4

/ 2 0 1 2

61

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

Biozgodność
materiałów polimerowych

od czasu trwania procesu. Najwyższa
zawartość monomeru, w granicach
1-4%, pozostaje w chemicznie poli-
meryzowanym metakrylanie metylu.
Nieco niższe ilości, od 1% do 3%, wy-
kazano w akrylanie szybko polimery-
zowanym (poniżej godziny) na ciepło.
Zawartość monomeru resztkowego
można wydatnie obniżyć do poziomu
0,4% przez ogrzewanie w temperatu-
rze 70°C przez 7 godzin, a następnie
gotowanie przez 3 godziny. Usunięcie
nieprzereagowanego monomeru jest
istotne z tego powodu, że podczas
używania protez zostaje on stopnio-
wo wypłukiwany ze spolimeryzowa-
nego materiału, powodując u niektó-
rych pacjentów niekorzystne reakcje
organizmu.

Literatura dotycząca alergii stoma-

tologicznych ocenia, że występowa-
nie uczuleń na błonie śluzowej w wy-
niku kontaktu z metakrylanami poli-

W skład materiałów zaliczanych
do ogólnej grupy polimerów znaj-
dujących zastosowanie w protetyce
stomatologicznej należą: tworzywa
akrylowe stosowane do wykonaw-
stwa protez ruchomych, napraw oraz
podścieleń, materiały kompozytowe
i wyciskowe, a także zęby używane
do wykonawstwa protez ruchomych
(1).

A

KRYLAN

Do konstrukcji protez powszechnie
stosowany jest metakrylan metylu,
nazywany popularnie akrylanem.
W procesie polimeryzacji tego ma-
teriału w zależności od sposobu jego
prowadzenia (polimeryzacja cieplna
lub chemiczna, zwana również sa-
mopolimeryzacją) w gotowym pro-
dukcie pozostaje zawsze pewna ilość
monomeru resztkowego i podczas po-
limeryzacji cieplnej jest ona zależna

prof. dr hab. med. Honorata Shaw

1

, dr hab. n. med. Mariusz Pryliński²

O

ceniając biozgod-
ność materiałów

stomatologicznych, należy
mieć świadomość, że nie
ma materiału całkowicie
odpornego na warunki

panujące w jamie ustnej.

TITLE



Biocompatibility of polymers

SŁOWA KLUCZOWE



biozgodność

STRESZCZENIE



Materiały na

bazie polimerów są powszechnie
stosowane, stąd ich biozgodność ma
duże znaczenie dla osób użytkujących
konstrukcje protetyczne.

KEY WORDS



biocompatybility

SUMMARY



Dental materials based

on polymers are commonly used so
their biocompatibility is therefore very
important for the people using them.

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

62

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

meryzowanymi na ciepło jest rzadkie,
ponieważ po polimeryzacji materiału
pozostający na powierzchni mono-
mer zostaje całkowicie wypłukany
po 17 godzinach kąpieli w wodzie.
Szkodliwy, prowadzący do stanów
zapalnych skóry, może być natomiast
długotrwały i często powtarzany
kontakt z monomerem u personelu
pracującego z ciastem akrylanowym
bez rękawiczek. Należy również pa-
miętać, że szkodliwe dla zdrowia
jest wdychanie monomeru i dlatego
wszelka praca z tym związkiem po-
winna odbywać się w dobrze wietrzo-
nych pomieszczeniach.

M

ASY

WYCISKOWE

W procesie leczenia protetycznego
konieczne jest pobranie wycisków,
obecnie do tego celu najczęściej
stosuje się masy alginatowe i elasto-
merowe (2-4). Do tej ostatniej grupy
materiałów należą polisulfidy produ-
kowane w postaci bazy i katalizato-
ra. Baza zawiera niskocząsteczkowy
polimer organiczny zawierający re-
aktywną grupę merkaptanową (-SH)
i 20% czynnika wzmacniającego,
w skład którego wchodzą dwutlenek
tytanu, siarczan cynku, miedź, wę-
glany lub krzemiany (4). W składzie

katalizatora znajduje się dwutlenek
ołowiu i nieaktywny olej, a w niektó-
rych produktach dodatkowo dwutle-
nek magnezu. Po zastosowaniu tych
materiałów wyciskowych u pacjenta
może, w przypadku pozostawienia
materiału wyciskowego w szczelinie
dziąsłowej, dojść do różnego stopnia
miejscowej reakcji zapalnej. Istnieją
również doniesienia o reakcji wywo-
łanej przez składniki katalizatora,
co niektórzy badacze tłumaczą za-
wartością ołowiu. Natomiast reakcje
o typie nadwrażliwości mogą być
spowodowane obecnością w mate-
riale haptenów tworzących alerge-
ny poprzez połączenie z białkami
tkanek.

Generalnie uważa się, że masy poli-

sulfidowe rzadko są przyczyną kom-
plikacji w spolimeryzowanej formie,
natomiast z niespolimeryzowanego
materiału do tkanek mogą przeciekać
poszczególne składniki, powodując
zapalenie ostre lub przewlekłe. Zwy-
kle jest to reakcja na przedłużony
kontakt z katalizatorem. Za składnik
odpowiedzialny za opóźnioną reak-
cję alergiczną na skórze uważa się
siarczan alkylobenzoesowy.

