III.RECENZJE

271

Marek Świerczek

Władysław michniewicz, Wielki bluff sowiecki

1

SprawaMonarchistycznejOrganizacjiRosji(MOR),zwanejteżjako„aferaTru-

stu”jestdzisiajniecozapomniana,choćwpołowielat20.XXwiekupozwoliłaosła-

bionejprzezwojnędomowąRosjiRadzieckiejprzetrwaćtrudne,porewolucyjnelata,

anastępnie,dziękiNEP-owiiwspółpracytechnologicznejzNiemcami,stworzyćjedną

znajsilniejszycharmiiwówczesnejEuropie.

„Trust”(MOR)byłbowiemorganizacjąstworzonąprzezsowieckieGPUwcelu

przekonaniaEuropyZachodniej,żewRosjiistniejeogromnaorganizacjaspiskowa,któ-

raprzygotowujesiędoantybolszewickiegoprzewrotu,acozatymidzie,militarnainter-

wencjapaństwzachodnichniejestkonieczna,wystarczyjedynieichścisławspółpraca

z„Trustem”orazzasilaniegopieniędzmiiludźmi,abymócspokojnieczekaćnaspekta-

kularnyupadekbolszewickiegoreżimu

2

.

Z„Trustem”współpracowaławiększośćorganizacjitzw.białejemigracji,atak-

żewywiadyeuropejskie

3

,którezasilały„konspiratorów”informacjamiifunduszami,

otrzymując w zamian sprawnie wytworzoną dezinformację. Rosjanie, aby nadążyć

zprodukcjąfałszywychdokumentówdlazachodnichsłużbspecjalnych,stworzylispe-

cjalnąkomórkęwGPU,nazwanąprzezF.Dzierżyńskiego„KrzywymZwierciadłem”.

Zaspokajałaonarosnąceapetytywywiadowców,którzydziękimasowowytwarzanym

przez Rosjan niedorzecznościom, robili kariery, wyrastając na ekspertów od spraw

sowieckiejRosji.Bymócpozostawaćwstałymkontakciezeswoimiźródłamiwsłuż-

bach, „Trust” utworzył placówki w Warszawie, Paryżu, Berlinie, Gdańsku, Rewlu,

Rydze,BelgradzieiHelsinkach.

Ichoćdzisiajwydajesiętonieprawdopodobne,toGPU,apóźniejOGPU,okła-

mywałoZachódprzezprawiesiedemlat,ogłupiającgowgabineciekrzywychluster

odbijających jedynie bezmyślność, karierowiczostwo, a także najzwyklejszą prywatę

iskłonnoścdozdradyówczesnychoficerówsłużbspecjalnych.

OtymwłaśnieokresietraktujeksiążkaWładysławaMichniewiczapt.Wielki

bluff sowiecki.Autor był oficerem łącznikowym Oddziału II Sztabu Generalne-

goWPprzy„Truście”wMoskwiewlatach1921–1923.Jegowspomnienia,choć

pisane pyszną polszczyzną przedwojennego inteligenta z wyraźnym zacięciem

satyrycznym,sątragicznymwswymwydźwiękuzapisemprzyczyniskutkówre-

welacyjnie przeprowadzonej operacji sowieckiego kontrwywiadu. Michniewicz

zjadliwieicelnieopisujeanarchięorazniejasnerelacjepanującewprzedwojennej

„Dwójce”,dziękiktórymRosjaniezdołalitakdługoitakskuteczniewodzićzanos

1

Chicago1991,WICI,s.338

2

Byłatotzw.pieriedyszka,czyliokresspokoju,którywrazzrezygancjązkomunizmuwojennegona

rzeczNEPpozwoliłZSRRjużw1933r.dokonaćjakościowejzmianyArmiiCzerwonej,którapodczasparady

zokazji1Majapokazałaświatuswojepancerno-zmotoryzowanedywizje.

3

WśródwywiadównajaktywniejwspółpracującychzTrustem,próczOddziałuIIWP,byłytakżewywia-

dyfiński,francuski,brytyjski,aprzedewszystkimestoński,któryzostałpotraktowanyprzezGPUjakopomost

donawiązaniakontaktuzMI6iOddziałemII,cowynikałozfaktu,żeestońskioficerRomanBirkbyłjednym

zpierwszychszpiegówzwerbowanychprzezGPUdoprzeprowadzeniatejoperacji.

272

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO9/13

polski wywiad: gry polityczne, koterie, kadryl nominacji na stanowiska, intrygi

karierowiczów,niefrasobliwośćizwyczajnągłupotę

4

.

Tapiorunującamieszankaniskichambicji,brakuwewnętrznejkontroliiwresz-

cieuwikłaniasłużbywpolitycznerozgrywkizaowocowaławytworzeniemobszarudla

działańdezinformującychprowadzonychprzezGPU.

