Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

1

Akademia

POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Z OPERONEM

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna pod lupą,

czyli o czym powinien wiedzieć nauczyciel

AUTOR: ALICJA REDLICKA

MODUŁ 1.

MODELOWA ORGANIZACJA POMOCY

UCZNIOM ZE SPE

1

Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

2

Akademia

PO REALIZACJI MODUŁU UCZESTNIK:
•

zna pakiet regulacji prawnych dotyczących zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicz-
no-pedagogicznej uczniom ze SPE, warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla
dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, warunków i sposobu
oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz wynikającą z nich definicję pomocy psy-
chologiczno-pedagogicznej,

•

rozumie rolę i zadania nauczyciela szkoły publicznej,

•

wskazuje różnice między dawną i obecną formułą świadczenia pomocy uczniom,

•

rozumie specyfikę sposobów udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej,

•

wie, kto może udzielać pomocy, z czyjej inicjatywy i w jakiej formie może być ona świadczona (ro-
dzaje zajęć, czas ich trwania, kwalifikacje specjalistów), kto organizuje pomoc, kto wyznacza oso-
bę koordynującą działania Zespołu,

•

dokonuje zmian w sposobie postrzegania uczniów ze SPE, odrzucając stereotypy myślowe.

W niniejszym artykule znajdą Państwo interesujące informacje na temat zmieniającego się sposobu
organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla dzieci i młodzieży w przedszkolach, szkołach
i placówkach. Zmiany te spowodowane są wzrostem społecznego zapotrzebowania na pomoc psy-
chologiczno-pedagogiczną dziecku, rodzinie i szkole związanego między innymi ze zjawiskiem tzw.
eurosieroctwa, rosnącą liczbą rozwodów i rozpadającym się tradycyjnym modelem rodziny (gdzie
w rolę rodziców często wchodzili dziadkowie dziecka, naturalnie uzupełniając pojawiające się defi-
cyty uczuciowe). Odpowiedzią na to wzmożone zapotrzebowanie i piętrzące się problemy społecz-
ne jest pakiet rozporządzeń opublikowanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej 17 listopada
2010 r. Nakładają one na publiczne placówki oświatowe obowiązek rozpoznawania i zaspokajania
specjalnych potrzeb edukacyjnych, rozwojowych oraz wychowawczych uczniów i wychowanków po-
przez dostosowanie wymagań edukacyjnych do ich indywidualnych możliwości psychofizycznych.

Sukces jest wtedy, gdy dzięki twemu istnieniu
choć jeden człowiek ma łatwiejsze życie.

R.W. Emerson

Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

3

Akademia

Czy wiedzą Państwo, że z roku na rok przybywa uczniów z różnego rodzaju dysfunkcjami? We-
dług danych GUS z 2009 na ogólną liczbę 5,9 mln uczniów jedna piąta (1,2 mln) dysponuje do-
kumentami stwierdzającymi specjalne potrzeby edukacyjne (opinie i orzeczenia PPP), a tym
samym ma prawo do uzyskania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w różnych formach.
Na całą populację szkolną liczącą 15,4% ludności kraju przypada niemały odsetek (3,8%) dzie-
ci ze SPE. Myślę jednak, że oficjalna statystyka jest niczym kostium bikini, który przesłania
to, co najważniejsze… Według danych SIO różnymi formami pomocy psychologiczno-peda-
gogicznej objęto dotychczas 1,5 mln dzieci i młodzieży, co stanowi 20% populacji uczęszczają-
cych do szkół i przedszkoli. Świadomość, że co piąty uczeń wymaga pomocy staje się dla na-
uczycieli nie lada wyzwaniem…

Ciekawostka

Oto regulacje prawne dotyczące organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej:

•

rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomo-
cy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. nr
228 poz. 1487);

•

rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia,
wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie
w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. nr 228 poz. 1490);

•

rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia,
wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecz-
nie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. nr 228 poz. 1489);

•

rozporządzenie MEN zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasy-
fikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów
w szkołach publicznych (Dz. U. nr 228 poz. 1491);

•

rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad działania pu-
blicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych
(Dz. U. nr 228 poz. 1488);

•

rozporządzenie MEN zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowego statutu publicznej PPP,
w tym publicznej poradni specjalistycznej (Dz. U. nr 228 poz. 1492).

