do Wschodniochińskiej Kolei Żelaznej i jej protektorat nad Mongolią Zewnętrzną
- Chiny w zamian otrzymały pomoc wojskową dla rządzącego krajem Kuomintangu
- przywódca Czang Kaj-szek zorientował się, że chińscy komuniści chcą przejąć władzę i spacyfikował w 1927 Szanghaj
- 1929 – konfrontacja zbrojna wokół Wschodniochińskiej Kolei Żelaznej – wojska sowieckie (Blucher) odparły oddziały Kuomintangu, które
chciały zawładnąć KWŻD
- 1935 – ZSRR zrzekł się KWŻD, ale na rzecz Japonii (po tym jak opanowała Mandżurię)



list Zinowiewa – 1924 – w Wielkiej Brytanii wydrukowano w prasie list od Zinowiewa (podobno sfabrykowany), gdzie ujawniono

instrukcję dla jego agentów, wzywającą do wzmożenia działalności antypaństwowej

EMIGRACJA
- dla ZSRR emigracja stanowiła niebezpieczeństwo ideologiczne, ponieważ posiadała jeszcze ,iberalą politykę paszportową i prowadziła
szeroką wymianę z Zachodem
- 1927 – zabójstwo posła sowieckiego Piotra Wojkowa w Warszawie
- operacja o kryptonimie Trust – przeciwko Rosyjskiemu Powszechnemu Związkowi Wojskowemu (ROWS), ROWS został utworzony
przez Wrangla; operację Trust prowadzili: Dzierżyński i Artur Artuzow (szef kontrwywiadu OGPU); celem była dyskredytacja białej
emigracji i stworzenie sieci agentów wśród współpracującymi z nią tajnymi służbami państw zachodnich;

ŚMIERĆ LENINA
- List do Zjazdu – testament Lenina – dyskredytował wszystkich potencjalnych następców i stawiał postulat kolektywnego kierownictwa
- 21.01.1924 – zmarł Lenin

- maj 1924 – pierwszy poleninowski Zjazd RKP(b), XIII – odrzucono na nim postulat odwołania Stalina z funkcji sekretarza generalnego;
postanowiono o utajnieniu listu Lenina;


Stalin zaatakował teorię o permanentnej rewolucji i przyjął teorię o budowie socjalizmu w jednym kraju

- styczeń 1925 – Trockiego na stanowisku komisarza ds. wojskowych i morskich zastąpił Frunze;
- październik 1925 – Frunzego na stanowisku komisarza ds. wojskowych i morskich zastąpił Klimient Woroszyłow



grudzień 1925 – XIV Zjazd Partii – zmiana nazwy partii na Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia bolszewików (WKP(b));

- Zinowiew i Kamieniew zostali uznani za lewicową opozycję; łącząc się z Trockim stworzyli zjednoczoną opozycję



czerwiec 1926 – umiera Feliks Dzierżyński; zastępuje go Wiaczesław Mielżyński, potem Gienrich Jagoda



ZSRR w Lidze Narodów – od 18 września 1934 do 14 grudnia 1939

PAŃSTWO TOTALITARNE



1930 – zmiany w Biurze Politycznym: Stalin, Kalinin, Mołotow, Woroszyłow, Rudzutak, Kujbyszew, Kaganowicz, Kirow, Kosior,

Ordżonikidze, Andriejew;

- w związku z postępującą biurokratyzacją partii zyskały na znaczeniu organy robocze: Sekretariat KC i Biuro Organizacyjne
- styczeń 1934 – XVII Zjazd WKP(b) – tak zwany zjazd zwycięzców
- 50. urodziny Stalina były początkiem jego deifikacji



budowa państwa totalitarnego:

- 1932 – ustawa o ochronie mienia przedsiębiorstw państwowych, kołchozów i spółdzielni oraz o ochronie wspólnej socjalistycznej
własności – wprowadzała za te przestępstwa karę śmierci lub w nadzwyczajnych przypadkach 10 lat łagru
- 1934 – zdefiniowano pojęcie zdrady ojczyzny i określono za nią karę śmierci
- 1934 – wprowadzono zasadę odpowiedzialności zbiorowej – rodzina zdrajcy ojczyzny za niepowiadomienie organów podlegała zesłaniu
do obozu na okres 2-5 lat
- lipiec 1934 – włączono OGPU, jako Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego, w skład Ludowego Komisariatu Spraw
Wewnętrznych (NKWD); do tego w ramach Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego powołano Kolegium Specjalne (Osobje
Sowieszczanie, OSO), które miało prawo do wydawania wyroków zsyłki i zesłania do łagrów
- 1935 – rozciągnięto karę śmierci na dzieci od lat 12

- 1930 – przy OGPU utworzono Główny Zarząd Obozów – Gułag - Главное управление исправительно-трудовых лагерей и колоний –
Główny Zarząd Poprawczych Obozów Pracy

- 1935 – wprowadzono w siłach zbrojnych stałe rangi wojskowe; wśród pierwszych marszałków ZSRR znaleźli się: Tuchaczewski,
Woroszyłow, Jegorow, Bluchera, Budionny



1936 – VIII Nadzwyczajny Zjazd Rad uchwalił konstytucję (nazywana stalinowską):

- głową państwa została dwuizbowa Rada Najwyższa (Wierchownyj Sowiet), która składała się z Rady Związku i Rady Narodowości
- organem wykonawczym było Prezydium na czele z Kalininem

KOLEKTYWIZACJA I INDUSTRIALIZACJA



1929 – Stalin ogłosił rok wielkiego przełomu – przejście od zacofanego gospodarstwa indywidualnego do wielkiego rolnictwa

kolektywnego; realizowano to przejście w dwóch etapach:
- pierwszy polegał na rozkułaczaniu – wywłaszczanie najbogatszych chłopów i wywożono ich do łagrów lub na zsyłkę
- drugi polegał na tworzeniu spółdzielczych kołchozów (kollektiwnoje choziajstwo) i państwowych sowchozów (sowietskoje choziajstwo)
opartych na zagrabionej ziemi i inwentarzu kułaków

- komsomoł – patronem organizacji został Pawlik Morozow, upośledzony czternastolatek, który w 1932 wydał swojego ojca jako
sabotażystę ukrywającego zboże, po czym w akcie zemsty został zamordowany przez kułaków (zbrodni w celu prowokacji dokonali
funkcjonariusze OGPU)

- już w marcu 1930 – w spółdzielniach było 58% chłopów; tempo i naciski spowodowały głosy niezadowolenia i Stalin w artykule ‘Zawrót
głowy od sukcesów’ potępił to wypaczenie
- mimo to w 1934 zakończono kolektywizację, w tym momencie uspółdzielczono ¾ gospodarstw, a do 1939 praktycznie wszystkie



I pięciolatka – 1927-1932



II pięciolatka – 1932-1937

- 1935 – górnik z Donbasu Aleksie Stachanow wyrobił na swej szychcie 1400% normy (102 tony węgla zamiast 7)
- 1935-1940 – wprowadzono ciągłość produkcji, czyli system niepierierywki (4 dni pracujące, piąty wolny)
- subotniki – darmowa praca w wolnym czasie

- wprowadzono paszporty do miast
- 1939 – kodeks pracy – surowe konsekwencje za wszelkiego rodzaju absencje, spóźnienia, karane zsyłką do łagrów
- 1929 – wprowadzono kartki na żywność, a potem na towary konsumpcyjne i przemysłowe; reglamentacje trwała 6 lat
- zniesiono partmaks – zasada wedle, której funkcjonariusz partyjny mógł zarabiać nie więcej, niż wynosiła płaca wykwalifikowanego
robotnika

- urzędowo zniesiono niedzielę jako dzień świąteczny

- od 1930 – komisarzem oświaty RFSRR został Andriej Bubnow: wprowadzono bezpłatne, powszechne nauczanie na poziomie
elementarnym, wdrożono surowe kary za krnąbrność uczniów, przywrócono środkami prawnymi poszanowanie rodziny (surowe kary za
aborcję)



zastraszające procesy:

- 1928 – proces szachtyński – z oskarżonych 53 inżynierów na śmierć skazano 11
- 1930 – proces Prompartii (partii przemysłowej)

PAŃSTWO TERRORU

- 1.12.1934 – w Leningradzie w Pałacu Smolnym ginie Kirow; za winnego uznano szeregowego działacza komsomolskiego Leonida
Nikołajewa – stało się to pretekstem do masowych represji, określanych potocznie mianem wielkiej czystki

- 1935 – spisek kremlowski – o przygotowanie zamachu na Stalina oskarżano grupę pracowników administracji Kremla



Stalin przygotował się do czystki:

- nakazał rozpatrywać sprawy terrorystów w trybie natychmiastowym – bez prawa apelacji od nieuchronnej kary śmierci
- stanowisko generalnego prokuratora objął Andriej Wyszynski – stał się twórca teorii prawnej według, której przyznanie się oskarżonego
do winy miało Stanowic pełnowartościowy dowód jego winy



1937-1939 – wielka czystka

- proces szesnastu – sierpień 1936 – oskarżeni Zinowiew i Kamieniew
- proces siedemnastu – luty 1937 – oskarżeni Radek, Sokolnikow
- proces dwudziestu jeden – marzec 1938 – oskarżeni Bucharin, Rykow, Jagoda, Kriestinski



luty 1937 – plenum KC – rekordowo trwało 11 dni

WIELKA CZYSTKA



represjami kierowali:

- Stalin
- Wiaczesław Mołotow
- Kliment Woroszyłow
- Łazar Kaganowicz



wykonywali:

- Nikołaj Jeżow
- Michaił Frinowskiego
- Matwiej Szkirjatow
- Lew Machlis
- Gieorgij Malenkow



trójki – działały w terenie – I sekretarz terenowego komitetu partyjnego + prokurator+ szef miejscowej agendy NKWD

- środki przymusu fizycznego – dyrektywa Biura Politycznego – 1937



na początku 1938 Stalin rozpoczął odkręcanie wielkiej czystki:

- styczeń 1938 – plenum KC podjęło uchwałę O błędach organizacji partyjnych przy wykluczaniu komunistów z partii, o formalno
biurokratycznym podejściu do apelacji usuniętych z WKP(b) i środkach zaradzenia tym brakom
- lipiec 1938 – Ławrientij Beria został pierwszym zastępcą Jeżowa
- grudzień 1938 – Jeżow odwołany z NKWD
- kwiecień 1939 – Jeżow aresztowany
- luty 1940 – Jeżow skazany na śmierć pod zarzutem prowadzenia nieuzasadnionych represji


zmiana na czele resortu zamyka symbolicznie okres czystki



Biuro Polityczne

- ofiarami byli Stanisław Kosior, Włas Czubar, Rudzutak, Robert Eiche, Pawieł Postyszew i Nikołaj Jeżow



najwyższe władze WKP(b)

- 10 ofiar na 27 członków, a 3 popełniło samobójstwo



Komitet Centralny

- ze 139 członków stracono 99, a 5 represjonowano w późniejszym okresie



Centralna Komisja Rewizyjna

- zginęło 18 z 22 członków



delegaci XVII Zjazdu

- z 1966 zginęło 1108



Komsomoł

- ze 128 członków jego KC zginęło 96



Rada Komisarzy Ludowych

- z 22 członków zginęło 17



siły zbrojne

- z 5 marszałków zamordowano 3: Tuchaczewskiego, Bluchera, Jegorowa
- z 1600 oficerów w rangach generalskich stracono 1400
- łącznie korpus oficerski utracił 40 tysięcy ludzi

W SOJUSZU Z HITLEREM

(wrześniowy kryzys czechosłowacki – 1938)



Stalin chciał sprowokować Hitlera, aby ten zdecydował się na sojusz

- czerwiec 1939 – Stalin rozpoczął w Moskwie rozmowy z delegacjami Wielkiej Brytanii i Francji na temat możliwości ustanowienia
antyniemieckiego sojuszu; warunki jakie postawił były nie do przyjęcia i rozmowy przerwano 14 sierpnia
- tymczasem Hitler, który chciał zabezpieczyć sobie tyły w przewidzianej już wojnie z Polską i Francję wyraził zgodę na podjęcie
negocjacji ze stroną sowiecką

- 23/24.08.1939 – pakt o nieagresji + ściśle tajny protokół dodatkowy (Niemcy mieli kontrolować Litwę, Związek Radziecki miał
kontrolować Finlandię, Estonię, Łotwę i Besarabię)



17.09.1939 – agresja na Polskę pod pretekstem, iż nastąpiło bankructwo państwa polskiego, a rząd polski uległ rozkładowi i nie

przejawia oznak życia, co rzekomo spowodowało wygaśnięcie wzajemnych układów, w tym paktu o nieagresji



28.09.1939 – układ o przyjaźni i granicach – w tajnym protokole ZSRR przystało na przesunięcie linii granicznej z Wisły na San,

rezygnując tym samym z części województwa warszawskiego i Lubelszczyzny, w zamian Niemcy wycofali się z opieki politycznej nad
Litwą; nastąpiła też wymiana niemieckich technologii na sowieckie surowce;

FINLANDIA
- Stalin zażądał od Finów przekazania dzierżawy półwyspu Hanko oraz Petsamo na Półwyspie Rybackim w zamian za bezludne regiony
w Karelii; Finowie odmówili, a Stalin rozpoczął działania zbrojne od prowokacji – sowiecka artyleria ostrzelała w rejonie Manili pozycje
własnych wojsk, co przedstawiono jako akt agresywny; pierwszego dnia wojny powołano marionetkowy rząd Fińskiej Republiki
Demokratycznej, na czele z Otto Kuusinenem;
- Finowie dowodzeni przez Marszałka Mannerheima
- radziecka ofensywa Kiriłła Mierieckowa zatrzymała się na linii Mannerheima
- w końcu radzieckiemu Siemionowi Timoszence udało się przełamać pierwszy pas umocnień fińskich



12.03.1940 – traktat pokojowy; z części nabytków oraz Karelskiej ASRR utworzono nową republikę związkową Karelo-Fińską

- wojna kosztowała Rosjan 200 tysięcy ludzi, 650 czołgów i około 2500 samolotów (straty Finów były 7 razy mniejsze)

ŁOTWA
- pod koniec 1939 nastąpiło tam utworzenie sowieckich baz wojskowych, a od czerwca 1940 okupacja radziecka
- 5.08.1940 nastąpiło formalne włączenie do ZSRR (Łotewska SRR), które trwało do 1990

LITWA
- na początku II wojny światowej Rosja oddała Litwie Wilno i część Wileńszczyzny;
- 15.06.1940 – armia sowiecka rozpoczęła okupację Litwy
- 31.07.1940 – włączono Litwę w skład ZSRR

ESTONIA
- 28.09.1939 – Estonia godzi się na stacjonowanie Armii Czerwonej na swym terytorium
- 17.06.1940 – Rosjanie wkraczają do Estonii, następuje zmiana rządu na żądanie Żdanowa, a nowym premierem zostaje Johannes
Vares-Barbarus
- 6.08.1940 – Estonia zostaje włączona w skład ZSRR

BIAŁORUŚ
- Prezydium Rady Najwyższej ZSRR włączyło Zachodnią Białoruś do BSRR 2.11.1939
- istniała do 8.12.1991

UKRAINA
- Prezydium Rady Najwyższej ZSRR włączyło Zachodnią Ukrainę do USRR 1.11.1939
- istniała do 16.12.1991

MOŁDAWIA
- 2.08.1940 weszła w skład ZSRR jako Mołdawska SRR
- istniała do 23.05.1991
- obejmowała Besarabię i Bukowinę Północną

WIELKA WOJNA OJCZYŹNIANA

BLITZKRIEG

- Barbarossa – niemiecka wojna przeciwko ZSRR; zadanie opanowania Leningradu, Moskwy, Kijowa, a następnie wyjścia na linię
Archangielsk-Astrachań oraz jednoczesnego zniszczenia potencjału Armii Czerwonej; kampania miała trwać 6 tygodni



22.06.1941 – bez wypowiedzenia wojny wojska niemieckie i rumuńskie przekroczyły granice ZSRR

- później również przekroczyły tę granicę wojska fińskie, węgierskie, słowackie i włoski korpus ekspedycyjny, Legion Chorwacki,
ochotnicza hiszpańska błękitna dywizja



strona Osi:

- armia fińska marszałka Mannerheima nacierała od północy
- feldmarszałek Wilhelm von Leeb – armia Północ (Nord) (kierowała się na Leningrad)
- feldmarszałek Fedor von Bock – armia Środek (Mitte) (kierowała się na Mińsk)
- feldmarszałek Gerd von Rundstedt – armia Południe (Sud)



strona radziecka:

- front Północno-Zachodni – generał lejtnant Markian Popow
- front Zachodni – generał armii Dmitrij Pawłow (potem Timoszenko)
- front Południowo-Zachodni – generał pułkownik Michaił Kirponos
- front Południowy – generał armii Iwan Tiuleniew



inwazja niemiecka rozpoczęła się 22.06. o godzinie 3:15 atakiem na rozwinięte wzdłuż granicy wojska sowieckie

- oficjalne wypowiedzenie wojny przedstawił Mokotowowi o 4:15 ambasador niemiecki Friedrich Werner von der Schulenburg



Kwatera Główna Naczelnego Dowództwa

- utworzono 23.06.
- pod przewodnictwem Timoszenko
- członkami: Stalin, Mołotow, Budionny, Woroszyłów, Żukow, Kuzniecow; potem też Szaposznikow, Wasilewski, Antonow, Bułganin
- w lipcu przewodnictwo objął Stalin (od sierpnia Naczelny Dowódca)



