MIKROEKONOMIA
Rynek czynników
produkcji - rynek pracy
produkcji - rynek pracy
" Dr Janusz Myszczyszyn
Wstęp
Zgodnie z założeniami prostego modelu
gospodarki rynkowej uwzględnia się dwie grupy
podmiotów gospodarczych  przedsiębiorstwa
oraz gospodarstwa domowe (GD).
Podmioty spotykają się na dwóch rynkach  dóbr
Podmioty spotykają się na dwóch rynkach  dóbr
i czynników produkcji (zasobów). Rynek pracy to
przykład (obok rynków ziemi i kapitału) rynku
zasobów.
Wstęp c.d.
Na rynku pracy spotykają się pracodawcy i pracownicy.
Pracodawcy chcąc zatrudnić pracowników muszą
zapłacić wynagrodzenie za zaangażowanie pracowników.
W analizach ekonomicznych wyróżniamy płacę nominalną
i realną.
" Płaca nominalna to faktycznie otrzymywane przez
" Płaca nominalna to faktycznie otrzymywane przez
pracownika wynagrodzenie wynikające np. z umowy o
pracę.
" Płaca realna to wielkość oznaczająca, jaką sumę dóbr i
usług można nabyć za otrzymaną płacę nominalną.
Popyt i podaż
" Podaż pracy to ilość pracowników, którzy chcą podjąć
pracę przy danej stawce płac. Podaż pracy jest
uzależniona m.in. od stawek płac, kosztów alternatywnych
pracy, liczby ludności, wieku, płci, wykształcenia i
kwalifikacji, przyrostu naturalnego, aktywności
zawodowej, itd.
" Popyt na pracę to zapotrzebowanie przedsiębiorstw na
" Popyt na pracę to zapotrzebowanie przedsiębiorstw na
pracowników przy danej stawce płac. Jest to tzw. popyt
pochodny od wielkości popytu na dobra i usługi
produkowane przez firmę. Popyt jest uzależniony m.in. od
stawki płac, popytu na dobra i usługi, cen produktów,
technologii, wydajności pracy, subwencji, dotacji, itd.
Krzywa popytu i podaży
" Krzywa popytu na pracę przedstawia ujemną zależność
między stawką płac a wielkością popytu w określonym
czasie.
" Krzywa podaży pracy przedstawia dodatnią relację
między stawką płac a wielkością podaży w określonym
czasie.
" Powyżej pewnego poziomu płacy dodatnia relacja może
" Powyżej pewnego poziomu płacy dodatnia relacja może
zmienić się w ujemną (oddziaływanie efektu
dochodowego wzrostu płacy przeważa nad efektem
substytucyjnym wzrostu płacy) wówczas krzywa podaży
pracy posiada nachylenie ujemne (tzw.  zawracająca
krzywa podaży pracy (SL) (poniższy rysunek).
Rownowaga na rynku pracy
W
SL
w*
w*
DL = MRPL
0 L*
Ilość godzin pracy
Krzywa podaży - zawracająca
SL
W
E
Czas pracy
Produkty pracy
Produkt marginalny pracy (MPL) to relacja przyrostu
produkcji całkowitej (TP) do przyrostu liczby
zatrudnionych pracowników: MPL=" "L.
"TP/"
" "
" "
" Produkt przeciętny pracy (APL) jest relacją produkcji
całkowitej (TP) do liczby zatrudnionych pracowników (L):
APL=TP/L.
" Produkt marginalny (MP) jest zawsze większy od
" Produkt marginalny (MP) jest zawsze większy od
produktu przeciętnego AP, kiedy produkt przeciętny
rośnie. Produkt marginalny jest mniejszy od produktu
przeciętnego, kiedy ten ostatni maleje.
Produkty pracy
Wartość produktu marginalnego pracy (MVPL) to iloczyn
produktu marginalnego pracy (MPL) i ceny rynkowej (P):
MVPL=MPLxP. Wartość MVPL oznacza dla firmy przyrost
przychodu wywołany przyrostem zatrudnienia o kolejną
jednostkę pracy.