Badania prowadzone nad materia-

łami kompozytowymi w warunkach

laboratoryjnych wykazały cytotok-
syczność w bezpośrednim kontakcie
z fibroblastami, której przyczyną
było prawdopodobnie uwalnianie
niespolimeryzowanych składników
materiału. Po związaniu i przecho-
wywaniu przez 6 tygodni w sztucznej
ślinie w niektórych materiałach wła-
ściwości toksyczne uległy obniżeniu,
podczas gdy w innych utrzymywały
się na wysokim poziomie. Produko-
wane obecnie materiały kompozyto-
we, niezawierające żywic Bis-GMA
czy UDMA, wykazują znacznie niż-
szą toksyczność in vitro. Kliniczne
dowody odnośnie do uczulającego
działania kompozytów zawierających
metakrylany są nieliczne i dotyczą
raczej personelu mającego z nimi
kontakt podczas ich przygotowywa-
nia do użycia.

W ostatnim czasie duże zaintere-

sowanie wywołały publikacje dono-
szące o estrogennym działaniu bisfe-
nolu A i dwumetakrylanu bisfenolu,
składnikach wielu materiałów kom-
pozytowych. Powodem prowadzenia
tych badań był alarm podniesiony
przez działaczy na rzecz ochrony
środowiska wywołany pojawieniem
się w środowisku naturalnym sub-
stancji zwanych ksenoestrogenami
(5). Nazwano tak związki chemiczne
zdolne do wywołania zmian podob-
nych do tych, jakie powoduje w orga-
nizmie estrogen. Opublikowanie tych
danych wzbudziło wiele wątpliwości
odnośnie do stosowania materiałów
kompozytowych w stomatologii,
szczególnie u dzieci. Badania podjęte
dla ich wyjaśnienia były prowadzone
in vitro, co z góry poddawało w wąt-
pliwość ich realną przydatność dla
określenia estrogenności. Pozwoli-
ły jednak na stwierdzenie, że bisfe-
nol A i dwumetakrylan bisfenolu A
są 1000 razy mniej aktywne aniżeli
naturalny estrogen. Jak dotychczas
w żadnych z prowadzonych nad tym
problemem badań nie udało się prze-
konywająco wykazać, że materiały

W procesie leczenia protetycznego
konieczne jest

pobranie

wycisków

, obecnie do tego celu

najczęściej stosuje się masy
alginatowe i elastomerowe

fot. Thinks

tock

4

/ 2 0 1 2

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

stosowane w stomatologii, zawiera-
jące żywice, mogą mieć działanie
estrogenie in vivo.

Podobnie jak w innych dziedzi-

nach medycyny stosowane do le-
czenia materiały powinny spełniać
podstawowe wymogi funkcjonalne,
takie jak wytrzymałość na złamanie
czy elastyczność (4, 6, 7). Wzajemne
oddziaływanie materiałów i tkanek
jest oceniane za pomocą coraz wia-
rygodniejszych metod, a materiały
poddawane są coraz dokładniejszym
testom sprawdzającym ich przydat-
ność do zastosowania w żywym or-
ganizmie.

Z piśmiennictwa przedmiotu wia-

domo, że materiały stomatologiczne
mogą wywoływać niekorzystne re-
akcje zarówno na błonie śluzowej,
jak i na dziąśle, a także poza jamą
ustną. Nie zawsze w warunkach
jamy ustnej udaje się odróżnić, czy
przyczyną występujących zmian jest
kontakt z zastosowanym materia-
łem, czy produktem gromadzącej się
na szorstkiej powierzchni materiału
płytki nazębnej. Wiadomo również,
że obecność płytki może w przypad-
ku uszkadzającego działania mate-
riału potęgować toczące się zapale-
nie. Taką synergię udało się wykazać
w badaniach in vitro.

P

ODSUMOWANIE

Oceniając biozgodność materiałów
stomatologicznych, należy mieć świa-
domość, że nie ma materiału całkowi-
cie odpornego na warunki panujące
w jamie ustnej. Działające obciążenia
mechaniczne, zmiany temperatury
i wartości pH, zmiany w składzie bio-
chemicznym śliny i ekosystemie jamy
ustnej powodują, że nawet materia-
ły oceniane jako wysoce biozgodne
w warunkach in vitro czy in vivo ule-
gają biodegradacji po czasie przekra-
czającym ich odporność. Istotnym po-
wodem tego stanu rzeczy są znaczne
i występujące z dużą częstotliwością
obciążenia mechaniczne, zaburzające

strukturę wewnętrzną, prowadzące
do zjawiska znanego jako zmęczenie
materiału, czyli do do uwalniania jo-
nów metali czy cząstek polimerów,
które były uprzednio powiązane. 

1

Emerytowany profesor

Uniwersytetu Medycznego

im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

²Kierownik Zakładu Technik

i Technologii Dentystycznych

Uniwersytetu Medycznego

im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Piśmiennictwo
1. Pryliński M.: Mosty adhezyjne oparte na wkła-

dach koronowych. Elamed, Katowice 2010.

2. Magas A., Pryliński M.: Zmiany na błonie

śluzowej jamy ustnej po pobraniu wycisku

masą silikonową – Dentaflex-Crem. „Pozn.
Stom.”, 1985, 151-154.

3. Baker P., Plummer K., Parr G., Parker M.:

Dermal and mucosal reactions to antimicro-
bial irreversible hydrocolloid impression ma-
terial: A clinical report. „J. Prosthet. Dent.”,
95,3, 190-193.

4. Brantley W.A., Eliades T.: Orthodontic mate-

rials, scientific and clinical aspects. Stuttgart,
Thieme 2001.

5. David A., Lobner D.: In vitro cytotoxicity ar-

chwires in cortical cell cultures. „Eur. J. Or-
tod.”, 2004, 26, 4, 421-426.

6. Nicholson J.W.: The chemistry of medical

and dental materials. The Royal Society
of Chemistry, Oxford 2002.

7. Smith B.G.N., Wright P.S., Brown D.: The

clinical handling of dental materials. Wright,
Oxford 1995.