Państwowy Komitet Obrony

- 30.06.1941
- Stalin jako przewodniczący
- Mołotow jako wiceprzewodniczący
- jako członkowie Beria, Malenkow, Woroszyłow
- potem + Mokojan, Wozniesienski, Kaganowicz, Bułganin



bitwa pod Mińskiem

- pierwsza wielka bitwa (przegrana ZSRR)
- 22.06.1941
- 9.07.1941 – rosyjskie jednostki się poddały (Front Zachodni)



bitwa pod Smoleńskiem

- Linia Stalina (nieoficjalna nazwa pasa umocnień wzdłuż zachodniej granicy z Finlandią, Estonią, Łotwą, Polską i Rumunią, od Bałtyku aż
po Morze Czarne)
- 10.07.1941-10.09.1941
- przegrana ZSRR (dowodził Timoszenko)



3.07.1941 – Stalin przemówił przez radio



16.08.1941 – rozkaz Stawki nr 270 – piętnowano w nim wypadki oddawania się do niewoli (po prostu brania do niewoli traktowanego

jako dezercję) i nadali dowódcom dywizji prawo rozstrzeliwani tchórzy na miejscu, a rodziny żołnierzy wziętych do niemieckiej niewoli
miały być aresztowane



24.06.1941 – rozpoczęła się ewakuacja fabryk przez Grupa ds. Ewakuacji Przemysłu pod kierownictwem Szwernika, Kosygina i

Pierwuchina



bitwa pod Leningradem

- 9.09.1941-27.01.1944
- zadanie zdobycia miasta otrzymała grupa Armii Północ
- po stronie radzieckiej dowodził Żukow



bitwa pod Kijowem

- padł 19.09.1941
- Stalin zabronił Armii Czerwonej wycofać się z miasta, w związku z czym zginął Dowódca Frontu Południowo-Zachodniego, a straty
wśród żołnierzy były nadzwyczaj wysokie



zajęta została też Odessa, największy port Ukrainy (5.08.-16.10.1941)

OBRONA MOSKWY – OPERACJA TAJFUN

- operacja tajfun – dowodził nią Fedor von Bock
- rozpoczęta 30.09.1941

- najpierw oddziały niemieckie rozgromiły radziecki Front Zachodni (Iwan Koniew) i Front Rezerwowy (Budionny)
- na wieść o tym rozpoczęto ewakuację urzędów centralnych do Kujbyszewa
- 15 i 16.10.1941 Moskwę opanowała panika i anarchia

- pogoda utrudniała szybkie przemieszczanie się niemieckich oddziałów, w związku z czym Rosjanie mieli szansę na uporządkowanie
swojej sytuacji
- 6.11.1941 Stalin zdecydował się na kolejne wystąpienie radiowe
- 7.11. – odbyła się parada wojskowa na cześć rocznicy rewolucji
- wyróżniającym się jednostkom nadawano miano gwardyjskich, lepsze wyposażenie i ekwipunek
- wprowadzono zasadę jednoosobowego dowodzenia (zlikwidowano instytucję komisarzy wojskowych)
- żołnierzom ma froncie przyznano dzienne formy spirytusu
- Żukow otrzymał rozkaz obrony stolicy



w połowie listopada Niemcy wznowili ofensywę

- mieli oni zamknąć Moskwę w pierścieniu składającym się z jednostek:

- 3 Grupa Pancerna generała pułkownika Hermanna Hatha
- armia Guderian
-4 Grupa Pancerna generała pułkownika Ericha Hoepnera

- Niemców zaskoczyły mrozy, na które nie byli przygotowani i twardy opór wojsk radzieckich



5.12.1941 – wojska radzieckie przeszły do kontrofensywy i wyrzuciły przeciwnika o 150-200 kilometrów

BITWA O STALINGRAD



rozkaz nr 227 – 28.07.1942 – wzywał do walki do ostatniego naboju i ani kroku wstecz; wycofujący się mieli być uznawani za zdrajców

i w najlepszym razie wcielani do sztrafbatalionów (batalionów karnych); na bezpośrednim zapleczu frontów miały być tworzone oddziały
zaporowe, które miały najsurowszymi środkami likwidować wszelkie przejawy paniki;



była to bitwa na wyniszczenie



17.07.1942 – 2.02.1943



operacja Mars

- dwie równoległe operacje: główne uderzenie (Żukow) i uderzenie pomocnicze (Wasilewski)
- była to ofensywa wojsk radzieckich na broniony przez Niemców (9 Armia Modela) występ rżewski
- zakończyła się klęską oddziałów radzieckich
- 25.11.1942 – 23.12.1942



operacja Uran

- rozpoczęta 19.11.1942
- natarcie frontów Południowo-Zachodniego (generała lejtnanta Nikołaja Watutina) i frontu Stalingradzkiego (generała pułkownika Andrieja
Jerjomienki) na 6 Armię Friedricha von Paulusa (Armia A)



BITWA NA ŁUKU KURSKIM

- łuk kurski – sięgające do 300 kilometrów na zachód wybrzuszenie frontu
- plan Cytadela powstał z inicjatywy Mansteina i zakładał natarcie całą siłą na łuk kurski
- po stronie niemieckiej: Grupa Armii Środek (Gunther von Kluge) i Grupa Armii Południe (Manstein)

- po stronie radzieckiej: front Woroneski (Nikołaj Watutin) i Doński (Rokossowski), a rezerwę stanowił Front Stepowy (Koniew)

- Niemcy rozpoczęli atak 5.07.1943
- bitwa pancerna pod Prochorowką – 12.07. – II Korpus Pancerny SS zniszczył 5 Armię Pancerną Gwardii Rotmistrzowa (trzon armii
Koniewa)
- Hitler z powodu alianckiej inwazji na Sycylię 10.07. kazał przerwać ofensywę pod Kuskiem i zawrócić wojska na pozycje wyjściowe
- 12.07. – wojska sowieckie przystąpiły do kontrnatarcia i do końca sierpnia odbiły Białogród, Orzeł (5.08.) i Charków (23.08.)

- wrzesień 1943 – 1 Front Ukraiński (Watutin) sforsował Dniepr i wyzwolił Kijów (6.11.)

OKUPACJA I PARTYZANTKA
- wojska niemieckie na zajętych terenach były witane jako wyzwolicielskie; jednak Hitler zamierzał stworzyć na tych terenach Lebensraum
dla narodu niemieckiego
- za nacierającymi wojskami podążały policyjne grupy operacyjne (Einsatzgruppen), które dokonywały masowych egzekucji ludności
żydowskiej

- okupowane terytoria (około 2 mln km kw) podzielono na linii Słonim-Baranowicze-Kleck na Ostland (Heinrich Lohse) i Ukraina (Erich
Koch)



upadek władzy sowieckiej oznaczał za to przywrócenie swobody kultu religijnego – otwierano cerkwie, powracali popi; wymusiło to

reakcję Stalina, który w zamian za poparcie wyraził zgodę na obsadzenie stanowiska patriarchy (metropolita moskiewski Siergiej) i
utworzył Święty Synod



Rosyjska Armia Wyzwoleńcza (ROA – Russkaja Oswoboditielnja Armia) – na jej czele stał antystalinista generał Własow



możliwość utworzenia silnych politycznych ośrodków antysowieckich niepokoiła władze sowieckie; aby im przeciwdziałać stworzono

ruch partyzancki
- od maja 1942 kierował nią Centralny Sztab Partyzancki, na którego czele stał I sekretarz KC KP(b) Białorusi Pantielejmon
Ponomarienko
- podziemne struktury na obszarach okupowanych tworzyli zrzutkowie z Wielkiej Ziemi (terenów nieokupowanych)

WIELKA TRÓJKA


Teheran – 28.11-1.12.1943

- Józef Stalin, Franklin Delano Roosevelt, Winston Churchill



Jałta – 4-11.02.1943 (zwana też krymską)

- Józef Stalin, Franklin Delano Roosevelt, Winston Churchill



Poczdam – 17.07-2.08.1945

- Józef Stalin, Harry Truman (USA), Winston Churchill (potem Clement Attlee)

SPRAWA POLSKA


układ Majski-Sikorski – 30.07.1941

- zawarty przez ambasadora w Londynie Iwana Majskiego z premierem Władysławem Sikorskim
- zakładał amnestię wobec Polaków więzionych na terytorium ZSRR i formowanie Armii Polskiej



26.05.1942 – ZSRR i Wielka Brytania podpisały układ dotyczący wspólnych działań wojennych przeciw Niemcom i ich sojusznikom w

Europie oraz współpracy i pomocy wzajemnej po pomyślnym zakończeniu wojny


26.06.1942 – podobne porozumienie podpisały USA i ZSRR



12.12.1943 – z inicjatywy Eduarda Benesa ZSRR podpisało układ z Czechosłowacją dotyczący powojennej przyjaźni i współpracy

WYZWALANIE SPOD NIEMIECKIEJ OKUPACJI

BIAŁORUŚ – OPERACJA BAGRATION
- 23.06.1944 (4 fronty)
- kryptonim sowieckiej ofensywy Armii Czerwonej, która oczyściła Białoruską SRR z sił niemieckich doprowadzając do całkowitego
zniszczenia Grupy Armii "Środek"; operacja została nazwana na cześć gruzińskiego księcia i rosyjskiego generała Piotra Iwanowicza
Bagrationa, żyjącego na przełomie XVIII i XIX wieku, który poległ w bitwie pod Borodino;
- Mińsk odzyskano 3.07.1944

UKRAINA - wojska 1 Frontu Ukraińskiego weszły na tereny Ukrainy Zachodniej i zajęły Lwów (27.07.1944)

LITWA - Wilno zostało zdobyte przez Armię Czerwoną 13.07.1944

FINLANDIA
- marszałek Mannerheim zdecydował się zawrzeć pokój z aliantami; zdając sobie sprawę, że podbój Finlandii może być kosztowny ZSRR
przystało na rozejm (19.09.1944), na mocy którego otrzymało Petsamo



1.08.1944 – powstanie w Warszawie

RUMUNIA
- 2 Front Ukraiński – generał armii Malinowski
- 3 Front Ukraiński – generał armii Tołbuchin
- nowe władze rumuńskie przystąpiły do walki z Niemcami (24.08.1944)

BUŁGARIA - 10.09.1944 – ZSRR wypowiedziało Bułgarii wojnę w związku z czym przeszła ona na stronę sprzymierzonych (czyli ZSRR)

JUGOSŁAWIA - oddziały Tołbuchina razem z oddziałami Josipa Broz-Tito wyzwoliły Belgrad (20.10.1944)

WĘGRY - walki o Budapeszt trwały 3 miesiące od grudnia 1944 do lutego 1945

AUSTRIA - 13.04.1945 zajęto Wiedeń

CZECHY - Pragę zajęto 9.05.1945

OFENSYWA SOWIECKA NA KIERUNKU BERLIŃSKIM
- wyruszyła 12.01.1945
- 1 Front Białoruski Żukowa i 1 Front Ukraiński Koniewa
- 17.01.1945 zajęto Warszawę

- Berlin padł 2.05.1945
- Hitler popełnił samobójstwo 30.04.1945
- III Rzesza kapitulowała 8.05.1945 w Reims
- 9.05.1945 – powtórzono ceremonię kapitulacji w Berlinie w obecności marszałka Żukowa na polecenie Stalina

JAPONIA
- wojnę z Japonią rozpoczęto, aby zrealizować porozumienia jałtańskie
- kwiecień 1945 – ZSRR wypowiedziało Japonii pakt o nieagresji
- 9.08.1945 – rozpoczęły się działania wojskowe przeciwko Japonii
- 17.08.1945 – wojska japońskie poddały się, a ZSRR kontynuowało ofensywę do 2.09., czyli do dnia kapitulacji Japonii

IMPERIUM STALINA

ŁAD POCZDAMSKI
- 17.07.-02.08.1945
- zatwierdzono strefy okupacyjne Niemiec i Berlina; zarząd nimi miał przebiegać wedle zasady 4D (demilitaryzacja, denazyfikacja,
demokratyzacja i dekartelizacja)
- proces norymberski – listopad 1945 do październik 1946

- Komitet Wolne Niemcy – utworzony pod egidą niemieckich komunistów, wierzyli, że ZSRR pozwoli na odbudowę niepodległych
demokratycznych Niemiec; ich ideowy przywódca to generał Walter von Seydlitz-Kurzbach, w trakcie prac Komitetu zdradzał oznaki
niebezpiecznej samodzielności i został odsunięty od działań;

- 1949 – Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

- w krajach Europy Środkowowschodniej ZSRR władzę przejmowało modelowo; wyjątkiem od tego modelu była Czechosłowacja (zamach
stanu w 1948) i Jugosławia (komuniści wyzwalając kraj od razu przejęli pełnię władzy)

- co do Jugosławii to Związek Komunistów Jugosławii próbował uprawiać samodzielną politykę zagraniczną co spowodowało konflikt;
partia jugosłowiańska wycofała się z Kominformu (1947), czyli Komunistycznego Biura Informacyjnego, które było kontynuacją
Międzynarodówki Komunistycznej;

ZIMNA WOJNA
- sytuacja w powojennej Europie nie była stabilna
- we Francji i Włoszech działały dobrze zorganizowane partie komunistyczne
- w Sojuszniczej Radzie Kontroli (w kontrolowanych Niemczech) ZSRR przejmowało prowadzenie
- 1946 – wojna domowa w Grecji wszczęta przez miejscowych komunistów, wspieranych przez Jugosławię, ZSRR i państwa satelickie

- czerwiec 1947 – sekretarz stanu generał George Marshall przedstawił plan odbudowy Europy, który polegał na udzieleniu pragnącym
przystąpić do niego krajom dużych kredytów; Stalin obawiał się takiego uzależnienia i odrzucił propozycją, a także zabronił przyjęcia planu
krajom demokracji ludowej

- 1946 – przemówienie Churchilla w Fulton, który ostrzegał, że Europę podzieliła żelazna kurtyna
- 1947 – przemówienie Trumana w orędziu do kongresu, który stwierdził, że jego administracja wesprze wolne narody, które stawiają opór
próbom ich ujarzmienia  w Moskwie to wystąpienie uznano jako wypowiedzenie zimnej wojny

- 1949 – Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) – miała służyć wzmocnieniu sił wewnętrznych Zachodu, zgodnie z doktryną
powstrzymania komunizmu sformułowaną przez wieloletniego ambasadora w Moskwie (George Kenzan), organizacja miała się opierać
na integracji wojskowej

- czerwiec 1948 – pierwszy otwarty konflikt między USA i ZSRR; mocarstwa zachodnie przeprowadziły unifikację walutową swoich stref
okupacyjnych w Niemczech co zaniepokoiło Stalina, kazał więc zablokować dostęp do Berlina Zachodniego; dopiero w maju 1949 strona
radziecka zrezygnowała z blokady
- 7.09.1949 – powstanie Republiki Federalnej Niemiec – jej powstanie proklamowało USA, Wielka Brytania i Francja
- 7.10.1949 – powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej
- mocarstwa alianckie odmawiały uznania Berlina za stolicę NRD

- 1949 – powstała Chińska Republika Ludowa na czele z Mao Tse-Tungiem, państwo miało dość silną pozycję, ale na razie wzajemne
stosunki układały się harmonijnie, głównie dlatego iż Chińczycy byli uzależnieni od materialnej i technologicznej pomocy sowieckiej

- czerwiec 1950 – w Korei, podzielonej na dwie części po klęsce Japonii, wybuchła wojna domowa
- rozpoczął ją za wiedzą Stalina komunistyczny dyktator Kim Ir Sen
- Korea Północna najechała Koreę Południową; po stronie Korei Południowej stanęły USA, a po stronie Korei Północnej ZSRR i Chiny
- oddziałami amerykańskimi dowodził generał Douglas MacArthur, oddziałami chińskimi Peng Te-huaj
- z powodu wyczerpania front ustabilizował się w połowie 1951 na 38 równoleżniku

- Stalin w tym czasie dążył do rozpętania III wojny światowej w celu opanowania całej Europy: przygotowania do nowej czystki,
militaryzacja gospodarki, rozbudowa marynarki wojennej i wojska rakietowego (pierwsza sowiecka rakieta balistyczna, replika niemieckiej
V2 w 1948)
- budowa broni jądrowej: uwagę Stalina zwrócił fizyk Igor Kurczatow; przejęto niemiecki potencjał atomowy wraz z niektórymi naukowcami
głównie dzięki działaniom wywiadu; bombę wodorową ZSRR posiadło w 1953;



działalność szpiegowska

- prowadzona przez wywiad podległy NKWD i wywiad wojskowy GRU (od 1942)
- wspaniała piątka z Cambridge działała w UK (Kim Philby i jego towarzysze)
- operacja ‘Venona’ – tajna amerykańska operacja mająca na celu rozszyfrowanie korespondencji sowieckich przedstawicielstw
dyplomatycznych, zmierzająca do sparaliżowania sowieckich agentur działających w USA; od 1950 prowadził ją senator Joseph McCarthy

- apel sztokholmski – 1950 – skierowany przeciwko groźbie wojny rzekomo ze strony USA, apel rozpowszechniony przez sowieckie tajne
służby

ODBUDOWA
- działania wojenne zniszczyły ZSRR, odbudowa kraju była zadaniem niezwykle trudnym
- wprowadzono system nakazowo-rozdzielczy, obniżenie wydatków wojskowych w związku z demobilizacją armii, rabunek stref
okupacyjnych w Niemczech i Austrii, wykorzystano siłę roboczą Gułagu – dla poprawy sytuacji

