EDWARD WASILEWSKI
WYBRANE PROBLEMY
P R A G M A T Y K I
SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
STAN PRAWNY NA DZIEŃ 1 CZERWCA 2009 r.
COSSW KALISZ
Centralny Ośrodek Szkolenia
Służby Więziennej w Kaliszu
ul. Wrocławska 193-195
62-800 Kalisz
Miejsce i rok wydania
Kalisz 2009
Wydanie pierwsze
(plik w formacie PDF)
Nakład 150 egzemplarzy
2
SPIS TREŚCI
Wstęp....................................................................................................................................................9
I. POWSTANIE I USTANIE STOSUNKU SŁUŻBOWEGO.......................................................10
1. POJĘCIE PRAGMATYKI SŁUŻBOWEJ................................................................................10
1.1. Pojęcie pragmatyki służbowej ...........................................................................................10
1.2. Pragmatyka Służby Więziennej a inne pragmatyki służbowe...........................................11
1.3. Zakres przedmiotowy i podmiotowy pragmatyki Służby Więziennej...............................11
2. ŹRÓDŁA PRAWNE PRAGMATYKI SŁUŻBY WIĘZIENNEJ.............................................12
2.1. Podstawowe źródła pragmatyki Służby Więziennej..........................................................12
2.2. Pragmatyka Służby Więziennej a inne przepisy prawa.....................................................14
3. ZADANIA SŁUŻBY WIĘZIENNEJ .......................................................................................16
3.1. Podstawowe zadania Służby Więziennej...........................................................................16
3.2. Współdziałanie z innymi podmiotami w realizacji zadań SW...........................................18
4. ORGANIZACJA SŁUŻBY WIĘZIENNEJ..............................................................................19
4.1. Jednostki organizacyjne Służby Więziennej......................................................................19
4.2. Kierownicy jednostek organizacyjnych SW......................................................................21
4.3. Hierarchiczne podporządkowanie......................................................................................22
4.4. Przełożony – podwładny....................................................................................................22
5. PROBLEMATYKA ETATÓW I STANOWISK SŁUŻBOWYCH.........................................23
5.1. Ustalanie liczby etatów i stanowisk...................................................................................23
5.2. Mianowanie na stanowisko................................................................................................23
5.3. Stanowiska w Służbie Więziennej, na których służbę mogą pełnić wyłącznie
funkcjonariusze..................................................................................................................25
6. WYMOGI PRZYJĘCIA DO SŁUŻBY – POSTĘPOWANIE KWALIFIKACYJNE..............25
6.1. Wymogi przyjęcia do służby..............................................................................................26
6.2. Postępowanie kwalifikacyjne do Służby Więziennej........................................................26
6.3. Akt ślubowania...................................................................................................................27
6.4. Legitymacje służbowe........................................................................................................27
7. STOSUNEK SŁUŻBOWY.......................................................................................................29
7.1. Pojęcie stosunku służbowego.............................................................................................29
7.2. Cechy stosunku służbowego..............................................................................................29
8. SŁUŻBA PRZYGOTOWAWCZA – SŁUŻBA STAŁA .........................................................31
8.1. Istota, cel i czas trwania służby przygotowawczej.............................................................31
8.2. Mianowanie na stałe...........................................................................................................32
8.3. Różnice w sytuacji prawnej funkcjonariuszy w służbie przygotowawczej i stałej............32
9. CZAS SŁUŻBY.........................................................................................................................34
9.1. Pojęcie, wymiar i rozkład czasu służby.............................................................................34
9.2. Służba poza ustalonym rozkładem czasu służby ..............................................................36
9.3. Pozostawanie w gotowości do pełnienia służby na wezwanie ..........................................36
9.4. Nieobecność w służbie.......................................................................................................36
9.5. Czas służby w okresie szkolenia........................................................................................37
10. OPINIOWANIE FUNKCJONARIUSZY...............................................................................37
10.1. Cel, terminy i przypadki opiniowania..............................................................................38
10.2. Właściwość przełożonych w sprawie opiniowania..........................................................38
10.3. Podstawa sporządzenia i treść opinii................................................................................39
10.4. Tryb opiniowania, odwołanie od opinii...........................................................................40
10.5. Opinia o służbie................................................................................................................41
10.6. Konsekwencje negatywnej opinii służbowej...................................................................42
11. PROBLEMATYKA SPRAW OSOBOWYCH.......................................................................43
11.1. Pojęcie i rodzaje spraw osobowych.................................................................................43
11.2. Właściwość przełożonych w sprawach osobowych.........................................................44
3
12. STOPNIE SŁUŻBY WIĘZIENNEJ .......................................................................................45
12.1. Właściwość przełożonych w zakresie nadawania stopni służbowych.............................46
12.2. Nadawanie stopni służbowych.........................................................................................47
12.3. Pozbawienie, obniżenie i przywrócenie stopnia służbowego..........................................48
12.4. Korpusy i stopnie Służby Więziennej, weryfikacja stopni innych służb mundurowych 49
12.5. Tryb i forma nadania stopnia służbowego.......................................................................50
12.6. Najwyższe stopnie SW na poszczególnych stanowiskach służbowych...........................51
13. ZMIANY W STOSUNKU SŁUŻBOWYM............................................................................53
13.1. Powierzenie pełnienia obowiązków służbowych na innym stanowisku..........................54
13.2. Zawieszenie w czynnościach służbowych.......................................................................55
13.3. Delegowanie do pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej...............................56
13.4. Przeniesienie do pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej...............................57
13.5. Przeniesienie na niższe stanowisko służbowe..................................................................59
13.6. Mianowanie na równorzędne stanowisko służbowe........................................................59
13.7. Pozostawienie bez przydziału służbowego......................................................................60
13.8. Delegowanie do pełnienia służby poza Służbą Więzienną..............................................60
14. USTANIE STOSUNKU SŁUŻBOWEGO ............................................................................61
14.1. Przypadki zwolnienia ze służby, właściwość przełożonych w tych sprawach................61
14.2. Ochrona przed zwolnieniem ...........................................................................................63
14.3. Uprawnienia zwolnionego funkcjonariusza.....................................................................64
14.4. Przywrócenie do służby...................................................................................................68
14.5. Obowiązki funkcjonariusza zwolnionego ze służby........................................................68
14.6. Wygaśnięcie stosunku służbowego .................................................................................70
II. PROBLEMATYKA OBOWIĄZKÓW SŁUŻBOWYCH, ETYKI ZAWODOWEJ
I ODPOWIEDZIALNOŚCI FUNKCJONARIUSZA SŁUŻBY WIĘZIENNEJ........................71
1. OBOWIĄZKI SŁUŻBOWE FUNKCJONARIUSZA..............................................................71
1.1. Obowiązki funkcjonariusza z ustawy o Służbie Więziennej.............................................71
1.2. Obowiązki wynikające z aktów wykonawczych do ustawy o Służbie Więziennej
i kodeksu karnego wykonawczego ...................................................................................73
1.3. Obowiązki przełożonego i podwładnego...........................................................................75
1.4. Obowiązki pracownika z kodeksu pracy ...........................................................................77
1.5. Konsekwencje niewywiązywania się z obowiązków służbowych.....................................77
2. ETYKA ZAWODOWA FUNKCJONARIUSZY SŁUŻBY WIĘZIENNEJ ...........................77
2.1. Rola etyki zawodowej w Służbie Więziennej....................................................................77
2.2. Pojęcie etyki zawodowej....................................................................................................78
2.3. Zasady ogólne etyki zawodowej Służby Więziennej.........................................................79
2.4. Zasady określające postępowanie funkcjonariusza wobec osadzonych............................80
2.5. Zasady regulujące wzajemne relacje funkcjonariuszy.......................................................81
2.6. Zasady określające postępowanie i zachowanie się przełożonego....................................82
3. RÓWNE TRAKTOWANIE W ZATRUDNIENIU .................................................................83
3.1. Zakaz dyskryminowania (dyskryminowanie bezpośrednie i pośrednie)...........................84
3.2. Molestowanie, molestowanie seksualne............................................................................84
3.3. Mobbing.............................................................................................................................84
4. POJĘCIE I RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI ..................................................................85
5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA FUNKCJONARIUSZY SW.............................................86
5.1. Funkcjonariusz Służby Więziennej jako funkcjonariusz publiczny..................................86
5.2. Przestępstwa służbowe.......................................................................................................87
5.3. Skutki pociągnięcia funkcjonariusza do odpowiedzialności karnej...................................87
6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWA FUNKCJONARIUSZY SW.................................89
6.1. Pojęcie i podział odpowiedzialności majątkowej..............................................................89
6.2. Podstawowe zasady odpowiedzialności majątkowej funkcjonariusza Służby Więziennej 90
6.3. Pojęcie szkody w mieniu Skarbu Państwa.........................................................................91
6.4. Przesłanki odpowiedzialności majątkowej........................................................................92
4
6.5. Przedawnienie roszczeń.....................................................................................................93
6.6. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym..................................94
6.7. Wspólna odpowiedzialność majątkową za mienie powierzone łącznie.............................95
6.8. Pełna i ograniczona odpowiedzialność majątkowa............................................................96
6.9. Ugoda.................................................................................................................................97
6.10. Właściwość przełożonych w sprawach szkód..................................................................97
6.11. Dochodzenie roszczeń o odszkodowanie.........................................................................98
6.12. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności za szkodę w mieniu Skarbu
Państwa..........................................................................................................................100
6.13. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza
osobie trzeciej ................................................................................................................100
7. ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA FUNKCJONARIUSZY SW.......................101
7.1. Istota odpowiedzialności dyscyplinarnej – rodzaje przewinień.......................................102
7.2. Naruszenie dyscypliny służbowej – nieprzestrzeganie etyki zawodowej........................102
7.3. Odpowiedzialność dyscyplinarna za przestępstwo lub wykroczenie...............................104
7.4. Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej.......................................................................105
7.5. System kar dyscyplinarnych............................................................................................106
7.6. Przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej...........................................................107
7.7. Przełożeni dyscyplinarni..................................................................................................107
7.8. Zasady wymierzania kar dyscyplinarnych.......................................................................108
8. POSTĘPOWANIE DYSCYPLINARNE ...............................................................................109
8.1. Wszczęcie, cel i termin trwania postępowania dyscyplinarnego.....................................109
8.2. Podstawowe zasady postępowania dyscyplinarnego.......................................................109
8.3. Czynności wyjaśniające...................................................................................................110
8.4. Umorzenie postępowania.................................................................................................110
8.5. Prowadzący postępowanie dyscyplinarne........................................................................110
8.6. Uprawnienia obwinionego...............................................................................................112
8.7. Zawieszenie postępowania dyscyplinarnego...................................................................112
8.8. Zaznajomienie obwinionego z materiałami postępowania - sprawozdanie.....................112
8.9. Orzeczenia kończące postępowanie dyscyplinarne.........................................................113
9. POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE, WYKONYWANIE KAR DYSCYPLINARNYCH 114
9.1. Sądy dyscyplinarne Służby Więziennej...........................................................................114
9.2. Zażalenie..........................................................................................................................114
9.3. Rozprawa przed sądem dyscyplinarnym..........................................................................115
9.4. Orzeczenia sądu dyscyplinarnego....................................................................................116
9.5. Wykonywanie kar dyscyplinarnych.................................................................................117
9.6. Zatarcie i darowanie kary dyscyplinarnej........................................................................118
9.7. Wznowienie postępowania dyscyplinarnego...................................................................119
9.8. Skarga do sądu administracyjnego...................................................................................120
III. UPRAWNIENIA FUNKCJONARIUSZA SŁUŻBY WIĘZIENNEJ......................................121
1. ZAKRES UPRAWNIEŃ FUNKCJONARIUSZY SŁUŻBY WIĘZIENNEJ.........................121
1.1. Konstytucyjne wolności i prawa pracownicze.................................................................121
1.2. Ustawowe prawa funkcjonariuszy SW............................................................................122
2. URLOPY FUNKCJONARIUSZY SW...................................................................................125
2.1. Rodzaje urlopów..............................................................................................................125
2.2. Urlop wypoczynkowy......................................................................................................125
2.2.1. Nabycie prawa do urlopu.........................................................................................126
2.2.2. Wymiar urlopu.........................................................................................................126
2.2.3. Właściwość przełożonych, plan urlopu....................................................................126
2.2.4. Podział urlopu, odwołanie oraz wstrzymanie urlopu, przesunięcie urlopu..............127
2.2.5. Realizacja prawa do urlopu......................................................................................128
2.2.6. Ekwiwalent pieniężny za urlop................................................................................128
2.3. Urlopy dodatkowe............................................................................................................129
5
2.4. Urlop zdrowotny..............................................................................................................130
2.5. Urlopy szkoleniowe.........................................................................................................130
2.6. Urlopy okolicznościowe...................................................................................................132
2.7. Urlop bezpłatny................................................................................................................133
2.8. Skutki prawne niektórych urlopów..................................................................................134
2.9. Zwolnienia od zajęć służbowych.....................................................................................135
3. UPOSAŻENIE FUNKCJONARIUSZY SW...........................................................................136
3.1. Pojęcie uposażenia...........................................................................................................136
3.1.1. Istota uposażenia......................................................................................................136
3.1.2. Nabycie prawa do uposażenia oraz jego zmiana......................................................137
3.1.3. Składniki uposażenia................................................................................................137
3.1.4. Wypłata uposażenia..................................................................................................137
3.1.5. Przedawnienie roszczeń...........................................................................................138
3.2. Przeciętne uposażenie funkcjonariusza SW.....................................................................138
3.3. Uposażenie zasadnicze.....................................................................................................139
3.4. Dodatek za wysługę lat ...................................................................................................142
3.5. Dodatek za stopień ..........................................................................................................142
3.6. Dodatek służbowy............................................................................................................143
3.7. Potrącenia z uposażenia...................................................................................................143
3.8. Ochrona uposażenia przed egzekucją..............................................................................145
3.9. Świadczenia i należności pieniężne.................................................................................146
4. WYRÓŻNIENIA FUNKCJONARIUSZY SW.......................................................................146
4.1. Rodzaje wyróżnień...........................................................................................................147
4.2. Ustawowe przesłanki udzielenia wyróżnienia.................................................................147
4.3. Przełożeni właściwi w sprawach wyróżnień....................................................................147
4.4. Terminy i tryb udzielania wyróżnień...............................................................................148
4.5. Odznaka „Za zasługi w pracy penitencjarnej”.................................................................148
4.6. Przedstawienie do odznaczenia państwowego.................................................................149
5. NAGRODY ROCZNE, UZNANIOWE I ZAPOMOGI .........................................................150
5.1. Fundusz na nagrody i zapomogi......................................................................................151
5.2. Nagrody roczne ...............................................................................................................151
5.3. Przypadki obniżania oraz utraty nagrody rocznej............................................................151
5.4. Nagrody uznaniowe i zapomogi.......................................................................................152
6. NAGRODY JUBILEUSZOWE..............................................................................................153
7. UPRAWNIENIA MIESZKANIOWE.....................................................................................154
7.1. Rodzaje uprawnień mieszkaniowych...............................................................................155
7.2. Organy właściwe w sprawach mieszkaniowych..............................................................155
7.3. Prawo do lokalu mieszkalnego ........................................................................................155
7.4. Równoważnik pieniężny z tytułu braku mieszkania........................................................158
7.5. Równoważnik pieniężny za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego .......................158
7.6. Pomoc finansowa na uzyskanie lokalu mieszkalnego.....................................................159
7.7. Czynsz najmu lokali mieszkalnych Służby Więziennej...................................................161
8. UMUNDUROWANIE I WYPOSAŻENIE SPECJALNE......................................................161
8.1. Umundurowanie...............................................................................................................162
8.2. Wyposażenie specjalne....................................................................................................163
8.3. Równoważniki pieniężne w zamian za umundurowanie oraz za czyszczenie chemiczne
umundurowania.......................................................................................................................164
9. PRAWO DO PRZEJAZDU NA KOSZT SŁUŻBY WIĘZIENNEJ ......................................166
9.1. Zakres prawa przejazdu....................................................................................................166
9.2. Zryczałtowany równoważnik pieniężny .........................................................................166
10. ŚWIADCZENIA SOCJALNE ..............................................................................................167
11. PRAWO DO WYŻYWIENIA ..............................................................................................168
11.1. Rodzaje norm wyżywienia.............................................................................................168
6
11.2. Równoważnik pieniężny w zamian za wyżywienie.......................................................170
12. UPRAWNIENIA FUNKCJONARIUSZY ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM..............170
12.1. Rodzaje uprawnień związanych z rodzicielstwem.........................................................170
12.2. Urlop macierzyński .......................................................................................................171
12.3. Urlop wychowawczy .....................................................................................................172
12.4. Prawo do przerw w pracy oraz zwolnień od pracy .......................................................173
12.5. Zakazy dotyczące czasu, miejsca i rodzaju wykonywanej pracy .................................174
13. ZASIŁEK POGRZEBOWY..................................................................................................174
13.1. Zasiłek pogrzebowy z tytułu śmierci funkcjonariusza...................................................174
13.2. Zasiłek pogrzebowy z tytułu śmierci członka rodziny funkcjonariusza........................176
14. PRAWO DO ŚWIADCZEŃ Z ZAOPATRZENIA EMERYTALNEGO.............................177
14.1. Prawo do zaopatrzenia emerytalnego.............................................................................178
14.2. Emerytura.......................................................................................................................180
14.2.1. Wysługa emerytalna ..............................................................................................180
14.2.2. Wybór emerytury...................................................................................................181
14.2.3. Podstawa wymiaru emerytury oraz renty inwalidzkiej .........................................181
14.2.4. Wysokość emerytury..............................................................................................182
14.2.5. Podwyższenie emerytury .......................................................................................182
14.3. Renta inwalidzka............................................................................................................183
14.3.1. Nabycie prawa do renty inwalidzkiej.....................................................................183
14.3.2. Grupy inwalidztwa - związek inwalidztwa ze służbą............................................183
14.3.3. Wysokość renty inwalidzkiej, orzekanie o inwalidztwie.......................................184
14.4. Renta rodzinna...............................................................................................................184
14.4.1. Nabycie prawa do renty rodzinnej..........................................................................184
14.4.2. Osoby uprawnione - podział renty rodzinnej.........................................................185
14.4.3. Wysokość renty rodzinnej - podstawa wymiaru....................................................186
14.5. Dodatki do emerytur i rent oraz zasiłki i świadczenia pieniężne...................................186
14.6. Ustalanie prawa do zaopatrzenia emerytalnego ............................................................186
14.7. Ustanie i zawieszanie prawa do świadczeń ...................................................................187
Wykaz skrótów.................................................................................................................................189
7
8
76. Personel dobierany jest uważnie, odpowiednio szkolony zarówno na
początku jak i w trakcie pracy, wynagradzany jak profesjonalni pracow-
nicy oraz ma status, szanowany w społeczeństwie obywatelskim.
77. Dobierając nowy personel władze więzienne powinny kłaść nacisk
na potrzebę prawości, człowieczeństwa, kwalifikacji zawodowych i oso-
bowych odpowiednich do tej złożonej pracy, którą personel będzie zo-
bowiązany wykonywać.
78. Profesjonalny personel więzienia powołuje się na pełne etaty jako
zawodowy personel więzienny, mający status państwowej służby cywil-
nej z trwałością zatrudnienia zależną jedynie od właściwego postępowa-
nia, skuteczności, dobrego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego
oraz odpowiedniego poziomu wykształcenia.
79.1. Zarobki są odpowiednie tak by przyciągnąć i zatrzymać właściwy
personel.
79.2. Przywileje socjalne i warunki zatrudnienia odpowiadają cha-
rakterowi pracy instytucji egzekwującej prawo.
Europejskie Reguły Więzienne
11 stycznia 2006 r.
Wstęp
Instytucja więzienia znana jest od czasów starożytnych. Zatrudniony w niej personel wykonywał
różne odmiany kar pozbawiających wolności. Dopiero jednak w XX wieku uznano zasadę, iż perso-
nel ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowego prowadzenia więzienia i realizacji jego celów.
Zasada ta znalazła bezpośrednie odzwierciedlenie w treści, ważnych dla więziennictwa, dokumen-
tów prawa międzynarodowego: Regułach Minimalnych ONZ z 1955 r. i Europejskich Regułach
Więziennych z 1987 r. (wersja aktualna z 2006 r.).