Konkurencja doskonała na rynku pracy
Przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk w warunkach
konkurencji doskonałej powinno zwiększać zatrudnienie
czynnika zmiennego do momentu zrównania się wartości
produktu marginalnego czynnika (MVPL) z kosztem
marginalnym czynnika (MPL).
" Jeśli przedsiębiorstwo nabywa pracę na rynku doskonale
konkurencyjnym, wówczas koszt marginalny równy jest
konkurencyjnym, wówczas koszt marginalny równy jest
rynkowej cenie zakupu pracy PML=w.
Konkurencja doskonała na rynku pracy
Równowaga na konkurencyjnym rynku pracy to
sytuacja, w której oferowana ilość pracy zrównuje
się z popytem na pracę przy określonej płacy.
Przy każdej stawce wyższej od poziomu
równowagi nastąpi nadwyżka podaży nad
popytem (bezrobocie), przy płacy niższej od
popytem (bezrobocie), przy płacy niższej od
poziomu równowagi nastąpi niedobór siły
roboczej.
" Warunkiem maksymalizacji zysku
przedsiębiorstwa w warunkach monopolu jest
zrównanie się przychodu marginalnego MPL z
kosztem marginalnym MCL. Koszt czynnika pracy
równoznaczny jest wielkością płacy.
Konkurencja doskonała na rynku pracy
W
W
MVP
MVPL
MPL
Lm
L
Monopsoniczny rynek pracy
" Monopson na rynku pracy oznacza sytuację,
kiedy na rynku pracy występuje jedyny kupujący
pracę (np. duży zakład tekstylny w małym
mieście, zakład mechanizacji rolnictwa  nie ma
innych pracodawców).
W sytuacji monopsonu na rynku pracy
równowaga osiągana jest w punkcie F (patrz
równowaga osiągana jest w punkcie F (patrz
poniższy rysunek). W punkcie tym monopsonista
maksymalizuje zyski zgodnie z zasadą MCL=MVPL.
Wielkość zatrudnienia wynosi Lm, natomiast płaca
nie wynosi W1, lecz W0. W warunkach monopsonu
traci swój sens krzywa popytu.
" Monopsonista zatrudnia mniej osób i płaci niższe
stawki niż w warunkach konkurencji doskonałej
(patrz rysunek).
Monopsoniczny rynek pracy
W
MCL
F
W1
SL
E
W0
DL
Lm L
Monopson
" Siła monopsonowa - zdolność producenta do
zmiany ceny zasobu poprzez zmianę wielkości
zatrudnienia.
" Monopsonista zwiększa zatrudnienie tak długo
jak efekt dochodowy jest większy od
dodatkowego kosztu krańcowego pracy.
dodatkowego kosztu krańcowego pracy.
Związki zawodowe
Związki zawodowe mogą wywierać wpływ na poziom płac oraz na
ilość zatrudnionej siły roboczej (poziom zatrudnienia).
Założenie: zatrudnienie mogą znalez
ć tylko członkowie związku.
1. Jeśli chcą maksymalizować poziom zatrudnienia, będą
wybierać poziom konkurencyjny.
2. Jeśli chcą maksymalizować całkowite korzyści
członków związku (rentę ekonomiczna), będą
ograniczać członkostwo.
Związki zawodowe
CDN:&
Związki zawodowe
Konkurencyjny rynek pracy: poziom
Płaca zatrudnienia: L*, płaca: w*.
.
Związek zawodowy maksymalizujący rentę
ekonomiczną: L1, w1.
w1
SL
A
w*
DL
MR
L*
Liczba pracowników
L1
Renta ekonomiczna na rynku gruntów
Zł/ ha
Podaż ziemi
W sytuacji sztywnej
podaży ziemi, gdy rośnie
popyt wzrasta również
renta ekonomiczna.
renta ekonomiczna.
s
s2
s1
D2
Renta ekonomiczna
D1
Liczba hektarów ziemi
Związki zawodowe
Maksymalna renta
ekonomiczna jest osiągana w
Płaca
sytuacji gdy poziom
zatrudnienia odpowiada
warunkowi MRL=MCL a płaca
określona jest przez popyt dla
w1
danego poziomu zatrudnienia.