Najbardziej szokuje opisana przez Michniewicza (i nieco wcześniej

przez jego kolegę po fachu, kpt. W. Drymmera

5

) reakcja kierownictwa Refera-

tu Wschodniego Oddziału II na informacje, które jednoznacznie demaskowały

„Trust” jako sowiecką prowokację. W jednym tylko 1923 r. o tego typu podej-

rzeniach poinformowało centralę dwóch oficerów łącznikowych Oddziału II przy

„Truście”. Oba raporty były poparte informacjami od źródeł w Rosji oraz anali-

zami przeprowadzonymi przez oficerów Ewidencji (czyli wydziału analitycz-

nego) Oddziału II, jednak oba dokumenty zostały zignorowane i odrzucone

6

.

WReferacieWschodnimwysuniętotezę,żezapróbądyskredytacji„Trustu”stoją

oficerowie-piłsudczycy,wyrzucenizOddziałuIIwskutekczystkipolitycznej.Trzy

miesiące po tych zdarzeniach Oddział II podpisał oficjalną umowę o współpracy

z„Trustem”,kontynuującjąażdo1927r.,itopomimozakazusamegoMarszałka,

którydoszedłdowniosku,żemadoczynieniaz,jaktoujął,sowieckimi szmatami,

gdy tylko przeczytał dostarczone przez „Trust” plany wojenneArmii Czerwonej,

niezgodnezelementarnymizasadamisztukiwojennej.

Doszłodotegozprostychprzyczyn–dziękiwspółpracyz„Trustem”pięknie

rozwijałysiękarierywyższychrangąoficerów,mogącychodgrywaćroleekspertówod

politykiwschodniej.Przyznanie,żewieloletniesukcesybyłydefactobolesnąklęskąnie

wchodziłowrachubę,zwłaszcza,żewspółpracaOddziałuIIz„Trustem”byłaaktywnie

popieranaprzezMSZ,wktórympracowaligłówniearystokracimarzącyoodzyskaniu

utraconychnawschodziemajątków

7

.

Książka Michniewicza – jako jednego z kilku oficerów, którzy bezskutecznie

ostrzegaliprzed„Trustem”–maniezwykłąwartość.Nietylkojakodokumentepoki,na-

kreślonyprzezinteligentnegoisarkastycznegoobserwatora,aleprzedewszystkimjako

memento dla każdej służby specjalnej. Dzisiaj, niemal 90 lat po zakończeniu operacji

„Trust”,dużojejówczesnychtajemnicjest–choćbyczęściowo–jużwyjaśnionych.Wie-

my,żewieluoficerów,którzyzetknęlisięzOGPUwtrakcietrwaniaoperacji„Trust”,prze-

szłonastronęsowiecką.Wrazzupływemlatudostępnionoznacznąliczbędokumentów

rzucającychcieńpodejrzeńnakpt.S.Próchnickiego

8

imjr.T.Kobylańskiego

9

,atakżena

4

ZdaniemMichniewiczawsiedzibieOddziałuIIwWarszawieregularniebywalisowieccyagenci„Tru-

stu”:WojciechowskiiArtamonow,którzywdodatkumieliprzesyłaćwieścidoMoskwypolskimszyfrem

dyplomatycznym(!),jednocześnieprzeprowadzającprzezgranicękolejnychagentówGPU,którymOddziałII

wydawałfałszywepaszportypozwalającenakontynuowaniedziałalnościwEuropieZachodniej.

5

Por.W.T.Drymmer,Trust,„Kultura”1965,nr11,s.217.

6

Rolę sprawczą w odrzuceniu raportów Michniewicz przypisuje wyłącznie swojemu przełożonemu,

kpt.Talikowskiemu,jednak,jaksięwydaje,przyczynytegobyłybardziejzłożone.

7

RaportyeksponentówOddziałuIIzagranicąsąpełneprzykładówarogancji,bezmyślnościibufonady

urzędnikówpolskiegoMSZ,którzyposuwalisięnawetdosabotowaniadziałalnościpolskiegowywiadu,byle

tylkopotwierdzićwłasnąpozycję.

8

Popełniłsamobójstwow1933r.zpowodugrożącejmudekonspiracji.

9

Jesttotezaprof.Wieczorkiewicza,opartanapracachA.PapczinskiegoiM.Tumszysa,którywjednym

z wywiadów streszczał ją następująco: Otóż to bielmo (ślepota ministra Becka na zagrożenie sowieckie –

przyp.aut.)polegało na tym, że jego najbliższy doradca i zaufany w sprawach polityki wschodniej, płk Tadeusz

Kobylański, był sowieckim agentem.Za:wywiadzprof.Wieczorkiewiczemzwrześnia2008r.,http://jakublu-

belski.salon24.pl[dostęp:26XI2013]

III.RECENZJE

273

współpracującegowtedyzOddziałemIIpolskiegooficeraArmiiCzerwonej,B.Kontryma

(wtymwypadkupodejrzenieopartejestnaanaliziedowodówpośrednich,takichjaknp.

brakzaocznegowyrokuśmiercinaKontrymiepojegoucieczcedoRP).