- 1948 – stalinowski plan przekształcenia przyrody – tworzono sztuczne morza (ogromne zalewy), gigantyczne elektrownie wodne,
zalesiano wielosetkilometrowe pasy ochronne
- 1947 – Morze Rybińskie na Wołdze, które przemieniło się w malaryczne bagna

- 1946-1947 – klęska głodu

- ogromna nadwyżka kobiet w wieku rozrodczym spowodowała feminizację życia publicznego, ale nie politycznego; aby przyspieszyć
straty ludnościowe utrudniono procedury rozwodowe, nałożono surowe kary za dawniej już zabronioną aborcję

- 1946 – RKL przemianowano na Radę Ministrów, a komisariaty ludowe na ministerstwa – spowodowało to przesunięcie realnej władzy na
aparat państwowy, skutkiem czego partia utraciła kierowniczą rolę

- w kraju nastąpił wzrost liczby urzędników; biurokracja paraliżowała życie gospodarcze, które rozwijało się zgodnie z zasadami
pokazuchy (doraźne wykonanie planu i uznanie wyższych instancji);

- wprowadzono elementy polityki caratu: prawne upośledzenie dzieci nieślubnych, obowiązek mundurków w szkołach, odpłatność za
szkolnictwo wyższe, przepis ograniczający dostęp do szkolnictwa wyższego młodzieży z niższych klas społecznych

- trudnym problemem stała się integracja obszarów zagarniętych w 1939-1940, zwłaszcza Nadbałtyki i Ukrainy; narodowości te
prowadziły bardzo rozbudowaną i agresywną partyzantkę, szczególnie na Ukrainie, gdzie działała Ukraińska Armia Powstańcza (dowódca
Roman Szuchewycz) od 1944-1950;

ŻDANOWSZCZYZNA
- Stalin powoli zaczął odsuwać się od władzy; najgroźniejszym pretendentem do władzy wydawał się Beria, Stalin chciał ją umniejszyć i
pozbawił go kierownictwa policją polityczną; na czoło wysunęli się Żdanow i Malenkow, a wstępny etap rozgrywki wygrał Żdanow;

SPRAWA LENINGRADZKA
- Woznieński, Kuzniecow i ich zwolennicy na podstawie kilku niesprecyzowanych wypowiedzi, z których wynikało, że snują własne plany
polityczne zostali aresztowani i po torturach i tajnym procesie straci w 1950; efektem stała się stabilizacja na szczytach władzy; rolę
nieformalnego kierownictwa zaczęli pełnić Malenkow, Beria, Chruszczow i Bułganin



Stalin po raz ostatni wystąpił publicznie na XIX Zjeździe WKP(b) w październiku 1952

- nazwę partii zmieniono wówczas na Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego
- wódz zlecił wygłoszenie referatu sprawozdawczego Malenkowowi co było symbolicznym wskazaniem go jako następcy
- Stalin zamiast Biura Politycznego polecił utworzenie Prezydium KC (25 członków, 11 zastępców)

SPISEK LEKARZY
- raport kremlowskiej lekarki Lidii Timaszuk oskarżyła zespół pracujących tam uznanych sław medycznych, w większości pochodzenia
żydowskiego, o błędy w diagnozowaniu i leczeniu Żdanowa, co zaowocowało aresztowaniami w tym gronie
- miał zakończyć się publiczną egzekucją na Placu Czerwonym, po której ludność Moskwy miała w odruchu oburzenia dokonać
pogromów (pod kierunkiem przygotowanych partyjnych bojówek), a następnie grupa wytypowanych żydowskich naukowców i
intelektualistów miała zwrócić się do władz z prośbą o wywiezienie z ośrodków miejskich zamieszkałych tam Żydów celem zapewnienia
im bezpieczeństwa; trafić tam mieli do łagrów

SPRAWA MEGRELSKA
- 1951 – scenariusz taki sam jak w Leningradzie; kierownictwo partyjne tej niewielkiej krainy, a następnie całej Gruzińskiej SRR zostało
aresztowane pod zarzutem dążenia do oderwania ich od ZSRR i przyłączenia do Turcji

ŚMIERĆ STALINA I INTERREGIUM BERII
- 28.02./1.03.1953 – Stalin doznał na swej daczy w Kuncowie udaru mózgu
- 5.03.1953 – Stalin umarł

- Malenkow na pogrzebie Stalina stwierdził, że istnieje możliwość połączenia ustroju socjalistycznego i kapitalistycznego
- zwolniono lekarzy kremlowskich



faktyczną władzę objęli:

- Malenkow – premier
- Chruszczow – kierujący pracami sekretariatu KC

- Beria – tytuł pierwszego wicepremiera na czele połączonego superministerstwa spraw wewnętrznych, skupiającego wszystkie
służby policyjne, mundurowe i tajne

- wybrano nowy skład Prezydium KC: Malenkow, Chruszczow, Beria, Mołotow (minister spraw zagranicznych), Woroszyłow
(przewodniczący Rady Najwyższej), Kaganowicz, Mokojan, Bułganin, Pierwuchina i Saburow;

- Beria wysunął się na prowadzenie i zaproponował reformy, które były na tyle rewolucyjne, że wywołały niepokój; Chruszczow
niezwłocznie za pomocą intryg zawiązał spisek zmierzający do dyskredytacji, a potem usunięcia Berii
- 16.06.1953 wybuchło powstanie robotnicze w NRD; chodziło o zablokowanie planowanej przez Berię zmiany na stanowisku I sekretarza
rządzącej tam Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności i zarazem wykazanie, że jego kurs prowadzi do katastrofy
- 26.06. – Berię zaproszono na posiedzenie, gdzie na poleceni Chruszczowa aresztowała go grupa wojskowych, został oskarżony o różne
przestępstwa i skazany na śmierć (23.12.1953)
WIKIPEDIA

Konferencja teherańska (28 listopada 1943 - 1 grudnia 1943 roku w Teheranie) – spotkanie: prezydenta USA Franklina Delano
Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i przywódcy ZSRR Józefa Stalina.

Postanowienia

•

USA i Wielka Brytania zobowiązały się do:

utworzenia drugiego frontu w Normandii w maju 1944 roku,

udzielenia pomocy oddziałom Tito w Jugosławii przy jednoczesnym wycofaniu poparcia dla czetników i rezygnacji z
inwazji na Bałkanach (poza Grecją przydzieloną do brytyjskiej strefy operacyjnej)

•

Ustalono nową granicę wschodnią Polski i ZSRR na tak zwanej linii Curzona

•

Rozmawiano także o utworzeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz o Europejskiej Komisji Doradczej, która miała
zadecydować o powojennych losach Niemiec; Stalin zażądał dodatkowo wydzielenia sowieckiej strefy wpływów w Europie
wschodniej i krajach nadbałtyckich

•

Ustalono ponadto, że żadna ze stron nie zawrze separatystycznego pokoju z Niemcami, dążąc do bezwarunkowej kapitulacji i
likwidacji III Rzeszy

•

Dokonano podziału krajów Europy na alianckie strefy operacyjne - na mocy międzyalianckich uzgodnień Polska znalazła się w
strefie operacyjnej Armii Czerwonej

•

Ustalono, iż Niemcy zostaną podzielone na strefy okupacyjne, zaś radziecka strefa okupacyjna Niemiec przylegać będzie do
Polski, przez którą przebiegały linie komunikacyjne do tej strefy, co de facto przesądzało losy Polski. Ze względu na odbywające
się jesienią 1944 roku w USA wybory prezydenckie na prośbę prezydenta Roosevelta liczącego na głosy Polonii amerykańskiej
utajniono postanowienia wielkiej trójki w kwestii polskiej

Konferencją analogiczną do spotkań wielkiej trójki, ale dotyczącą Dalekiego Wschodu była konferencja kairska w dniach 22-26 listopada
1943 roku.

Konferencja jałtańska (od 4 do 11 lutego 1945), zwana także krymską – spotkanie: przywódca ZSRR Józef Stalin, premier Wielkiej
Brytanii Winston Churchill oraz prezydent USA Franklin Delano Roosevelt. Odbyła się w pałacu Potockich w Liwadii leżącej pod Jałtą na
Krymie. Miała decydujące znaczenie dla powojennego kształtu Europy.

Postanowienia

•

Na konferencji rozstrzygnięto sprawę Niemiec: siły każdego z trzech mocarstw łącznie z Francją będą okupowały wyznaczone
na konferencji 4 strefy Niemiec (jedna dla każdego państwa). Zgodnie z tym planem przewidziano utworzenie skoordynowanej
administracji i kontroli za pośrednictwem Sojuszniczej Komisji Kontroli, złożonej z naczelnych dowódców trzech mocarstw

•

Obciążono Niemcy reparacjami wojennymi

•

Związek Radziecki otrzymał "zwierzchnictwo" nad Polską i jedną trzecią Niemiec (Turyngią, Saksonią, Meklemburgią,
Brandenburgią i Pomorzem Przednim)

•

Podjęto decyzje o transferze ludności pomiędzy państwami (m.in. przesiedleniu Niemców z Polski, Węgier, Czechosłowacji)

•

Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz Związku Radzieckiego

•

Przystąpienie ZSRR do wojny na Dalekim Wschodzie

•

Ustalono rekompensatę dla Polski w postaci dotychczasowych ziem niemieckich: Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i
Śląska

•

Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej urzędującego w Warszawie, który
zobowiązany został do przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania (wybory
zostały sfałszowane)

•

Koncepcja powstania ONZ

Konferencja poczdamska (17 lipca 1945 – 2 sierpnia 1945 w Poczdamie w pałacu Cecilienhof) – spotkanie:
przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin oraz prezydent USA Harry Truman, który zastąpił zmarłego w kwietniu Franklina Delano
Roosevelta, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, którego zastąpił od 28 lipca nowy premier tego państwa, Clement Attlee.
Zamiennie stosowana jest też nazwa konferencja berlińska, choć określenie to nie jest jednoznaczne.

Cele i postanowienia
Celem konferencji było ustalenie: trybu likwidacji skutków II wojny światowej, losów Niemiec, opracowanie traktatów pokojowych i zasad
organizacji powojennego świata.
Główne postanowienia zawarte w tzw. deklaracji poczdamskiej:

•

odpowiedzialnością za II wojnę światową obarczone zostały Niemcy hitlerowskie

•

demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja, decentralizacja oraz dekartelizacja Niemiec

•

odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy

•

wschodnia granica Niemiec nie została ustalona, dziś obowiązują: "Umowa o końcowej regulacji w sprawie Niemiec" (tzw. traktat
2+4) z 12 września 1990 roku oraz traktat polsko-niemiecki z 14 listopada 1990 roku o potwierdzeniu istniejącej granicy

•

15% reparacji wojennych przyznanych ZSRR miała otrzymać Polska

Konferencja poczdamska ustaliła ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich (tzw. proces norymberski), przyjęła radziecki program w kwestiach
wschodniej granicy Niemiec.

ZIMNA WOJNA
- umowne określenie stanu stosunków międzynarodowych charakteryzujących się trwałym konfliktem, ale również niemożnością jego
rozstrzygnięcia przez konfrontację militarną.
Choć wiele konfliktów w historii można określić tym mianem, obecnie zimną wojną nazywa się globalny konflikt po II wojnie światowej.
Zimna wojna po II wojnie światowej rozpoczęła się jako konflikt między ZSRR a światem demokracji zachodnich, jednak stopniowo front
konfrontacji rozszerzył się i zróżnicował. W tym okresie zimna wojna charakteryzowała się silnym, choć zmiennym napięciem politycznym,
wyścigiem zbrojeń, konfrontacją ideologiczną i wojną psychologiczną, walką o wpływy na terenach peryferyjnych z punktu widzenia
głównych protagonistów oraz instrumentalnym traktowaniem wymiany handlowej i kulturalnej, przy jednoczesnej powściągliwości
w działaniach wojskowych. Główne strony konfliktu weszły w posiadanie broni jądrowej, jednak unikały jej użycia, a konfrontację
przenosiły najczęściej na obszary peryferyjne.

1) okres 1945–47, w którym narastały przesłanki zimnej wojny: ZSRR kontynuował ekspansję zapoczątkowaną pod koniec II wojny
światowej (powstanie bloku sowieckiego w Europie Środkowowschodniej, Grecja i Turcja, Iran, Daleki Wschód) i określił ideologiczną
płaszczyznę konfrontacji („wyższość socjalizmu nad kapitalizmem”), a przywódcy zachodni stopniowo przekonywali się do konieczności
skutecznej odpowiedzi na to wyzwanie, formułując ideę „wolnego świata” i krytykując totalitaryzm komunistyczny;

2) lata 1947–50, w których nasilała się konfrontacja 2 supermocarstw (USA i ZSRR) w różnych punktach globu; głównym źródłem
konfliktu była sprawa przyszłości Niemiec (zjednoczonych i neutralnych lub podzielonych i należących do 2 bloków) oraz Berlina (1948–49
blokada tego miasta przez ZSRR), rozstrzygnięta 1949 przez powstanie 2 państw niemieckich, zahamowanie komunistycznej ekspansji
w Europie (1948 przewrót w Czechosłowacji, ale również porażki komunistów we Francji, Włoszech i Grecji), ekspansja komunizmu na
Dalekim Wschodzie (Chiny, wojna w Indochinach oraz konfrontacja w podzielonej Korei); w okresie tym blok sowiecki uległ wzmocnieniu
w wyniku centralizacji ruchu (1947 powstanie Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych) oraz zwycięstwa rewolucji
komunistycznej w Chinach, natomiast państwa zachodnie, którym przewodziły USA, sformułowały program przeciwstawienia się
ekspansji komunizmu (doktryna powstrzymywania, doktryna Trumana, plan Marshalla, 1949 powstanie Organizacji Paktu
Północnoatlantyckiego);

3) lata 1950–53, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja na obszarze peryferyjnym (Korea) między blokiem sowieckim a Zachodem
oraz utrwaliły się strefy wpływów ustalone wcześniej; w szczytowym okresie napięcia osłabły wszelkie kontakty między głównymi
protagonistami, a wojna psychologiczna osiągnęła apogeum (izolacja bloku sowieckiego, powstanie Radia Wolna Europa, kryzys ONZ).
Dla systemu sojuszy zachodnich (NATO, SEATO, Pakt Bagdadzki, ANZUS) istotna była normalizacja stosunków z Japonią, która weszła
w strefę demokracji i wolnego rynku;

4) lata 1953–56, w których pojawiły się tendencje odprężeniowe, ale także nastąpiła konsolidacja głównych stron konfliktu; z jednej strony
rokowania pokojowe doprowadziły do rozejmu w Korei oraz układów w sprawie Indochin, powstał ruch państw niezaangażowanych (1955
w Bandungu) oraz utrwaliła się neutralna strefa w Europie (Austria, Finlandia); z drugiej strony, wobec kryzysu władzy w ZSRR po śmierci
J. Stalina, USA i ich sprzymierzeńcy sformułowali doktrynę odpychania komunizmu, zaś blok sowiecki w Europie skonsolidował się i 1955
powołał Układ Warszawski; 1956 nastąpiła kolejna kulminacja napięcia w postaci sowieckiej interwencji na Węgrzech i nieskutecznej akcji
Zachodu na Bliskim Wschodzie (kryzys sueski);

5) okres falującego napięcia lat 1957–62, w którym oprócz tradycyjnej linii konfrontacji Wschód–Zachód pojawił się konflikt sowiecko-
chiński; blok sowiecki nasilił ekspansję w państwach Azji i Afryki wyzwalających się spod rządów kolonialnych oraz krajach
niezaangażowanych (wojna w Kongu, Bliski Wschód, Indochiny, 1959 rewolucja na Kubie), a także podjął ofensywę w kwestii niemieckiej
(ultimatum N. Chruszczowa i 1961 budowa muru berlińskiego) oraz na Kubie (1962); podczas kryzysu kubańskiego świat znalazł się na
krawędzi wojny jądrowej;

6) lata 1963–69, kiedy główne państwa zostały uwikłane w konflikty peryferyjne; stale rosło zaangażowanie USA w wojnę w Wietnamie,
a ZSRR — w zimnowojenną konfrontację z ChRL; obok elementów odprężenia (1963 układ o zakazie prób jądrowych) pojawiły się
ogniska konfliktu (1967 wojna na Bliskim Wschodzie); wpływy komunistyczne cofnęły się w niektórych krajach (Indonezja, Ghana),
a system 1968 został zakwestionowany w Czechosłowacji, co spowodowało wojskową interwencję Układu Warszawskiego, której
uzasadnieniem była doktryna Breżniewa; jednak również system sojuszy Zachodu ucierpiał z powodu uwikłania USA w Indochinach oraz
wycofania się Francji ze struktur wojskowych NATO.