SL=MCL
Renta
Ekonomiczna
A
w*
DL
MRL
L1 L*
Liczba pracowników
Związki zawodowe
Związki zawodowe maksymalizujące korzyści członków związku działają
analogicznie jak monopolista: ograniczają wielkość zatrudnienia (podaży)
w celu osiągnięcia maksymalnej renty ekonomicznej (zysku). W tym celu
związki zawodowe wybierają taką ilość pracowników przy której
MCL=MRL.
- Koszty krańcowe są krańcowymi kosztami utraconych
możliwości i wskazują ile pracodawca musi zaoferować
kolejnemu pracownikowi żeby zechciał on pracować dla
danego pracodawcy. Koszty te są określone przez podaż
pracy (SL).
 Rentą ekonomiczną dla związków zawodowych są
otrzymane płace powyżej krańcowych kosztów utraconych
możliwości.
Powyższa działalność związku nie zawsze jest to zgodna z interesem
pracownika. Osoby, które znajdą zatrudnienie przy danej polityce związku
będą w lepszej sytuacji, niż bez tej polityki ale sytuacja pozostałych
pracowników pogorszy się.
Związki zawodowe
Założenia:
- Całkowita podaż siły roboczej jest stała.
- Pracownicy, którzy nie znajdą zatrudnienia poprzez związki
zawodowe, mogą starać się szukać pracy na własną rękę.
- Popyt na pracowników spoza oraz poprzez związki zawodowe wynosi
odpowiednio Dz oraz DNZ.
- Całkowity popyt na pracę: DZ+DNZ= DL.
Związki zawodowe
Gdy związki zawodowe
SL
Płaca podnoszą
Płace dla swoich członków
spada zatrudnienie takich
pracowników a wzrasta podaż
siły roboczej spoza związków
zawodowych ("LNZ).
W równowadze płace
pozostałych pracowników
wZ
muszą spaść, gdyż
podaży siły roboczej jest stała.
w*
wNZ
DNZ
DZ DL
Liczba pracowników
"LZ "LNZ
Monopol bilateralny
Monopol bilateralny - monopsonowi towarzyszy po stronie podaży
pracy monopol pod postacią związków zawodowych.
- O ile żaden z nich nie zgodzi się na warunki podyktowane
przez stronę przeciwnika, to nie istnieje żadne rozwiązanie w
zakresie płacy i wielkości zatrudnienia na danym rynku pracy.
- Rozwiązanie sytuacji, która tworzy monopol bilateralny
opiera się na mechanizmie negocjacji miedzy dwoma grupami
społecznymi  związkami zawodowymi i pracodawcami.
Monopol bilateralny
MCL
Płaca
Monopsonista: MCL=SL
Związki zawodowe: MRL=SL
Płaca wynegocjowana przez
obydwie strony zawierać się
w1
będzie między  w1 a  w2 .
będzie między  w1 a  w2 .
SL
w
2
DL
MRL
Liczba pracowników
L2 L1
Płaca minimalna na rynku pracy
Płaca minimalna na rynku pracy
Rząd ustala płacę minimalną na poziomie wyższym niż płaca
odpowiadająca równowadze na rynku konkurencyjnym.
- Rynek konkurencyjny.
- Monopson.
Płaca minimalna na rynku pracy-
rynek konkurencyjny
Płaca
Narzucenie płacy minimalnej
ograniczy zatrudnienie.
wmin
SL
A
w*
DL
L*
Liczba pracowników
L1
Płaca minimalna na rynku pracy-
monopson
MCL
Płaca
Narzucenie płacy minimalnej może zwiększyć
zatrudnienie. Monopsonista może bowiem
najmować pracowników po cenie minimum
wmin. Będzie on zatrudniał tylu pracowników
aż wartość krańcowego produktu zrówna się z
płacą.
w
wmin
SL
w*
w
2
DL
Liczba pracowników
L2 Lmin L*