N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

64

P R A C A

I

Z D R O W I E

Pyły jako czynniki
zagrażające zdrowiu

nego, czasu ekspozycji, rozpuszczal-
ności w płynach ustrojowych, a także
od wrażliwości osobniczej uwarunko-
wanej genetycznie i nabytej (1, 3).

Charakterystyczne dla wszystkich

pyłów jest działanie drażniące na bło-
ny śluzowe spojówek i górnych dróg
oddechowych. Dłuższe narażenie
może wywołać upośledzenie fizjo-
logicznych funkcji błon śluzowych,
takich jak prawidłowe nawilżanie
i oczyszczanie.

W zależności od wielkości ziaren

pył przedostaje się do określonych
odcinków dróg oddechowych. Ziar-
na o średnicy powyżej 10 μm naj-
częściej osadzają się w jamie ustnej
i nosogardzieli, powodując mecha-
niczne uszkodzenia błony śluzowej,
co z kolei stanowi wrota zakażenia
dla drobnoustrojów. Cząstki o wielko-
ści od 4 μm do 10 μm przedostają się
do tchawicy i dużych oskrzeli, nisz-
cząc nabłonek migawkowy. W tym
przypadku część pyłów zostaje usu-
wana na zewnątrz wraz ze śluzem, na-
tomiast pozostała część jest poddana
procesowi fagocytozy przez makrofagi
i zalega w układzie oddechowym, po-
wodując rozrost tkanki łącznej lub roz-
wój określonych procesów zapalnych.
Najgroźniejsze dla zdrowia są pyły
o średnicy ziarna poniżej 3 μm, które
docierają bezpośrednio do pęcherzy-
ków płucnych, utrudniając prawidło-
wą wymianę gazową.

W zależności od rodzaju oraz stop-

nia toksyczności pyłu nagromadzone-
go w płucach może dojść do rozwoju
procesów zapalno-alergicznych w po-
staci pylic łagodnych o charakterze

Technik dentystyczny jest narażony
na działanie wielu szkodliwych czyn-
ników, mogących prowadzić do po-
ważnych zagrożeń zdrowotnych (1).
Badania oceniające stan zdrowia
201 techników dentystycznych, prze-
prowadzone przez Jacobsen i Pet-
tersen (2), wykazały, że ponad 50%
z nich cierpi z powodu problemów
zdrowotnych związanych z wyko-
nywanym zawodem. Najczęstszymi
problemami zdrowotnymi były zabu-
rzenia ze strony narządu ruchu (39%),
następnie dolegliwości skórne (28%),
zaburzenia ze strony układu oddecho-
wego (16%), zaburzenia czucia (10%)
i problemy neurologiczne (7%).

Jak powszechnie wiadomo, podsta-

wą pracy w laboratorium jest obróbka
mechaniczna, która ma na celu usu-
nięcie nadmiarów materiału, nada-
nie kształtu, jak również wygładzenie
i wypolerowanie uzupełnienia prote-
tycznego. Podczas tego procesu docho-
dzi do usunięcia z powierzchni opra-
cowywanych protez i aparatów leczni-
czych pewnej części materiału, która
zazwyczaj przybiera postać pyłu (1).
Pył jest aerozolem zawierającym roz-
proszone w powietrzu ziarna ciała sta-
łego o średnicy od 0,1 μm do 100 μm,
mogące wnikać do organizmu. Drogą
ich przenikania jest głównie układ od-
dechowy, w mniejszym stopniu układ
pokarmowy, natomiast pyły mające
zdolność rozpuszczania się w tłusz-
czach mogą przedostawać się przez
skórę.