Personel więzienny w naszym kraju tworzą funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej. Prze-
pisy regulujące prawa i obowiązki funkcjonariuszy Służby Więziennej określane są mianem prag-
matyki służbowej.
Niniejsza praca poświęcona jest charakterystyce przepisów prawnych tworzących pragmatykę służ-
bową Służby Więziennej. Celem tej pracy jest dostarczenie możliwie zwięzłej, jasnej i precyzyjnej
informacji na temat praw i obowiązków funkcjonariuszy Służby Więziennej. Trzeba jednak pamię-
tać, że prawa i obowiązki funkcjonariuszy Służby Więziennej poddane są również wpływowi nie-
których rozwiązań należących do takich gałęzi prawa jak: prawo karne, pracy, cywilne, finansowe,
a zwłaszcza prawo i postępowanie administracyjne. W takich wypadkach autor starał się dać temu
wyraz, nie ograniczając się tylko do rozwiązań zawartych w przepisach pragmatyki służbowej.
Czytelnik traktujący niniejszą pracę jako podstawę opanowania materiału wymaganego w toku na-
uczania pragmatyki służbowej w szkołach Służby Więziennej, powinien zdawać sobie sprawę
z tego, że decydującym ogniwem w procesie poznania pragmatyki SW jest zapoznanie się z obo-
wiązującymi przepisami. Skrypt stanowi swoisty komentarz i przewodnik pomocny w rozumieniu
poszczególnych rozwiązań pragmatycznych. Dla poszerzenia swej wiedzy z zakresu pragmatyki
czytelnik winien także sięgnąć do treści orzecznictwa sądowego i pism służbowych zawierających
wykładnię przepisów.
Zaznaczyć też trzeba, że ocena ponad 10 letniego okresu obowiązywania ustawy z 26 kwietnia
1996 r. dała asumpt do podjęcia prac legislacyjnych w zakresie przyjęcia nowej ustawy pragma-
tycznej.
Prace legislacyjne znajdują się aktualnie na etapie przygotowywania projektu nowej ustawy o Służ-
bie Więziennej.
9
I. POWSTANIE I USTANIE STOSUNKU SŁUŻBOWEGO
1. POJĘCIE PRAGMATYKI SŁUŻBOWEJ
1.1. Pojęcie pragmatyki służbowej
Słowo pragmatyka pochodzi z języka greckiego: greckie pragma - „czyn, zajęcie”, od niego wy-
wodzi się pragmaticos – czyli „czynny, wykonujący zajęcie”.
Pragmatyka służbowa według Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława
Kopalińskiego (Warszawa 1988, str. 408) - to przepisy normujące prawa i obowiązki pracowni-
ków jakiejś dziedziny służby (państwowej); porządek czynności urzędowych.
Pojęcie pragmatyki służbowej powszechnie utożsamiane jest z przepisami prawa (ustawami, rozpo-
rządzeniami, itd.) regulującymi stosunki zatrudnienia na podstawie mianowania.
Kodeks pracy. Art. 2. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powo-
łania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Art. 76. Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie mianowania w przypadkach określonych
w odrębnych przepisach.
Ustawa o Służbie Więziennej. Art. 28. 1. Stosunek służbowy funkcjonariusza powstaje w drodze
mianowania na podstawie dobrowolności zgłoszenia się do służby.
„Mianowanie” w świetle przepisów kodeksu pracy nie jest identyczne co do treści z „mianowa-
niem” określonym w ustawie o Służbie Więziennej. W doktrynie wyodrębnia się dwa rodzaje mia-
nowania (nominacji):
1) mianowanie (nominacja), która powoduje powstanie stosunku pracy (tzw. służbowego sto-
sunku pracy), o jakim mowa w art. 76 Kodeksu pracy oraz
2) mianowanie (nominacja), której skutkiem jest powstanie stosunku służbowego o charakterze
administracyjnoprawnym.
Pierwszy rodzaj mianowania dotyczy takich grup zawodowych jak, np.: prokuratorzy, nauczyciele,
urzędnicy służby cywilnej, pracownicy NIK itp. Pragmatyki regulujące odrębnie stosunki pracy
tych grup zawodowych mają pierwszeństwo w stosowaniu przed kodeksem pracy. Do stosunków
pracy z mianowania kodeks pracy ma zastosowanie tylko w zakresie nieuregulowanym tymi prag-
matykami (art. 5 k.p.).
Drugi rodzaj mianowania występuje w stosunkach służbowych sensu stricto i dotyczy żołnierzy za-
wodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych (tzw. formacji) – Policji, Służby Więziennej,
Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i innych służb. Wobec tych osób kodeks pracy nie ma za-
stosowania, chyba że pragmatyka służbowa regulująca ich stosunek służbowy w pewnym zakresie
odsyła do tego kodeksu.
Pragmatyka służbowa – zbiór przepisów prawnych regulujących stosunki służbowe, tzn.:
•
status prawny (prawa i obowiązki) określonej kategorii osób (funkcjonariuszy) zatrudnio-
nych na podstawie mianowania, a także
•
organizację i zadania formacji (Służba Więzienna, Policja, Straż Graniczna itp.), która te
osoby zatrudniła.
Pojęcie „zatrudnienie” jest powszechnie znane w języku potocznym, jak również funkcjonujące
w języku prawniczym. Należy wspomnieć, że w języku prawniczym określenia „służba” i „zatrud-
nienie” nie są synonimami. Pierwsze z tych określeń ma węższy zakres znaczeniowy, związany
z pełnieniem służby państwowej, drugie natomiast obejmuje wszelkie formy wykonywania zatrud-
nienia. Potwierdza to art. 10 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej, który stanowi „W jednostkach or-
ganizacyjnych pełnią służbę funkcjonariusze oraz mogą być zatrudnieni pracownicy”.
Pragmatykę służbową definiuje się jako zbiór przepisów prawnych, które zawarte są w licznych
10
i różnorodnych aktach prawnych. Głównym i najważniejszym źródłem pozostaje ustawa z dnia
26 kwietnia o Służbie Więziennej. Ponadto wybrane elementy stosunku służbowego regulowane są
w kilku innych ustawach. Każda z tych ustaw jest realizowana przez przepisy aktów wykonaw-
czych. Przepisy ustaw i aktów wykonawczych tworzą zbiór nazywany pragmatyką służbową Służ-
by Więziennej.
USTAWA z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej:
−
Dz.U. z 1996 r. Nr 61, poz. 283 z dnia 31 maja 1996 r.
−
Weszła w życie z dniem 1 września 1996 r.
−
Struktura ustawy: rozdziały – 9, artykuły – 141
−
Tekst jednolity - Dz.U. z 2002 r., Nr 207, poz. 1761 z dnia 11 grudnia 2002 r. - wy-
dany został po 13 nowelizacjach (treść tekstu jednolitego była 9x nowelizowana)
−
Oznaczenie przepisów: artykuł - „art.”, ustęp - „ust.” , punkt - „pkt)”, litera - „lit.”
W treści ustawy o Służbie Więziennej zawarte są upoważnienia do wydania kilkudziesięciu aktów
wykonawczych. Upoważnienia skierowane są do różnych organów i zawierają kompetencję do wy-
dawania następujących wykonawczych:
1) rozporządzenia Rady Ministrów,
2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości,
3) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z innym ministrem, tzn. mini-
strem właściwym ds. pracy, spraw wewnętrznych, finansów publicznych, budownictwa.
4) zarządzenia Ministra Sprawiedliwości,
5) akty Dyrektora Generalnego SW, np.:
−
Regulaminy,
−
Statuty ośrodków szkolenia i ośrodków doskonalenia kadr.
1.2. Pragmatyka Służby Więziennej a inne pragmatyki służbowe
Każda pragmatyka służbowa nieco odmiennie reguluje prawa i obowiązki funkcjonariusza. Dlatego
służby mundurowe nie tworzą bezwzględnie jednolitej kategorii zawodowej. Poszczególne forma-
cje - w tym także Służba Więzienna - mają własną specyfikę, która może uzasadniać ich swoiste
różnicowanie. Podstawową cechą stosunku służbowego funkcjonariusza pełniącego służbę w danej
formacji jest odrębna i zupełna regulacja ustawowa tego stosunku. Następstwem tego jest odręb-
ność i niezależność poszczególnych pragmatyk służbowych Policji, Agencji Wywiadu, Straży
Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej i innych służb.
Wyjątkiem od tej zasady są te wspólne regulacje prawne w poszczególnych pragmatykach, które
nawiązują do pragmatyk innych służb. Przykładami takich ustaw wspólnych dla pragmatyk dziesię-
ciu różnych służb są m.in. poniższe dwie ustawy:
1) Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji,
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Woj-
skowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży
Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej;
2) Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Straży
Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Agen-
cji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego,
Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz ich rodzin.
Do wspólnych regulacji należy zaliczyć również te przepisy danej pragmatyki, które zawierają ode-
słania do innych ustaw pragmatycznych, np. w zakresie weryfikacji stopni innych służb.
1.3. Zakres przedmiotowy i podmiotowy pragmatyki Służby Więziennej
Zakresem przedmiotowym pragmatyki Służby Więziennej są objęte stosunki służbowe, które są
uregulowane niemal całościowo w ustawie z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej. Wobec
11
spraw nieuregulowanych przepisami pragmatyki istnieje konieczność stosowania innych przepisów
prawa (np. kodeks pracy, kodeks postępowania administracyjnego), co obywa się na zasadach okre-
ślonych przepisami pragmatyki. Przedmiotem regulacji pragmatyki są takie sprawy, jak np.:
1) zadania i organizacja Służby Więziennej,
2) zakres uprawnień Służby Więziennej (m.in.: legitymowanie, zatrzymanie, stosowanie środ-
ków przymusu bezpośredniego, użycie broni palnej),
3) stosunek służbowy funkcjonariuszy (m.in.: powstanie i ustanie stosunku służbowego, służba
przygotowawcza i stała, czas służby, opiniowanie, sprawy osobowe, zmiany w stosunku
służbowym),
4) korpusy i stopnie Służby Więziennej,
5) obowiązki funkcjonariuszy,
6) prawa funkcjonariuszy (m.in.: urlopy, umundurowanie, przejazd na koszt SW),
7) mieszkania funkcjonariuszy (m.in.: prawo do lokalu oraz do pomocy na uzyskanie lokalu
mieszkalnego),
8) uposażenie i inne świadczenia pieniężne funkcjonariuszy (m.in.: nagrody i zapomogi, odpra-
wa, zasiłek pogrzebowy),
9) odpowiedzialność dyscyplinarna i majątkowa funkcjonariuszy,
10) odszkodowanie w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą,
11) zaopatrzenie emerytalne funkcjonariuszy (m.in.: emerytura, renta inwalidzka, renta rodzin-
na).
Zakres podmiotowy - adresatem przepisów pragmatyki Służby Więziennej są funkcjonariusze
Służby Więziennej. Wyjątkiem od tej zasady są te przepisy pragmatyki, które skierowane są do in-
nych podmiotów. W związku z tym zakresem podmiotowym pragmatyki objęci są:
1) funkcjonariusze Służby Więziennej – główny podmiot,
2) pracownicy Służby Więziennej,
3) członkowie rodzin funkcjonariuszy Służby Więziennej,
4) emeryci Służby Więziennej,
5) renciści Służby Więziennej,
6) członkowie rodzin emerytów i rencistów Służby Więziennej.
Ustawa o SW. Art. 12. Funkcjonariusze i pracownicy powinni wykazywać się odpowiednim
przygotowaniem ogólnym i zawodowym, doświadczeniem oraz wysokim poziomem moralnym,
systematycznie dokształcać się i podnosić kwalifikacje zawodowe.
Art. 68. 1. Funkcjonariusz po 15 latach służby nabywa prawo do emerytury.
2. Funkcjonariusz, który stał się inwalidą, jest uprawniony do renty inwalidzkiej.
3. Członkowie rodzin po zmarłych funkcjonariuszach są uprawnieni do renty rodzinnej.
Art. 74. 1. Funkcjonariuszowi i członkom jego rodziny mogą być przyznane także inne świad-
czenia socjalne i bytowe.
2. ŹRÓDŁA PRAWNE PRAGMATYKI SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
2.1. Podstawowe źródła pragmatyki Służby Więziennej
Do źródeł prawnych pragmatyki Służby Więziennej zalicza się treść kilku ustaw wraz z grupą oko-
ło stu aktów wykonawczych różnej rangi. Przykładami aktów prawnych stanowiących podstawowe
źródła pragmatyki Służby Więziennej są:
1. USTAWY:
1) Ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761,
z dnia 11 grudnia 2002 r., z późn. zm.).
2) Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agen-
cji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego,
12
Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin
(Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67, z dnia 20 stycznia 2004 r., z póżn. zm.).
3) Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji, Stra-
ży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej,
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Woj-
skowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego (Dz.U. Nr
53, poz. 548, z dnia 19 czerwca 1999 r., z póżn. zm.).
4) Ustawa z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków
i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz.U. Nr 53, poz. 345 z dnia 22
grudnia 1972 r., z póżn. zm.).
2. ROZPORZĄDZENIA RADY MINISTRÓW:
1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie wielokrotności kwoty
bazowej, stanowiącej przeciętne uposażenie funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.
09.49.396).
2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2000 r. w sprawie wysokości funduszu
na nagrody i zapomogi dla funkcjonariuszy Służby Więziennej. (Dz.U.00.98.1065).
3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 maja 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków
podwyższania emerytur funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej
i Służby Więziennej (Dz.U.05.86.734).
3. ROZPORZĄDZENIA MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI:
1) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2009 r. w sprawie uposażenia
zasadniczego funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.09.57.474).
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2008 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad i trybu przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego do Służby Więziennej
(Dz.U.08.21.131).
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie dodatków
o charakterze stałym do uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Służby Więziennej
(Dz.U.02.14.137).
4) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie warunków
i trybu przyznawania funkcjonariuszom Służby Więziennej nagród rocznych, nagród uzna-
niowych i zapomóg. (Dz.U.02.15.145).
5) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie urlopów
funkcjonariuszy Służby Więziennej. (Dz.U.96.138.644).
6) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie opiniowa-
nia funkcjonariuszy Służby Więziennej. (Dz.U.96.138.643).
7) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 listopada 1996 r. w sprawie regulaminu
dyscyplinarnego funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.96.135.634, z późn. zm.).
8) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 października 2004 r. w sprawie organu
właściwego w sprawach zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Służby Więziennej
oraz ich rodzin (Dz.U.04.240.2413).
9) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 sierpnia 2000 r. w sprawie zasad i trybu
powierzania mienia funkcjonariuszom Służby Więziennej (Dz.U.00.70.826).
10) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie szczegóło-
wego trybu nadawania stopni funkcjonariuszom Służby Więziennej (Dz.U.03.14.143).
4. ZARZĄDZENIA MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI:
1) Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 września 1997 r. w sprawie zasad ustalania
rozkładu czasu służby funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.Urz.MS.97.4.39).
2) Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie nadania statutu
Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej (Dz.Urz.MS.07.5.25).
5. AKTY WEWNĘTRZNE DYREKTORA GENERALNEGO SW:
1) Regulamin Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 19 grudnia 2002 r sprawie
13
sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy Służby Więziennej (niepublikowany).
2) Regulamin Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 30 czerwca 2005 r w sprawie
zasad postępowania i zachowania się funkcjonariuszy Służby Więziennej (niepublikowany).
3) Zarządzenie Nr 11/2007 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 19 lipca 2007 r.
w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej
(Dz.Urz.CZSW.07.02.5).
4) Zarządzenie Nr 2/2007 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 18 stycznia
2007 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i organizacji szkolenia oraz doskonalenia
zawodowego funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej (Dz.Urz.CZSW.07.1.1).
5) Zarządzenie Nr 5/07 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 4 czerwca 2007 r.
w sprawie prowadzenia akt osobowych funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.Urz.CZSW.
07.1.3).
6) Zarządzenie Nr 8/05 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 20 lipca 2005 r.
w sprawie prowadzenia dokumentacji pełnienia służby w warunkach szczególnie zagrażają-
cych życiu i zdrowiu funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.Urz.CZSW.05.2.6).
2.2. Pragmatyka Służby Więziennej a inne przepisy prawa
Pragmatyka Służby Więziennej a przepisy prawa pracy
W doktrynie oraz orzecznictwie Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybu-
nału Konstytucyjnego (por. L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, wyd. 8, Warszawa 2006, Wyrok
SN z dnia 11.01. 2001 r., sygn. akt I PKN 183/00 i w uchwała SN z dnia 07.01.2006 r., sygn. akt
III PiP 1/05, Wyrok NSA z dnia 24.01.2008 r., sygn. akt I OSK 1903/06, Wyrok TK z dnia 29.06.
czerwca 2006 r., sygn. akt P 30/05) utrwalony jest pogląd w myśl którego, „stosunki służbowe”
żołnierzy zawodowych, oraz funkcjonariuszy służb mundurowych nie są stosunkami pracy w rozu-
mieniu art. 2 kodeksu pracy. Do stosunku służbowego funkcjonariuszy Służby Więziennej nie ma
więc zastosowania reguła wyrażona w art. 5 k.p., zgodnie z którą, jeżeli stosunek pracy określonej
kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy Kodeksu pracy stosuje się w zakresie
nieuregulowanym tymi przepisami. Zasada ta nie wyklucza bezwzględnie możliwości zastosowania
przepisów prawa pracy.
Przepisy prawa pracy nie mają zastosowania do stosunku służbowego funkcjonariusza Służby
Więziennej, chyba że przepisy pragmatyki wyraźnie odsyłają do przepisów prawa pracy
Zastosowanie do niepracowniczego stosunku służbowego, a takim jest stosunek służbowy funkcjo-
nariusza Służby Więziennej, przepisów prawa pracy ma wyraźnie określony zakres przedmiotowy
sprowadzający się do wskazania, które instytucje prawa pracy mogą być do niego odniesione. Re-
alizacja tej zasady polega na tym, że konkretny przepis pragmatyki służbowej odsyła do przepisów
prawa pracy, np.:
1) Ustawa o Służbie Więziennej - Art. 77. 1. Funkcjonariuszowi-kobiecie przysługują szcze-
gólne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeżeli
przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej.
2) Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy ... - Art. 14.
1. Do przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza
stosuje się, z zastrzeżeniem ust. 2, przepisy działu czternastego Kodeksu pracy.
3) Rozporządzenia MS z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie urlopów ... - § 19. 3. Funkcjona-
riuszom uczestniczącym w szkoleniach zawodowych, zmierzających do podniesienia kwali-
fikacji zawodowych przydatnych w Służbie Więziennej, można udzielić urlopu szkolenio-
wego na zasadach określonych w odrębnych przepisach dla pracowników.
Pragmatyka Służby Więziennej a przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (kpa)
Akt mianowania, w wyniku którego powstaje stosunek służbowy funkcjonariusza Służby Więzien-
nej, jak i akt zwolnienia ze służby dokonywane są decyzjami administracyjnymi wydawanymi
w wyniku postępowania administracyjnego. Następstwem tego jest przyjęcie zasady generalnej
14
właściwości sądu administracyjnego w sprawach skarg na decyzje administracyjne wydawane przez
kierowników jednostek organizacyjnych Służby Więziennej.
Podkreślenia wymaga to, że przepisów kpa nie stosuje się do postępowania w sprawach wynikają-
cych z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami państwowymi
i innymi państwowymi jednostkami organizacyjnymi oraz podległości służbowej pracowników or-
ganów i jednostek organizacyjnych. W świetle poglądów doktryny i orzecznictwa rozstrzygnięcia
w tym zakresie mają charakter wewnętrznego aktu administracyjnego i przez to nie podlegają rów-
nież kontroli sądu administracyjnego.
Stosunek służbowy jest stosunkiem administracyjnym, a decyzje w sprawach osobowych są decy-
zjami administracyjnymi wydawanymi w wyniku postępowania administracyjnego prowadzonego
na podstawie przepisów kpa – dlatego kpa ma w tym zakresie pełne zastosowanie do stosunku
służbowego.