7) Odprężenie lat 1970–79, którego składnikami były: tzw. polityka wschodnia RFN i normalizacja statusu obu państw niemieckich,
wejście ChRL do ONZ, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego
w Helsinkach; ponieważ ZSRR traktował odprężenie jako środek ułatwiający dalszą ekspansję (Indochiny, Afganistan, Jemen, Etiopia,
Angola, Mozambik, Ameryka Łacińska, ogromny program zbrojeniowy), a USA coraz poważniej traktowały problem naruszania praw
człowieka w bloku sowieckim, pod koniec tego okresu narastały przesłanki nowej zimnej wojny; wybór (1978) Polaka, kardynała Karola
Wojtyły na papieża (Jan Paweł II) miał także znaczenie polityczne, gdyż podważył dotychczasowe linie podziału świata i nadał prawom
człowieka nowy wymiar moralny;

8) okres nowej zimnej wojny lat 1979–85, zapoczątkowany sowiecką interwencją w Afganistanie i kryzysem polskim (1980–81); w tym
czasie Zachód (zwłaszcza USA i Wielka Brytania) wykazał konsekwencję i stanowczość w stosunkach z ZSRR i we wspieraniu
antykomunistycznej opozycji, jednocześnie pozycja ZSRR uległa osłabieniu (wojna w Afganistanie, kryzys ekonomiczny, technologiczny
i ideologiczny oraz częste zmiany personalne na Kremlu); front konfrontacji wydłużył się i skomplikował (Indochiny, Bliski Wschód, „róg
Afryki”, międzynarodowy terroryzm, głównie palestyński i libijski, Afryka Południowa, Ameryka Środkowa i Region Karaibski), przenosząc

się do wewnątrz sowieckiej strefy wpływów (Polska); punktem kulminacyjnym był kryzys, który nastąpił jesienią 1983, gdy państwa NATO
nie ugięły się pod presją ZSRR i rozmieściły na swoim terytorium nowe rakiety amerykańskie w odpowiedzi na instalacje sowieckie;

9) schyłek zimnej wojny w latach 1985–91 spowodowany osłabnięciem pozycji ZSRR jako supermocarstwa, niemożnością kontynuacji
przezeń dotychczasowej polityki globalnej oraz determinacją USA i jego sojuszników, by powstrzymać, a nawet wyeliminować wpływy
sowieckie w różnych punktach globu; zachęcony przykładem Chin M. Gorbaczow podjął próby zreformowania systemu ZSRR; warunkiem
pierestrojki Gorbaczowa było odprężenie międzynarodowe, toteż ZSRR i USA zawarły wiele porozumień ograniczających zbrojenia
konwencjonalne i jądrowe; pierestrojka doprowadziła jednak do dalszego osłabienia ZSRR, czego rezultatem był upadek rządów
komunistycznych w Europie Środkowowschodniej (1989–90), zgoda Kremla na zjednoczenie Niemiec, rozwiązanie Układu
Warszawskiego (1991) i samego ZSRR (1991); upadek ZSRR pozwolił uregulować niektóre konflikty, w których wspierał on jedną ze
stron (Nikaragua, Kambodża, konflikt izraelsko-arabski, reformy w RPA i porozumienia w Afryce Południowej). Choć państwa NATO mogą
się czuć zwycięzcami w zimnej wojnie, jej koniec nie oznacza „końca historii” (F. Fukuyama), a na określenie nowego układu sił w świecie
powstają nazwy takie, jak „ład monocentryczny”, „bezład” (Z. Brzeziński) lub „zimny pokój” (B. Jelcyn).

Zimna wojna – stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej i politycznej pomiędzy Związkiem Radzieckim i autokratycznymi państwami
socjalistycznymi uzależnionymi od ZSRR a demokratycznymi państwami kapitalistycznymi pod przywództwem Stanów Zjednoczonych.
Zimnej wojnie towarzyszył intensywny wyścig zbrojeń spowodowany permanentnym stanem wzajemnej nieufności oraz ideologicznymi
założeniami komunizmu dążącego do rozszerzania zasięgu światowej rewolucji proletariackiej z jednej strony, z drugiej zaś, dążeniami
krajów zachodnich do powstrzymywania rozszerzania się wpływów ZSRR na świecie, przez promocję demokracji.

Geneza zimnej wojny
Zimna wojna umownie trwała od roku 1946 – rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy
wpływów ZSRR – do rozpadu ZSRR. W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na wielu
płaszczyznach: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń
(w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).
Za początek "zimnej wojny" w sensie pojęciowym, uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946 – ‘Od
Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego,
co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te
sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej
formie, wpływowi sowieckiemu, ale także – w wysokiej i rosnącej mierze – kontroli ze strony Moskwy.’

Jednak wcześniej, 9 lutego 1946 roku, Józef Stalin wygłosił przemówienie, w którym stwierdził, że "komunizm i kapitalizm nie mogą
koegzystować" oraz ogłosił plan "przygotowania ZSRR w ciągu pięciu lat na każdą ewentualność". Wystąpienie zostało odebrane na
zachodzie jako "deklaracja III wojny światowej". Nazwę tej deklaracji ukuł sędzia amerykańskiego Sądu Najwyższego William Douglas.
Termin "zimna wojna" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia między
dwoma byłymi sojusznikami z czasów II wojny światowej.

Doktryna Trumana (12 marca 1947)
W maju 1947 r. prezydent USA Harry Truman podczas przemówienia w Princeton przedstawił zasady "doktryny powstrzymywania",
znanej jako Doktryna Trumana. Bazowała ona na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności
USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych na skalę światową. Założenia tej doktryny sformułował amerykański dyplomata George
Kennan, radca ambasady USA w Moskwie w tamtym okresie. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać "długotrwałe, cierpliwe
– lecz zdecydowane i czujne – powstrzymywanie tendencji ekspansywnych".
Działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny to:

•

wykorzystywanie propagandowe monopolu atomowego,

•

organizowanie paktów militarnych (NATO, ANZUS),

•

budowa sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic ZSRR i państw satelickich,

•

pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych przez komunizm,

•

pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci Planu Marshalla,

•

wsparcie zbrojne państw przeciwstawiających się bezpośredniemu zagrożeniu ekspansją bloku komunistycznego (wojna
koreańska).

W świetle zwycięstwa maoistów w Chinach doktryna powstrzymywania została uznana za zbyt pasywną i nieskuteczną. Zastąpiła ją
opracowana przez J. F. Dullesa "doktryna odpychania" (ang. roll-back), czyli odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR. Głównym
elementem tej doktryny była "polityka balansowania na krawędzi wojny" poprzez groźbę zastosowania zmasowanego odwetu
nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu. W międzyczasie doszło do złamania przez ZSRR (1949) amerykańskiej przewagi nuklearnej i
środków jej przenoszenia. W związku z tym nie mogła ona przynosić spodziewanych efektów. Doktryna zmasowanego odwetu była
militarnym odpowiednikiem doktryny odpychania (wyzwalania).

Punktem szczytowym "zimnej wojny" był konflikt koreański. Zarówno w USA, jak i w ZSRR od 1953 r. zmienili się przywódcy. Prezydent
Dwight D. Eisenhower obiecywał w kampanii wyborczej zakończenie konfliktu. Nikita Chruszczow, nowy przywódca partii KPZR od
września 1953 r. stał się symbolem destalinizacji, zmienił stosunek do Jugosławii i zawarł układ w sprawie Austrii. W 1955 r. doprowadził
do spotkania w Genewie przywódców: USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR. Zmienił swe stanowisko w kwestii rywalizacji dwóch bloków,
a nowością było stwierdzenie, że rywalizacja między nimi nie musi prowadzić do wojny światowej. W praktyce był to koniec "zimnej wojny"
chociaż aż do 1990 roku trwała rywalizacja i wyścig zbrojeń między dwoma blokami, przedzielana fazami współpracy i ostrych konfliktów,
takich jak: wojna wietnamska, kryzys kubański, blokada Berlina, Płd. Afryka czy wojna w Afganistanie.
Kolejny impuls do wygasania "zimnej wojny" dał upadek puczu moskiewskiego w sierpniu 1991, po którym odwołano trwające poprzez
poprzednie czterdzieści lat stałe pogotowie bojowe sił strategicznych ZSRR i USA.

Plan Marshalla (22 czerwca 1947)

•

17 mld dolarów pomocy finansowej dla zniszczonej wojną Europy, wg pierwotnych planów nakierowanej głównie na państwa
znajdujące pod okupacją Związku Radzieckiego. Plany te zostały zniweczone, przez odrzucenie, pod naciskiem Moskwy,
pomocy amerykańskiej przez jej adresatów ze wschodniej Europy, w tym Polskę;

•

3 kwietnia 1948 r. Truman podpisał Europejski Program Odbudowy (ERP);

•

plan czteroletni objął 16 państw, które odbudowały przemysł, handel, powstrzymały inflację i rozwój konfliktów społecznych;

•

początek współpracy ekonomicznej i politycznej

•

Polska (9 VII) i Czechosłowacja zaakceptowały plan, ale pod wpływem Stalina musiały go odrzucić;

•

państwa uczestniczące w planie założyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej

Traktat brukselski

•

1947 roku utworzenie przez państwa komunistyczne Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych (Kominform). W odpowiedzi,
państwa zachodnie podpisały w 1948 r. pakt brukselski powołujący Unię Zachodnią, zacieśniając współpracę między narodami

•

izolacja ZSRR na arenie międzynarodowej

•

wyścig zbrojeń, produkcja broni atomowej

•

ZSRR wszedł w posiadanie broni atomowej w 1949 r., łamiąc monopol atomowy USA

Kryzys berliński
Wkrótce po wprowadzeniu planu Marshalla stało się jasne, że sama odbudowa gospodarcza nie wystarczy, i niezbędnym warunkiem dla
przywrócenia równowagi w Europie jest również zapewnienie jej bezpieczeństwa militarnego. Stało się to szczególnie widoczne z powodu
wybuchu I kryzysu berlińskiego w czerwcu 1948 roku.
Im bliższe realizacji były plany połączenia stref zachodnich i utworzenia państwa zachodnioniemieckiego, tym silniej Moskwa akcentowała
poparcie dla utworzenia jednolitego państwa i demokratycznego rządu. Jej propozycje były przez USA stanowczo odrzucane. Zerwanie
współpracy dwóch mocarstw wywołało dramatyczne konsekwencje w Berlinie, podzielonym tak jak Niemcy na część wschodnią i
zachodnią. Część zachodnia leżała na terytorium należącym do ZSRR. Była otoczona przez radzieckie dywizje i niezabezpieczona przed
atakiem, dlatego stanowiła łatwy cel dla Stalina, który przez wprowadzenie blokady mógł wzmóc presję na mocarstwa zachodnie i zmusić
je do współpracy. Gdyby blokada powiodła się i udałoby się zmusić Amerykanów do wycofania się ze strefy zachodniej i przejąć ją,
wzrósłby prestiż i siła ZSRR, natomiast zmalałaby wiara państw europejskich, głównie Niemiec, w potęgę USA. I kryzys berliński był więc
swoistą próbą sił.
Bezpośrednią przyczyną nałożenia blokady było przeprowadzenie w strefach zachodnich reformy walutowej i wprowadzenie nowej
waluty: marki niemieckiej. Reforma ta miała objąć także sektory zachodniego Berlina. 24 czerwca Związek Radziecki wstrzymał ruch
kolejowy i dostawy żywności do zachodnich sektorów Berlina. Postawione przed tym faktem, Stany Zjednoczone mogły wybrać z trzech
możliwych rozwiązań: mogły poddać się i pozwolić na włączenie całego Berlina do strefy sowieckiej, wysłać pancerne pociągi z rozkazem
przebicia się do miasta (była to możliwość ryzykowna, ponieważ Rosjanie, postawieni przed groźbą wojny, mogliby nie wycofać się i
podjąć atak, ale dawała szanse na szybkie zwycięstwo) lub uruchomić most powietrzny. Ostatnia możliwość oznaczała mniejsze
zagrożenie i zacieśnianie współdziałania sojuszników, ale jednocześnie miesiące ciężkiej pracy, a na dodatek istniało ryzyko, że
zawiedzie.
Prezydent Truman podjął decyzję pozostania w Berlinie oraz uruchomienia mostu powietrznego. Funkcjonował on przez okres ponad
roku. Dzięki niemu mocarstwom zachodnim udało się dostarczać jedzenie i niezbędne surowce dla około 2,5 miliona mieszkańców
zablokowanej strefy. Dziennie samoloty przewoziły około 13 tysięcy ton jedzenia i paliwa. Samoloty latały tak często i przewoziły tak wiele
produktów, że w końcu transport powietrzny okazał się skuteczniejszy nawet od transportu ziemnego, stosowanego przed blokadą.
W obliczu tak przytłaczającego sukcesu USA, Związek Radziecki był zmuszony uznać, że dalsze utrzymywanie blokady jest
bezsensowne. Została ona odwołana w maju 1949 roku. Zniesiono wtedy wszystkie ograniczenia w dziedzinie transportu, łączności i
handlu. I kryzys berliński uznać można za zwycięstwo Ameryki, która wykazała się determinacją i cierpliwością, i nie pozwoliła na dalszą
ekspansję ZSRR.

Wojna koreańska 1950-1953

•

zimna wojna przekształciła się w "gorącą" podczas wojny koreańskiej latach 1950-1953

•

kontynuacja polityki antykomunistycznej przez nowego prezydenta USA Dwighta Eisenhowera

•

Od zakończenia wojny w Korei podejmowano próby odprężenia.

Mur berliński

•

Wobec decyzji Nikity Chruszczowa wojsko Niemieckiej Republiki Demokratycznej wznosi mur berliński 13 sierpnia 1961, izolując
Niemcy wschodnie od sektorów Berlina pod administracją USA, Wielkiej Brytanii i Francji (Berlina Zachodniego).

Kubański kryzys rakietowy 1962
Wobec nieugiętej postawy Johna Kennedy'ego ZSRR jest zmuszone wycofać swoje pociski nuklearne z Kuby. Jednocześnie USA
zobowiązują się nie dokonywać inwazji Kuby.

EPOKA CHRUSZCZOWA



XX ZJAZD KPZR

- Chruszczow zastrzegł sobie stanowisko sekretarza KC, czyli nadzór nad partyjnym aparatem, a we wrześniu 1953 przejął przywrócone
wówczas stanowisko I sekretarza

- KGB – wyodrębniony z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na prawach urzędu centralnego – od marca 1954 do października 1991 –
Komitet Bezpieczeństwa Państwowego – w terenie jego agendy podporządkowano faktycznie miejscowemu aparatowi KPZR – na jego
czele postawiono generała armii Iwana Sierowa
- jednocześnie przystąpiono do kadrowej czystki i usunięto większość wyższych funkcjonariuszy



reforma Gułagu – więźniowie domagali się urzeczywistnienia amnestii Berii w związku z czym doszło do czynnych wystąpień;

najgłośniejsze z nich to powstanie w Kenigrze (maj 1954), które zostało krwawo stłumione 25.06.; skutkiem było złagodzenie reżimu i
zapoczątkowanie całościowej akcji rehabilitacyjnej



luty 1955 – pierwsze przesilenie

- Chruszczow postanowił pozbyć się Malenkow i przesunął go na stanowisko wicepremiera
- premierem został Bułganin
- ministrem obrony został Żukow
- do Prezydium KC doszli jeszcze Susłow i Kiriczenka



marzec 1956 – pierwszy od śmierci Stalina zjazd partii

- Chruszczow napiętnował stalinowskie zbrodnie i wygłosił referat ‘O kulcie jednostki i jego następstwach’
- czerwiec 1956 – uchwała KC ‘O przezwyciężeniu kultu jednostki i jego następstw’



październik 1961 – XXII Zjazd KPZR, na którym zdecydowano o usunięciu ciała Stalina z Mauzoleum i o pochowaniu go w grobowcu

pod kremlowskim murem
- nastąpiła oficjalna destalinizacja – rehabilitowano ofiary wcześniejszych czystek i cenzurowano nazwisko Mołotowa, Malenkow,
Kaganowicza i Berii; zmieniono nazwę miasta Stalingrad na Wołgograd

- zastępcami Chruszczowa byli: Kosygin (w rządzie), Breżniew i Mikojan (w partii), a także Susłow (ideolog KPZR)



spisek przeciwko Chruszczowowi – uknuli Szelepin i Ignatow, potem przyłączył się do nich również Susłow oraz Kosygin

- Chruszczowa wezwano w listopadzie 1964 z Picundy na plenum KC; po przybyciu do Moskwy został odizolowany przez KGB (kierował
Władimir Semiczastny) i wymuszono na nim dymisję; Chruszczowowi pozostał wierny jedynie Mikojan

POKOJOWE WSPÓŁISTNIENIE

- zasada proklamowana przez Malenkowa nie zmieniła natury sowieckiej polityki



1954 – kierownictwo sowieckie podjęło inicjatywę zmniejszania zbędnych napięć

- maj 1955 – na zasadzie porozumienia wielkiej czwórki zniesiono okupację Austrii i podpisano z nią traktat pokojowy
- wrzesień 1955 – nawiązano stosunki z RFN (po wizycie w Moskwie kanclerza Konrada Adenauera), czego efektem stał się powrót do
ojczyzny niemieckich jeńców wojennych
- znormalizowano kontakty z Finlandią – styczeń 1956 – przekazano jej obszar Porkkala-Udde i Karelo-Fińską SRR
- październik 1956 – nawiązano stosunki z Japonią, nie rozstrzygnięto jednak przynależności Wysp Kurylskich

- umocniono system zależności państw satelickich – Układ Warszawski – maj 1955 – sojusz wojskowy jednoczący wszystkie europejskie
kraje komunistyczne pod hegemonią i komendą ZSRR
- 1956 – rozwiązano Kominform