Kluczową regulacją prawną jest pierwsze z wyżej wymienionych rozporządzeń (w sprawie zasad
udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej). Rozwija ono koncepcję pomocy, po-
szerzając tym samym kompetencje i zadania szkoły w zakresie świadczonej pomocy. Celem zmian
jest zapewnienie profesjonalnego wsparcia jak najbliżej ucznia, czyli w środowisku szkolnym. Dzię-
ki przyjaznemu podejściu szkoły pomoc ma być bardziej dostępna, zindywidualizowana (indywi-

Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

4

Akademia

dualizacja oddziaływań realizowana na wszystkich zajęciach), dostosowana do rzeczywistych (roz-
poznanych przez poradnie oraz placówki oświatowe) potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia
oraz efektywna (jej efektywność będzie okresowo oceniana). Publiczne przedszkola, szkoły i placów-
ki zostały tym samym zobligowane do udzielania i organizowania dla uczniów, wychowanków, ich
rodziców oraz nauczycieli pomocy psychologiczno-pedagogicznej na zasadach określonych w wy-
żej wymienionym rozporządzeniu.

Pomoc udzielana uczniowi powinna polegać na rozpoznawaniu i zaspokajaniu jego potrzeb roz-
wojowych i edukacyjnych oraz rozpoznawaniu jego możliwości psychofizycznych. Należy nią ob-
jąć następujących uczniów:

z niepełnosprawnością,

z niedostosowaniem społecznym,

zagrożonych niedostosowaniem społecznym,

ze szczególnymi uzdolnieniami,

ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,

z zaburzeniami komunikacji językowej,

z chorobą przewlekłą,

przeżywających sytuacje kryzysowe lub traumatyczne,

z niepowodzeniami edukacyjnymi,

z zaniedbaniami środowiskowymi związanymi z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem
spędzania czasu wolnego czy kontaktami środowiskowymi,

z trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska
edukacyjnego, w tym z wcześniejszym kształceniem za granicą.

Rodzice i nauczyciele także powinni uzyskać wsparcie w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych
i wychowawczych. Nowe przepisy kładą duży nacisk na współpracę szkoły z rodzicami (wskaza-
na zasada partnerstwa) i zapewniają rodzicom większy wpływ na edukację dzieci. Będą oni mogli
uczestniczyć w spotkaniu zespołu nauczycieli i specjalistów analizującego sytuację ich dziecka oraz
określającego obszary, w których potrzebuje ono wsparcia. Dyrektor został zobowiązany do infor-
mowania rodziców ucznia o terminach spotkań zespołu. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest
więc skutecznym narzędziem profilaktyki oraz konkretnej interwencji w procesy rozwoju, psycho-
edukacji i wychowania. Co więcej, staje się także narzędziem diagnozy niepowodzeń nauczyciel-
skich oraz doradztwa psychopedagogicznego. Rozstrzyga, czy praca nauczyciela sprzyja edukacji
i rozwojowi uczniów, czy raczej jest przyczyną ich niepowodzeń (lub wręcz szkodzi). Wspomaga po-
szukiwanie optymalnych rozwiązań edukacyjnych, przeciwstawiając się rutynie i nawykowi baga-
telizowania możliwości i ograniczeń ucznia. Wspiera nauczycieli w wyrównywaniu szans edukacyj-
nych i społecznych uczniów. Właściwie ukierunkowuje elastyczne poruszanie się w systemie edukacji
(rodzicom zagwarantowano jego drożność; mogą zdecydować, czy dziecko pójdzie do szkoły ogól-

Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

5

Akademia

nodostępnej czy specjalnej), co zapobiega wykluczeniu społecznemu uczniów z trudnościami. Re-
fleksyjnym praktykom pomaga pochylić się nad porażkami pedagogicznymi i ich konsekwencjami.
Choć ranga szkolnej pomocy psychologiczno-pedagogicznej niewątpliwie wzrosła, to należy uczciwie
przyznać, że przyczyniła wielu nauczycielom zmartwień natury organizacyjnej. Pakiet nowych roz-
porządzeń MEN nie zawsze bywa w pełni zrozumiały. Pojawiają się pytania i wątpliwości związane
z nową wizją nauczyciela. Nadal pełni on przede wszystkim rolę dydaktyka (przedmiotowca) oraz
wychowawcy klasy, doradcy i terapeuty, jednak obecnie także pierwszego rozpoznającego sympto-
my określonych dysfunkcji (ale nie diagnosty, jak mniemają niektórzy, bo w edukacji wczesnoszkol-
nej rozpoznaje się np. ryzyko dysleksji, niczego nie diagnozując). Diagnozy zawsze dokonuje zespół
specjalistów badający ucznia w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Wiele niepokoju budzi też
biurokracja związana z dokumentowaniem pomocy. Na szczęście liczne szkolenia stopniowo rozwie-
wają lęk w tym zakresie (nie taki diabeł straszny, jak go malują). Spełnianie się w nowej roli skłoni-
ło wielu nauczycieli do szukania odpowiedzi na pytania: Jak postępować, aby sprostać specjalnym
potrzebom każdego z uczniów w trzydziestoosobowej klasie? W jaki sposób prowadzić ucznia do
sukcesu i kształtować adekwatną samoocenę? Czy możliwe jest ustrzeżenie go przed goryczą po-
rażek edukacyjnych? Refleksyjni praktycy już znaleźli odpowiedź. Przede wszystkim nauczyciel rze-
telnie wykonujący swój zawód powinien już na zawsze usunąć ze swojego sposobu nauczania ru-
tynę (bo nawyk i rutyna mają niewiarygodną siłę niszczenia). Ponadto kompetentny wychowawca
– obok wiedzy merytorycznej i metodycznej przedmiotu – stosuje w praktyce uznaną wiedzę z psy-
chologii rozwoju, uczenia się i zachowania dzieci w określonych sytuacjach. Ustawicznie doskonali
umiejętności pedagogiczne, przyjmując zasadę nieskończonej liczby sposobów indywidualizowa-
nia nauczania (wszak każdy uczeń jest inny, więc do każdego należy przykładać inną miarę, będąc
niezwykle elastycznym pedagogiem).
Zatem indywidualizacja nauczania to stosowanie adekwatnych do potrzeb danego ucznia i sytu-
acji edukacyjnych metod oraz technik postępowania pedagogicznego. Twórcza postawa i perfekcyj-
na znajomość warsztatu pracy decydują o efektywności udzielanej pomocy, a serdeczna, przyjazna
atmosfera zajęć wyzwala w uczniach zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Zapewnia też niewymu-
szoną aktywność na rzecz własnego rozwoju.
Stan faktyczny osób potrzebujących wsparcia znacznie przewyższa oficjalne statystyki. To dlatego
w kluczowym rozporządzeniu MEN w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicz-
no-pedagogicznej dla ucznia, o którym mowa w § 18 ust. 2 (czyli nieposiadającego orzeczenia lub
opinii) przewidziano postępowanie mające na celu ochronę przed bagatelizowaniem jego proble-
mów. A mianowicie – nauczyciel, wychowawca grupy wychowawczej lub specjalista, który w czasie
obserwacji pedagogicznej rozpoznał potrzeby rozwojowe lub edukacyjne ucznia i uznał, że wyma-
ga on objęcia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, niezwłocznie powinien przekazać tę informa-
cję dyrektorowi szkoły odpowiedzialnemu za organizację pomocy.

Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

6

Akademia

Miłość oznacza akceptację dziecka,
a to jest najważniejsze w każdej szkole.

J. Korczak

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna, rozumiana jako zaspokajanie specjalnych potrzeb edukacyj-
nych dzieci i młodzieży, oznacza dostosowanie wymagań edukacyjnych w procesie nauczania i wy-
chowania, wspomaganie rozwoju i procesu uczenia się poprzez udział dziecka w zajęciach specja-
listycznych oraz wyrównanie szans edukacyjnych zapobiegające społecznemu wykluczeniu ucznia.
Dostosowanie wymagań edukacyjnych to organizacja procesu dydaktycznego realizowanego przez
szkołę, która ma na celu nie tylko wyrównywanie szans edukacyjnych, ale także zapobieganie wtór-
nym zaburzeniom sfery emocjonalno-motywacyjnej. Obejmuje ono:

• warunki procesu edukacyjnego

(metody, formy, środki dydaktyczne),

• warunki sprawdzania poziomu wiedzy i umiejętności

(sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów

i kryteria oceniania),

• zewnętrzną organizację nauczania

(dostosowanie otoczenia i rodzaju pomocy).

W SZKOLE POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA JEST UDZIELANA UCZNIOM W FORMIE:

klas terapeutycznych,

zajęć rozwijających uzdolnienia,

zajęć dydaktyczno-wyrównawczych,

zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz
innych zajęć o charakterze terapeutycznym,

zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i ka-
riery zawodowej (w przypadku uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych),

porad i konsultacji.

RODZAJE ZAJĘĆ I DOZWOLONA LICZBA UCZESTNIKÓW:

Zajęcia rozwijające uzdolnienia

organizuje się dla uczniów szczególnie uzdolnionych oraz prowa-

dzi się przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy (do 8 osób).