Uwaga - Jeżeli dana sprawa regulowana jest równocześnie przepisami pragmatyki i przepisami
kpa, to pierwszeństwo mają przepisy pragmatyki.
Jeżeli pragmatyka służbowa określa odmienną niż w kpa, procedurę postępowania w wybranych
sprawach, to równocześnie przepisy pragmatyki służbowej wprost odsyłają do przepisów kpa, okre-
ślając dokładny zakres stosowania kpa w wybranych sprawach, np.:
1) Ustawa o Służbie Więziennej - Art. 31. 4. Od decyzji w sprawach osobowych służy odwoła-
nie do odpowiedniego wyższego przełożonego, na zasadach i w terminach określonych
w kodeksie postępowania administracyjnego, a od decyzji wydanej w pierwszej instancji
przez Dyrektora Generalnego SW - odwołanie do Ministra Sprawiedliwości.
2) Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym – Art. 11. W sprawach nieure-
gulowanych w ustawie stosuje się przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, Kodeksu postępowania administracyjnego oraz przepisy o postę-
powaniu egzekucyjnym w administracji.
3) Rozporządzenie MS z dnia 14 listopada 1996 r. w sprawie regulaminu dyscyplinarnego -
§ 70. W sprawach nie uregulowanych rozporządzeniem stosuje się odpowiednio przepisy
Kodeksu postępowania administracyjnego.
4) Rozporządzenie MS z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie opiniowania - § 6. 3. W razie nie-
możności zapoznania funkcjonariusza z opinią służbową, stosuje się odpowiednio przepisy
Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące doręczeń.
Odesłania do innych ustaw
W ustawie o Służbie Więziennej znajdujemy również kilka indywidualnych odesłań określających
przypadki i zakres stosowania innych ustaw, np.:
1) Art. 11 – odsyła do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
2) Art. 14.2. – odsyła do ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
3) Art. 93.1. – odsyła do ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, miesz-
kaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.
4) Art. 93.3. – odsyła do ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji.
Odesłania występują też w ustawie z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej i ustawie
z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy:
1) Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. - Art. 20. W sprawach nie uregulowanych w niniejszej ustawie
... stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego.
2) Ustawa z dnia 18 lutego1994 r. - Art. 32. 4. Od decyzji, ... przysługuje zainteresowanemu
odwołanie do właściwego sądu, według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępo-
wania cywilnego.
15
3. ZADANIA SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o SW, Służba Więzienna realizuje, na zasadach określonych w Ko-
deksie karnym wykonawczym, zadania w zakresie wykonywania:
1) kar pozbawienia wolności i
2) tymczasowego aresztowania.
Według art. 2 pkt 5 kkw, organami wykonującymi orzeczenia są m.in.:
1) dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także
2) dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej,
3) osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawcze-
go,
4) komisja penitencjarna.
Do zakresu działania Dyrektora Generalnego Służby Więziennej należy tworzenie warunków do
prawidłowego i praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego areszto-
wania oraz ustalanie kierunków pracy resocjalizacyjnej. Dyrektor Generalny lub dyrektor okręgowy
Służby Więziennej mogą wydawać dyrektorom zakładów karnych polecenia niezbędne dla prawi-
dłowego i praworządnego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz realizowania kierunków
pracy resocjalizacyjnej, a także uchylać wydane przez nich decyzje sprzeczne z prawem.
3.1. Podstawowe zadania Służby Więziennej
Służba Więzienna została powołana do realizacji zadań w zakresie wykonywania kar pozbawienia
wolności i tymczasowego aresztowania, na zasadach określonych w kodeksie karnym wykonaw-
czym. Funkcjonariusze i pracownicy SW wykonują karę pozbawienia wolności w zakładach kar-
nych oraz tymczasowe aresztowanie w aresztach śledczych (art. 78 i 208 kkw). Ogólne zadania,
o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o SW zostały skonkretyzowane w art. 1 ust. 3 tej ustawy,
a jednocześnie regulowane są bliżej przepisami kkw i kpk. Katalog sześciu podstawowych zadań
Służby Więziennej przedstawia się następująco:
1) prowadzenie działalności resocjalizacyjnej wobec osób skazanych na kary pozbawienia
wolności, przede wszystkim przez organizowanie pracy sprzyjającej zdobywaniu kwalifika-
cji zawodowych, nauczania oraz zajęć kulturalno-oświatowych,
Art. 67. (kkw) § 1. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w ska-
zanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szcze-
gólności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego
i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.
§ 2. Dla osiągnięcia celu określonego w § 1 prowadzi się zindywidualizowane oddziaływa-
nie na skazanych w ramach określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych
rodzajach i typach zakładów karnych.
§ 3. W oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i wymaganiu wypełniania
przez nich obowiązków, uwzględnia się przede wszystkim pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdo-
bywaniu odpowiednich kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe
i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz środki tera-
peutyczne.
2) wykonywanie tymczasowego aresztowania w sposób zabezpieczający prawidłowy tok po-
stępowania karnego,
Art. 209.(kkw) Do wykonywania tymczasowego aresztowania stosuje się odpowiednio prze-
pisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności, ...
Art. 212. § 1. (kkw) Tymczasowo aresztowani powinni być rozmieszczani w areszcie śled-
czym w sposób zapobiegający ich wzajemnej demoralizacji.
Art. 249. § 1. (kpk) Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidło-
wego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskar-
żonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowo-
dy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.
16
3) zapewnienie osobom skazanym na kary pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowa-
nym przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków, poszanowania godno-
ści, opieki zdrowotnej i religijnej,
Art. 4. § 1. (kkw) Kary, środki karne, zabezpieczające i zapobiegawcze wykonuje się w spo-
sób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego. Zakazuje się stosowania
tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego.
§ 2. Skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie. Ich ograniczenie może wynikać je-
dynie z ustawy i przepisów wydanych na jej podstawie oraz z prawomocnego orzeczenia.
Art. 101. (kkw) Skazanego po osadzeniu w zakładzie karnym należy bezzwłocznie poinfor-
mować o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach.
4) ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw osadzonymi w zakładach karnych
i aresztach śledczych,
Art. 73. § 1. (kkw) W zakładzie karnym utrzymuje się dyscyplinę i porządek w celu zapew-
nienia bezpieczeństwa i realizacji zadań kary pozbawienia wolności, w tym ochrony społe-
czeństwa przed przestępczością.
Art. 88. § 3. (kkw) Skazanego stwarzającego poważne zagrożenie społeczne albo poważne
zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu osadza się w zakładzie karnym typu zamkniętego
w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeństwa ...
Art. 212a. § 2. (kkw) Tymczasowo aresztowanego, o którym mowa w § 1, osadza się w wy-
znaczonym oddziale lub celi aresztu śledczego w warunkach zapewniających wzmożoną
ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo tego aresztu, zawiadamiając o tym sędziego peni-
tencjarnego.
5) zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa,
Art. 73. § 1. (kkw) W zakładzie karnym utrzymuje się dyscyplinę i porządek w celu zapew-
nienia bezpieczeństwa i realizacji zadań kary pozbawienia wolności,
Art. 82. § 1. (kkw) W celu stwarzania warunków sprzyjających ... zapewnieniu skazanym
bezpieczeństwa osobistego, ... - dokonuje się ich klasyfikacji.
Art. 88. § 3. (kkw) Skazanego stwarzającego poważne zagrożenie społeczne albo poważne
zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego osadza się w zakładzie karnym typu za-
mkniętego w warunkach zapewniających ... bezpieczeństwo zakładu. W zakładzie tym osa-
dza się również skazanego za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie albo
związku mającym na celu popełnianie przestępstw, ...
Art. 108. (kkw) Administracja zakładu karnego ma obowiązek podejmowania odpowiednich
działań celem zapewnienia skazanym bezpieczeństwa osobistego w czasie odbywania kary.
Art. 212. § 1. (kkw) Przy rozmieszczaniu tymczasowo aresztowanych w oddziałach i celach
mieszkalnych bierze się pod uwagę w szczególności:
2) potrzebę zapewnienia porządku i bezpieczeństwa w areszcie śledczym,
6) wykonywanie aresztów zastosowanych na podstawie innych przepisów oraz pomocy praw-
nej z tytułu umów międzynarodowych.
Art. 244. (kkw) Przepisy niniejszego kodeksu stosuje się odpowiednio przy wykonywaniu
wyroków po przejęciu obywatela polskiego skazanego za granicą; ...
Art. 245. (kkw) Do czasu przekazania obcemu państwu cudzoziemca, wobec którego zapa-
dło orzeczenie, wykonywane jest ono w trybie niniejszego kodeksu.
Art. 603a. § 1. (kpk) Jeżeli umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stro-
ną, tak stanowi, wniosek państwa obcego o zastosowanie tymczasowego aresztowania oso-
by ściganej zastępuje wniosek o wydanie.
Art. 607k. § 1. (kpk) Przekazanie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osoby ściganej eu-
ropejskim nakazem aresztowania, następuje w celu przeprowadzenia przeciwko niej, na te-
rytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, postępowania karnego lub wy-
konania orzeczonej kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozba-
wieniu wolności.
§ 3. Nakaz europejski może być połączony z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego
aresztowania lub innego środka zapobiegawczego.
17
3.2. Współdziałanie z innymi podmiotami w realizacji zadań SW
Wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania jest wyłącznym zadaniem
Służby Więziennej, ale przy jego realizacji winna współdziałać z takimi podmiotami jak (art. 1 ust.
4 ustawy o SW):
1) z organami państwowymi i samorządowymi,
2) ze stowarzyszeniami, organizacjami oraz instytucjami, których celem jest współudział
w wykonywaniu kary,
3) z kościołami i związkami wyznaniowymi,
4) ze szkołami wyższymi i placówkami naukowymi oraz
5) osobami godnymi zaufania.
Ponadto zostały indywidualnie wymienione dwa podmioty z którymi Służba Więzienna obowiąza-
na jest współdziałać bądź współpracować. Podmiotami tymi są:
1) Policja - art. 6 ust. 4 pkt 2, art. 18 ust. 1 pkt 6 oraz art. 23 ustawy o SW,
2) Szef Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych (KCIK) – art. 1 ust. 4a ustawy o SW.
Służba Więzienna winna współdziałać z Policją w przypadkach zagrożenia lub naruszenia bezpie-
czeństwa zakładów karnych lub aresztów śledczych. Z Szefem KCIK Służba Więzienna współpra-
cuje w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych określonych w ustawie z dnia
6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych (Dz.U.
06.216.1585 z późn. zm.). W ramach tej współpracy Służba Więzienna ma prawo do otrzymywania
informacji kryminalnych z KCIK w zakresie realizowania swoich zadań ustawowych. Szefem
KCIK jest z mocy prawa Komendant Główny Policji.
Obowiązek współdziałania jest dla części podmiotów obustronny. Do współdziałania z jednostkami
organizacyjnymi Służby Więziennej w zakresie i na zasadach określonych w ustawie (art. 2 ustawy
o SW) zostały zobowiązane:
1) organy administracji państwowej,
2) organy samorządu terytorialnego oraz
3) państwowe jednostki organizacyjne.
Rada Główna do Spraw Społecznej Readaptacji i Pomocy Skazanym
Problematyka współdziałania organów państwowych i przedstawicieli społeczeństwa w zakresie
wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania jest też przedmiotem dzia-
łalności powołanej przez Prezesa Rady Ministrów na mocy przepisów kkw (art. 38-40), Rady
Głównej do Spraw Społecznej Readaptacji i Pomocy. W skład Rady Głównej wchodzą przedstawi-
ciele wymiaru sprawiedliwości, Ministrów: Sprawiedliwości, Pracy i Polityki Socjalnej, Zdrowia
i Opieki Społecznej, Edukacji Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Naro-
dowej, a także Policji i Służby Więziennej. Mogą też wchodzić w skład Rady Głównej przedstawi-
ciele stowarzyszeń, fundacji, organizacji i instytucji, kościołów i innych związków wyznaniowych,
a także związków zawodowych, i samorządu zawodowego, przedstawiciele nauki oraz osoby godne
zaufania, mogące przyczynić się do realizacji celów wykonywaniu kar, środków karnych, zabezpie-
czających i zapobiegawczych.
Celem Rady jest koordynowanie współdziałania organów państwowych i przedstawicieli społe-
czeństwa w zapobieganiu przestępczości i wykonywaniu orzeczeń oraz w celu świadczenia pomocy
w readaptacji społecznej, a także wykonywania kontroli społecznej i dokonywania oceny polityki
penitencjarnej. Podmioty wchodzące w skład Rady Głównej mogą w porozumieniu z dyrektorem
zakładu karnego lub aresztu śledczego uczestniczyć w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej,
społecznej, kulturalnej, oświatowej, sportowej i religijnej w tych zakładach lub aresztach.
Stosownie do potrzeb, wojewoda może powołać terenowe rady do spraw społecznej readaptacji
i pomocy skazanym. Do składu rady terenowej zaprasza się przedstawicieli organów państwowych
odpowiedniego szczebla, organów samorządu terytorialnego, jak również przedstawicieli innych
podmiotów.
18
4. ORGANIZACJA SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 3-9.
2) Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie nadania statutu
Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej (Dz.Urz.MS.07.5.25 z dnia 20 sierpnia 2007 r.).
3) Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 lutego 2004 r. w sprawie siedzib, terytorial-
nego zasięgu i szczegółowego zakresu działania dyrektorów okręgowych Służby Więziennej
oraz struktury organizacyjnej okręgowych inspektoratów Służby Więziennej (Dz.Urz.MS.
04.2.6 z dnia 15 marca 2004 r.).
4) Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 lipca 2007 r. w sprawie przekształcenia
Ośrodka Doskonalenia Kadr Służby Więziennej w Kulach z oddziałem w Wiśle
(Dz.Urz.MS.07.5.28 z dnia 20 sierpnia 2007 r.).
5) Zarządzenie Nr 5/2003 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 1 września 2003 r.
w sprawie nadania statutu Centralnemu Ośrodkowi Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu
(zm. zarz. Nr 6/2005 DGSW z dnia 30.06.2005 r. Dz.Urz.CZSW.05.2.4).
6) Zarządzenie Nr 9/2005 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 22 lipca 2005 r.
w sprawie nadania statutów ośrodkom doskonalenia kadr Służby Więziennej (Dz.Urz.
CZSW.05.3.8 z dnia 30 września 2005 r.).
7) Zarządzenie Nr 23/96 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 23 września 1996 r.
w sprawie szczegółowego zakresu działania oraz struktury organizacyjnej zakładów karnych
i aresztów śledczych.
8) Regulamin Dyrektora Generalnego SW z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu pełnie-
nia służby przez funkcjonariuszy Służby Więziennej (niepublikowany).
4.1. Jednostki organizacyjne Służby Więziennej
Jednostkami organizacyjnymi Służby Więziennej są:
1) Centralny Zarząd Służby Więziennej;
2) okręgowe inspektoraty Służby Więziennej;
3) zakłady karne i areszty śledcze;
4) ośrodki szkolenia i ośrodki doskonalenia kadr Służby Więziennej.
W ramach jednostek organizacyjnych, wymienionych w pkt 3 i 4, działają, w razie potrzeby, szko-
ły, szpitale, ambulatoria i apteki. Mogą one również posiadać podległe oddziały położone w tej sa-
mej lub innej miejscowości.
W strukturze jednostek organizacyjnych mogą być tworzone służby, działy, zespoły i stanowiska
prowadzące działalność, w szczególności w zakresie oddziaływania wychowawczego, nauczania
i szkolenia, działalności duszpasterskiej, zatrudnienia, ochrony, zwalczania czynów mogących za-
grozić porządkowi i bezpieczeństwu, zapewnienia stosownych warunków bytowych i pomocy so-
cjalnej, opieki medycznej i sanitarnej.
Centralny Zarząd Służby Więziennej jest aparatem wykonawczym Dyrektora Generalnego Służby
Więziennej, działającym zgodnie z jego zarządzeniami, decyzjami, poleceniami, wytycznymi i re-
gulaminami oraz pod jego bezpośrednim nadzorem i kierownictwem. Siedzibą Centralnego Zarządu
jest Warszawa, ul. Rakowiecka 37a. W skład Centralnego Zarządu wchodzą następujące komórki
organizacyjne:
1) Biuro Dyrektora Generalnego Służby Więziennej;
2) Biuro Penitencjarne;
3) Biuro Ochrony i Spraw Obronnych;
4) Biuro Prawne;
5) Biuro Kwatermistrzowsko-Inwestycyjne;
6) Biuro Budżetu;
7) Biuro Kadr i Szkolenia;
19
8) Biuro Informacji i Statystyki;
9) Biuro Służby Zdrowia;
10) Wydział Nadzoru Właścicielskiego nad Przedsiębiorstwami Przywięziennymi i Zatrudnienia
Osób Pozbawionych Wolności;
11) Wydział Informatyzacji i Łączności;
12) Wydział Kontroli i Inspekcji;
13) Zespół do spraw Funduszy Europejskich;
14) Zespół Ochrony Informacji Niejawnych.
Ponadto przy Centralnym Zarządzie działa Biuro Emerytalne Służby Więziennej.
Biurem kieruje dyrektor biura, wydziałem naczelnik wydziału, a zespołem kierownik zespołu.
Struktura organizacyjna okręgowego inspektoratu Służby Więziennej obejmuje dyrektora okręgo-
wego oraz funkcjonariuszy i pracowników w ustalanej dla okręgowego inspektoratu liczbie stano-
wisk. W strukturze Służby Więziennej funkcjonuje 15 okręgowych inspektoratów z siedzibami:
w Białymstoku, w Bydgoszczy, w Gdańsku, w Katowicach, w Koszalinie, w Krakowie, w Lublinie,
w Łodzi, w Olsztynie, w Opolu, w Poznaniu, w Rzeszowie, w Szczecinie, w. Warszawie oraz we
Wrocławiu.
OISW oraz ZK i AŚ - stan w dniu 28 lutego 2009 r.
Lp. OISW
ZK
AŚ
Łącznie ZK i AŚ OZ*
OTZS**
1.
w Białymstoku
3
5
8
1
-
2.
w Bydgoszczy
7
5
12
5
1
3.
w Gdańsku
5
4
9
-
1
4.
w Katowicach
7
9
16
1
1
5.
w Koszalinie
5
3
8
3
-
6.
w Krakowie
8
3
11
1
1
7.
w Lublinie
6
2
8
1
-
8.
w Łodzi
6
2
8
2
1
9.
w Olsztynie
4
5
9
2
-
10. w Opolu
8
3
11
1
1
11. w Poznaniu
6
9
15
4
1
12. w Rzeszowie
7
2
9
4
-
13. w Szczecinie
4
5
9
4
-
14. w Warszawie
3
7
10
5
-
15. we Wrocławiu
8
6
14
1
2
Łącznie
87
70
157
35
9
* OZ – oddział zewnętrzny
** OTZS – oddział tymczasowego zakwaterowania skazanych
Zakład karny i reszt śledczy są jednostkami powołanymi do realizacji zadań wynikających z kkw
i ustawy o SW, w szczególności wykonywania tymczasowego aresztowania i kar pozbawienia wol-
ności. W skład ZK i AŚ wchodzą działy (penitencjarny, ochrony, ewidencji, finansów, kwatermi-
strzowski), służba zdrowia, zespoły i stanowiska pracy. Mogą być też powoływane dalsze komórki
organizacyjne do spraw, np. kadr, zatrudnienia, inwestycji, bhp, czy też informatyki. Działem i ze-
społem kierują kierownicy.
20
Służba Więzienna posiada dwa ośrodki szkolenia, podległe Dyrektorowi Generalnemu SW:
1) Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu (działa od 1950 r.),
2) Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kulach (działa od 01.09.2007 r.).
W ośrodkach szkolenia Służby Więziennej prowadzi się szkolenie podoficerów, chorążych i ofice-
rów Służby Więziennej.
W strukturze COSSW w Kaliszu występują działy, zespoły i samodzielne stanowiska, a także spe-
cyficzne komórki o nazwie zakłady szkoleniowe. Obecnie funkcjonuje 5 zakładów:
1) Zakład logistyki,
2) Zakład prawno – kryminologiczny,
3) Zakład szkolenia ochronnego,
4) Zakład szkolenia penitencjarnego,
5) Zakład technik interwencyjnych.