- 1955 – Chruszczow udał się do Belgradu, aby znormalizować stosunki z Jugosławią
- destalinizacja w Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii i NRD zakończyła się jedynie kosmetycznymi zmianami personalnymi



destalinizacja Polski – dramatyczne zaostrzenie sytuacji spowodowało wybuch powstania poznańskiego, zostało ono krwawo

stłumione, a kraj nadal znajdował się pod kontrolą komunistycznej partii; 19.10. plenum KC wybrało bez zgody Kremla Władysława
Gomułkę (represjonowany w okresie stalinowskim) na stanowisko I sekretarza, zaniepokojony tym faktem Chruszczow udał się do
Warszawy z Mołotowem, Kaganowiczem, Mikojanem oraz Koniewem (dowódca wojsk Paktu Warszawskiego), aby podjąć decyzję o
ewentualnej interwencji zbrojnej; Gomułka zapewnił jednak delegację KPZR, że nie ma zamiaru oddawać władzy i gwarantuje
podtrzymanie sojuszu z ZSRR



destalinizacja Węgier – doszło do demonstracji w Budapeszcie przeciwko systemowi; urząd premiera objął Iure Nyże (24.10.); udało

mu się wynegocjować usunięcie z kraju wojsk sowieckich; Nagy powołał reprezentacyjny niekomunistyczny rząd
- 1.11. ogłosił neutralizację kraju
- 3.11. w Użhorodzie (ZSRR) nowy szef partii komunistycznej Janos Kadar proklamował utworzenie samozwańczego Rewolucyjnego
Rządu Robotniczo-Chłopskiego i wezwał na pomoc przygotowane już do interwencji wojska Koniewa
- w kraju na kilka lat zapanował krwawy terror



konflikt sueski – jesień 1956 – przerodził się w atak izraelski, a następnie brytyjsko-francuski na Egipt

- ZSRR od pewnego czasu udzielał poparcia nacjonalistycznemu rządowi prezydenta Gamala Abdel Nasera; Chruszczow zażądał 5.11.
pod groźbą użycia broni jądrowej natychmiastowego przerwania działań i wycofania wojsk interwencyjnych przez Wielką Brytanię i
Francję, które dostosowały się do jego ultimatum



1960 – w Moskwie powołano silnie kontrolowany przez KGB Uniwersytet Przyjaźni Narodów im. Patrice’a Lumumby



1959 – pierwsza na tym szczeblu wymiana wizyt – do ZSRR przybył wiceprezydent Richard Nixon, a Chruszczow odwiedził USA



1960 – Paryż – konferencja ‘wielkiej czwórki’ – Chruszczow krótko przed rozpoczęciem obrad nakazał zestrzelenie jednego z

amerykańskich samolotów szpiegowskich, które od 4 lat penetrowały bezkarnie przestrzeń powietrzną ZSRR; prezydent Eisenhower nie
ugiął się pod naciskiem Chruszczowa, a to spowodowało zerwanie obrad



kwestia niemiecka

- Chruszczow, aby wymusić na państwach zachodnich uznanie państwa wschodnioniemieckiego, a zarazem zablokować nasilające się
ucieczki jego obywateli nakazał latem 1961 władzom NRD blokadę Berlina Zachodniego poprzez wystawienie na granicy stref
okupacyjnych muru;



Kuba – w 1959 władzę objął Fidel Castro i zaczął zacieśniać stosunki z ZSRR; Chruszczow zainstalował na Kubie rakiety średniego

zasięgu zdolne do rażenia celów na terytorium USA; ich ujawnieni w październiku 1962 wywołało najgroźniejszy kryzys w trakcie całej
zimnej wojny
- Chruszczow wycofał rakiety z Kuby, w zamian za co uzyskał gwarancje USA niepodejmowania akcji zbrojnych przeciwko reżimowi
Castro, a USA zdemontowało swoje instalacje rakietowe w Turcji

- sierpień 1963 – zawarto porozumienie z USA i Wielką Brytanią o zakazie doświadczeń jądrowych w atmosferze, pod wodą i w
przestrzeni kosmicznej



restrukturyzacja sił zbrojnych

- dwukrotna redukcja stanów liczbowych, dzięki temu zaoszczędzono środki na rozwój broni atomowej i rakietowej
- 1957 – wodowano pierwszy atomowy okręt podwodny Leninskij Komsomoł, który w 1962 dotarł pod lodami do Bieguna Północnego;
oznaczało to przełamanie monopolu USA i początek polityki odstraszania opartej na względnej równowadze strachu (strona, która
pierwsza rozpocznie wojnę przegra)



badania kosmiczne

- konstruktor Siergiej Korolow i jego zespołu
- 4.10.1957 – ZSRR wystrzelił z kosmodromu Bajkonur pierwszy w świecie sztuczny satelita Ziemi ‘Sputnik’
- 12.04.1961 o 9:7 do lotu okołoziemskiego wystartował porucznik Jurij Gagarin na statku ‘Wostok 1’ (1 godzina i 48 minut lotu)
- pierwszy całodobowy lot wokół Ziemi – Gierman Titow na statku ‘Wostok 2’ – sierpień 1961
- pierwszy lot zespołowy – Adrian Nikołajew i Pawieł Popowicz – sierpień 1962 – ‘Wostok 3’ i ‘Wostok 4’
- pierwszy lot kobiety – czerwiec 1963 – Walentyna Tierieszkowa – ‘Wostok 6’
- 1952 – reprezentacja sowiecka pierwszy raz wystąpiła Igrzyskach Olimpijskich w Helsinkach

GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO



Malenkow wystąpił z programem ‘zaspokojenia materialnych i kulturalnych potrzeb społeczeństwa

- doinwestowanie zaniedbanego budownictwa mieszkaniowego, przemysłu lekkiego i handlu
- zmniejszono podatek na działki przyzagrodowe, które zajmując mniej niż 1% areału ziem uprawnych utrzymywały około połowy pogłowia
rogacizny; Chruszczow jednak zabronił posiadanie działek mieszkańcom miast; spowodowało to spadek liczby pogłowia



Chruszczow ogłosił hasło ‘doścignięcia Ameryki w mięsie, maśle i mleku’

- 1954 – likwidacja stepowych odłogów w Azji Środkowej
- uprawa kukurydzy

- przekształcanie nierentownych kołchozów w wielkie państwowe kombinaty rolne, w związku z czym zlikwidowano MTS, których tabor
odsprzedawano kołchozom po wysokich cenach

- 1953-1965 – sukcesy w produkcji przemysłowej: produkcja ropy wzrosła 6x, energii elektrycznej 3x, stali 2x, węgla 1,5x
- przemysł zbrojeniowy – kombinaty stanowiły zamknięte często utajnione miasta
- 1961 – Instytut Badań Jądrowych w Dubnej
- czerwiec 1954 – pierwsza w świecie elektrownia atomowa w Obnińsku
- grudzień 1957 – wodowano lodołamacz atomowy ‘Lenin’

- 1957 – Chruszczow ogłosił pełne i całkowite zwycięstwo socjalizmu
- 1961 – ogłosił początek budowy komunizmu – wprowadzono 6 i 7 godzinny dzień pracy, podniesiono pensje, wyznaczono minimalną
płacę, obniżono wiek emerytalny, zniesiono faktyczne przypisanie robotników do miejsc pracy, przyznano emerytury kołchoźnikom –
ZSRR nie było stać na takie wydatki więc zaczęło wycofywać się z obietnic

- marzec 1956 – zamieszki w Tbilisi – na czele demonstracji pędzono świnię, na której było wypisane nazwisko Chruszczowa
- czerwiec 1962 – zamieszki w Nowoczerkasku – podwyżka cen zbiegła się z obniżeniem stawek w Zakładach Budowy Elektrowozów;
akcję stłumienia powstania przeprowadził Issa Plijew (dowódca Północno-kaukaskiego Okręgu Wojskowego)

WIKIPEDIA

Nikita Siergiejewicz Chruszczow – radziecki polityk, działacz partyjny i państwowy, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Związku
Radzieckiego (KPZR) w latach 1953-1964 i premier ZSRR w latach 1958-1964.
W 1929 roku został wysłany do Akademii Przemysłowej w Moskwie, na której studiował razem z Nadieżdą Aliłujewą, żoną Stalina. Ta
znajomość pociągnęła za sobą szybką karierę: w 1932 został sekretarzem komitetu moskiewskiego, w 1934 został członkiem KC WKP
(b), w 1939 – I sekretarzem KC WKP(b) Ukrainy (najwyższe stanowisko partyjne na Ukrainie) i członkiem Biura Politycznego KC WKP(b).
W 1949 roku ponownie został pierwszym sekretarzem komitetu moskiewskiego partii, a także sekretarzem KC.

W 1956 roku na XX zjeździe KPZR Chruszczow wystąpił z referatem O kulcie jednostki i jego następstwach (O культе личности и его
последствиях), w której ujawnił część prawdy o krwawych aspektach rządów Stalina. XX zjazd stanowił kulminację nowej polityki
Chruszczowa określanej jako ‘odwilż’, na który składała się masowa rehabilitacja ofiar terroru oraz liberalizacja polityki kulturalnej i
społecznej.
Odwilż wywołała też reakcję stalinowców, którzy pod kierunkiem Mołotowa, Malenkowa, Kaganowicza oraz chwilowo Woroszyłowa (tzw.
Grupa Antypartyjna) próbowali pozbawić Chruszczowa władzy na plenum KC w czerwcu 1957 roku, ale ponieśli porażkę.
Kolejnym etapem odwilży był XXII Zjazd KPZR w 1961. Chruszczow ponownie oskarżył Stalina o spowodowanie stanu zacofania ZSRR
względem krajów kapitalistycznych i rozpoczął kolejną falę destalinizacji. Podjęto wówczas decyzję o zmianie nazwy miasta Stalingrad na
Wołgograd oraz usunięciu zwłok Stalina z mauzoleum Lenina na Placu Czerwonym. Kult Stalina próbowano odtąd zastępować kultem
Chruszczowa (czego przejawem był chociażby film propagandowy Nasz Nikita Siergiejewicz), nigdy jednak nie przybrało to skali
Stalinowskiego ‘kultu jednostki’.
Chruszczow głosił urzeczywistnienie się komunizmu w ciągu 20 lat i na XXII Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego
doprowadził do uchwalenia nowego programu partii komunistycznej. Próbował realizować doktrynę komunistyczną: ożywił walkę z religią,
zmniejszał ogródki przyzagrodowe w kołchozach. Jako jedną z form represji stosował przywrócone na masową skalę umieszczanie osób
niewygodnych w szpitalach psychiatrycznych (psychiatria represyjna w ZSRR).
W polityce gospodarczej próbował różnych metod, mających uleczyć system gospodarki planowej bez zmiany jego istoty: przede
wszystkim zastąpił branżowo-resortowy system zarządzania przemysłem systemem terytorialnym, który jednak okazał się jeszcze
bardziej nieefektywny. Jego koncepcje były coraz bardziej oderwane od rzeczywistości i katastrofalne w skutkach: polecił m.in. sadzić
kukurydzę w całym kraju, także tam, gdzie nie mogła dawać wysokich plonów, a także ‘prześcignąć USA w produkcji mięsa w ciągu 2-3
lat’. W efekcie produkcja zboża upadła do tego stopnia, że ZSRR był zmuszony kupować zboże za granicą.
Pamiętając o robotniczym pochodzeniu, pragnął podnieść poziom życia: zniósł prawa ograniczające wolność pracy, podwyższał pensje
oraz emerytury, zainicjował masową budowę domów mieszkalnych (osiedla bloków do dziś nazywanych w Rosji chruszczowkami). Plany
gospodarcze były jednak realizowane w coraz mniejszym stopniu, a wyścig zbrojeń dodatkowo powodował konieczność ograniczenia
konsumpcji. Podwyżki cen w 1962 roku wywołały demonstrację w Nowoczerkasku, która została stłumiona przez wojsko.
W polityce zagranicznej Chruszczow balansował między ideą ‘pokojowego współistnienia’, a próbami uzyskania przewagi w zimnej wojnie
z USA. Jedną z takich prób był plan rozmieszczenia rakiet z ładunkami nuklearnymi na Kubie; ostra reakcja USA i groźba wybuchu wojny
spowodowała wycofanie się Chruszczowa (kryzys kubański). Za jego czasów powstał też mur berliński, doszło do strącenia przez obronę
powietrzną amerykańskiego samolotu zwiadowczego U2 nad Swierdłowskiem pilotowanego przez Francisa Gary'ego Powersa.
Chruszczowowi zameldowano o tym na trybunie przed mauzoleum w czasie pochodu pierwszomajowego 1960 roku. Incydent
doprowadził do zerwania planowanego spotkania z amerykańskim prezydentem. Słynne jest też wystąpienie przed Zgromadzeniem
Ogólnym Narodów Zjednoczonych, podczas którego zdjął jeden z butów, a następnie zaczął nim tłuc w mównicę.
Jego rządy zakończył spisek najbliższych współpracowników: Breżniewa, Susłowa i Kosygina w październiku 1964 roku podczas jego
urlopu na Krymie został telefonicznie wezwany na Plenum KC do Moskwy pod pretekstem przedyskutowania jego propozycji odnośnie
gospodarki rolnej. W wyniku głosowania został odwołany przez funkcjonariuszy aparatu partyjnego obawiających się nieprzewidywalności
Chruszczowa oraz obarczających go winą za kryzys gospodarczy oraz porażki dyplomatyczne. Formalnie został zwolniony z obowiązków
‘w związku z podeszłym wiekiem i pogorszeniem się stanu zdrowia'. 14 października 1964 na jego następcę zarekomendowano Leonida
Breżniewa.

Odwilż gomułkowska – nazywana także polskim październikiem, październikiem 1956 lub odwilżą październikową– zmiana polityki
wewnętrznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w II połowie 1956 roku, połączona ze zmianą na czele władzy i liberalizacją systemu
politycznego. Jej efektem było m.in. uwolnienie z więzień i internowań części więźniów politycznych i duchowieństwa, w tym kard. Stefana
Wyszyńskiego.
Odwilż gomułkowska była następstwem śmierci Stalina (marzec 1953) i związanych z tym zmian w ZSRR, ujawnieniem tajnego referatu
Chruszczowa wygłoszonego 25 lutego 1956 na XX Zjeździe KPZR, tajemniczej śmierci Bolesława Bieruta w Moskwie (marzec 1956),
wydarzeń poznańskich (czerwiec 1956), rozłamu w rządzącej partii PZPR i dojścia do władzy nowej ekipy rządowej pod przywództwem
Władysława Gomułki.
Od czasu wydarzeń poznańskich z 28 czerwca 1956, utrzymywał się w Polsce stan napięcia.
Wydarzenia października związane były z odbywającymi się od 19 października obradami VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR.
Dzień przed plenum do Warszawy przyleciał niespodziewanie Nikita Chruszczow. Realną stała się groźba interwencji Armii Radzieckiej w
Polsce, a jej oddziały zaczęły przemieszczać się w kierunku stolicy pod pretekstem ćwiczeń. Do oporu przygotowywały się polskie Wojska
Wewnętrzne podlegające Komitetowi ds. Bezpieczeństwa Publicznego, w odróżnieniu od większości armii podległej Rokossowskiemu.
21 października plenum zadecydowało o przywróceniu do władzy Gomułki i wybrano go na stanowisko I sekretarza KC PZPR. Wybór
Gomułki oraz zapowiedzi reform zostały entuzjastycznie przyjęte przez wielu obywateli, czego świadectwem był liczny wiec 24
października na placu Defilad. Podczas przemówienia na wiecu, Gomułka potępił wówczas stalinizm i zapowiedział reformy, mające na
celu demokratyzację ustroju. Bezpośrednio po tych wydarzeniach, z Polski wyjechał marszałek Konstanty Rokossowski oraz wielu innych
oficerów radzieckich, służących w Siłach Zbrojnych PRL.
W dniach 16-18 listopada 1956, odbyły się w Moskwie rozmowy polsko-radzieckie. Na czele polskiej delegacji stał Władysław Gomułka.
Umorzono zadłużenie Polski wg stanu z 1 listopada, postanowiono o repatriacji 30 tysięcy Polaków z ZSRR oraz uzgodniono status wojsk
radzieckich w Polsce.
Po październiku 1956, rozpoczęła się w Polsce destalinizacja. Niestety odwilż trwała bardzo krótko. Nastąpił okres narastającej stagnacji,
trwający aż do przejęcia władzy przez Edwarda Gierka w grudniu 1970 r.

UKŁAD WARSZAWSKI (oficjalna nazwa: Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej) –

polityczno-wojskowy

tzw.

. Formalnie powstał na podstawie Deklaracji Bukaresztańskiej, jako odpowiedź na

militaryzację tzw.

Niemiec Zachodnich

i włączenie ich w strukturę

NATO

a sankcjonował istniejące od zakończenia

II Wojny Światowej

podporządkowanie poszczególnych państw i ich armii ZSRR.
Jego formalne zasady zostały określone w roku

przez I sekretarza

. Układ podpisano

. Polska ratyfikowała UW we wrześniu 1955. Układ miał funkcjonować przez 30 lat,

26 kwietnia

1985

jego ważność

przedłużono na następne 20 lat. Istniał do

1 lipca

1991

. Ustanowiono wspólne dowództwo Układu w

Moskwie

. Sztaby armii

poszczególnych państw członkowskich podlegały X Zarządowi Sztabu Generalnego

Sił Zbrojnych ZSRR

pełniącego rolę Sztabu

Zjednoczonych Sił Zbrojnych.