Szkodliwość działania pyłów jest

uzależniona od ich stężenia, rozmiaru
i kształtu cząsteczek, składu chemicz-

TITLE



Dust as a health hazard

SŁOWA KLUCZOWE



zagrożenia

zdrowotne, zapylenie, materiały
dentystyczne

STRESZCZENIE



Wykonywanie

zawodu technika dentystycznego
niesie ryzyko zagrożenia zdrowia
wynikające z występujących
w trakcie pracy czynników. Jednym
z nich jest zapylenie powietrza
w pomieszczeniach, w których
dokonuje się obróbki mechanicznej
uzupełnień protetycznych, aparatów
ortodontycznych, szyn lub nakładek
nazębnych. Aby zminimalizować ryzyko
utraty zdrowia, należy poznać źródła
zapyleń, by świadomie przestrzegać
zasad ergonomii oraz przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy.

KEY WORDS



health risk, dust, dental

materials

SUMMARY



There is no doubt that

dental technicians are exposed to health
hazards during the course of their
work. One factor is the production
of dust during the preparation
of restorations, prostheses, orthodontic
appliances, splints and bite guards.
In order to minimize these dangers
to it is therefore essential to appreciate
the dangerous nature of these dusts and
their sources and to learn workplace
ergonomic rules and policies to follow
in order to minimize the risk that these
dusts represent.

dr hab. n. med. Mariusz Pryliński

1

, lic. tech. dent. Małgorzata Michalska

2

, prof. dr hab. med. Honorata Shaw

3

P

onad połowa
spośród techników

dentystycznych cierpi
z powodu problemów
zdrowotnych związanych
z wykonywanym zawodem.

6

/ 2 0 1 2

65

P R A C A

I

Z D R O W I E

niezwłókniającym lub patologicznego
rozrostu tkanki łącznej manifestujące-
go się pylicą zwłókniającą (4).

R

ODZAJE

PYŁÓW

W ciągu jednego roku pracy w labora-
torium techniki dentystycznej technik
wdycha około 12 kg różnego rodza-
ju pyłów, z czego największą część
stanowią te, które powstają podczas
obróbki mechanicznej i polerowania
tworzywa akrylowego (1). W tym
przypadku szkodliwość wytwarza-
nego pyłu dotyczy nie tylko układu
oddechowego, w którym może on być
przyczyną pylicy lub astmy oskrze-
lowej, lecz również mechanicznych
uszkodzeń gałki ocznej przez porusza-
jące się z dużą prędkością mikrodro-
biny metakrylanu metylu.

Drugim pod względem ilości wytwa-

rzanego pyłu materiałem jest gips. Pył
gipsowy powstaje najczęściej podczas
obcinania i szlifowania modeli, ale
jego źródłem jest również tak banalna
czynność jak mieszanie gipsu z wodą.
Tego rodzaju pyły działają drażniąco
na spojówki oka oraz błonę śluzową
jamy nosowej, prowadząc do upośle-
dzenia wzroku i węchu.

Proces szlifowania i polerowania,

który ma miejsce podczas obróbki
elementów metalowych protez, jest
związany z uwalnianiem do otaczają-
cego powietrza i rozproszeniem nad
stanowiskiem pracy pyłów różnych
metali i ich związków. W bezpośred-
niej strefie oddychania technik jest na-
rażony na wdychanie pyłów chromu,
kobaltu, niklu, złota i palladu. Obec-
ność cząsteczek metali stwierdzono
zarówno w pyłach emitowanych pod-
czas obróbki mechanicznej z zastoso-
waniem urządzeń wysokoobrotowych,
jak i w dymach powstających podczas
procesów przebiegających w wyso-
kich temperaturach, takich jak odle-
wanie czy lutowanie elementów meta-
lowych. Efektem tego typu ekspozycji
są zwykle przewlekłe schorzenia ukła-
du oddechowego, które dość często

w sposób nieodwracalny ograniczają
sprawność wentylacyjną płuc (3).

Niektóre materiały stosowane

w technice dentystycznej, zarówno
podstawowe, jak i pomocnicze, zawie-
rają związki krzemu, takie jak kwarc,
trydymit i krystobalit. Podczas pracy
z tymi materiałami, w trakcie rozrabia-
nia, opracowywania i obróbki termicz-
nej, zostaje uwalniana wolna krze-
mionka w postaci pyłu lub dymu, sta-
nowiąca istotne źródło narażenia za-
wodowego technika dentystycznego.