Zakładem szkoleniowym, działem oraz zespołem kierują kierownicy.
Ośrodki doskonalenia kadr zostały powołane do prowadzenia szkolenia i doskonalenia zawodowe-
go funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. Nadzór nad ich działalnością sprawują dy-
rektorzy okręgowi. Strukturę organizacyjną Ośrodka tworzą działy (np. finansowy, kwatermi-
strzowski) oraz w zależności od potrzeb, zespołowe i samodzielne stanowiska (np. do spraw szkole-
nia, kadr). Obecnie funkcjonuje 12 ODK, z siedzibami: w Bartkowej, w Karpaczu, w Kikitach,
w Wiśle, w Olszanicy, w Popowie, w Suchej, w Sulejowie, w Turawie, w Ustce, w Zakopanem oraz
w Zwartowie.
4.2. Kierownicy jednostek organizacyjnych SW
Dyrektora Generalnego Służby Więziennej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na
wniosek Ministra Sprawiedliwości. Zastępców Dyrektora Generalnego SW mianuje i zwalnia ze
stanowiska Minister Sprawiedliwości na wniosek Dyrektora Generalnego. Dyrektor Generalny SW:
1) kieruje Centralnym Zarządem Służby Więziennej oraz podległymi jednostkami organizacyj-
nymi,
2) jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Służby Więziennej.
Do zakresu działania Dyrektora Generalnego SW należą sprawy wymienione w art. 5 ustawy o SW.
Dyrektora okręgowego Służby Więziennej mianuje, spośród oficerów SW, i zwalnia ze stanowi-
ska Minister Sprawiedliwości na wniosek Dyrektora Generalnego SW. Zastępcę dyrektora okręgo-
wego SW mianuje, spośród oficerów SW, i zwalnia ze stanowiska Dyrektor Generalny SW na
wniosek dyrektora okręgowego. Dyrektor okręgowy Służby Więziennej:
1) kieruje okręgowym inspektoratem Służby Więziennej;
2) jest przełożonym funkcjonariuszy pełniących służbę w podległych jednostkach organizacyj-
nych.
Do zakresu działania dyrektora okręgowego SW należą sprawy wymienione w art. 6 ustawy o SW.
Dyrektora zakładu karnego i dyrektora aresztu śledczego mianuje, spośród oficerów SW,
i zwalnia ze stanowiska Dyrektor Generalny SW na wniosek właściwego dyrektora okręgowego
SW. Zastępców dyrektora ZK oraz dyrektora AŚ mianuje, spośród oficerów SW, i zwalnia ze sta-
nowiska dyrektor okręgowy SW na wniosek dyrektora tego zakładu karnego lub aresztu śledczego.
Dyrektor zakładu karnego i dyrektor aresztu śledczego:
1) kierują zakładem karnym lub aresztem śledczym;
2) są przełożonymi funkcjonariuszy i pracowników tych jednostek.
Do zakresu działania dyrektora ZK i dyrektora AŚ należą sprawy wymienione w art. 7 ustawy
o SW.
Komendanta ośrodka szkolenia i komendanta ośrodka doskonalenia kadr mianuje, spośród
oficerów SW, i zwalnia ze stanowiska Dyrektor Generalny SW. Zastępców komendanta OS oraz
komendanta ODK mianuje i zwalnia ze stanowiska Dyrektor Generalny SW.
21
Komendanci ośrodka szkolenia i ośrodka doskonalenia kadr:
1) kierują ośrodkiem szkolenia lub ośrodkiem doskonalenia kadr Służby Więziennej,
2) są przełożonymi f-szy funkcjonariuszy i pracowników tych ośrodków oraz funkcjonariuszy
szkolonych w tych ośrodkach.
W ośrodkach szkolenia Służby Więziennej prowadzi się szkolenie podoficerów, chorążych i ofice-
rów Służby Więziennej (art. 8 ustawy o SW).
4.3. Hierarchiczne podporządkowanie
Stosunki między kierownikami jednostek organizacyjnych Służby Więziennej są stosunkami „pod-
ległości organizacyjnej” między organami administracji publicznej, opartymi na hierarchicznym
podporządkowaniu. Pojęcie „hierarchicznego podporządkowania” wyraża jednostronną zależność
organu niższego stopnia od organu stopnia wyższego lub podmiotu podległego od podmiotu
zwierzchniego (
wyrok TK 2002.10.08., K 36/00
). Na tę zależność składają się dwa elementy:
1) zależność osobowa i
2) zależność służbowa.
Zależność osobowa rozpoczyna się z chwilą nawiązania stosunku służbowego osoby pełniącej
funkcje organu, a kończy w momencie jego ustania. Jej treścią jest regulowanie stosunków osobo-
wych w czasie trwania stosunku służbowego (awansowanie, nagradzanie, przeniesienie na inne sta-
nowisko, odpowiedzialność służbowa, odpowiedzialność dyscyplinarna, itp.). Niekiedy rozszerza
się pojęcie zależności osobowej przez włączenie do niej dyspozycyjności funkcjonariusza. Zależ-
ność osobowa łączy się ściśle z zależnością służbową.
Zależność służbowa w systemie hierarchicznego podporządkowania wyraża się w możliwości wy-
dawania poleceń służbowych przez organ wyższy organowi niższemu. Kierowanie organem niż-
szym w obrębie zależności służbowej odbywa się za pomocą aktów dwojakiego rodzaju:
1) aktów generalnych (okólników, wytycznych, instrukcji, zarządzeń) oraz
2) aktów indywidualnych (poleceń służbowych).
4.4. Przełożony – podwładny
Stosunki powstające między funkcjonariuszami a ich zwierzchnikami służbowymi są także oparte
na hierarchicznym podporządkowaniu. W ramach struktury organizacyjnej f-sz podporządkowany
jest z tytułu zajmowanego stanowiska i posiadanego stopnia.
W sprawach służbowych podwładny ma jednego bezpośredniego przełożonego, którym jest f-sz
nadzorujący realizację jego zadań służbowych. Podwładnym jest funkcjonariusz podporządkowany
przełożonemu. Przełożonym jest funkcjonariusz, który, który na podstawie przepisów ustawy
o SW, przepisów organizacyjnych, przepisów służbowych lub decyzji przełożonego wyższego
szczebla:
1) kieruje określonym odcinkiem służby lub działalnością podwładnych,
2) jest uprawniony do wydawania poleceń podwładnym f-szom w ramach przysługujących mu
kompetencji,
3) jest uprawniony do kierowania ich służbą.
Z tytułu posiadanego stopnia funkcjonariusz jest starszym lub młodszym. Starszym jest funkcjo-
nariusz, który ma wyższy, a młodszym funkcjonariusz, który ma niższy stopień służbowy
Ustalanie przełożonego w razie braku wyznaczenia
Jeżeli przełożony nie został wyznaczony, a zachodzi konieczność wspólnego działania funkcjona-
riuszy, których nie łączy podległość służbowa, przełożonym zostaje funkcjonariusz, który zajmuje
wyższe stanowisko służbowe,
W razie równorzędnych stanowisk – o starszeństwie decyduje kolejno:
1) stopień służbowy,
2) staż w SW.
22
Droga służbowa
W sprawach służbowych funkcjonariusz zwraca się w formie pisemnej (raport) lub ustnej do prze-
łożonego uprawnionego do jej załatwienia za pośrednictwem przełożonego – droga służbowa.
Drogę służbową można pominąć:
1) w sprawach nie cierpiących zwłoki, gdy w miejscu pełnienia służby bądź wykonywania
czynności służbowych funkcjonariusza nie ma bezpośredniego przełożonego;
2) przy składaniu skarg – na zasadach określonych w kpa;
3) przy zwracaniu się do funkcjonariuszy lub pracowników przeprowadzających w jednost-
kach organizacyjnych SW kontrolę lub inspekcję,
4) przy meldowaniu wyższemu przełożonemu, Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej
lub Ministrowi Sprawiedliwości o odmowie wykonania rozkazu lub polecenia.
5. PROBLEMATYKA ETATÓW I STANOWISK SŁUŻBOWYCH
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 6-8, 10 ust. 4, 17 pkt 4 i 25
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie zasad nali-
czeń etatowych w Służbie Więziennej (Dz.U.03.206.2005 z dnia 4 grudnia 2003 r.)
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia
stanowisk w Służbie Więziennej, na których służbę mogą pełnić wyłącznie funkcjonariusze
(Dz.U.02.169.1390 z dnia 11 października 2002 r.).
4) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań
w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, jakim powinni odpowiadać funkcjo-
nariusze Służby Więziennej (Dz.U.03.14.142 z dnia 31 stycznia 2003 r.)
5.1. Ustalanie liczby etatów i stanowisk
Do zakresu działania Dyrektora Generalnego Służby Więziennej należy ustalanie liczby stanowisk
w okręgowych inspektoratach Służby Więziennej oraz łącznej liczby stanowisk dla podległych jed-
nostek organizacyjnych (Art. 5 ust. 1 pkt 8). Z kolei do zakresu działania dyrektora okręgowego
Służby Więziennej należy ustalanie liczby stanowisk dla podległych jednostek organizacyjnych
(Art. 6 ust. 4 pkt 5).
Liczbę etatów w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej nalicza się, w ramach liczby eta-
tów kalkulacyjnych funkcjonariuszy Służby Więziennej, ustalonej w ustawie budżetowej na dany
rok, w oparciu o kryteria ogólne (np. zapewnienie bezpieczeństwa jednostki, zakres i stopień zło-
żoności realizowanych ustawowych zadań SW) oraz szczegółowe (np. typ, rodzaj oraz przeznacze-
nie, struktura organizacyjna, liczbę miejsc zakwaterowania dla osób pozbawionych wolności i za-
ludnienie).
5.2. Mianowanie na stanowisko
Administracyjnoprawny charakter stosunku służbowego przesądza, że powstaje on w drodze wyda-
nia decyzji o mianowaniu funkcjonariusza na stanowisko służbowe. Decyzja o mianowaniu funk-
cjonariusza na stanowisko służbowe powinna w szczególności określać:stanowisko i miejsce peł-
nienia służby, termin rozpoczęcia służby i uposażenie. Wykaz stanowisk służbowych w jednostkach
organizacyjnych SW oraz wymagania w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, jakim
powinni odpowiadać funkcjonariusze, na tych stanowiskach określają tabele nr 1-4 do rozporządze-
nia MS z dnia 16.01.2003 r. Wymagania dotyczą następujących kwestii:
1) wysługa w Służbie Więziennej (od 2 do 15 lat);
2) wysługa na określonym stanowisku (np. kierowniczym, samodzielnym);
3) wysługa w określonym pionie służby (np. finansowo-księgowym, kontroli, ochrony, pracy
dydaktycznej);
23
4) ukończenie odpowiedniej szkoły Służby Więziennej lub złożenie egzaminu na oficera, cho-
rążego albo podoficera;
5) ukończenie odpowiedniego kursu specjalistycznego - tzn. przeszkolenia zawodowego po-
trzebnego na zajmowanym lub planowanym do objęcia stanowisku służbowym;
6) wykształcenie ogólne:
a)wyższe z tytułem magistra, wyższe kierunkowe z tytułem magistra, np. wyższe medycz-
ne, wyższe z psychologii, wyższe humanistyczne;
b)wyższe zawodowe, np. wyższe pielęgniarskie;
c)średnie, średnie medyczne, średnie gastronomiczne;
7) inne wymagania - uprawnienia pedagogiczne, wyższe medyczne - specjalizacja I stopnia lub
specjalizacja II stopnia, studia podypl. o kierunku zarządzanie w służbie zdrowia; prawo
jazdy kat. „B”, „C”, „D” i „E”.
Przykładowe wymagania dla kilku stanowisk służbowych zawarte w tabeli nr 3, dotyczącej aresz-
tów śledczych i zakładów karnych, przedstawiają się następująco:
Lp.
Stanowisko
Wykształcenie
Kwalifikacje zawodowe
6
Kierownik działu
wyższe z tytułem
magistra
6 lat w SW; szkoła oficerska lub
egzamin na oficera; kurs specja-
listyczny
18
dowódca zmiany
wyższe z tytułem magi-
stra
4 lata w Służbie Więziennej,
w tym 2 lata w pionie ochrony;
szkoła oficerska lub egzamin na
oficera; kurs specjalistyczny
wyższe zawodowe
4 lata w Służbie Więziennej,
w tym 2 lata w pionie ochrony;
szkoła chorążych lub egzamin na
chorążego; kurs specjalistyczny
22
wychowawca
wyższe humanistyczne z
tytułem magistra
3 lata w SW; szkoła oficerska
lub egzamin na oficera; kurs spe-
cjalistyczny
41
oddziałowy
wyższe zawodowe
2 lata w SW; szkoła chorążych
lub egzamin na chorążego; kurs
specjalistyczny
średnie
4 lata w SW; szkoła podoficerska
lub egzamin na podoficera; kurs
specjalistyczny
48
starszy strażnik
średnie
2 lata w Służbie Więziennej;
szkoła podoficerska lub egzamin
na podoficera
Wymagania określone dla wyższego stanowiska służbowego obejmują również wymagania okre-
ślone dla stanowiska służbowego bezpośrednio niższego w danej służbie.
Za równorzędne ze spełnieniem warunku kursu specjalistycznego uważa się podnoszenie kwalifika-
cji zawodowych poza jednostkami organizacyjnymi Służby Więziennej, jeżeli poziom i kierunek
kształcenia jest zbieżny z wymaganiami na zajmowanym lub planowanym do objęcia stanowisku
służbowym.
Do stażu służby wymaganego do zajmowania poszczególnych stanowisk służbowych nie wlicza
się:
24
1) urlopu udzielonego w celu sprawowania opieki nad małoletnim dzieckiem, przewidzianego
w przepisach prawa pracy, oraz
2) urlopu bezpłatnego.
Warunkiem mianowanie funkcjonariusza na stanowisko służbowe jest spełnienie wymagań w za-
kresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, przewidzianych dla danego stanowiska. Mianowa-
nie funkcjonariusza na wyższe stanowisko służbowe następuje na wniosek bezpośredniego przeło-
żonego funkcjonariusza, skierowany do przełożonego właściwego w sprawach osobowych.
Rozporządzenia MS z dnia 16.01.2003 r. dopuszcza również mianowanie w trybie wyjątkowym –
za zgodą Dyrektora Generalnego. Na wniosek przełożonego właściwego w sprawach osobowych
funkcjonariusza, Dyrektor Generalny Służby Więziennej może wyrazić zgodę na mianowanie funk-
cjonariusza na stanowisko służbowe, przed uzyskaniem przez niego kwalifikacji zawodowych wy-
maganych na tym stanowisku, przy spełnieniu wymagań w zakresie wykształcenia, jeżeli posiadane
przez funkcjonariusza kwalifikacje będą szczególnie przydatne do pełnienia służby na danym stano-
wisku. Funkcjonariusz jest obowiązany uzupełnić brakujące kwalifikacje zawodowe w okresie 3 lat
od mianowania na stanowisko służbowe.
5.3. Stanowiska w Służbie Więziennej, na których służbę mogą pełnić wyłącznie
funkcjonariusze
Wykaz w Służbie Więziennej, na których służbę mogą pełnić wyłącznie funkcjonariusze, określa
ustawa o Służbie Więziennej oraz załącznik do rozporządzenia MS z dnia 24.09.2002 r.
Ustawa o Służbie Więziennej wymienia następujące stanowiska: dyrektora okręgowego i zastępcę
dyrektora okręgowego Służby Więziennej (art. 6), dyrektora zakładu karnego i dyrektora aresztu
śledczego oraz zastępców dyrektora zakładu karnego i zastępców dyrektora aresztu śledczego
(art. 7), a także komendanta ośrodka szkolenia i komendanta ośrodka doskonalenia kadr (art. 8). Na
te stanowiska mianuje się się spośród oficerów Służby Więziennej.
Z kolei załącznik do rozporządzenia MS z dnia 24.09.2002 r. wymienia stanowiska, na których za-
kres czynności obejmuje zagadnienia dotyczące ochrony: w Centralnym Zarządzie Służby Więzien-
nej (7 stanowisk - od młodszego inspektora Biura Ochrony do dyrektora Biura Ochrony), w okręgo-
wym inspektoracie Służby Więziennej (8 stanowisk - od instruktora do dyrektora okręgowego),
w zakładach karnych i aresztach śledczych (17 stanowisk - od strażnika do dyrektora) oraz w ośrod-
kach szkolenia i ośrodkach doskonalenia kadr Służby Więziennej (7 stanowisk - od strażnika do ko-
mendanta).
6. WYMOGI PRZYJĘCIA DO SŁUŻBY – POSTĘPOWANIE
KWALIFIKACYJNE
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej - Art. 17 pkt 3, 24, 27 i 28.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 stycznia 2008 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad i trybu przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego do Służby Więziennej
(Dz.U. 08.21.131 z dnia 8 lutego 2008 r.).
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2007 r. w sprawie legitymacji
służbowej oraz innych dokumentów funkcjonariusza Służby Więziennej (Dz.U.07.40.257
z dnia 06 marca 2007 r.).
4) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 października 2002 r. w sprawie cere-
moniału składania ślubowania przez funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.02.180.1507
z dnia 31 października 2002 r.).
25
6.1. Wymogi przyjęcia do służby
Stosunek służbowy funkcjonariusza powstaje w drodze mianowania na podstawie dobrowolnego
zgłoszenia się do służby. Zgodnie z art. 24 i 28 ustawy o SW funkcjonariuszem może być osoba
spełniająca następujące wymogi:
1)
obywatel polski
2)
o nieposzlakowanej opinii,
3)
niekarany,
4)
korzystający z pełni praw:
−
publicznych i
−
cywilnych,
5)
posiadający co najmniej średnie wykształcenie,
6)
posiadający odpowiednie kwalifikacje zawodowe,
7)
posiadający zdolność do służby w formacjach uzbrojonych:
−
fizyczną i
−
psychiczną,
8)
mianowanie może nastąpić (warunku nie stosuje się do kobiet):
−
po odbyciu zasadniczej służby wojskowej;
−
po przeniesieniu do rezerwy albo
−
nie powoływania się do czynnej służby wojskowej poborowych uznanych za zdolnych
do tej służby w przypadku, o którym mowa w art. 44 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 listo-
pada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.
11 lutego 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o powszech-
nym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.09.22.120). Ustawa wprowadziła pojęcie
„kwalifikacji wojskowej” zamiast „poboru”. Zgodnie z art. 18 tej ustawy, wszystkie osoby stawiają-
ce się do kwalifikacji wojskowej są kierowane do właściwej komisji lekarskiej w celu określenia
ich zdolności do czynnej służby wojskowej i przeniesienia z mocy prawa do rezerwy. Potwierdze-
nie przeniesienia do rezerwy jest wpis zamieszczony w książeczce wojskowej.
W wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach Dyrektor Generalny SW może wyrazić
zgodę na przyjęcie do Służby Więziennej osoby nieposiadającej średniego wykształcenia, jeżeli
w postępowaniu kwalifikacyjnym stwierdzono, że kandydat wykazuje szczególne predyspozycje do
Służby Więziennej. Wymogi przyjęcia do służby zachowują aktualność przez cały okres trwania
stosunku służbowego. Jeżeli w zakresie wymogów nastąpi ich utrata lub ograniczenie, to konse-
kwencją tego może być, np.:
1) przeniesienie na niższe stanowisko w przypadku trwałej niezdolności do pełnienia służby,
bądź negatywnej opinii służbowej;
2) zwolnienie ze służby w przypadku utraty obywatelstwa polskiego bądź skazania prawo-
mocnym wyrokiem sądu.
6.2. Postępowanie kwalifikacyjne do Służby Więziennej
Do służby w Służbie Więziennej przyjmuje się kandydatów, którzy przeszli pozytywnie postępowa-
nie kwalifikacyjne. Początek służby liczy się od dnia określonego w decyzji o mianowaniu funkcjo-
nariusza na stanowisko służbowe.