Członkowie

•

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

•

Albańska Republika Ludowa (zawiesiła współpracę w 1960, wystąpiła z Układu 12 września 1968)

•

Bułgarska Republika Ludowa

•

Republika Czechosłowacka

•

Niemiecka Republika Demokratyczna (w strukturach wojskowych od

, wystąpiła z Układu

•

Polska Rzeczpospolita Ludowa

•

Rumuńska Republika Ludowa

•

Węgierska Republika Ludowa

czyli wszystkie państwa socjalistyczne ówczesnej

Europy

poza

Federacyjną Ludową Republiką Jugosławii

Członkowie Układu Warszawskiego mieli bronić się wspólnie w przypadku ataku na którekolwiek z państw-sygnatariuszy. Potencjalnym

było

powstałe w

Doktryna Układu Warszawskiego, zgodnie z przyjętymi ustaleniami, miała charakter obronny.
W latach 1955 – 1965 doktryna wojenna UW opierała się na radzieckiej strategii prowadzenia

działań wojennych

w formie zmasowanych

uderzeń rakietowo-jądrowych połączonych z błyskawicznym natarciem w skali strategicznej w celu opanowania terytorium przeciwnika i
pozbawienia go możliwości kontynuowania wojny. Był to odpowiednik amerykańskiej doktryny ‘zmasowanego odwetu’. Siły Zbrojne ZSRR
miały wykonać uderzenia strategiczne z użyciem broni jądrowej, działania na morzach i oceanach realizować miały połączone floty
państw UW, natomiast działania na kontynencie europejskim miały prowadzić siły lądowe i lotnictwo taktyczne wszystkich państw Układu,
przy czym na zasadniczych kierunkach strategicznych przewidziane było użycie tylko

związków operacyjnych

Armii Radzieckiej

Na początku

lat 80 XX w.

opracowano nową doktrynę opartą na zasadzie utrzymywania gotowości do prowadzenia wszelkich form

działań wojennych. Zakładała ona możliwość prowadzenia wojny światowej z wykorzystaniem broni jądrowej lub bez niej oraz
prowadzenia kilku wojen lokalnych o charakterze konwencjonalnym. W koncepcji tej wykluczano możliwość wykonania uprzedzających
uderzeń jądrowych. Broń jądrowa miała być użyta tylko w przypadku jej zastosowania przez przeciwnika.

Struktura Układu
W strukturze Układu Warszawskiego znajdowały się organa kierownicze i konsultacyjne jak: Doradczy Komitet Polityczny, Komitet
Ministrów Obrony i Komitet Techniczny. Część wojskową stanowiły: Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych ze sztabem oraz wydzielone
siły zbrojne poszczególnych państw (kontyngenty) tworzące Zjednoczone Siły Zbrojne UW.

Doradczy Komitet Polityczny
Był najwyższym organem polityczno-wojskowym. W jego skład wchodzili: premierzy rządów państw członkowskich, ministrowie spraw
zagranicznych i ministrowie obrony oraz przywódcy

partii komunistycznych

. Zadaniem komitetu było wypracowanie jednolitych poglądów

w zakresie wspólnej strategii wobec zagrożeń polityczno-militarnych.

Komitet Ministrów Obrony
Był najwyższym organem wojskowym Układu. Stanowili go Ministrowie Obrony poszczególnych państw. Jego zadaniem było ustalanie
zakresu wspólnych przedsięwzięć wojskowych, a zwłaszcza: zakresu ćwiczeń i manewrów sojuszniczych oraz gier wojennych i ćwiczeń
dowódczo-sztabowych, współpracy w zakresie szkolenia sztabów i wojsk, ujednolicenia instrukcji, regulaminów i przepisów wojskowych,
wprowadzenia nowych wzorów uzbrojenia, zabezpieczenia logistycznego wojsk układu itp.

Komitet Techniczny
Zajmował się problemami unowocześnienia uzbrojenia i wyposażenia wojsk Układu oraz jego standaryzacji ułatwiającej współdziałanie na
polu walki i zabezpieczenie techniczne. Zadaniem komitetu było też ustalanie specjalizacji w produkcji sprzętu wojskowego przez
poszczególne państwa Układu Warszawskiego.

Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych
Stanowiło najwyższy organ dowodzenia Układu. Na jego czele stał Naczelny Dowódca ZSZ oraz zastępcy, którymi początkowo byli
ministrowie a potem wiceministrowie obrony stron układu. Dowództwo nad wydzielonym wojskami każdego z państw sprawowali
ministrowie obrony tych państw. Naczelnemu dowódcy ZSZ podlegał Sztab ZSZ, w skład którego wchodzili przedstawiciele

sił zbrojnych

państw członkowskich Układu. Sztab ZSZ utworzono w 1969 r., znajdował się w Moskwie. Od 1969 r. przy dowództwie ZSZ
funkcjonowała Rada Wojskowa, w skład której wchodzili zastępcy naczelnego dowódcy ZSZ oraz szef sztabu ZSZ.

Zjednoczone Siły Zbrojne
Składały się z kontyngentów sił zbrojnych poszczególnych państw Układu Warszawskiego. Wielkość kontyngentów uzgadniana była w
formie dwustronnych porozumień pomiędzy rządem ZSRR a rządami pozostałych państw członkowskich. Uzgodnienia dokonywane były
zwykle raz na pięć lat i wiązały się z przygotowywaniem planów rozwoju sił zbrojnych na kolejne pięciolecie. W okresie pokoju w składzie
ZSZ UW znajdowały się tylko wytypowane jednostki posiadające wysoki poziom gotowości bojowej (w SZ PRL dotyczyło to całości wojsk
OPK oraz jednostek I rzutu operacyjnego pozostałych rodzajów wojsk).
Ze strony SZ ZSRR w okresie pokoju wystawiano w skład ZSZ UW cztery grupy wojsk Armii Radzieckiej rozmieszczone na terytorium
NRD, Czechosłowacji, Polski i Węgier. W 1990 w ich składzie znajdowały się:

•

Zachodnia Grupa Wojsk

w NRD – 1 i 2 Armia Pancerna, 3, 8 i 20 Armia Ogólnowojskowa (w każdej po 3-4 dywizje), 16 Armia

Lotnicza

•

Centralna Grupa Wojsk

w Czechosłowacji – dwie dywizje pancerne, trzy dywizje zmechanizowane

•

Północna Grupa Wojsk

w Polsce – jedna dywizja pancerna i jedna zmechanizowana, 4 Armia Lotnicza

•

Południowa Grupa Wojsk

na Węgrzech – dwie dywizje pancerne i dwie zmechanizowane, dywizja lotnictwa myśliwskiego

W czasie wojny w skład ZSZ UW wchodziły wojska operacyjne poszczególnych państw (po zakończonej mobilizacji) przewidziane do
działań na tzw. froncie zewnętrznym.

Rewolucja węgierska 1956 – masowe wystąpienia ludności węgierskiej przeciwko stalinowskiemu reżimowi komunistycznemu. Do 1956
na Węgrzech sprawowała władzę grupa ortodoksyjnych stalinistów z

M. Rákosim

na czele.

Po XX zjeździe KPZR w szeregach Węgierskiej Partii Pracujących (WPP) domagano się demokratyzacji i ustąpienia Rákosiego. 18 VII
1956 Rákosi zrezygnował z funkcji partyjnych i państwowych, jego miejsce zajął równie niepopularny E. Gerö. 6 października odbył się
pogrzeb ofiar represji grupy Rákosiego, który przerodził się w manifestację.
23 października odbyła się druga manifestacja pod hasłami solidarności z ruchem przemian demokratycznych w Polsce. Po obraźliwym
wystąpieniu Gerö przerodziła się ona w zbrojne powstanie, które wkrótce ogarnęło całe Węgry. Po stronie rewolucji opowiedziała się
część armii, na której czele stał pułkownik P. Maleter.
24 października premierem został

I. Nagy

, a I sekretarzem WPP

J. Kádár

. 30 października Nagy wprowadził system wielopartyjny i

powołał rząd koalicyjny. Tego samego dnia WPP zmieniła nazwę na Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą. 1 listopada nowy rząd
ogłosił wystąpienie Węgier z

Układu Warszawskiego

i neutralność państwa.

4 listopada wojska radzieckie zaatakowały Budapeszt, walki trwały 7 dni. Ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały 15 listopada.
Demonstracje i strajki protestacyjne trwały do początku 1957. Aby usprawiedliwić zbrojną interwencję,

ZSRR

ogłosił, iż w miejscowości

Szolnok powstał rząd Kádára, który "poprosił o przyjacielską pomoc".

Kryzys kubański – stan zagrożenia konfliktem między dwoma supermocarstwami dysponującymi

bronią atomową

ZSRR

USA

, który

miał miejsce w dniach

. Był spowodowany rozmieszczeniem przez ZSRR na Kubie

pocisków

balistycznych

średniego zasięgu

bezpośrednio zagrażających terytorium USA. W odpowiedzi na zagrożenie prezydent USA

John F.

Kennedy

wprowadził kwarantannę morską Kuby (blokada transportu środków bojowych) i zażądał wycofania rakiet. Potencjalny globalny

konflikt nuklearny nabrał realnych kształtów, gdy do Kuby zaczęły się zbliżać

radzieckie

statki wiozące kolejne materiały militarne. Konflikt

został zażegnany, kiedy po żądaniu prezydenta

USA

, przywódca radziecki

Nikita Chruszczow

28 października rozkazał zawrócić statki

oraz wyraził zgodę na demontaż wyrzutni rakietowych, w zamian za gwarancje nieagresji USA na Kubę, a także wycofania rakiet
amerykańskich z Turcji. Takie rozwiązanie kryzysu wywołało negatywną reakcję

Fidela Castro

i doprowadziło do przejściowego

ochłodzenia stosunków sowiecko-kubańskich. Stany Zjednoczone w owym czasie nie podały do publicznej wiadomości faktu o wycofaniu
przed końcem kwietnia 1963 r. swoich rakiet ("Jupiter") z Turcji, co pozwoliło Chruszczowowi zachować honor na arenie
międzynarodowej, jednak w międzyczasie osłabiło znacznie jego pozycję polityczną w kraju. Konsekwencją zagrożenia katastrofą
atomową było uruchomienie gorącej linii telefonicznej w

1963

roku między przywódcami

supermocarstw

, aby w przyszłości móc się w

łatwiejszy sposób uporać z potencjalnymi konfliktami.

Poznański Czerwiec (Czerwiec ’56) – pierwszy w

PRL

strajk

generalny i demonstracje uliczne. Miały miejsce w końcu

czerwca

1956

Poznaniu

, zostały krwawo stłumione przez

wojsko

milicję

. Przez propagandę PRL bagatelizowany jako "wypadki czerwcowe" lub

przemilczany, obecnie przez część historyków i

kombatantów

określany także jako poznański bunt, rewolta oraz powstanie poznańskie.

Strajk wybuchł rankiem

28 czerwca

(w tzw. czarny czwartek) w

Zakładach Przemysłu Metalowego H. Cegielski Poznań

(w latach

1949

1956

noszących nazwę Zakłady im. Józefa Stalina Poznań – w skrócie ZISPO) i przerodził się w spontaniczny protest Wielkopolan

przeciw totalitarnej władzy.
Stłumiony przez liczące ponad 10 tys. żołnierzy oddziały

LWP

Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego

pod dowództwem wywodzącego

się z Armii Czerwonej generała

Stanisława Popławskiego

. W 2006 r. dr Łukasz Jastrząb ogłosił zweryfikowaną listę 57 zabitych i zmarłych

w wyniku odniesionych ran. Jego badania potwierdził w 2007 r.

Instytut Pamięci Narodowej

, który ponadto uzupełnił listę Łukasza

Jastrzębia o nazwisko Andrzeja Styperka zmarłego w 1964 r. w wyniku postrzału kręgosłupa, do którego doszło w Czerwcu 1956.

I KRYZYS BERLIŃSKI
- mocarstwa sojusznicze

5 czerwca

1945

wydały deklarację, na mocy której rządy

przejęły

zwierzchnią władzę nad terytorium

Niemiec

, dzieląc je na cztery strefy okupacyjne

1 stycznia

1947

amerykańskie i brytyjskie sfery okupacyjne zostały połączone w

dołączono formalnie strefę

francuską, tworząc Trizonię
- bardzo poważny kryzys międzynarodowy wywołała reforma walutowa (przeprowadzona bez uzgodnienia z ZSRR, przez zachodnich
aliantów w ich strefach okupacyjnych -

20 czerwca

1948

Reichsmarka

została zastąpiona przez

markę niemiecką

) 18 czerwca 1948;

reforma walutowa w sferze radzieckiej odbywała się później i była mniej sprawna od zachodniej, dlatego

24 czerwca

1948

zablokowano

drogi dojazdowe i wstrzymano dostawy żywności i energii do zachodnich sektorów Berlina


rozpoczął się I kryzys berliński; państwa zachodnie podjęły wysiłek łącząc sektory zachodnie Berlina ze swoimi strefami okupacyjnymi

mostem powietrznym, przez który zaopatrywano 2,5-milionowe miasto w niezbędne dostawy;

- Republika Federalna Niemiec – stolica w Bonn – 21.09.1949
- Niemiecka Republika Demokratyczna – stolica w Berlinie Wschodnim – 7.10.1949 (Wilhelm Pieck)

II KRYZYS BERLIŃSKI
- kierująca NRD Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności, realizując stalinowską politykę gospodarczą, doprowadziła do nadmiernego
wyśrubowania norm pracy; 15.06.1953 murarze z Berlina rozpoczęli protest, domagając się obniżenia norm. Kiedy zlekceważono ich
prośbę, 16 i 17.06 2/3 robotników NRD rozpoczęło strajk. Władze NRD poprosiły stacjonujące tam wojska radzieckie o stłumienie
protestów. 17.06. Armia Czerwona spacyfikowała strajkujących
- we wrześniu 1960 rząd NRD wydał zakaz przybywania do stolicy obywateli RFN bez zezwolenia ze strony NRD. Na spotkaniu w
Wiedniu (3-4.06.1961) Kennedy i Chruszczow nie doszli do porozumienia, a w lipcu tego roku Amerykanie zwiększyli armię i rozpoczęli
przygotowania do zorganizowania nowego "mostu powietrznego". 13.08.1961 r. rząd NRD w porozumieniu z państwami Układu
Warszawskiego rozpoczął budowę muru berlińskiego (o długości 45 km), który rozdzielił zachodnią i wschodnią część miasta.
Jednocześnie 120-km murem oddzielono też cały Berlin zachodni od terytorium NRD. Jego mieszkańcy - chcąc udać się do Berlina
wschodniego - musieli okazywać zachodnioberlińskie dowody osobiste, mieszkańcy NRD natomiast mogli odwiedzić Berlin zachodni tylko
po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia. Mieszkańcy RFN chcący odwiedzić NRD (i odwrotnie) musieli uzyskać odpowiednie wizy.
Doszło do definitywnego podziału miasta.

LATA ZASTOJU



RZĄDY BREŻNIEWA I JEGO NASTĘPCÓW



spiskowcy obalając Chruszczowa postanowili, że przywództwo przejściowo przejmie lubiany i nieszkodliwy Breżniew

- wcześniej był sekretarzem KP Mołdawii (1951), potem Kazachstanu (1955), potem członkiem Prezydium KC

- po obaleniu Chruszczowa dokonano tradycyjnego w takich wypadkach trójpodziału władzy

- premierem został Kosygin
- przewodniczącym Prezydium Rady Najwyższej Mikojan (po pół roku zastąpił go bliski Breżniewowi Nikołaj Podgórny)
- Breżniew został I sekretarzem

- w skład Prezydium KC weszli: Szelepin i Szelest

- symptomem zamknięcia kolektywnych rządów stał się XXIII Zjazd KPZR w 1966; po odpowiednich zmianach statutowych przywrócono
nazewnictwo centralnych władz z okresu stalinowskiego; Breżniew został sekretarzem generalnym;
- w skład Biura Politycznego KC (w miejsce Prezydium) weszli: Kosygin, Podgorny, Breżniew, Kirilenko, Susłow, Szelepin, Szelest,
Mazurow, Pelsze, Polanski i Woronow
- najgroźniejszymi z tej grupy byli Szelepin i Szelest, dlatego Breżniew odsunął ich od władzy

- najwyższe partyjne gremium było stopniowo uzupełniane przez kolejnych działaczy; istotna była kooptacja do Biura Politycznego trzech
wysokich funkcjonariuszy państwowych: Andropow – przewodniczący KGB; Gromyko – minister spraw zagranicznych; Andriej Greczka –
minister obrony

- 1976 – Breżniew znalazł się po rozległym zawale w stanie śmierci klinicznej; podtrzymywany sztucznie środkami farmakologicznymi
stawał się coraz mniej zdolny do wystąpień publicznych; w 1977 objął stanowisko przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej
- również Kosygin stał się niewydolny z powodu zdrowia i nastąpił paraliż władzy



LATA ZASTOJU

- kierowaniem imperium zajął się kwadrumwirat:

- Andropow – przewodniczący KGB
- Ustinow – wieloletni szef kompleksu wojskowo-przemysłowego, minister obrony
- Gromyko – rasowy stalinowiec
- Susłow – dogmatyk

- realizowana w ten sposób polityka była określana w czasach Gorbaczowa mianem epoki zastoju
- nastąpiły dwa zagadkowe zgony członków Politbiura: Fiodora Kułakowa (1978) i Piotra Maszerowa (1980) – obaj byli szykowani na
stanowisko premiera; w takiej sytuacji premierem został Tichonow;



marzec 1981 – XXVI Zjazd KPZR

- wybrano Biuro Polityczne: Breżniew, Tichonow, Andropow, Czernienko, Gorbaczow (sekretarz KC ds. rolnictwa), Wiktor Griszyn,
Gromyko, Kirilenko, Dinmuchamed Kunajew, Pelsze, Grigorij Romanow, Susłow, Władimir Szczerbinki, Ustinow;