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze

organizuje się dla uczniów mających trudności w nauce, w szcze-

gólności w spełnianiu wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej kształce-
nia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego (do 8 osób).

Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne

organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami roz-

wojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się (do 5 osób).

Zajęcia logopedyczne

organizuje się dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zaburze-

nia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę (do 4 osób).

Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

7

Akademia

Zajęcia socjoterapeutyczne

oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym organizuje się dla

uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne (do 10 osób).

CZAS TRWANIA ZAJĘĆ:
•

godzina zajęć rozwijających uzdolnienia i zajęć dydaktyczno-wyrównawczych – 45 minut.

• godzina zajęć specjalistycznych — 60 minut.

POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA MOŻE BYĆ UDZIELANA Z INICJATYWY:
•

ucznia,

•

rodziców ucznia,

•

nauczyciela, wychowawcy grupy wychowawczej lub specjalisty prowadzącego zajęcia,

•

poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej,

•

asystenta edukacji romskiej,

•

pomocy nauczyciela.

PORÓWNANIE TREŚCI ROZPORZĄDZEŃ W SPRAWIE ZASAD UDZIELANIA I ORGANIZACJI POMOCY
PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu

z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i or-

ganizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pu-

blicznych przedszkolach, szkołach i placówkach

1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega w szczegól-

ności na:

1) diagnozowaniu środowiska ucznia;

2) rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidu-

alnych potrzeb ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia;

3) rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowo-

dzeń szkolnych;

4) wspieraniu ucznia z wybitnymi uzdolnieniami;

5) organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno-

-pedagogicznej;

6) podejmowaniu działań wychowawczych i profilaktycz-

nych wynikających z programu wychowawczego szko-

ły i programu profilaktyki oraz wspieraniu nauczycieli;

7) prowadzeniu edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia

wśród uczniów, nauczycieli i rodziców;

8) wspieraniu uczniów metodami aktywnymi w dokony-

waniu wyboru kierunku dalszego kształcenia, zawodu

i planowaniu kariery zawodowej oraz w udzielaniu in-

formacji w tym zakresie;

9) wspieraniu nauczycieli w organizowaniu wewnątrzszkol-

nego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wybo-

rem kierunku kształcenia i zawodu;

10) wspieraniu nauczycieli i rodziców w działaniach wy-

równujących szanse edukacyjne ucznia;

11) udzielaniu nauczycielom pomocy w dostosowaniu wy-

magań edukacyjnych, wynikających z realizowanych

przez nich programów nauczania, do indywidualnych

potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u któ-

rego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub

specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające

sprostanie tym wymaganiom;

12) wspieraniu rodziców i nauczycieli.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17

listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organiza-

cji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych

przedszkolach, szkołach i placówkach

1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi

w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawa-

niu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych

i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidual-

nych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających

w szczególności:

1) z niepełnosprawności;

2) z niedostosowania społecznego;

3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym;

4) ze szczególnych uzdolnień;

5) ze specyficznych trudności w uczeniu się;

6) z zaburzeń komunikacji językowej;

7) z choroby przewlekłej;

8) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych;

9) z niepowodzeń edukacyjnych;

10) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją by-

tową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu

wolnego, kontaktami środowiskowymi;

11) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kultu-

rowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym

związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.

2. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana w przed-

szkolu, szkole i placówce rodzicom uczniów i nauczycielom

polega na wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwią-

zywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych

oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu

zwiększania efektywności pomocy psychologiczno-peda-

gogicznej dla uczniów.

Modelowa organizacja pomocy uczniom ze SPE

8

Akademia

1. Podaj definicję pomocy psychologiczno-pedagogicznej i określ jej cel.
2. Wymień kluczowe rozporządzenie regulujące zasady udzielania i organizacji pomocy psy-

chologiczno-pedagogicznej w publicznych placówkach oświatowych.

3. Scharakteryzuj grupy uczniów, których należy objąć pomocą psychologiczno-pedagogiczną.
4. Opisz rolę i zadania nauczycieli organizujących pomoc psychologiczno-pedagogiczną w szko-

łach publicznych.

5. Określ, na czym polega indywidualizacja nauczania.
6. Przypomnij sobie, ile czasu trwają zajęcia specjalistyczne.
7. Wymień formy świadczenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole (rodzaje zajęć,

czas ich trwania i dopuszczalną liczbę uczestników).

Sprawdź się