Kandydat, wraz z pisemnym zgłoszeniem chęci podjęcia służby, składa w terminie określonym
przez komórkę kadrową jednostki organizacyjnej wypełnioną ankietę personalną oraz wymagane
dokumenty. Celem postępowania kwalifikacyjnego jest ocena predyspozycji kandydata na funk-
cjonariusza Służby Więziennej. Ocenę predyspozycji kandydata ustala się według skali ocen od „0”
do „4” (Arkusz oceny według wzoru). Do służby w danej jednostce organizacyjnej przyjmuje się
kandydatów spośród tych, którzy uzyskali najwyższe oceny na liście, uwzględniając aktualne po-
trzeby kadrowe tej jednostki.
26
Postępowanie kwalifikacyjne składa się z następujących etapów:
1) oceny złożonych dokumentów;
2) przeprowadzenia rozmowy kwalifikacyjnej mającej na celu, w szczególności, ocenę umie-
jętności formułowania myśli, nawiązywania i podtrzymywania kontaktu, autoprezentacji
oraz motywacji kandydata do służby;
3) badania psychologicznego, określającego predyspozycje intelektualne i osobowościowe,
kandydata, przeprowadzonego przez psychologa w ramach komisji lekarskiej podległej mi-
nistrowi właściwemu do spraw wewnętrznych,
4) testu sprawności fizycznej kandydata według określonych kryteriów,
5) sprawdzenia kandydata w rejestrach skazanych i ukaranych,
6) przeprowadzenia postępowania sprawdzającego, o ile kandydat nie posiada aktualnego po-
świadczenia bezpieczeństwa osobowego (pełnomocnik ds. ochrony informacji niejawnych),
7) sprawdzenia w ewidencjach, rejestrach i kartotekach prawdziwości danych zawartych w an-
kiecie personalnej,
8) ustalenia przez właściwą miejscowo komisję lekarską, w drodze orzeczenia, zdolności fi-
zycznej i psychicznej kandydata,
9) sporządzenia arkusza oceny predyspozycji kandydata,
10) zatwierdzenia listy kandydatów przez kierownika jednostki organizacyjnej.
Zatwierdzenie listy kandydatów kończy postępowanie kwalifikacyjne. Kandydat, który po zakoń-
czeniu postępowania kwalifikacyjnego został umieszczony na liście kandydatów spełniających wa-
runki przyjęcia do służby, lecz nie został przyjęty do służby, może ponownie ubiegać się o przyję-
cie, jeżeli termin przyjęcia nie przypada później niż 12 miesięcy od dnia zakończenia postępowania
kwalifikacyjnego.
6.3. Akt ślubowania
Przed podjęciem służby funkcjonariusz składa ślubowanie według następującej roty: „Ja, obywatel
Rzeczypospolitej Polskiej, świadom podejmowanych obowiązków funkcjonariusza Służby Więzien-
nej ślubuję uroczyście: dochować wierności konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej,
przestrzegać prawa, kierować się zasadami humanizmu i poszanowania godności ludzkiej, stawia-
jąc siebie i swoje siły do dyspozycji służby, przyczyniać się do realizacji zadań Służby Więziennej.
Ślubuję: przestrzegać dyscypliny służbowej, tajemnicy państwowej i służbowej, rzetelnie i sumien-
nie wykonywać powierzone mi zadania i polecenia przełożonych, dbać o honor i dobre imię służby
oraz przestrzegać zasad etyki zawodowej.”
Ślubowanie jest uroczystym aktem, w którym funkcjonariusz zobowiązuje się do wypełniania obo-
wiązków określonych w rocie ślubowania. Złożenie ślubowania następuje w dniu określonym w de-
cyzji o mianowaniu funkcjonariusza na stanowisko służbowe. Organem uprawnionym do przyjmo-
wania ślubowania jest kierownik jednostki organizacyjnej Służby Więziennej, w której funkcjona-
riusz ma pełnić służbę. Po złożeniu ślubowania funkcjonariusz składający ślubowanie oraz przyj-
mujący ślubowanie podpisuje formularz aktu ślubowania. Akt ślubowania włącza się do akt osobo-
wych funkcjonariusza.
6.4. Legitymacje służbowe
Po mianowaniu na stanowisko służbowe w jednostce organizacyjnej Służby Więziennej, funkcjona-
riusz otrzymuje legitymację według wzoru określonego rozporządzeniem. W legitymacji: umiesz-
cza się m.in.: elektronicznie aktualną i wyraźną fotografię funkcjonariusza, numer legitymacji i nu-
mer służbowy Służby Więziennej - znak numeryczny zawierający trzycyfrowy kod jednostki orga-
nizacyjnej i trzycyfrowy kod funkcjonariusza. Termin ważności legitymacji określa się na czas nie
dłuższy niż 4 lata.
Właściwość przełożonych w sprawach legitymacji
Legitymację wydaje, wymienia, unieważnia oraz dokonuje w niej wpisów:
27
1) Minister Sprawiedliwości - Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej;
2) Dyrektor Generalny Służby Więziennej:
−
zastępcy Dyrektora Generalnego Służby Więziennej,
−
dyrektorowi okręgowemu SW, komendantowi ośrodka szkolenia SW i komendantowi
ośrodka doskonalenia kadr SW podległego bezpośrednio Dyrektorowi Generalnemu
SW,
−
funkcjonariuszowi pełniącemu służbę w Centralnym Zarządzie SW;
3) dyrektor okręgowy Służby Więziennej:
−
zastępcy dyrektora okręgowego SW,
−
dyrektorowi zakładu karnego i aresztu śledczego oraz komendantowi ośrodka doskona-
lenia kadr SW, podległego bezpośrednio dyrektorowi okręgowemu SW,
−
funkcjonariuszowi pełniącemu służbę w okręgowym inspektoracie SW;
4) dyrektor zakładu karnego i aresztu śledczego,komendant ośrodka szkolenia SW, komendant
ośrodka doskonalenia kadr SW odpowiednio:
−
zastępcy dyrektora zakładu karnego i aresztu śledczego, zastępcy komendanta ośrodka
szkolenia SW oraz zastępcy komendanta ośrodka doskonalenia kadr SW,
−
funkcjonariuszowi pełniącemu służbę odpowiednio w zakładzie karnym, areszcie śled-
czym, ośrodku szkolenia SW albo ośrodku doskonalenia kadr SW.
Organy wymienione wyżej, mogą upoważnić funkcjonariuszy komórki organizacyjnej do spraw
kadr podległej jednostki organizacyjnej do wydawania, wymiany oraz dokonywania wpisów w legi-
tymacji.
Obowiązki funkcjonariusza w stosunku do legitymacji
Funkcjonariusz jest obowiązany:
1) dbać o należyty stan legitymacji,
2) w szczególności chronić ją przed utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem oraz
3) posługiwać się nią podczas wykonywania czynności służbowych.
Legitymacji nie wolno odstępować innej osobie i przesyłać w obrocie krajowym i zagranicznym.
W przypadku utraty legitymacji funkcjonariusz jest obowiązany:
1) zgłosić niezwłocznie fakt utraty legitymacji w najbliższym komisariacie Policji, jeżeli utrata
legitymacji nastąpiła w wyniku przestępstwa popełnionego na jego szkodę;
2) zawiadomić niezwłocznie przełożonego, który wydał legitymację, i złożyć pisemny raport,
podając w nim w szczególności datę, miejsce i okoliczności utraty legitymacji.
W przypadku odzyskania utraconej legitymacji funkcjonariusz jest obowiązany zwrócić ją przeło-
żonemu.
Wymiana i zwrot legitymacji
Legitymacja podlega wymianie w przypadku:
1) zmiany danych w niej umieszczonych lub wpisanych;
2) uszkodzenia lub zniszczenia;
3) upływu terminu ważności.
Legitymacja podlega zwrotowi w przypadku:
1) zwolnienia funkcjonariusza ze służby w Służbie Więziennej;
2) wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza.
W razie śmierci funkcjonariusza przełożony występuje do członków jego rodziny o zwrot legityma-
cji.
Przełożony może pozostawić legitymację:
1) funkcjonariuszowi, na jego pisemny wniosek, jeżeli nabył on uprawnienie do emerytury lub
renty inwalidzkiej z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą;
2) najbliższemu członkowi rodziny zmarłego funkcjonariusza, na jego pisemny wniosek.
W tych przypadkach pozostawiona legitymacja podlega przedziurkowaniu w dwóch miejscach.
28
7. STOSUNEK SŁUŻBOWY
7.1. Pojęcie stosunku służbowego
W jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej pełnią służbę funkcjonariusze. Stosunek praw-
ny łączący funkcjonariusza ze Służbą Więzienną jest uregulowany w ustawie o Służbie Więziennej,
która określa go mianem stosunku służbowego.
Stosunek służbowy powstaje w drodze mianowania. W świetle ostatecznie ukształtowanej linii
orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz zgodnej z nią linii orzecznictwa sądów administracyjnych
stosunki służbowe żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy formacji uzbrojonych należą do kate-
gorii stosunków administracyjnoprawnych nie objętych wprost (chyba, że są wyraźne odesłania)
kodeksem pracy. Chociaż stosunek służbowy funkcjonariuszy Służby Więziennej powstaje przez
mianowanie, a kodeks pracy zna mianowanie jako sposób nawiązania stosunku pracy (art. 2 kodek-
su pracy), to jednak „mianowanie” w świetle przepisów kodeksowych nie jest identyczne z „miano-
waniem” określonym w ustawie o Służbie Więziennej. Zakresem kodeksu pracy objęte są stosunki
pracy (art. 1 kodeksu pracy) a nie stosunki służbowe. Osoby pełniące służbę nie są pracownikami,
lecz funkcjonariuszami. Nasilenie pierwiastków władczych w stosunkach służbowych jest tak wiel-
kie, że regulacje z zakresu prawa pracy są mniej przydatne od regulacji administracyjnoprawnych.
Biorąc to pod uwagę można stosunek służbowy zdefiniować następująco:
Stosunek służbowy jest to niepracowniczy stosunek zatrudnienia o charakterze administracyjno-
prawnym, powstały w drodze mianowania na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do służby.
Mianowanie jest aktem władczym i formalnie jednostronnym. Wprawdzie nawiązanie stosunku
służbowego wymaga z mocy art. 28 ust. 1 ustawy o SW uprzedniej zgody kandydata na funkcjona-
riusza, jednakże zgoda nie jest składnikiem decyzji o mianowaniu, lecz wyłącznie przesłanką na-
wiązania stosunku służbowego.
7.2. Cechy stosunku służbowego
Mianowanie na stanowisko funkcjonariusza Służby Więziennej nie rodzi stosunku pracy, lecz od-
rębny stosunek służbowy. Występujące w treści stosunku służbowego elementy władcze oraz poja-
wiające się jednocześnie z nimi czynniki ochronne, mają takie nasilenie, a jednocześnie są na tyle
specyficzne, że prawidłowym jest twierdzenie, iż stosunek służbowy różnią od stosunku pracy na-
stępujące charakterystyczne cechy.
1) Odrębna i zupełna regulacja ustawowa
Stosunek służbowy funkcjonariusza Służby Więziennej jest uregulowany w odrębnej ustawie
z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej. Na podstawie analizy przepisów ustawy o Służ-
bie Więziennej uprawniony jest wniosek, że ustawa ta w sposób zupełny uregulowała status
prawny funkcjonariusza nie tylko przez to, że przewidziała wyczerpująco instytucje prawne słu-
żące realizacji praw i obowiązków funkcjonariuszy, lecz także wskutek tego, że nie zawarła za-
strzeżenia, iż w sprawach w ustawie nie uregulowanych mają zastosowanie przepisy prawa pra-
cy. Zupełność regulacji nie jest absolutna, dlatego w niektórych określonych sprawach ze stosun-
ku służbowego stosuje się w ustalonym zakresie odesłania do przepisów prawa pracy, prawa cy-
wilnego oraz przepisów o postępowaniu administracyjnym.
2) Administracyjnoprawny charakter
Do administracyjnoprawnych stosunków służbowych stosuje si zasady i gwarancje procedury
administracyjnej określone w kodeksie postępowania administracyjnego. Pragmatyka służbowa
funkcjonariuszy Służby Więziennej kreuje jednoznacznie administracyjnoprawny tryb podejmo-
wania decyzji dotyczących spraw nawiązania, ustania i dokonywania zmian w stosunku służbo-
wym, a także wnoszenia odwołania od decyzji w tych sprawach.
3) Zwiększony zakres dyspozycyjności
Administracyjnoprawny charakter stosunku służbowego wyraża się przede wszystkim dużą in-
29
tensywnością dyspozycyjności funkcjonariusza w zakresie czasu i miejsca służby oraz zakresu
powierzonych zadań i poleceń służbowych. Granice tej dyspozycyjności określa ustawa o Służby
Więziennej i wydane na jej podstawie przepisy. Przykładem realizacji tej cechy stosunku są
przepisy regulujące np. czas pełnienia służby, przenoszenie i delegowanie, powierzenie pełnienia
innych obowiązków, przenoszenie na niższe stanowisko i zawieszanie w czynnościach służbo-
wych, zwalnianie ze służby itd.
4) Obowiązek złożenia ślubowania przed podjęciem służby
W zakresie wykonywanych zadań służbowych funkcjonariusz jest nosicielem władzy państwo-
wej i z tego tytułu jest osobą szczególnego zaufania publicznego. W związku z tym można
stwierdzić, że funkcjonariusz Służby Więziennej nie pracuje lecz pełni służbę. Przed podjęciem
służby funkcjonariusz jest zobowiązany do złożenia ślubowania według ustawowo określonej
roty.
5) Wzmożona dyscyplina
Stosunek ten cechuje szczególna dyscyplina służbowa, która wymaga konieczności ścisłego pod-
porządkowania się zasadom postępowania określonym w przepisach prawa oraz rozkazom i po-
leceniom przełożonych (w sytuacjach nadzwyczajnych – także starszym). Odmowa wykonania
rozkazów i poleceń przełożonych, może wystąpić tylko wtedy, gdy wykonanie rozkazu lub pole-
cenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa Do przestrzegania dyscypliny służbowej funk-
cjonariusz zobowiązuje się w rocie ślubowania.
6) Odpowiedzialność dyscyplinarna za popełnione przestępstwa i wykroczenia
Funkcjonariusz ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za popełnione przestępstwa i wykrocze-
nia niezależnie od odpowiedzialności karnej. Przyjmuje się, że sam fakt popełnienia przestęp-
stwa lub wykroczenia, bez względu na to jaki mają charakter stanowi sprzeniewierzenie się obo-
wiązkom funkcjonariusza. To z kolei powoduje konieczność szczególnego dyscyplinowania
funkcjonariuszy,
7) Ustawowe określenie czasu służby wymiarem obowiązków
Stosownie do art. 32 ust. l ustawy o Służbie Więziennej czas pełnienia służby funkcjonariusza
jest określony wymiarem jego obowiązków, z uwzględnieniem prawa do wypoczynku. Ustawa
nie określa dziennego, tygodniowego lub miesięcznego czasu służby i nie zawiera żadnych
norm, na których podstawie możliwe byłoby określenie normatywnego i ponadnormatywnego
czasu służby.
8) Brak dodatkowego wynagrodzenia za czas służby ponad ustaloną normę
Przysługujące funkcjonariuszom Służby Więziennej prawo do uposażenia nie stanowi ekwiwa-
lentu za czas służby, lecz jest związane z aktem mianowania na stanowisko służbowe. Ustawa o
Służbie Więziennej nie przewiduje także żadnych składników uposażenia lub innych świadczeń
pieniężnych związanych z pełnieniem przez funkcjonariusza służby poza rozkładem. Jedynym
takim ekwiwalentem, realizującym cel określony w art. 32 ust. 1 ustawy (zapewniającym wypo-
czynek), jest czas wolny.
9) Stabilizacja
Stosunek służbowy cechuje większa, w porównaniu do zwykłego pracowniczego stosunku pra-
cy, jego stabilizacja. Szczególnie przejawia się poprzez określenie zamkniętego katalogu prze-
słanek zwolnienia ze służby, a także przesłanek przeniesienia na niższe stanowisko służbowe.
Wśród tych przesłanek nie występują takie, które odpowiadałyby instytucji wypowiedzenia.
10) Rozstrzyganie sporów ze stosunku służbowego przez wyższego przełożonego, z prawem
skargi do sądu administracyjnego
W ramach stosunku służbowego funkcjonariusz wykonuje rozkazy lub polecenia służbowe, nato-
miast od decyzji w tzw. sprawach osobowych ze stosunku służbowego służy odwołanie do odpo-
wiedniego wyższego przełożonego na zasadach i w terminach określonych w Kodeksie postępo-
wania administracyjnego. Administracyjnoprawny charakter stosunku służbowego wyłącza spo-
ry funkcjonariuszy spod kompetencji sądów pracy i poddaje je kontroli sądowoadministracyjnej.
11) Szczególny zakres praw i obowiązków
Funkcjonariusz Służby Więziennej ma szczególne obowiązki i szczególne uprawnienia. Gdy
chodzi o obowiązki, to wynikają one z faktu, że stosunek służbowy łączy funkcjonariusza z for-
30
macją uzbrojoną i umundurowaną. Konsekwencją tego jest np. prawo użycia broni i obowiązek
noszenia umundurowania. Licznym obowiązkom i wynikającym stąd ograniczeniom towarzyszy
jednak rozbudowany system uprawnień, wśród których warto wskazać: prawo do emerytury po
15 latach służby, bądź prawo do pełnego uposażenia w okresie choroby.
12) Apolityczność
Każdy funkcjonariusz Służby Więziennej, z uwagi na potrzebę zapewnienia bezstronności i rze-
telności wykonywanych obowiązków jest poddany pewnym ograniczeniom, również w zakresie
korzystania z praw chronionych konstytucyjnie. Jednym z ważnych ograniczeń jest to, że funk-
cjonariusz nie może być członkiem partii politycznej.
13) Zakaz podejmowania zajęcia zarobkowego poza służbą bez zezwolenia przełożonego
Ustawa o Służbie Więziennej w art. 63 uzależnia jednoznacznie możność podejmowania przez
funkcjonariusza zajęcia zarobkowego poza służbą od uzyskania zezwolenia właściwego kierow-
nika jednostki organizacyjnej
14) Ograniczony zakres uprawnień związku zawodowego funkcjonariuszy
Zgodnie z treścią art.14 ustawy o Służbie Więziennej, przepisy ustawy o związkach zawodo-
wych stosuje się odpowiednio do funkcjonariuszy. Ograniczenia polegają na tym, że w Służbie
Więziennej może działać tylko jeden związek zawodowy, który nie ma prawa do strajku. Ponad-
to działania związku nie mogą zmierzać do ograniczenia uprawnień osób pozbawionych wolno-
ści.
8. SŁUŻBA PRZYGOTOWAWCZA – SŁUŻBA STAŁA
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej - art. 29, 39, 69, 78. 85, 89, 90, 111 i 113.
2) § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 roku w sprawie opi-
niowania funkcjonariuszy SW (D.U.96.138.643 z dnia 30 listopada 1996 r.).
3) § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2002 r. w sprawie norm
i zasad przydzielania umundurowania i wyposażenia specjalnego funkcjonariuszom Służby
Więziennej (Dz.U.02.163.1347 z dnia 3 października 2002 r.).
8.1. Istota, cel i czas trwania służby przygotowawczej
Istota służby przygotowawczej
Przyjęcie funkcjonariusza i mianowanie następuje na okres służby przygotowawczej. Okres ten sta-
nowi pewnego rodzaju okres próbny, który poprzedza mianowanie funkcjonariusza na stałe. Okres
próbny przewidziany w przepisach prawa pracy przy nawiązaniu stosunku pracy nie może przekra-
czać 3-ch miesięcy, natomiast okres służby przygotowawczej trwa z reguły 2 lata. Tak długi okres
służby przygotowawczej znajduje uzasadnienie w szczególnym charakterze zadań postawionych
przed Służbą Więzienną oraz w właściwościach i warunkach tej służby. Stąd cele związane z okre-
sem służby przygotowawczej muszą być realizowane w dłuższym okresie czasu.