Pyły zawierające wolną krystaliczną

krzemionkę cechują się dość wysokim
stopniem rozdrobnienia i zróżnico-
wanym rozmiarem cząsteczek. Stano-
wią duży odsetek frakcji wdychanej,
co zwiększa prawdopodobieństwo
przedostania się ich do pęcherzyków
płucnych, a ponieważ wykazują silne
działanie zwłókniające, mogą prowa-
dzić do rozwoju pylicy krzemowej
i nowotworów.

Podczas obróbki prac wykonanych

ze stopów metali za pomocą techniki
strumieniowo-ściernej, zwanej rów-
nież piaskowaniem, występuje duże
narażenie na działanie pyłu piasku
korundowego. Celem tej czynności
jest usunięcie z powierzchni metali
pozostałości mas ogniotrwałych, które
w swoim składzie zawierają mieszani-
nę krzemianów w postaci kwarcu lub
krystobalitu. Ich obecność w proszku
masy ogniotrwałej jest również źró-
dłem zagrożenia dla zdrowia już pod-
czas procesu zarabiania.

Toksyczne związki krzemu wcho-

dzą także w skład materiałów cera-
micznych, których cząstki są podczas
obróbki mechanicznej uwalniane
do powietrza, a następnie wchłaniane
przez osoby przebywające w danym
pomieszczeniu do układu oddecho-
wego. Po dłuższej ekspozycji na ten
rodzaj zapylenia u osób narażonych
może dojść do powstania pylicy krze-
mowej (5).

W literaturze światowej opisano

do tej pory kilkadziesiąt przypadków

klinicznych, tzw. „pylicy techników
dentystycznych”, którą stwierdzono
u pracowników pracowni protetycz-
nych z wieloletnim stażem. U wszyst-
kich z nich zdiagnozowano zmiany
śródmiąższowe w płucach, które po-
wodowały duszność, kaszel i spadek
wydolności oddechowej. Natomiast
wykonane biopsje wykazały obecność
złogów krzemu i metali w tkance płuc-
nej (6).

Znajomość tych faktów stała się

podstawą do opracowania przepisów
mających na celu ochronę zdrowia
osób pracujących w zagrożonym śro-
dowisku. Poznanie tych przepisów
oraz stosowanie zawartych w nich
zasad postępowania to obowiązki
zarówno pracodawcy, jak i osób za-
trudnionych w środowisku obarczo-
nym obecnością czynników zagraża-
jących zdrowiu.



KONTAKT

1

Zakład Technik i Technologii Dentystycznych

Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2

Licencjat techniki dentystycznej

Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

3

Emerytowany profesor

Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Piśmiennictwo
1. Michalska M.: Zagrożenia zawodowe w pracy

technika dentystycznego. Praca licencjacka,
Poznań 2010.

2. Jacobsen N., Pettersen A.: Self-reported oc-

cupation-related health complains among
dental laboratory technicians. „Quintessense
Int.”, 1993, 24, 409-415.

3. Mirka J.: Fizyczne i chemiczne zagrożenia

występujące w laboratorium techniki denty-
stycznej. Praca licencjacka, Poznań 2010.

4. Maksymowicz K., Drozd R., Jurek T., Maksy-

mowicz H., Jankowska E.: Kliniczne i orzecz-
nicze przesłanki dla rozpoznania pylicy płuc
i jej następstw z uwzględnieniem nowych
technik diagnostyki obrazowej. „Arch. Med.
Sąd. Krym.”, 2005, 15, 292-295.

5. Bilski B., Połczyńska M.: Konsekwencje zdro-

wotne narażenia zawodowego techników den-
tystycznych. „Med. Pracy”, 2005, 56, 49-54.

6. Połczyńska C., Kieć-Świerczyńska M., Wa-

lusiak J., Dudek W.: Alergologia zawodowa.
Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny
Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2008, 111-131,
525-543.