- Szaraf Raszydow – długoletni I sekretarz miejscowej partii komunistycznej zmienił Uzbekistan w despotyczną monarchię; wyniósł
korupcję i nepotyzm na wyżyny sztuki; zastępca członka Biura Politycznego



mafia dniepropietrowska – własna koteria Breżniewa; powstała około 1950; w jej skład wchodzili przyszli członkowie najwyższych

władz partyjnych: Andriej Kirilenko, Konstantin Czernienko (odwieczny sekretarz Breżniewa), Nikołaj Tichonow, Siemion Cwigun, Nikołaj
Szczołokow;



PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ ANDROPOWA

- na początek Andropow wystąpił przeciwko swemu nadzory w KGB i oskarżył go o korupcję, malwersacje i nadużywanie władzy; winny
ich Cwigun zastrzelił się w styczniu 1982;
- wkrótce zmarł Susłow, a Ustinow jawnie przeszedł na stronę Andropowa, co zakłóciło równowagę w kierowniczym gremium
- Andropow, aby zetrzeć z siebie piętno szefa KGB odszedł w maju z resortu, na czele którego postawił wiernego Witalija Fiedorczuka;
sam Andropow objął funkcję sekretarza JC ds. ideologicznych

- 10.11.1982 – zgon Breżniewa; swój wybór na następcę Breżniewa Andropow przeprowadził w schematyczny sposób; zebrał plenum KC
w kadłubowym składzie, które podjęło w tej sytuacji jednogłośną decyzję; Andropow po pewnym czasie objął również przewodnictwo
Prezydium Rady Najwyższej;

- Andropow ciężko chory na nerki wiedział, że ma mało czasu na przeprowadzenie reform;
- aby zapewnić pożądany kurs, pozbył się z Politbiura Kirilenki i wprowadził do centralnych władz kilku młodszych działaczy: Alijewa,
Ryżkowa, Migaczowa; na miejsce KGB postawił Wiktora Czebrikowa (a Fiedorczuk poszedł do MSW)
- Andropow od września 1983 był przykuty do łóżka i tym samym wyłączony z czynnego życia, zmarł 9.02.1984



CZERNIENKO

- następnie władzę przejął Czernienko, spędzał większość czasu w szpitalu i praktycznie nie wypełniał nawet obowiązków
reprezentacyjnych
- umarł na marskość wątroby w 10.03.1985



POLITYKA DETENTE I NARODZINY ŚWIATOWEGO IMPERIUM

- głównym przeciwnikiem ZSRR w dekadzie Breżniewa stały się komunistyczne Chiny; doszło do regularnej bitwy o wyspę Damaski;
niebezpieczeństwo przerodzenia konfliktu w otwartą wojnę udało się oddalić, ale wzajemne stosunki stały się lodowate; normalizacja
wzajemnych stosunków nastąpiła dopiero kilka lat po śmierci konfrontacyjnie nastawionego Mao Tse Tunga;

- obawy przed ekspansywną polityką Chińskiej Republiki Ludowej spowodowały, że ZSRR zbliżyło się do Zachodu, a w początku lat 70.
rozpoczęły prowadzić politykę detente – odprężenia; drugim tego powodem było uzależnienie sowieckiej gospodarki od importu
technologii i żywności oraz związane z tym potęgujące się potrzeby kredytowe

- Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (z udziałem USA) – najpierw w Helsinkach, a potem w Genewie
- zakończyła się w 1975 – podpisaniem Aktu Końcowego KBWE
- potwierdzono nienaruszalność poczdamskich granic i swobodę przepływu informacji naukowo-technicznych; w zamian za tak zwany
trzeci koszyk zobowiązano do przestrzegania wolności myśli, sumienia, wyznania i przekonań;



STOSUNKI Z USA

- amerykańska teoria konwergencji – współautorem Piotr Soroki – upodabnianie obydwu systemów politycznych, co zakładało wspieranie
tendencji liberalnych w państwach bloku wschodniego
- amerykańska teoria rozmiękczania komunizmu – Zbigniewa Brzezińskiego – zakładała katalizację w państwach bloku wschodniego
procesów dezintegracyjnych


obie te teorie spowodowały poprawę stosunków z ZSRR



Lyndon Johnson – 1963-1969 – współpraca obu państw nie była możliwa, ponieważ prezydent USA skupił się na prowadzeniu wojny

wietnamskiej


Richard Nixon – 1969-1974 – zakończył wojnę w Wietnamie; ocieplił stosunki zarówno z ZSRR jak i ChRL



Gerald Ford – 1974-1977



Jimmy Carter – 1977-1981 – w 1979 nakazał zainstalowanie w Europie rakiet średniego zasięgu pershing, co było odpowiedzią na

uzbrojenie nowych sowieckich pocisków i przeciwstawił się agresji na Afganistan


Ronald Reagan – 1981-1989 – w początkowym okresie jego prezydentury doszło do nawrotu zimnej wojny; publicznie określił ZSRR

jako imperium zła; w 1984 proklamował gigantyczny program zbrojeniowy;
- 1983 – zestrzelenie południowokoreańskiego Boeinga 747 z 269 pasażerami i członkami załogi na pokładzie, który naruszył przestrzeń
powietrzną ZSRR

Polityka rozbrojeniowa ZSRR:
- 1967 – porozumienie o pokojowym wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej
- 1968 – porozumienie o nierozprzestrzenianiu broni atomowej
- 1972 – SALT I (Strategic Arms Limitation Talks)
- 1979 – SALT II

Prosowieckie reżimy ustanowiono: w Jemenie Południowym – 1967; Somalii – 1969-1977; Etopii – 1977

Afganistan:
- 1978 – doszło do zamachu stanu, w którego wyniku obalono króla i proklamowano republikę, na czele Afganistanu stanął komunizujący
Nur Mohammed Taraki, wkrótce zastąpił go Hafizullah Amin, który obawiał się zbytniej sowieckiej dominacji
- 1979 – rosyjskie władze przeprowadziły interwencję i powołały na władcę Babraka Karmala
- reakcją na interwencję Rosji był ruch partyzancki, wspierany przez Amerykanów
- interwencja Rosji przekształciła się w konflikt zbrojny (sowiecki Wietnam)

Chile:
- 1970 – do władzy dochodzi lewicowy socjalista Salvador Allenie, wspierany przez miejscowych komunistów
- 1973 – zamach stanu, w wyniku którego na czele państwa stanął generał Augusto Pinochet (który uratował kraj przed
skomunizowaniem)

Czechosłowacja:
- 1968 – pierwszym sekretarzem KC Komunistycznej Partii Czechosłowacji został Alexander Dubcek
- rozpoczęła się krytyka ustroju komunistycznego, zażądano reform i usprawnień
- na prezydenta wybrano Ludvika Svobodę, zwolennika reform
- ogłoszono program działania, postulujący dążenie do socjalizmu z ludzką twarzą, a także budowę demokratycznego komunizmu
- wezwano przywódców Czechosłowacji do ZSRR, gdzie skrytykowano ich zachowanie i zobowiązano do zaprzestania reform
- wobec dalszych wydarzeń ZSRR podjęło decyzję o wprowadzeniu wojsk Układu Warszawskiego na teren Czechosłowacji; pretekstem
do inwazji zbrojnej na Czechosłowację była ponoć prośba o pomoc czechosłowackich komunistów.
- wojska czechosłowackie nie stawiały oporu, a do walk doszło jedynie w Pradze, gdzie obrony kraju podjęła się ludność miasta
- protokół moskiewski – przedstawiciele Czechosłowacji zobowiązali się do anulacji postanowień z Vysocan, znormalizowaniu sytuacji w
kraju, czyli usunięcie działaczy o nastawieniu antysocjalistycznym; obecność wojsk Układu Warszawskiego na terenie Czechosłowacji

Polska:
- 1980 – powstanie NSZZ Solidarność
- 13.12.1981 – stan wojenny wprowadzony przez generała Wojciecha Jaruzelskiego

- społeczeństwo rosyjskie było rozczarowane odchodzeniem od polityki reform, jakie próbował zrealizować Chruszczow; zaczął formować
się ruch opozycyjny; poważniejszy akt terrorystyczny, nieudany zamach na Breżniewa miał miejsce w 1969 i usiłował dokonać go Wiktor
Ilin; pierwszym grupowym wystąpieniem dysydentów była zorganizowana w 1966 pod pomnikiem Puszkina w Moskwie niema
demonstracja, mająca zwrócić uwagę na wypadki notorycznego łamania konstytucji
- pierwszą organizacją o pewnym programie działania i strukturach był Ruch Demokratyczny

- 1979 – proces izolowana społeczeństwa sowieckiego, wprowadzono utrudnienia w zamawianiu międzynarodowych rozmów
telefonicznych, zagłuszanie rosyjskojęzycznych audycji radiowych, faktyczny zakaz kontaktów prywatnych z cudzoziemcami

PIERESTROJKA I ROZPAD ZWIĄZKU RADZIECKIEGO

GORBACZOW I WALKA O WŁADZĘ

- 11.03.1985-24.08.1991 – sekretarz generalny KPZR – Gorbaczow
- 15.03.1990-25.12.1991 – prezydent ZSRR – Gorbaczow
- kiedy Gorbaczow został prezydentem, urząd przewodniczącego Rady Najwyższej objął Anatolij Łukianow

- XXVII Zjazd KPZR – pierwszy za rządów Gorbaczowa – marzec 1986
- XXVIII Zjazd KPZR – ostatni zjazd partii – przełom czerwca i lipca 1990

- ojciec pierestrojki – Aleksandr Jakowlew – sekretarz KC KPZR ds. ideologii

POLITYKA ZAGRANICZNA. LIKIDACJA IMPERIUM ZEWNĘTRZNEGO

- Gorbaczow był bardziej popularny na Zachodzie niż w kraju – energiczny, dynamiczny, laureat pokojowej nagrody Nobla w 1990,
również jego żona przysparzała mu popularności

Przeprowadzenie programu rozbrojeniowego wymagało poprawy stosunków ze Stanami Zjednoczonymi:
- 1985 – spotkanie z amerykańskim prezydentem Reaganem w Genewie
- 1986 – spotkanie z Reaganem w Reykjaviku
- 1987 – spotkanie z Reaganem w Waszyngtonie, gdzie podpisano porozumienie START (Strategic Arms Reduction Talks) o redukcji
zbrojeń strategicznym w zakresie rakiet średniego i krótkiego zasięgu
- Gorbaczow poparł amerykański atak na Irak w styczniu 1991 (Pustynna Burza) i udzielił wsparcia wywiadowczego; mimo, że Saddam
Husajn był wcześniej jego lojalnym sojusznikiem

- kurs wobec Europy Środkowowschodniej – miał polegać na jej powierzchownej finlandyzacji – dopuszczeniu do wolnej gry sił
politycznych, z zachowaniem uprzywilejowanej pozycji Związku Radzieckiego w zakresie polityki obronnej i zagranicznej
- Polska – czerwiec 1989 – pierwsze wolne wybory parlamentarne, których wynikiem było pozbawienie władzy Polskiej Zjednoczonej
Partii Robotniczej
- następnie po kolei – Węgry, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia – odrzucały dotychczasowy model sprawowania rządów

- zjednoczenie Niemiec – 3.10.1990 – na mocy porozumienia 12.09.1990 moskiewskiej konferencji 2+4 – układ ten podpisały Stany
Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Związek Radziecki
- NRD – dotychczas rządził od 1971 – Erich Honecker

- rozwiązanie RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) – działała od 25.01.1949 do 28.06.1991
- rozwiązanie Paktu Warszawskiego – działał od 14.05.1955 do 1.07.1991

GŁASNOST. WŁADZA A SPOŁECZEŃSTWO



uskorienie – przyspieszenie (pierwsze hasło programu Andropowa rzucone w marcu 1985)



pierestrojka – przebudowa (1986)



głasnosti – jawność

- cenzura – zniesiona dopiero w sierpniu 1990
- kwiecień 1986 – katastrofa elektrowni atomowej w Czarnobylu na Ukrainie

- ustawa O wolności sumienia i organizacjach religijnych – 1990 – ustawa umożliwiła swobodne wykonywanie praktyk religijnych;
patriarchą Wszechrusi został obrany Aleksij II (Aleksiej Roediger), do tego czasu wielce lojalny wobec KPZR; zrezygnowano z
państwowego ateizmu

Pierestrojka okazała się katastrofą dla gospodarki sowieckiej:
- ustawa O działaniach w zakresie walki z pijaństwem i alkoholizmem oraz przeciwdziałaniu bimbrownictwu – wdrożona przez Ligaczowa;
podniesiono o 50% ceny na wyroby alkoholowe, ale zanotowano dwukrotny spadek sprzedaży, z akcji wycofano się w 1988
- ustawa O środkach spotęgowania walki z dochodami nie pochodzącymi z rąk pracy własnej – przewidująca nawet karę śmierci za
najcięższe przewinienia

- program 500 dni – program ekspertów Jelcyna – Jawlinskiego i Szatalina – zakładał zaprowadzenie w tym terminie gospodarki
rynkowej; projekt został odrzucony
- plan Pawłowa – zakładał wzmocnienie gospodarczego centrum i doraźnych działań interwencyjnych – wprowadzony w życie

UWOLNIENIE NARODÓW

Republiki nadbałtyckie:
- procesy niepodległościowe na Litwie przebiegały dynamiczniej niż w Estonii i Łotwie, gdzie zamieszkiwała znaczna liczba społeczeństwa
rosyjskiego
- 1989 – I sekretarz Partii Komunistycznej Litwy Algirdas Brazauskas – wypowiedział posłuszeństwo KPZR
- domagano się ujawnienia tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow – układ ten został uznany za nielegalny w marcu 1990 na III
Zjeździe Deputowanych Ludowych

Azerbejdżan i Armenia:

- 1923 – władze ZSRR przyłączyły enklawę zamieszkałą przez Ormian do republiki azerbejdżańskiej, która teraz zaczęła się domagać
przyłączenia do Armenii;
- 1988 – masowe pogromy Ormian
- 1990 – pogrom Ormian i Rosjan w Baku
- w enklawie wybuchło ormiańskie powstanie, które doprowadziło do wyzwolenia całego terytorium
- 1991 – proklamowanie Republiki Górskiego Karabachu
- 1991 – na prezydenta Armenii wybrany został Lewon Ter-Petrosjan (zwolennik pełnej niepodległości)

Gruzja:
- 1989 – pokojowa demonstracja w Tbilisi, która została spacyfikowana przez regularne wojsko
- 1991 – na prezydenta Gruzji wybrany został Zwiad Gamsachurdia (zwolennik pełnej niepodległości)

SIERPNIOWY PUCZ I JEGO KONSEKWENCJE

- Litwa – ZSRR podjęło retorsje wobec Litwy – została objęta embargiem gospodarczym, wzmocniono na jej terytorium garnizony
wojskowe i wprowadzono specjalne jednostki milicji OMON
- przywódca Komunistycznej Partii Litwy zwrócił się do Gorbaczowa o objęcie republiki bezpośrednimi rządami prezydenckimi; akcja
rozpoczęła się w nocy 12/13. 01.1991
- mimo wszystko parlament litewski uchwalił pełną niepodległość i suwerenność

- Gorbaczow podporządkował sobie rząd, nadając mu status gabinetu ministrów
- w marcu powołał Radę Bezpieczeństwa
- zaczęto przywracać dawne nazwy miast – Leningrad znowu stał się Sankt Petersburgiem, Kujbyszew znowu Samarą, Gorki znowu
Niżnym Nowogrodem, a Swierdłowsk znowu Jekaterynburgiem

Pucz:
- 19.08.1991 – o 4. rano
- rozpoczął się blokadą informacyjną i łącznościową Foros, gdzie przebywał Gorbaczow na urlopie, do prezydenta udali się Szenin,
Bakłanow, Bodin, Wariennikow, Plechanow; przekazano mu ultimatum przyłączenia się do puczu lub złożenia dymisji
- 19.08. – ogłoszono powstanie Komitetu Państwowego Stanu Wyjątkowego
- do Moskwy wprowadzono dywizje Kantemirowską i Tamańską
- wojsko otoczyło siedzibę władz RFSRR – Biały Dom
- Jelcyn wydał orędzie ‘Do obywateli Rosji’ – potępił reakcyjny przewrót dokonany wbrew konstytucji i wezwał ludność do strajku
- 21.08. – o 3 rano Kriuczkow poinformował Jelcyna o zakończeniu działalności GKCzP

- 8.12.1991 – układ białowieski – powołano Wspólnotę państw Niepodległych (SNG), jej założycielami były Rosja, Białoruś, Ukraina, a
członkami są głównie byłe republiki Związku Radzieckiego
- 25.12.1991 – Gorbaczow złożył oświadczenie o wygaśnięciu swego mandatu

WIKI:
Głasnost (

ros.

jawność) – element reform

, którego ideą było ujawnienie faktów historycznych

oraz dotyczących sytuacji politycznej i gospodarczej ZSRR. Informacje te uprzednio były niedopuszczane do publikacji (

cenzura

), a

represje groziły za ujawnianie ich nawet w prywatnych rozmowach.