Ajeślizważyćnato,żew1933r.,gdysytuacjanagranicachbyłanieporówny-

walniespokojniejszaniżwpołowielat20.,tylkokontrwywiadKorpusuOchronyPogra-

niczarozpracował195agentów

10

,tozapewnewyżejwymienienisąjedyniedrobnączęścią

Polaków,którzyogłupieniideologią,strachem,pieniędzmilubambicjamizdecydowali

sięzdradzićmłodepaństwopolskie.Zapewneniebezznaczeniadlategoobrazubyłfakt,

że za operację „Trust” odpowiadali głównie Polacy: F. Dzierżyński, W. Steckiewicz

11

iW.Witkowski-Marczewski

12

,którzyznalijęzykicharakternarodowyPolaków,czym–

jakorenegaci–sprawniesięposługiwali,wysługującsiętymsamymOGPU.

PrzykładSteckiewiczaiMarczewskiego,którzybyliwmłodościdziałaczamiPOW

iwalczylizbolszewikamiwwojnie1920r.,pokazujedobitnie,jakcienkamożebyćlinia

międzybohateremazdrajcą.DziświemywięcejniżpłkMichniewicziztymwiększym

uznaniemczytamyjegopracę.Autorbowiemwswychanalizach–zkoniecznościopar-

tychnaspekulacjach,anienaarchiwaliach–dochodziłdopoprawnychwniosków.Był

świadomtego,żeoperacja„Trust”stanowiłaczęśćszerszejstrategiisowieckichsłużb.Po-

prawniełączyłjązinnymioperacjamidezinformacyjnymiSowietów,słuszniedopatrując

sięwprowokacjijednegozpodstawowychnarzędzisowieckiejpolityki.

Niestety,jakchybawszyscyludziezawodowozwiązanizezwalczaniemmutacjicar-

skiejOchrany,Michniewicz,obokgenialnychkonkluzji,niepokojącoczęstopopadawchoro-

bliwąnieufność,dopatrującsięwkażdymczłowiekuzwiązanymwjakiśsposóbzSowietami

agentaCzieriezwyczajkiijejkolejnychwcieleń.Temuskażeniuazefizmem

13

uległprzebywając

wdoborowymtowarzystwieoficerówwywiaduzcałegoświataiznanychsowietologów,conie

zmieniajednakfaktu,żekażdyprzejawgłupoty,brakulogikiiinfantylnegoegotyzmupolity-

kówikolegówzprzedwojennegowywiaduMichniewiczinterpretujejakozdradę,oskarżając

oniąnawettakzajadłegoantykomunistę,jakJerzyNiezbrzycki.Jakodowodyjegoagentural-

nościtraktowałnieudolnośćReferatuWschodniego(którymNiezbrzyckikierował)doprzewi-

dzeniaagresjiZSRRwewrześniu1939r.iprzywiązanieNiezbrzyckiegodotradycjikawaleryj-

skiej,acozatymidzie,wspieraniemodeluarmiikonnej,zamiastpancerno-motorowej.

Tozaśniekonieczniemusiodpowiadaćprawdzie,choćpodanewyżejprzykłady

jużujawnionychrenegatów(m.in.T.Kobylańskiego)pokazujądobitnie,żewgabinecie

krzywychluster,zbudowanymprzezSowietówdlapolskiegowywiadu,pewnieniejeden

jeszczebohatermożenabraćcechsprzedawczyka.

10

J.Kozawski,Wywiad niemiecki i sowiecki w Polsce w latach 1933–1939,www.gazeta-dobryznak.pl/

index.php?art=524[dostęp:26XI2013].

11

CzłonekPOWnaUkrainie.PoaresztowaniuprzezGPUiprzesłuchaniuprzezDzierżyńskiego,podjął

współpracęzBolszewikami,zczasemawansującdorangigenerałakorpusu.Okolicznościjegośmiercido

dzisiajniesąznane.

12

Podjąłwspółpracęzestronąradzieckąuciekającprzedwyrokiempolskiegosąduwojskowego.Według

W.Drymmerawielelatpoaferze„Trustu”,podczasprzypadkowegospotkaniaznimwZSRR,Marczewski

dałmuzdjęcieMarszałkaPiłsudskiego.ZostałzamordowanypodczasczystkiJeżowa.Za:W.T.Drymmer,

Trust…,s.105–106.

13

Termin zaproponowany przez J. Niezbrzyckiego, który rozumiał przezeń dwustronną prowokację

opartą na zasadniczej sprzeczności celów i idei, wytworzoną w narodzie rosyjskim w wyniku wielowiekowego

ucisku i tyranii policyjnej państwa.Za:P.Lisiewicz,James Bond z Dzikich Pól,„NiezależnaGazetaPolska”

z5października2007r.