Cel służby przygotowawczej
Celem służby przygotowawczej jest :
1) przygotowanie funkcjonariusza do służby – tzn. przygotowanie do specyficznych zadań
służby, trudnych warunków, dyspozycyjności, zwiększonej dyscypliny, zmianowości, peł-
nienia służby na jednoosobowych stanowiskach oraz zwiększonego zakresu obowiązków,
2) wyszkolenie funkcjonariusza - czyli wyposażenie w niezbędną wiedzę zawodową, poznanie
przepisów regulujących funkcjonowanie Służby Więziennej, przepisów określających spo-
sób wykonywania obowiązków na zajmowanym stanowisku,
3) sprawdzenie przydatności do służby - w oparciu o sprawdzenia kwalifikacji merytorycznych
takich jak:
31
−
cechy osobiste - inteligencja, pamięć, sprawność myślenia i logicznego rozumowania;
−
zdolności umiejętność planowania i organizowania, umiejętność podejmowania trafnych
decyzji, umiejętność realizowania decyzji;
−
charakter – honor, godność, zdyscyplinowanie, samodzielność i inicjatywa, stanow-
czość, lojalność, uczciwość, rzetelność, skromność, takt, systematyczność, odwaga, wy-
trwałość, zaradność, opanowanie.
Czas trwania służby przygotowawczej
Służba przygotowawcza funkcjonariusza Służby Więziennej trwa dwa lata. Okres ten może jednak
być skrócony lub przedłużony.
Okres służby przygotowawczej można skrócić funkcjonariuszowi, który wykazał się w krótszym
niż 2 lata okresie czasu:
1) wysokimi, szczególnymi kwalifikacjami zawodowymi, oraz samodzielnością w wykonywa-
niu zadań służbowych a ponadto;
2) ukończył odpowiednie przeszkolenie zawodowe w postaci odpowiedniej szkoły Służby
Więziennej.
Decyzję o skróceniu służby przygotowawczej podejmuje Dyrektor Generalny Służby Więziennej na
wniosek przełożonego właściwego w sprawach osobowych funkcjonariusza.
Przedłużenie okresu służby przygotowawczej:
Ustawa o Służbie Więziennej określa enumeratywnie przyczyny przy wystąpieniu których dwuletni
okres służby przygotowawczej może ulec, bądź ulega przedłużeniu.
Uznaniowe przedłużenie okresu służby przygotowawczej może mieć miejsce, jeżeli przerwa w wy-
konywaniu obowiązków służbowych spowodowana usprawiedliwioną absencją trwała, w dwulet-
nim okresie służby przygotowawczej powyżej trzech miesięcy. Stanowi to podstawę do odpowied-
niego przedłużenia okresu służby przygotowawczej, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy.
Obligatoryjne przedłużenie okresu służby przygotowawczej musi nastąpić, jeżeli w okresie służby
przygotowawczej, przeciwko funkcjonariuszowi wszczęto postępowanie karne lub dyscyplinarne
i go nie zakończono. W takiej sytuacji okres służby przygotowawczej ulega przedłużeniu do prawo-
mocnego zakończenia tych postępowań.
Decyzję o przedłużeniu służby przygotowawczej podejmuje przełożony właściwy w sprawach oso-
bowych.
8.2. Mianowanie na stałe
Potwierdzeniem osiągnięcia celów służby przygotowawczej jest pozytywna opinia o funkcjonariu-
szu, w oparciu o którą zostaje mianowany funkcjonariuszem stałym.
Mianowanie na stałe następuje w drodze wydania decyzji personalnej. Z chwilą mianowania funk-
cjonariusz otrzymuje zasiłek na zagospodarowanie w wysokości jednomiesięcznego uposażenia za-
sadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnymi w dniu mianowania na stałe. Zasiłek
na zagospodarowanie nie przysługuje funkcjonariuszom, którzy służbę w Służbie Więziennej pełnią
po zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej lub innej służby (np. w Policji, Straży Granicznej,
Państwowej Straży Pożarnej), w czasie której odbyli okres próbny lub zostali mianowani na stałe,
a także funkcjonariuszom, którzy ponownie zostali przyjęci do Służby Więziennej i byli mianowani
na stałe.
8.3. Różnice w sytuacji prawnej funkcjonariuszy w służbie przygotowawczej
i stałej
Zgodnie z art. 29 ust. 7 ustawy o Służbie Więziennej do funkcjonariuszy mianowanych na okres
służby przygotowawczej stosuje się przepisy dotyczące funkcjonariuszy mianowanych na stałe,
chyba że ustawa o SW stanowi inaczej. Różnice w sytuacji prawnej funkcjonariuszy w służbie
32
przygotowawczej i stałej mogą zatem dotyczyć tylko praw i obowiązków wyraźnie wskazanych
w ustawie o Służbie Więziennej, a nie w aktach wykonawczych. Występujące w przeszłości takie
przypadki (np. w zakresie prawa do nagrody rocznej) spotkały się z negatywną oceną NSA, który
stwierdził jednoznacznie (m.in. w wyroku z dnia 12.12.2001 r. - NSA II SA 3337/01), że taka prak-
tyka jest niezgodna z art. 2 Konstytucji RP, ponieważ „w demokratycznym państwie prawnym nie
może funkcjonować przepis o charakterze podustawowym, sprzeczny z przepisami ustawowymi”.
Wykaz różnic między f-szem w służbie przygotowawczej a w stałej przedstawia się następująco:
1) Częstotliwość opiniowania
Funkcjonariusze w służbie przygotowawczej podlegają opiniowaniu po każdym roku służby
a funkcjonariusze w służbie stałej nie rzadziej niż co 4 lata.
2) Ochrona przed zwolnieniem ze służby z powodu negatywnej opinii służbowej
Negatywna opinia w służbie przygotowawczej („o nieprzydatności do służby”) stanowi
przesłankę obligatoryjnego zwolnienia ze służby, a w służbie stałej dwie kolejne negatywne
opinie („o niewywiązywaniu się z obowiązków służbowych”) stanowią fakultatywną prze-
słankę zwolnienia.
3) Ochrona przed zwolnieniem ze służby z powodu likwidacji jednostki lub jej reorgani-
zacji
W przypadku likwidacji jednostki organizacyjnej lub jej reorganizacji połączonej ze zmniej-
szeniem obsady etatowej zwolnienie funkcjonariusza ze służby przygotowawczej może na-
stąpić po upływie 3-ch miesięcy od dnia podjęcia decyzji a ze służby stałej po upływie 6-ciu
miesięcy.
4) Uprawnienia mieszkaniowe
W ramach ustawowych uprawnień mieszkaniowych funkcjonariuszowi w służbie przygoto-
wawczej nie przysługuje prawo do:
−
lokalu mieszkalnego w miejscu pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej,
−
równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania,
−
pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego.
5) Wysokość odprawy w razie zwolnienia ze służby
Funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w okresie służby przygotowawczej przysługuje
odprawa w wysokości jednomiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o
charakterze stałym. Wysokość odprawy funkcjonariusza zwolnionego w służbie stałej jest
kilkakrotnie wyższa i wynosi od trzy miesięcznego do sześciomiesięcznego uposażenia za-
sadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym.
6) Prawo do rocznego świadczenia pieniężnego po zwolnieniu ze służby
Funkcjonariuszowi w służbie stałej, zwolnionemu ze służby z powodu orzeczenia przez ko-
misję lekarską trwałej niezdolności do służby oraz z powodu nabycia prawa do emerytury
z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej wypłaca się co miesiąc przez okres roku po
zwolnieniu świadczenie pieniężne w wysokości odpowiadającej uposażeniu zasadniczemu
wraz z dodatkami o charakterze stałym, pobieranymi na ostatnio zajmowanym stanowisku
służbowym. Świadczenie to nie przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby
w okresie służby przygotowawczej.
7) Zwrot otrzymanych składników umundurowania
Funkcjonariusz mianowany na stałe nabywa na własność otrzymane składniki umundurowa-
nia, natomiast otrzymane przez funkcjonariusza w służbie przygotowawczej podlegają
zwrotowi w określonych przypadkach. Przede wszystkim funkcjonariusz w służbie przygo-
towawczej jest obowiązany zwrócić podlegające zwrotowi składniki umundurowania, któ-
rych okres używalności jeszcze nie upłynął, w przypadku zwolnienia ze służby. Ponadto
w przypadku utraty składników umundurowania, których okres używalności nie upłynął,
funkcjonariusz jest obowiązany uiścić ich równowartość pieniężną za czas, jaki pozostał do
końca okresu ich używalności, obliczoną według cen obowiązujących w dniu zwolnienia ze
służby.
8) Zwrot wypłaconego równoważnika pieniężnego za umundurowanie przez zwolnionego
ze służby
33
W siedmiu przypadkach zwolnienia funkcjonariusza służby występuje nałożony na każdego
zwolnionego obowiązek zwrotu części wypłaconego równoważnika pieniężnego za umun-
durowanie. Jedynie w przypadku zwolnienia z powodu pisemnego zgłoszenia wystąpienia
ze służby obowiązek zwrotu dotyczy wyłącznie funkcjonariusza zwolnionego w okresie
służby przygotowawczej. Funkcjonariusz ten jest obowiązany zwrócić część równoważnika,
liczoną w pełnych miesiącach, za okres niepozostawania w służbie.
9. CZAS SŁUŻBY
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 32.
2) Zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 września 1997 r. w sprawie zasad ustalania
rozkładu czasu służby funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.Urz. Min. Spr. 97.4.39 z dnia
7 października 1997 r.).
9.1. Pojęcie, wymiar i rozkład czasu służby
Pojęcie czasu służby
Zgodnie z brzmieniem art. 32 ust. 2, czas służby powinien być określony w drodze rozporządzenia,
którego jednak nie wydano. Pojęcie czasu służby zbliżone jest do pojęcia czasu pracy z art. 128 ko-
deksu pracy. Czas pracy (służby) stanowi kategorię prawną, która ma dwojakie znaczenie. Jest za-
równo (wyrok SN, 2005.06.23, II PK 265/04):
1) określonym w jednostkach czasu - miernikiem pozostawania pracownika w dyspozycji pra-
codawcy, jak również
2) miarą ekstensywnego zakresu świadczenia pracy, decydującą o zakresie uprawnienia pra-
cownika do wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą.
Pojęcie czasu pracy obejmuje nie tylko okresy efektywnego wykonywania pracy, ale również okre-
sy niewykonywania pracy, o ile pracownik pozostawał do dyspozycji pracodawcy w miejscu przez
niego wyznaczonym.
Czas służby - jest to czas, w którym funkcjonariusz pozostaje w dyspozycji kierownika jednostki
w jednostce organizacyjnej SW lub w innym miejscu wyznaczonym do pełnienia służby.
Analizując treść art. 32 ustawy o SW należy pamiętać, iż ma on służyć także realizacji prawa do
wypoczynku. Mimo że w ustawie o SW nie wyartykułowano wprost obowiązku przestrzegania cza-
su służby, to funkcjonariusz, podobnie jak pracownik, zobowiązany jest do przestrzegania czasu
pracy ustalonego w zakładzie pracy (art. 100. § 2 1 kp). Funkcjonariusz wypełnia ten obowiązek,
jeżeli w oznaczonym czasie pozostaje w dyspozycji pracodawcy.
Pozostawanie w dyspozycji pracodawcy to stan psychofizycznej gotowości funkcjonariusza - obec-
ność i zachowanie wskazujące, że ma on możliwość i zamiar pełnienia służby. Zdolność funkcjona-
riusza, może wyłączać jego zmęczenie, choroba czy nietrzeźwość. W szczególności, stan nietrzeź-
wości wyklucza zarówno możliwość pełnienia służby, jak też pozostawania w gotowości do jej peł-
nienia (wyr. SN z dnia 11.04.2000 r., I PKN 586/99).
Pozostawanie w dyspozycji to obecność w jednostce SW lub innym miejscu wskazanym przez pra-
codawcę w celu pełnienia służby. Z uwagi na specyfikę służby czy rozległość jednostki niezbędne
jest czasami - poprzez akty wewnątrzzakładowe - dookreślenie, od jakiego momentu bądź w któ-
rym konkretnie miejscu obecność funkcjonariusza spełnia powyższy wymóg.
Zasady ustalania czasu służby
Ustalony w jednostce rozkład czasu służby powinien uwzględniać dwie podstawowe zasady:
1) zasada równomiernego obciążenia obowiązkami służbowymi wszystkich funkcjonariuszy
34
jednostki organizacyjnej,
2) zasada dyspozycyjności - funkcjonariusz przed podjęciem służby ślubuje m.in. „stawiać sie-
bie i swoje siły do dyspozycji służby”.
Wymiar czasu służby
1) Według art. 32 ustawy o SW - Czas służby funkcjonariusza jest określony wymiarem jego
obowiązków, z uwzględnieniem prawa do wypoczynku,
2) Według zarządzenia MS z dnia 5.09.97 r. - Czas służby funkcjonariuszy wynosi średnio 40
godzin tygodniowo w czterotygodniowym okresie rozliczeniowym.
Rozkład służby
Służba w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej to służba, która nie może być wstrzyma-
na ze względu na konieczność ciągłego, nieprzerwanego wykonywania ustawowych zadań Służby
Więziennej, w szczególności ochrony społeczeństwa przed sprawcami przestępstw osadzonymi
w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz zapewnienia w zakładach karnych i aresztach śled-
czych porządku i bezpieczeństwa. Specyfika tych zadań skutkuje koniecznością pełnienia służby
przez 24 godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu. W związku z tym zarządzenie MS z dnia
5.09.97 r. wyróżnia dwa podstawowe systemy czasu służby:
1) wielozmianowy - dla zapewnienia całodobowej ochrony jednostki organizacyjnej, jak rów-
nież w innych wypadkach uzasadnionych potrzebami służby,
2) jednozmianowy - dla wykonywania innych zadań.
Wielozmianowy rozkład czasu służby
Polega na wykonywaniu zadań służbowych przez funkcjonariusza na zmiany trwające po 12 go-
dzin.
1) po 12 godzinach służby w porze dziennej następują 24 godziny wolne od służby,
2) po 12 godzinach służby w porze nocnej następuje 48 godzin wolnych.
Porę dzienną i nocną określa § 2. pkt 25 i 26 rozporządzenia MS z dnia 31.10.2003 r. w sprawie
sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. Pora dzienna, to okres od roz-
poczęcia apelu porannego do zakończenia apelu wieczornego, zaś pora nocna - okres od zakończe-
nia apelu wieczornego do rozpoczęcia apelu porannego.
Godziny rozpoczynania służby w rozkładzie zmianowym określa kierownik jednostki. Jeżeli jest to
uzasadnione potrzebami służby, kierownik jednostki może wprowadzić inny niż wyżej określony
wielozmianowy rozkład służby.
Jednozmianowy rozkład czasu służby
Polega na wykonywaniu zadań służbowych przez funkcjonariusza w poszczególnych dniach tygo-
dnia, od poniedziałku do piątku w wymiarze 8 godzin dziennie. Do dni nie będących dniami
służby w systemie jednozmianowym zalicza się soboty, niedziele i święta wg ustawy z dnia
18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy.
Jeżeli, z powodu dni świątecznych, czas służby w systemie jednozmianowym jest krótszy niż 40
godzin tygodniowo, to czas służby w systemie wielozmianowym zmniejsza się o stosowną liczbę
godzin.
Godziny rozpoczynania i kończenia służby
Właściwym w tym zakresie jest kierownik jednostki, który określa godziny rozpoczynania i koń-
czenia służby:
1) w jednostce organizacyjnej oraz
2) na poszczególnych stanowiskach służbowych.
Kierownik jednostki zobowiązany jest do uwzględnienia potrzeby dostosowania czasu służby do
czasu pracy jednostek, urzędów i organów współdziałających z jednostkami organizacyjnymi; har-
monogram służby w komórkach organizacyjnych w soboty, niedziele i święta, jeżeli służba w tych
dniach jest niezbędna ze względu na potrzeby jednostki organizacyjnej.
35
9.2. Służba poza ustalonym rozkładem czasu służby
Funkcjonariusz jest obowiązany pełnić służbę także poza ustalonym rozkładem czasu służby jeżeli
wymagają tego ważne względy służbowe. Interpretacja „ważnych względów służbowych” należy
do kompetencji kierownika jednostki. W zamian za służbę pełnioną poza rozkładem czasu służby
funkcjonariuszowi udziela się w tym samym wymiarze czasu wolnego od służby.
Nie stosuje się prawa do czasu wolnego za służbę pełnioną z ważnych względów służbowych, wo-
bec kierowników jednostek i ich zastępców oraz kierowników oddziałów, działów i służb w jed-
nostkach organizacyjnych i ich zastępców.
Funkcjonariuszowi należy udzielić pełnego dnia wolnego od służby - za służbę w soboty, niedziele
i święta wynikającą z harmonogramu służby określonego przez kierownika jednostki, jeżeli służba
w tych dniach jest niezbędna ze względu na potrzeby jednostki organizacyjnej.
Według interpretacji dokonanej przez Dyrektora Generalnego, funkcjonariuszowi udziela się jedne-
go dnia wolnego za każdy dzień wolny od służby, w którym pełnił o służbę w czasie pobytu na
szkoleniu lub doskonaleniu zawodowym oraz w podróży służbowej (BPR-023-59/07/1450)
Udzielanie wolnego za służbę poza rozkładem wymaga prowadzenia ewidencji czasu tej służby.
Obowiązek prowadzenia ewidencji czasu służby pełnionej przez funkcjonariuszy poza rozkładem
czasu służby ciąży na kierowniku jednostki .
Ograniczenia w udzielaniu czasu wolnego za służbę poza rozkładem
Zgodnie z § 7 ust. 4 zarządzenia MS z dnia 5.09.97 r., nie udziela się funkcjonariuszowi czasu wol-
nego za służbę pełnioną w trzech szczególnych sytuacjach:
1) pełnienie służby w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa jednostek organizacyjnych oraz dzia-
łań związanych z zapobieganiem lub likwidacją skutków klęsk żywiołowych,
2) udział w ćwiczeniach ochronno-obronnych i strzeleckich, wykonywanych poza rozkładem
czasu służby, w łącznym wymiarze do 40 godzin rocznie,
3) pełnienie służby przez czas niezbędny - nie dłuższy niż 30 minut – w celu bezpośredniego
przygotowania do służby i jej zdania, a w szczególności przyjęcia i zdania dokumentacji
z przebiegu służby, uzbrojenia i wyposażenia, a także przeprowadzenia odprawy zmiany.
9.3. Pozostawanie w gotowości do pełnienia służby na wezwanie
Funkcjonariusz może być wyznaczony do pozostawania w gotowości do pełnienia służby na we-
zwanie w wymiarze nie przekraczającym dwóch okresów 12-godzinnych w miesiącu, jeżeli wy-
magają tego ważne względy służbowe. Pozostawanie w gotowości do pełnienia służby na wezwa-
nie stanowi wyraźny przejaw dyspozycyjności, które jednak podlega ograniczeniu.
Wyznaczenie nie może następować bezpośrednio po służbie nocnej oraz może dotyczyć najwy-
żej jednego dnia w sobotę, niedzielę lub święto w danym miesiącu.
Zasadą jest, że za czas pozostawania funkcjonariusza w gotowości nie udziela się czasu wolnego.
Jeżeli jednak funkcjonariusz zostanie wezwany do pełnienia służby, to za czas tej służby udziela się
czasu wolnego w ilości odpowiadającej faktycznemu wymiarowi służby.
9.4. Nieobecność w służbie
Funkcjonariusz ma obowiązek usprawiedliwić nieobecność w służbie najpóźniej w dniu powrotu
do służby lub drogą pocztową (za datę zawiadomienia uważa się wtedy datę stempla pocztowego).
Czas służby funkcjonariusza ulega obniżeniu o liczbę godzin jego usprawiedliwionej nieobecności
w służbie w okresie, w którym zgodnie z przyjętym rozkładem powinien on pełnić służbę.
Po okresie usprawiedliwionej nieobecności w służbie funkcjonariusz obowiązany jest przybyć do
służby w pierwszym dniu, który zgodnie z harmonogramem jest dniem jego służby, chyba że kie-
rownik jednostki zarządzi inaczej.
36
Skutki finansowe nieobecności w służbie
W razie samowolnego opuszczenia miejsca pełnienia służby, pozostawania poza nim lub nie podej-
mowania służby oraz zawinionej niemożności pełnienia obowiązków służbowych, funkcjonariusz
ponosi skutki finansowe w postaci:
1) zawieszenia wypłaty uposażenia od najbliższego terminu płatności.