Pieriestrojka (przebudowa) –

1985

1991

. Początkowo pierestrojka wraz z hasłami

głasnosti

(

ros.

jawności) i uskorienia (

ros.

przyspieszenia) stanowiły symbol nowego kursu politycznego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (

zapoczątkowany w

przez

po objęciu przezeń stanowiska sekretarza generalnego Komitetu Centralnego

KPZR

i jego doradcę

Aleksandra N. Jakowlewa

. Jej istotą była modernizacja gospodarki, częściowe jej

urynkowienie

, zwiększanie swobód

obywatelskich i ocieplenie stosunków z państwami zachodnimi. Pieriestrojka stała się katalizatorem świadomości narodowej w
republikach radzieckich, w pierwszym rzędzie bałtyckich i zakaukaskich, doprowadzając do

rozpadu ZSRR

razem z systemem innych

komunistycznych państw satelickich ZSRR w

(tzw.

) (głównie poza

systemem

Liderzy SDPRR(b) – RKP(b) – WKP(b) – KPZR

•

23 VIII 1903 – 21 I 1924 –

Włodzimierz Lenin

(od podziału na bolszewików i mienszewików de facto lider bolszewików)

•

21 I 1924 – 5 III 1953 –

Józef Stalin

(od 3 kwietnia 1922 sekretarz generalny KC, od 10 lutego 1934 formalnie tylko sekretarz KC)

•

5-14 III 1953 –

Gieorgij Malenkow

(sekretarz KC)

•

14 III 1953 – 14 X 1964 –

Nikita Chruszczow

(sekretarz KC, od 7 września 1953 pierwszy sekretarz KC)

•

14 X 1964 – 10 XI 1982 –

Leonid Breżniew

(pierwszy sekretarz KC, od 8 kwietnia 1966 generalny sekretarz KC)

•

12 XI 1982 – 9 II 1984 –

Jurij Andropow

(generalny sekretarz KC)

•

13 II 1984 – 10 III 1985 –

Konstantin Czernienko

(generalny sekretarz KC)

•

11 III 1985 – 24 VIII 1991 –

Michaił Gorbaczow

(generalny sekretarz KC)

•

24-29 VIII 1991 –

Władimir Iwaszko

(generalny sekretarz KC, p.o.)

Radziecka interwencja w Afganistanie była dziewięcioletnią wojną

Związku Radzieckiego

wspierającego afgański reżim komunistyczny

przeciw

partyzantce

mudżahedinów

na terytorium

Afganistanu

. ZSRR chciał umocnić i utrzymać u władzy rządy

. Trwała od

POLITYKA ZAGRANICZNA



dwuznaczna: oficjalna (pokojowa) i tajna (rewolucyjna)

1) NIEMCY
- umożliwili powrót Lenina do Rosji i wsparli jego partię finansowo; ojczyzna Marksa i Engelsa; miały potężną klasę robotniczą; uznali i
poparli niepodległą Ukrainę



wojna z Polską: Piłsudski zdobył Kijów, a odbił go Tuchaczewski



traktat ryski 1921 – przesunął linię Curzona na wschód, co sprawiło, że na terenie Polski pojawiło się dużo mniejszości narodowych

- luty 1921 – ZSRR podpisało układ o przyjaźni z Iranem i Afganistanem
- marzec 1921 – układ o przyjaźni z Turcją

Międzynarodowa konferencja gospodarcza
- Genua (potem Haga)
- kwiecień 1922; 35 państw
- rosyjską delegację stanowili: Cziczerin (ludowy komisarz spraw zagranicznych), Worowski, Krasin i Litwinow
- na konferencji Rosja nie chciała uznać zobowiązań jej poprzednich rządów; ujawniły się też inne różnice pomiędzy państwami Ententy a
Rosją



16.04.1922 – układ w Rapallo (Cziczerin i Walther Rathenau)

- odnowiono stosunki dyplomatyczne i nawiązane współpracę gospodarczą
- Niemcy nie miały pretensji o to, że Rosja nacjonalizuje ich przedsiębiorstwa (warunkiem było, że Rosja nikomu nie zrekompensuje
nacjonalizacji)
- Niemcy dostali status najwyższego uprzywilejowania (korzystne umowy handlowe)
- Niemcy mogli testować nowe rodzaje broni na terenie ZSRR



5.11.1922 – rozszerzenie Rapallo



24.04.1926 – pakt berliński o neutralności na 5 lat



24.06.1931 – prolongowano pakt berliński

2) MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA W LOZANNIE
- w Szwajcarii; od listopada 1922 do lipca 1923
- alianci chcieli, aby Dardanele była otwarta dla żeglugi statków handlowych i wojennych, a bolszewicy chcieli zablokować statki wojenne
- Curzon (minister zagraniczny UK) poinformował ZSRR, żeby zaprzestało antybrytyjskiej polityki w Afganistanie i Iranie
- 11.05.1923 – rząd radziecki odpowiedział, że żadnego kraju nie można traktować jak kolonii i że nie odwoła swoich ambasadorów z
Afganistanu i Iranu

3) CHINY
- maj 1924 – układ o wzajemnych relacjach
- ZSRR kontrolowało chińską kolej wschodnią i Mongolię Zewnętrzną, do tego uznało granice Chin, suwerenność republiki i zobowiązało
się do nieingerowania w wewnętrzne interesy

4) FRANCJA I ANGLIA
- 1924 – we Francji premierem został Eduard Herriot, a w Wielkiej Brytanii James Ramsay Mcdonald – były to rządy odnoszące się z
sympatią do ZSRR, dlatego odnowiono stosunki dyplomatyczne

5) JAPONIA
- styczeń 1925 – Japonia wycofała swoje wojsko z północnego Sachalinu na rzecz ZSRR i zostawiła sobie tylko południową jego część;

6) WIELKA BRYTANIA
- pod koniec 1924 rząd laburzystowski utracił mandat i do władzy doszli konserwatyści, którzy zrezygnowali z zawieszenia układów
handlowych z ZSRR
- 25.05.1927 – brytyjska policja przeszukała londyńskie biuro Arkos (radzieckie przedstawicielstwo handlowe) i znalazła tam materiały
propagandowe, w związku z tym oskarżono biuro o szpiegostwo i zerwano stosunki

7) CHINY
- 12.04.1927 – masakra chińskich komunistów w Szanghaju, przez nacjonalistycznego przywódcę; miała ona miejsce po nalocie chińskiej
policji na biura radzieckiej misji w Pekinie
- 1929 – armia mandżurska przejęła urządzenia telegrafu chińskiej kolei wschodniej i napadła na radziecki konsulat w Chinach, w związku
z czym ZSRR straciła kontrolę nad chińską koleją, a radzieckie organizacje w Chinach rozwiązano siłą
- armia mandżurska naruszała granicę z ZSRR, dlatego Stalin mianował generała Wasilija Bluchera dowódcą Specjalnej Armii Dalekiego
Wschodu (ODWA) i wtedy stosunki dyplomatyczne z Chinami zostały zerwane
- 3.12.1929 – wstępny układ pokojowy
- 22.12.1929 – pełny protokół w Chabarowsku (w Mandżurii przywrócono status quo)
- 21.08.1937 – pakt o nieagresji na 5 lat, zakładał wymianę technologii wojskowych i kredyty
- 1938 – starcia między oddziałami radzieckimi i japońskimi w pobliżu Władywostoku
- 11.05.-31.08.1939 – konflikt w rejonie rzeki Chałchyn-goł, wojska radzieckie i mongolskie odparły japoński atak



luty 1929 – ZSRR uczestniczyło w roli obserwatora w podpisaniu paktu Brianda-Kelloga o całkowitym rozbrojeniu

8) LATA 30.
- 16.11.1933 – ZSRR nawiązało stosunki dyplomatyczne z USA
- 12.12.1933 – ZSRR odnowiło stosunki z Chinami, aby wyprzeć z Chin japońską agresję
- 1932 – traktat o nieagresji z Polską
- Liga Narodów – Francja opowiedziała się za przyjęciem ZSRR do LN; 30 państw poparło ten wniosek; Portugalia, Holandia i Szwajcaria
sprzeciwiły się;
- 1934-1939 – ZSRR brało udział w sesjach LN

- 2.05.1935 – układ obronny z Francją (pomoc w razie napaści państwa trzeciego)
- 16.05.1935 – pakt obronny w Pradze z Czechosłowacją; problem polegał na tym, że ZSRR nie graniczyło z Czechosłowacją i musiałoby
przejść przez polskie terytorium

- 23.03.1934 – traktat pokojowy z Japonią
- 25.07.1935-25.08.1935 – VII Kongres Kominternu (Stalin, Żdanow, Manuilski)

- 25.10.1936 – w Berlinie podpisano porozumienie militarno-polityczne między Włochami a Niemcami, który ustalał podział stref wpływów
- listopad 1936 – pakt antykominternowski podpisany przez Niemcy i Japonię (później również przez Włochy)

9) NIEMCY
- zmiana na stanowisku ministra spraw zagranicznych: Litwinowa (żydowskiego pochodzenia o probrytyjskim nastawieniu) zastąpił
Mołotow
- 19.08.1939 – układ handlowy



23.08.1939 – traktat o nieagresji podpisany w Moskwie przez Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa + tajny protokół,

który zakładał podział Europy Wschodniej; Polska podzielona na linii San, Wisła, Narew; wpływy Niemiec zostały ustalone na Litwę, a
ZSRR na Estonię i Łotwę; Niemcy uznały żądania ZSRR odzyskania rumuńskiej Besarabii; zdecydowano się na wymianę więźniów)



1.09.1939 – Niemcy atakują Polskę



17.09.1939 – ZSRR atakuje Polskę (w obronie narodów Ukrainy i Białorusi)

- lipiec 1939 – Komintern rozwiązał partie komunistyczne Ukrainy Zachodniej i Białorusi Zachodniej, a także Komunistyczną Partię Polski,
pod zarzutem, że zawierały elementy trockistowskie)

- 28.09.1939 – wytyczono linię graniczną między Wehrmachtem (Heinz Guderian) i Armią Czerwoną (Siemion Kriwoszein); w Brześciu
odbyła się defilada armii

- 28.09.1939 – układ o przyjaźni i granicach (ZSRR objęło zwierzchnictwo nad Litwą, Łotwą i Estonią, a Niemcy dostały ziemie polskie na
zachód od Narwi, Bugu, Sanu)

- 31.10.-2.11.1939 – Nadzwyczajne Posiedzenie Rady Najwyższej ZSRR zamknęło proces aneksji

10) FINLANDIA
- ZSRR chciało podpisać porozumienie o wzajemnej pomocy oraz móc instalować swoje bazy wojskwe na terenie Finlandii, wysunęło też
roszczenia terytorialne, jednak Finlandia odmówiła
- 30.11.1939 – wybuch wojny
- 14.12.1939 – wykluczono ZSRR z Ligi Narodów

I faza: do 10.02.1940 (Finlandii szło lepiej)
- walki toczyły się na linii Mannerheima i na przesmyku Karelskim
- 7.01.1940 – zmiana dowództwa – Woroszyłowi zastąpił Semen Timoszenko

II faza: od 11.02.1940
- rozpoczęła się kolejna ofensywa radziecka na linii Mannerheima i złamano fiński opór

- 7.03.1940 – zawarto rozejm
- 12.03.1940 – zawarto traktat pokojowy (Szwecja mediatorem); przesunięto granicę ZSRR o 150 km na północ; baza marynarki Hanko
została przekazana ZSRR na 30 lat; ZSRR poniosło ogromne straty: 127 tysięcy zabitych i rannych

11) ŁOTWA, ESTONIA I LITWA
- 14-16.06.1940 – ZSRR wysłało noty dyplomatyczne oskarżając je o pogwałcenie układu o wzajemnej pomocy (z przełomu września i
października 1939) i o politykę antyradziecką
- 21.06. – zmiana rządów na proradzieckie
- 21.07. – stały się socjalistycznymi republikami radzieckimi

12) RUMUNIA
- 28.06.1940 – ZSRR przesłało rządowi Rumunii notę z żądaniem zwrotu Besarabii i dołączenia Bukowiny
- 2.08. – ZSRR utworzyło Mołdawską SRR (dawna Mołdawska Autonomiczna SRR + część Besarabii), a północną Bukowinę i południowy
rejon Akermanu i Izmailu przyłączono do Ukrainy Radzieckiej;

CzeKa – Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (Всероссийская
чрезвычайная комиссия по борьбе с

контрреволюцией

саботажем

)

- od sierpnia 1918 – Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i
Nadużyciami Władzy (Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией, спекуляцией и
преступлениям по должности)

GPU – государственное политическое управление – Państwowy Zarząd Polityczny – 2.02.1922 (zastąpił
CzeKa) – nadzorowany przez Radę Komisarzy Ludowych

OGPU – oбъединённое государственное политическое управление – Zjednoczony Państwowy Zarząd
Polityczny – 15.11.1923

GUGB – Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego – Главное управление государственной безопасности
– 10.07.1934 – włączone do NKWD

CzeKa  GPU  OGPU  GUGB

KOMSOMOŁ – Komunistyczny Związek Młodzieży – Коммунистический союз молодёжи – od 1922 pełna
nazwa brzmiała Wszechzwiązkowy Leninowski Komunistyczny Związek Młodzieży – Всесоюзный Ленинский
Коммунистический Союз Молодёжи

NKID – Народный комиссариат по иностранным делам (Наркоминдел) – Ludowy Komisariat Spraw
Zagranicznych

NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych – Народный комиссариат внутренних дел – 1917-1946

RKKA – Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona – Рабоче-Крестьянская Красная Армия

WCIK – Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy – Всероссийский Центральный Исполнительный
Комитет – pełna nazwa Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Rad deputowanych robotniczych,
chłopskich, żołnierzy Armii Czerwonej i kozackich – Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет
Советов рабочих, крестьянских, красноармейских и казачьих депутатов

GUŁAG – Главное управление исправительно-трудовых лагерей и колоний – Główny Zarząd Poprawczych
Obozów Pracy

SNK – Rada Komisarzy Ludowych – Sownarkom – Сове́т наро́дных комисса́ров

NEP – Nowa Polityka Ekonomiczna – Новая экономическая политика

GOSPŁAN – Państwowy Komitet Planowania – Государственный плановый комитет

WSNH – Najwyższa Rada Gospodarcza – Высший Совет Народного Хозяйства

WNH – sownarchoz – Rada Gospodarki Narodowej – совет народного хозяйства

RFSRR – Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka – Российская Советская Федеративная
Социалистическая Республика

1) SDPRR – Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji – Российская социал-демократическая рабочая
партия – 1903-1912 – RSDPR

2) SDPRR(b) – Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (bolszewików) – 1912-1918 – Российская
социал-демократическая рабочая партия (большевиков)

3) RKP(b) – Rosyjska Partia Komunistyczna (bolszewików) – 1918-1925 – Российская коммунистическая
партия (большевиков)

4) WKP(b) – Wszechzwiązkowa Partia Komunistyczna (bolszewików) – 1925-1952 – Всесоюзная
коммунистическая партия (большевиков)

5) KPZR – Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego – Коммунистическая партия Советского Союза –
1952-1991

Ochrana – Отделение по охранению порядка и общественной безопасности – Oddział ochrony porządku i
bezpieczeństwa państwowego

Komucz – Komitet Członków Zgromadzenia Ustawodawczego – Комитет членов Учредительного собрания

GRU – Главное Разведывательное Управление – Główny Zarząd Wywiadowczy

ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – Союз Советских Социалистических Республик

Szaraszki – Biuro doświadczalno-projektowe – Опытное конструкторское бюро – OKB

Wielka Wojna Ojczyźniana – Wielka Wojna Narodowa – Великая Отечественная война

Stawka – kierownictwo Najwyższego Naczelnego Dowództwa Ставка Верховного Главнокомандования

GKO – Państwowy Komitet Obrony – Государственный Комитет Обороны (najważniejszy organ państwowy
w czasie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej; 30.06.1941)

Kominform – Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych – 27 września 1947 –
Информационное бюро коммунистических и рабочих партий

KGB – Комите́т госуда́рственной безопа́сности – Komitet Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie
Ministrów ZSRR

Narkomat – komisariat ludowy – Народный комиссариат

Narkom – komisarz ludowy – Народный комиссар

GRU – Главное Разведывательное Управление – Główny Zarząd Wywiadowczy

Document Outline

Postanowienia
Postanowienia
Cele i postanowienia
Geneza zimnej wojny
Doktryna Trumana (12 marca 1947)
Plan Marshalla (22 czerwca 1947)
Traktat brukselski
Kryzys berliński
Wojna koreańska 1950-1953
Mur berliński
Kubański kryzys rakietowy 1962
- Członkowie
Doktryna wojenna
Struktura Układu
Liderzy SDPRR(b) – RKP(b) – WKP(b) – KPZR

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Skrypt z historii etnologii
skrypt z historii najnowszej polski Y65MQXPOHUAPOUHWMZ25QYGKK23MPC42U6HJ5UA
Historia Polski XXw, historia skrypt, Historia Polski XX w.
skrypt z histori pl
Skrypt z historii
Skrypt z historii etnologii
Mario Sousa Kłamstwa o historii ZSRR
[Skrypt] Historia powszechna 1918 1945 (wersja 2)
skrypt historia adm wlasciwy
skrypt z historii filozofii sredniowiecznej i renesans
Skrypt 2 Historia doktryn polityczno prawnych Chojnicka Olszewski
SKRYPT Historia Kościoła 2
Skrypt 3 Historia doktryn polityczno prawnych Chojnicka Olszewski
Skrypt Historia i pedagogika ignacjańska
SKRYPT Z HISTORII

więcej podobnych podstron

[Skrypt] Historia ZSRR (L Bazylow)

Document Outline