2) potrącenia mu z najbliższej wypłaty 1/30 uposażenia miesięcznego za każdy dzień nie
usprawiedliwionej nieobecności, jeżeli funkcjonariusz pobrał już uposażenie.
W razie uznania nieobecności za usprawiedliwioną, wypłaca się funkcjonariuszowi uposażenie,
którego wypłata została zawieszona.
9.5. Czas służby w okresie szkolenia
Wg zarządzenia MS z dnia 5 września 1997 r. czas szkolenia kursowego funkcjonariuszy lub odby-
wania przeszkolenia zawodowego określony jest:
1) programem nauczania lub
2) programem zajęć ośrodka szkolenia i ośrodka doskonalenia kadr.
Przepisy zarządzenia nie określają zatem tygodniowego, bądź dziennego wymiaru czasu służby
w okresie szkolenia, lecz odnoszą go do programu nauczania lub programu zajęć. Czas trwania każ-
dej szkoły i kursu ustalony jest w rocznym harmonogramie realizacji szkolenia i doskonalenia za-
wodowego Służby Więziennej.
Czas służby w okresie szkolenia został w pewnym zakresie uszczegółowiony w przepisach rozpo-
rządzenia MS z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie programu i czasu trwania nauki w szkołach Służby
Więziennej, trybu składania egzaminów na oficera, chorążego i podoficera oraz sposobów doskona-
lenia zawodowego funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.05.140.1178). Rozporządzenia okre-
śla, że podstawową formą szkolenia jest lekcja, trwająca 45 minut. Zajęcia są realizowane przez
pięć dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku) w wymiarze do dziesięciu godzin zajęć lekcyj-
nych. Udział w zajęciach objętych planem nauczania jest obowiązkowy.
10. OPINIOWANIE FUNKCJONARIUSZY
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej - art. 24, 33, 36, 39, 52.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 roku w sprawie opinio-
wania funkcjonariuszy Służby Więziennej (D.U.96.138.643 z dnia 30 listopada 1996 r.).
Zagadnienia ogólne
Ustawa o Służbie Więziennej w art. 24 określa wymagania wobec kandydatów do służby. Jednym
z tych wymogów jest nieposzlakowana opinia, jaką powinien się cieszyć kandydat do służby. Poję-
cie „nieposzlakowana opinia” należy do tzw. zwrotów niedookreślonych, których treść ustalana jest
w drodze orzecznictwa. Przewidziane w art. 33 ustawy o SW okresowe opiniowanie funkcjonariu-
szy sprzyja efektywniejszemu i prawidłowemu wykorzystaniu kadry Służby Więziennej.
Opinia służbowa jest podstawowym źródłem informacji o funkcjonariuszu, jego umiejętnościach,
kwalifikacjach, postawie i wynikach w służbie.
Postępowanie w sprawach opiniowania funkcjonariuszy Służby Więziennej ma charakter służbowy,
a zapadające w nim decyzje są decyzjami uznaniowymi. Wstępując do Służby Więziennej funkcjo-
nariusz świadom jest tej szczególnej sytuacji prawnej i należy przyjmować, że na taką sytuację się
godzi. Prawo opiniowania funkcjonariuszy jest uprawnieniem pracodawcy, tzn. działających w jego
imieniu przełożonych. Prawa osób opiniowanych podlegają ochronie przez ustalony w przepisach
37
prawa tryb odwołania się od treści wydanej opinii do kompetentnych przełożonych pracy wyższego
stopnia.
10.1. Cel, terminy i przypadki opiniowania
Cel opiniowania
Celem opiniowania jest przede wszystkim ocena wywiązywania się funkcjonariusza z obowiązków
służbowych, ustalenie przydatności na zajmowanym stanowisku służbowym, wskazanie ewentual-
nej potrzeby lub możliwości przeniesienia na inne stanowisko, określenie perspektyw w służbie.
Opiniowanie funkcjonariuszy powinno z jednej strony motywować ich do sprawnego wykonywania
zadań i obowiązków na zajmowanym stanowisku służbowym, a z drugiej wyłaniać najlepszych
kandydatów do mianowania na wyższe stanowisko służbowe oraz na wyższy stopień.
Terminy i przypadki opiniowania:
Funkcjonariusz podlega okresowo obligatoryjnemu opiniowaniu w następujących terminach:
1) nie rzadziej, niż co 4 lata w okresie służby stałej,
2) po każdym roku służby w okresie służby przygotowawczej (uwaga - opinia za drugi rok
służby powinna być sporządzona przed upływem roku, ponieważ konieczne jest podjęcie
decyzji o mianowaniu na stałe bądź o przedłużeniu służby przygotowawczej).
Oprócz podanych wyżej terminów funkcjonariusz podlega opiniowaniu w następujących przypad-
kach:
1) Obligatoryjnie sporządza się opinię:
−
przed podjęciem decyzji o wcześniejszym zatarciu kary dyscyplinarnej bądź jej darowa-
niu,
−
przed upływem roku od dnia wydania opinii o niewywiązywaniu się z obowiązków służ-
bowych (nie wcześniej jednak, niż po upływie 6 miesięcy),
−
na żądanie przełożonego,
−
na uzasadniony wniosek funkcjonariusza.
2) Fakultatywnie można sporządzić opinię przed podjęciem decyzji w sprawie:
−
przeniesienia do innej jednostki organizacyjnej,
−
awansowania na wyższe stanowisko służbowe.
10.2. Właściwość przełożonych w sprawie opiniowania
Właściwość przełożonych w sprawie opiniowania została ściśle określona w odniesieniu do wszyst-
kich funkcjonariuszy. Opinie służbowe sporządzają:
1) Minister Sprawiedliwości w stosunku do:
−
Dyrektora Generalnego Służby Więziennej,
−
zastępców Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.
2) Dyrektor Generalny Służby Więziennej w stosunku do:
−
dyrektorów i zastępców dyrektorów Służby Więziennej,
−
komendantów i zastępców komendantów ośrodków szkolenia Służby Więziennej,
−
komendantów i zastępców komendantów bezpośrednio mu podległych ośrodków dosko-
nalenia kadr Służby Więziennej,
−
kierowników komórek organizacyjnych w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej,
−
funkcjonariuszy delegowanych do pełnienia służby poza Służbę Więzienną.
3) Dyrektor Okręgowy Służby Więziennej w stosunku do:
−
dyrektorów i zastępców dyrektorów zakładów karnych i aresztów śledczych,
−
komendantów i zastępców komendantów ośrodków doskonalenia kadr.
4) Dyrektor zakładu karnego i aresztu śledczego, komendant ośrodka szkolenia i ośrodka do-
skonalenia kadr w stosunku do:
−
kierowników podległych im komórek organizacyjnych,
−
podległych im bezpośrednio funkcjonariuszy.
5) Kierownicy komórek organizacyjnych w jednostkach organizacyjnych (np. dyrektor biura,
38
kierownik działu) w stosunku do podległych im bezpośrednio funkcjonariuszy.
6) Przełożony właściwy w czasie delegowania sporządza opinie służbowe o funkcjonariuszach
delegowanych do czasowego pełnienia obowiązków w innej jednostce organizacyjnej Służ-
by Więziennej.
7) Przełożony, w którego dyspozycji funkcjonariusze pozostają wydaje opinie o funkcjonariu-
szach pozostających bez przydziału służbowego.
10.3. Podstawa sporządzenia i treść opinii
Opinię służbową sporządza się na podstawie:
1) oceny przebiegu służby funkcjonariusza,
2) dokumentów znajdujących się w aktach osobowych.
Dokumenty znajdujące się w aktach osobowych powinny z założenia potwierdzać pozytywne wy-
darzenia w życiu zawodowym funkcjonariusza takie jak, awanse, wyróżnienia, nagrody, kwalifika-
cje i osiągnięcia. Z drugiej strony mogą zawierać informacje o przeprowadzonych rozmowach dys-
cyplinujących. Jeżeli treść opinii służbowej ma zawierać informacje o przeprowadzonych rozmo-
wach dyscyplinujących, to fakt odbycia takich rozmów musi być udokumentowany zgodnie z wy-
mogami przepisów kodeksu postępowania administracyjnego w formie protokołu.
„Art. 68 par. 1 Protokół sporządza się tak, aby z niego wynikało, kto, kiedy, gdzie i jakich czynności
dokonał, kto i w jakim charakterze był przy tym obecny, co i w jaki sposób w wyniku tych czynności
ustalono i jakie uwagi zgłosiły obecne osoby.
§ 2 Protokół odczytuje się wszystkim osobom biorącym udział w czynności służbowej, które po-
winny następnie protokół podpisać. Odmowę lub brak podpisu którejkolwiek osoby należy omówić
w protokóle.
Przełożony sporządzający notatkę służbową z przeprowadzonej rozmowy dyscyplinującej winien
w szczególności pamiętać o zapoznaniu funkcjonariusza z treścią notatki i jej podpisaniu przez nie-
go. Uchybienie w tym zakresie dyskwalifikuje notatkę jako podstawę opinii, co potwierdził Naczel-
ny Sąd Administracyjny - „Jednostronne sporządzenie i podpisanie notatek przez przełożonego, bez
ich potwierdzenia przez zainteresowanego, wykluczają możliwość oparcia opinii na tych dokumen-
tach” [patrz Wyrok NSA – sygn. S.A./Wr 3371/95].
Treść opinii służbowej powinna zawierać:
1) ocenę wykonywania przez funkcjonariusza czynności służbowych,
2) ocenę postawy funkcjonariusza,
3) ocenę sposobu postępowania wobec pozbawionych wolności,
4) określenie perspektyw awansu w służbie.
Opinia służbowa powinna zawierać następujące formalne elementy:
1) datę sporządzenia,
2) stopień, imię i nazwisko opiniowanego funkcjonariusza oraz zajmowane stanowisko,
3) okres za jaki opinia jest sporządzana,
4) datę sporządzania ostatniej opinii i wnioski w niej zawarte,
5) wnioski,
6) pouczenie o trybie odwoławczym,
7) podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby sporządzającej
opinię.
Elementy formalne opinii wykazują pewne podobieństwo do składników decyzji administracyjne
określonych w art. 107 kpa, ale nie oznacza to, że opinie są decyzjami. Według przyjętej linii
orzecznictwa NSA „Okresowa opinia służbowa nie jest decyzją administracyjną w rozumieniu
przepisów kodeksu postępowania administracyjnego” [patrz Postanowienie NSA z 1994.02.16
II SAB 8/94 ONSA 1995/1/39]. Stąd należy przyjąć, iż opinia ma charakter wewnętrznego aktu ad-
ministracyjnego wynikającego z podległości służbowej.
39
Rodzaje wniosków zawartych w opinii służbowej
Przełożony formułuje wnioski w oparciu o swą wiedzę o funkcjonariuszu oraz ustalenia zawarte
w wiarygodnych materiałach służbowych z konkretnych zdarzeń.
Opinia służbowa sporządzana w okresie służby przygotowawczej powinna zawierać wniosek
stwierdzający fakt przydatności funkcjonariusza do służby.
W okresie służby stałej opinia winna zawierać wnioski stwierdzające fakt przydatności funkcjona-
riusza na zajmowanym stanowisku oraz stopień wywiązywaniu się z obowiązków służbowych.
Na podstawie wniosku można jednoznacznie stwierdzić, czy opinia o funkcjonariuszu jest pozytyw-
na, czy też negatywna. O uznaniu opinii służbowej za negatywną decyduje wniosek w postaci
stwierdzenia o:
1) „niewywiązywaniu się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku” w okresie
służby stałej,
2) „nieprzydatności na zajmowanym stanowisku” w okresie służby stałej,
3) „nieprzydatności do służby” w okresie służby przygotowawczej.
10.4. Tryb opiniowania, odwołanie od opinii
Tryb opiniowania
Rozmowa opiniowanego z przełożonym. Przed sporządzeniem opinii przełożony uprawniony do
opiniowania przeprowadza z funkcjonariuszem rozmowę, w której dokonuje oceny jego pracy oraz
wysłuchuje stanowiska funkcjonariusza w tej sprawie. Fakt odbycia takiej rozmowy odnotowuje się
w opinii. Zachowanie powyższego trybu postępowania gwarantuje rzetelność sporządzonych opinii
oraz przeciwdziała składaniu bezpodstawnych odwołań. Zapoznanie z opinią służbową. Opinie spo-
rządza się w 2-ch egzemplarzach. Jeden otrzymuje opiniowany funkcjonariusz a drugi włącza się
do akt osobowych.
W terminie 14 dni od daty sporządzenia opinii przełożony zapoznaje z nią funkcjonariusza.
Fakt zapoznania się z opinią, funkcjonariusz potwierdza własnoręcznym podpisem. W przypadku
odmowy złożenia podpisu, przełożony dokonuje na niej odpowiedniej adnotacji o odmowie podpi-
sania. W razie niemożności zapoznania funkcjonariusza z opinią służbową, stosuje się przepisy ko-
deksu postępowania administracyjnego dot. doręczeń.
Art. 39 kpa Organ administracji państwowej doręcza pisma za pokwitowaniem przez pocztę, przez
swoich pracowników lub przez inne upoważnione osoby lub organy.
Art. 43 kpa W przypadku nieobecności adresata w mieszkaniu, pisma doręcza się za pokwitowa-
niem do rąk dorosłego domownika, sąsiada lub dozorcy domu, gdy osoby te podjęły się oddania pi-
sma adresatowi: o doręczeniu pisma do rąk sąsiada lub dozorcy umieszcza się zawiadomienie na
drzwiach mieszkania adresata.
Odwołanie od opinii służbowej
Opinie służbowe przechowuje się w części B akt osobowych. Od opinii służbowej funkcjonariuszo-
wi przysługuje odwołanie w terminie 14 dni od zapoznania się z opinia. Przed upływem terminu do
wniesienia odwołania a po jego wniesieniu do czasu zakończenia postępowania odwoławczego opi-
nia nie może stanowić podstawy do wydania decyzji personalnej. Odwołanie składa się do wyższe-
go przełożonego, za pośrednictwem przełożonego, który wydał opinię.
Po otrzymaniu odwołania, przełożony, który wydał opinię obowiązany jest:
1) wydać nową opinię służbową, jeżeli uzna, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie, lub
2) przesłać odwołanie wraz z całością materiałów zgromadzonych w sprawie i aktami osobo-
wymi do wyższego przełożonego w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania.
Wnoszenie odwołania od opinii za pośrednictwem przełożonego, który wydał opinię uzasadnione
jest nie tylko tym, że musi on przekazać wyższemu przełożonemu akta sprawy i akt osobowe. Prze-
pis stwarza bowiem przełożonemu możliwość powtórnego zbadania sprawy i zastanowienia się
w świetle żądań i wyjaśnień opiniowanego nad prawidłowością opinii. Jeżeli nie przychyla się on
do żądań i wyjaśnień opiniowanego to obowiązany jest przekazać odwołanie wyższemu przełożo-
nemu.
40
Wyższy przełożony rozpatruje odwołanie a następnie wydaje jedno z dwóch możliwych postano-
wień:
1) o utrzymaniu w mocy zaskarżonej opinii albo
2) o uchyleniu zaskarżonej opinii.
Uchylenie opinii przez wyższego przełożonego następuje wówczas, jeżeli:
1) uzna, że opinia jest niesłuszna,
2) dokumenty na podstawie, których wydano opinię okazały się fałszywe,
3) wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne istniejące w dniu wydania
opinii, nieznane w czasie opiniowania,
4) opinia została wydana z naruszeniem przepisów prawa.
Wydanie postanowienia o utrzymaniu lub uchyleniu opinii powinno nastąpić w terminie 30 dni od
dnia otrzymania odwołania. Na takie postanowienie nie przysługuje zażalenie.
W przypadku uchylenia zaskarżonej opinii funkcjonariusz podlega ponownemu opiniowaniu przez
właściwego przełożonego. Sporządzając nową opinię przełożony powinien uwzględnić przesłanki
stanowiące podstawę uchylenia poprzedniej opinii. Od wydanej nowej opinii służbowej odwołanie
przysługuje.
Nadzór wyższych przełożonych nad opiniowaniem
Niezależnie od rozpatrywania opinii w wyniku złożonego odwołania, wyższy przełożony może
z urzędu badać zasadność opinii służbowych wydanych przez właściwych przełożonych.
W przypadku stwierdzenia okoliczności powodujących możliwość uchylenia opinii w postępowa-
niu odwoławczym, uchyla opinię z urzędu, zobowiązując właściwych przełożonych do ponownego
opiniowania.
Problem zaskarżenia opinii do sądu administracyjnego
Opinia służbowa nie jest decyzją administracyjną w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania
administracyjnego, lecz aktem administracyjnym o charakterze wewnętrznym wynikającym z pod-
ległości służbowej między przełożonymi a podwładnymi. Sądy administracyjne nie są właściwe
w tych sprawach [Art. 5 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sąda-
mi administracyjnymi, Dz.U.02.153.1270 z późn. zm.].
Problem oceny opinii służbowej przez sąd administracyjny może powstać w trakcie rozpoznawania
decyzji personalnych odwołujących się do opinii służbowej, np. decyzji o zwolnieniu ze służby lub
o przeniesieniu na niższe stanowisko służbowe.
Podkreślić trzeba, że sąd administracyjny dokonuje tylko kontroli legalności, a nie celowości decy-
zji, postanowień i innych aktów.
Sąd administracyjny rozpoznający skargę na decyzję o zwolnieniu ze służby więziennej, wydaną
w związku z negatywną opinią służbową, nie jest władny kontrolować ocen lub stwierdzeń zawar-
tych w takiej opinii, jak też sposobu opiniowania. Kontroli sądowej nie podlega prawdziwość
stwierdzeń i ocen zawartych w opinii służbowej, jak również nie podlegają takiej kontroli wszelkie
inne elementy opinii [1996.02.22 wyrok SN III ARN 66/95 OSNP 1996/17/244].
10.5. Opinia o służbie
Problematyka opinii o służbie uregulowana jest art. 44 ust. 1 i 2 ustawy o Służbie Więziennej.
Z przepisów tych wynika, że funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby wydaje się na jego wnio-
sek, w terminie 7 dni, opinię o służbie. Funkcjonariusz ma prawo odwołać się do wyższego przeło-
żonego od opinii o służbie, w terminie 7 dni od dnia jej doręczenia. Problematyka szczegółowych
danych, które należy podać w opinii o służbie, nie stała się przedmiotem aktu wykonawczego (np.
Policja i Straż Graniczna posiada odpowiednie rozporządzenia w tej kwestii), dlatego nie można
jednoznacznie określić treści opinii o służbie. Stosując analogie z innymi pragmatykami należy
stwierdzić, że „Opinia o służbie zwolnionego funkcjonariusza, w przeciwieństwie do opinii okreso-
wej, wydawana jest w formie decyzji administracyjnej (art. 104 k.p.a.)”. Tym samym opinia o służ-
41
bie podlega sądowej kontroli decyzji administracyjnych. Wyrok tej treści wydał NSA w odniesieniu
do funkcjonariusza Urzędu Ochrony Państwa [1994.03.15 wyrok NSA II SA 2604/93 OSP
1995/6/124].
10.6. Konsekwencje negatywnej opinii służbowej
Przed upływem terminu do wniesienia odwołania a po jego wniesieniu do czasu zakończenia postę-
powania odwoławczego negatywna opinia nie może stanowić podstawy do wydania decyzji perso-
nalnej.
Biorąc pod uwagę, iż od negatywnych opinii służbowych nie istnieją żadne inne środki odwoławcze
poza odwołaniem, a także mając na uwadze daleko idące konsekwencje negatywnej opinii służbo-
wej, należy przyjąć, że wiążące decyzje personalne odwołujące się od negatywnej opinii służbowej
mogą być podejmowane tylko wówczas, gdy organ podejmujący decyzję personalną dysponuje
ostateczną negatywną opinią służbową.
Zakres podstawowych ujemnych konsekwencji wynikających z negatywnej opinii służbowej przed-
stawia się następująco:
1) Zwolnienie ze służby (art. 39 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej)
Najdalej idącą konsekwencją negatywnej opinii służbowej jest zwolnienie ze służby. Zwolnie-
nie ze służby funkcjonariusza w służbie przygotowawczej ma charakter obligatoryjny, nato-
miast pozostający w służbie stałej może być zwolniony fakultatywnie. Ustawowe przypadki
zwolnienia ze służby z powodu negatywnej opinii służbowej przedstawiają się następująco:
−
funkcjonariusza zwalnia się ze służby w przypadku nieprzydatności do służby, stwierdzonej
w opinii służbowej w okresie służby przygotowawczej,
−
funkcjonariusza można zwolnić ze służby w przypadku niewywiązywania się z obowiązków
służbowych w okresie odbywania służby stałej, stwierdzonego w dwóch kolejnych opiniach,
między którymi upłynęło co najmniej 6 miesięcy.
2) Przeniesienie na niższe stanowisko służbowe (art. 36 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy o Służbie Wię-
ziennej)
Przeniesienie na niższe stanowisko służbowe ma charakter wyłącznie fakultatywny i dotyczy
funkcjonariusza w służbie stałej. Możliwość przeniesienia funkcjonariusza na niższe stanowisko
służbowe dotyczy dwóch przypadków:
−
nieprzydatności na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej w opinii służbowej,
−
niewywiązywania się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku, stwierdzone-
go w okresie służby stałej w dwóch kolejnych opiniach służbowych, między którymi upły-
nęło co najmniej 6 miesięcy.
3) Niemożność awansowania na wyższe stanowisko służbowe
Wprawdzie w ustawie o Służbie Więziennej oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości
z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodo-
wych, jakim powinni odpowiadać funkcjonariusze Służby Więziennej, nie wyartykułowano
wprost pozytywnej opinii służbowej jako wymogu awansowania na wyższe stanowisko służbo-
we, lecz jest oczywisty i konieczny wymóg wynikający z wielu innych przepisów. Zgodnie
z art. 84 ustawy o Służbie Więziennej do udzielenia wyróżnienia w postaci awansowania na
wyższe stanowisko służbowe nie wystarcza zwykłe wywiązywanie się z obowiązków, lecz ko-
nieczne jest wzorowe wywiązywanie się z nich. Jeżeli negatywna opinia służbowa może spowo-
dować przeniesienie funkcjonariusza na niższe stanowisko służbowe, to nielogiczna i wewnętrz-
nie sprzeczna byłaby interpretacja dopuszczająca możliwość awansowania tego funkcjonariusza
na wyższe stanowisko służbowe. Ponadto przełożony sporządzający opinię powinien w jej tre-
ści określić perspektywy awansu w służbie. Jeżeli formułuje on wniosek o nieprzydatności lub
o niewywiązywaniu się z obowiązków na zajmowanym stanowisku, to nie może jednocześnie
sygnalizować możliwości awansu na stanowisko wyższe.
4) Niemożność nadania wyższego stopnia (art. 52 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej, oraz § 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego
trybu nadawania stopni funkcjonariuszom Służby Więziennej).
42
Nadanie kolejnego wyższego stopnia następuje stosownie do zajmowanego stanowiska służbo-
wego i posiadanego wykształcenia oraz w zależności od opinii służbowej.
Z wnioskiem o nadanie stopnia Służby Więziennej występuje do organu określonego w art. 48
ustawy przełożony właściwy w sprawach osobowych funkcjonariusza Służby Więziennej,...
We wniosku zawiera się następujące dane: przesłanki uzasadniające nadanie stopnia Służby
Więziennej wraz z informacją o posiadaniu opinii służbowej zawierającej pozytywną ocenę wy-
konywania obowiązków służbowych;
5) Obniżenie dodatku służbowego (§ 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lutego
2002 r. w sprawie dodatków o charakterze stałym do uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy
Służby Więziennej)
Każdemu funkcjonariuszowi przysługuje dodatek służbowy, którego wysokość uzależniona jest
jednak od wyników uzyskiwanych w służbie i innych kryteriów podlegających ocenie w opinii
służbowej. Jeżeli opinia jest negatywna, to i dodatek ulega obligatoryjnemu zmniejszeniu. Re-
gulacja prawna w tym przypadku jest jednoznaczna i stanowi, że dodatek służbowy obniża się
w razie stwierdzenia w opinii służbowej faktu niewywiązywania się przez funkcjonariusza
z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku służbowym.
6) Utrata nagrody rocznej (§ 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 stycznia
2002 r. w sprawie warunków i trybu przyznawania funkcjonariuszom Służby Więziennej na-
gród rocznych, nagród uznaniowych i zapomóg).
Zgodnie z tym przepisem utrata nagrody rocznej obejmuje wszystkie trzy postacie negatywnej
opinii służbowej. Przepis ten stanowi, iż nagroda roczna nie przysługuje za rok kalendarzowy,
w którym wydano funkcjonariuszowi opinię służbową o:
−
niewywiązywaniu się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku w okresie
służby stałej,
−
nieprzydatności na zajmowanym stanowisku w okresie służby stałej,
−
nieprzydatności do służby w okresie służby przygotowawczej.
7) Niemożność wcześniejszego zatarcia kary dyscyplinarnej (§ 62 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 14 listopada 1996 r. w sprawie regulaminu dyscyplinarnego funkcjona-
riuszy Służby Więziennej)
Zatarcie kary dyscyplinarnej następuje z mocy prawa po upływie określonych terminów. W ra-
zie nienagannej służby stwierdzonej w opinii służbowej zatarcie może nastąpić po upływie po-
łowy tych terminów. Negatywna opinia służbowa nie może stwierdzać faktu nienagannej służ-
by, dlatego wyklucza ona możliwość wcześniejszego zatarcia kary dyscyplinarnej.
11. PROBLEMATYKA SPRAW OSOBOWYCH
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 5, 29, 31, 46, 48, 130.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie szczegóło-
wego zakresu spraw osobowych funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz właściwości prze-
łożonych w tych sprawach (Dz.U.02.205.1737 z dnia 9 grudnia 2002 r.).
11.1. Pojęcie i rodzaje spraw osobowych
Sprawa osobowa funkcjonariusza Służby Więziennej to sprawa związana z powstaniem, zmianą
lub rozwiązaniem stosunku służbowego, a także z realizacją wynikających z treści tego stosunku
służbowego uprawnień i obowiązków funkcjonariusza, rozstrzygana przez właściwego przełożone-
go w drodze wydania decyzji.
Rodzaje spraw osobowych
Zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej przez sprawy osobowe funkcjonariuszy Służ-
43
by Więziennej należy rozumieć:
1) mianowanie funkcjonariuszy na stanowiska,
2) przenoszenie i zwalnianie ze stanowisk,
3) zawieszanie w czynnościach służbowych,
4) zwalnianie ze służby,
5) ustalenie uposażenia,
6) inne konieczne czynności związane z:
−
powstaniem, zmianą, rozwiązaniem stosunku służbowego oraz
−
realizacją wynikających z treści tego stosunku służbowego uprawnień i obowiązków
funkcjonariuszy.
Szczegółowy zakres spraw osobowych określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
27 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu spraw osobowych. Według tego rozporzą-
dzenia do zakresu spraw osobowych należą również:
1) powierzanie funkcjonariuszowi Służby Więziennej, pełnienia obowiązków służbowych na
innym stanowisku:
−
w tej samej jednostce organizacyjnej Służby Więziennej, albo
−
w tej samej miejscowości;
2) delegowanie funkcjonariusza do pełnienia służby poza Służbą Więzienną;
3) zwalnianie funkcjonariusza od obowiązku zachowania tajemnicy, o której mowa w art. 61
ustawy;
4) udzielanie, wstrzymywanie i odwoływanie funkcjonariusza z urlopu;
5) kierowanie funkcjonariusza do komisji lekarskiej;
6) pozostawianie funkcjonariusza bez przydziału służbowego.
11.2. Właściwość przełożonych w sprawach osobowych
Właściwość przełożonych w sprawach osobowych określona została bezpośrednio w ustawie
o Służbie Więziennej. Zgodnie z treścią art. 31 ust. 1 przełożonymi właściwymi w sprawach osobo-
wych funkcjonariuszy są:
1) Minister Sprawiedliwości - w odniesieniu do:
−
Dyrektora Generalnego Służby Więziennej,
−
zastępców Dyrektora Generalnego;
2) Dyrektor Generalny Służby Więziennej - w odniesieniu do:
−
funkcjonariuszy pełniących służbę w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej,
−
dyrektorów okręgowych Służby Więziennej,
−
zastępców dyrektorów okręgowych Służby Więziennej,
−
dyrektorów zakładów karnych i aresztów śledczych,
−
komendantów ośrodków szkolenia,
−
komendantów ośrodków doskonalenia kadr,
−
zastępców komendantów ośrodków szkolenia i komendantów ośrodków doskonalenia
kadr;
3) dyrektorzy okręgowi Służby Więziennej - w odniesieniu do:
−
funkcjonariuszy pełniących służbę w okręgowym inspektoracie Służby Więziennej,
−
zastępców dyrektorów zakładów karnych i aresztów śledczych położonych na terenie
działania tych dyrektorów okręgowych;
4) dyrektorzy zakładów karnych i aresztów śledczych - w odniesieniu do funkcjonariuszy peł-
niących służbę w tych jednostkach organizacyjnych;
5) komendanci ośrodków szkolenia i ośrodków doskonalenia kadr - w odniesieniu do funkcjo-
nariuszy pełniących służbę w tych jednostkach organizacyjnych.
Odstępstwa w zakresie właściwości przełożonych w sprawach osobowych
Tak ustalona właściwość przełożonych w sprawach osobowych doznaje szeregu odstępstw w samej
ustawie oraz w aktach wykonawczych wydanych na jej podstawie. Odstępstwa polegają na tym, że
44
rozstrzygnięcie danej sprawy osobowej zostało przekazane do właściwości przełożonego innego niż
wskazany w art. 31 ust.1. Ustawowymi pojęciami są też takie pojęcia jak organ kwaterunkowy i or-
gan emerytalny, o czym będzie mowa dalej.
Do ustawowych odstępstw należą m.in.:
1) Dyrektora Generalnego Służby Więziennej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na
wniosek Ministra Sprawiedliwości (art. 4 ust. 3 ustawy o SW).
2) Dyrektora okręgowego Służby Więziennej mianuje i zwalnia ze stanowiska Minister Spra-
wiedliwości na wniosek Dyrektora Generalnego Służby Więziennej (art. 6 ust. 2 ustawy
o SW).
3) Oficerów zwalnia ze służby Dyrektor Generalny Służby Więziennej (art. 43 ust. 1 ustawy
o SW).
4) Okres służby przygotowawczej może skrócić Dyrektor Generalny Służby Więziennej na
wniosek przełożonego właściwego w sprawach osobowych (art. 29. 4 ustawy o SW).
5) Przeniesienia albo delegowania do innej jednostki organizacyjnej podległej temu samemu
dyrektorowi okręgowemu dokonuje ten dyrektor, a do jednostki podległej innemu dyrekto-
rowi okręgowemu - Dyrektor Generalny Służby Więziennej (art. 34 ust. 2 ustawy o SW).
6) Delegować funkcjonariusza do pełnienia służby poza Służbą Więzienną może Dyrektor Ge-
neralny Służby Więziennej (art. 34 ust. 3 ustawy o SW).
7) Przydzielić lokal mieszkalny funkcjonariuszowi, któremu przydział lokalu z mocy prawa
jest zakazany może Dyrektor Generalny Służby Więziennej (art. 94 ust. 2 ustawy o SW).
8) Zezwolić na zachowanie przez funkcjonariusza przeniesionego na niższe stanowisko służbo-
we prawa do uposażenia należnego na poprzednio zajmowanym stanowisku może Dyrektor
Generalny Służby Więziennej (art. 99 ust. 3 ustawy o SW).
Odstępstwa w zakresie właściwości przełożonych w sprawach osobowych występujące w aktach
wykonawczych wydanych podstawie ustawy o Służbie Więziennej, to m.in:
1) Przełożonymi właściwymi do powierzenia pełnienia obowiązków służbowych na innym sta-
nowisku w tej samej miejscowości są (§ 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
27.11.2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu spraw osobowych ... ):
−
Dyrektor Generalny Służby Więziennej - w odniesieniu do funkcjonariusza pełniącego
służbę w ośrodku szkolenia oraz
−
dyrektor okręgowy Służby Więziennej - w odniesieniu do funkcjonariusza pełniącego
służbę w zakładzie karnym albo areszcie śledczym położonym na terenie działania tego
dyrektora okręgowego.
Przełożeni ci są także przełożonymi właściwymi w sprawach osobowych funkcjonariusza,
w okresie pełnienia tych obowiązków.
2) Decyzję o zwrocie (lub o zwolnieniu z obowiązku zwrotu) równowartości kosztów szkole-
nia przez funkcjonariusza zwolnionego ze służby przed upływem 5 lat od odbycia szkolenia
przewidzianego dla podoficerów, chorążych lub oficerów Służby Więziennej wydaje ko-
mendant ośrodka szkolenia (§ 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
20.12.2002 r. w sprawie kosztów wyżywienia i umundurowania otrzymanych przez funkcjo-
nariusza Służby Więziennej w czasie nauki, warunków ich zwracania oraz przypadków
zwalniania z obowiązku zwrotu tych kosztów).
12. STOPNIE SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej (art. 47-57, 84, 85, 100, 126).
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie szczegóło-
wego trybu nadawania stopni funkcjonariuszom Służby Więziennej (Dz.U.03.14.143 z dnia
31 stycznia 2003 r.).
45
3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2001 r. w sprawie równorzędności stop-
ni wojskowych, funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej i Urzędu
Ochrony Państwa oraz uzyskanych w Państwowej Straży Pożarnej ze stopniami funkcjona-
riuszy Biura Ochrony Rządu (Dz.U.02.1.6 z dnia 8 stycznia 2002 r.).
4) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 1997 r. w sprawie określenia
wzorów umundurowania, oznak służby, dystynkcji, znaków identyfikacyjnych i wyposaże-
nia specjalnego funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz zasad i sposobów noszenia umun-
durowania i orderów, odznaczeń, medali, odznak oraz znaków identyfikacyjnych. (Dz.U.
97.84.537 z dnia 26 lipca 1997 r.)
Uwagi ogólne
Służba Więzienna jest formacją umundurowaną, dlatego każdy funkcjonariusz w czasie służby jest
obowiązany do noszenia przepisowego umundurowania i wyposażenia specjalnego. Na określonych
składnikach umundurowania i wyposażenia (daszek czapki i naramienniki) funkcjonariusze noszą
dystynkcje odpowiednie do posiadanego stopnia służbowego.
Stopnie służbowe są, nie tylko drugim po stanowisku, kryterium hierarchicznego podporządkowa-
nia funkcjonariuszy, lecz także podstawą jednego ze składników uposażenia – dodatku za stopień.
Podkreślić trzeba, że mimo podobnego nazewnictwa, stopnie służbowe funkcjonariuszy Służby
Więziennej nie są i nie mogą być traktowane jako równoznaczne ze stopniami wojskowymi.
12.1. Właściwość przełożonych w zakresie nadawania stopni służbowych
Korpus szeregowych
Stopień szeregowego i starszego szeregowego Służby Więzienne nadaje przełożony właściwy
w sprawach osobowych funkcjonariusza.
Korpus podoficerów
Stopnie podoficerskie Służby Więziennej nadają:
1) komendant ośrodka szkolenia:
−
pierwszy stopień podoficerski absolwentom szkoły podoficerskiej oraz
−
stopnie podoficerskie funkcjonariuszom pełniącym służbę w ośrodku szkolenia,
2) dyrektor okręgowy Służby Więziennej – funkcjonariuszom pełniącym służbę w jednostkach
organizacyjnych terenie jego działania, z zastrzeżeniem dotyczącym nadawania stopnia ka-
prala absolwentom szkoły podoficerskiej,
3) Dyrektor Generalny Służby Więziennej – funkcjonariuszom pełniącym służbę w Central-
nym Zarządzie Służby Więziennej, z zastrzeżeniem dotyczącym nadawania stopnia kaprala
absolwentom szkoły podoficerskiej.
Korpus chorążych
Wszystkie trzy stopnie w korpusie chorążych Służby Więziennej nadaje Dyrektor Generalny Służby
Więziennej.
Korpus oficerów
Stopnie oficerskie Służby Więziennej nadają:
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Sprawiedliwości nadaje:
−
pierwszy stopień oficerski, z zastrzeżeniem dotyczącym nadawania tego stopnia w dro-
dze weryfikacji stopnia innych służb mundurowych,
−
stopień generała Służby Więziennej.
2) Minister Sprawiedliwości nadaje:
−
pierwszy stopień oficerski w ramach weryfikacji stopnia innych służb mundurowych,
−
pozostałe stopnie oficerskie.
46
12.2. Nadawanie stopni służbowych
Warunki nadania pierwszego stopnia w poszczególnych korpusach
Z mianowaniem na stanowisko służbowe związane jest nadanie określonego stopnia służbowego
Służby Więziennej. Osobie podejmującej służbę nadaje się stopień szeregowego lub młodszego
chorążego w zależności od rodzaju posiadanego wykształcenia.
Stopień szeregowego nadaje się z dniem mianowania na stanowisko służbowe osobie, która spełnia
określone w ustawie warunki przyjęcia, lecz nie posiada wyższego wykształcenia. Jeżeli osoba po-
dejmująca służbę posiada wyższe wykształcenie, to nadaje się jej stopień młodszego chorążego
Służby Więziennej.
Pierwsze stopnie w poszczególnych korpusach nadaje się po spełnieniu określonych w ustawie
o Służbie Więziennej warunków przyjęcia do służby. Ponadto wymagane jest ukończenie szkoły
Służby Więziennej oraz odpowiednie wykształcenie ogólne.
W korpusie podoficerów stopień kaprala może być nadany osobie, która ukończyła szkołę podofi-
cerską Służby Więziennej albo złożyła egzamin na podoficera. Osobie przyjętej do służby i nie po-
siadającej wykształcenia średniego, po ukończeniu szkoły podoficerskiej nadaje się stopień starsze-
go szeregowego Służby Więziennej. Osobie tej nadaje się pierwszy stopień podoficerski po ukoń-
czeniu szkoły średniej.
W korpusie chorążych stopień młodszego chorążego może być nadany osobie, która ukończyła
szkołę chorążych Służby Więziennej albo złożyła egzamin na chorążego.
W korpusie oficerów stopień podporucznika może być nadany osobie, która posiada wykształcenie
wyższe i ukończyła szkołę oficerską albo złożyła egzamin na oficera.
Nadawanie kolejnych wyższych stopni służbowych
Nadanie kolejnego wyższego stopnia następuje po spełnieniu pięciu ustawowych warunków:
1) stosownie do zajmowanego stanowiska służbowego - funkcjonariuszowi może być nadany
stopień Służby Więziennej nie wyższy niż określony dla zajmowanego stanowiska służbo-
wego w załączniku do rozporządzenia MS z 16.01.2003 r.,
2) stosownie do posiadanego wykształcenia (średnie, wyższe zawodowe, lub wyższe z tytułem
magistra),
3) w zależności od opinii służbowej (opinia powinna być pozytywna),
4) po przesłużeniu w posiadanym stopniu odpowiedniego okresu (od 2 do 5 lat),
5) spełnia określone w ustawie warunki przyjęcia do służby (w szczególności warunek bycia
„niekaranym”).
Terminy nadawania stopni Służby Więziennej
Nadawanie stopni Służby Więziennej następuje zasadniczo w dwóch terminach:
1) z dniem 26 kwietnia - w rocznicę uchwalenia ustawy o Służbie Więziennej albo
2) z dniem 11 listopada, z okazji Narodowego Święta Niepodległości.
Poza tymi terminami nadawanie stopni ma miejsce przede wszystkim w stosunku do absolwentów
szkół Służby Więziennej, którym nadaje się stopnie:
1) z dniem ukończenia szkoły,
2) w terminach przewidzianych dla absolwentów kolejnych roczników szkół Służby Więzien-
nej - jeżeli przeciwko absolwentowi szkoły wszczęto postępowanie karne lub dyscyplinarne
– ale dopiero po umorzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego, albo po zatarciu lub
darowaniu wymierzonej kary dyscyplinarnej,
3) niezwłocznie po uniewinnieniu - jeżeli funkcjonariusza uniewinniono na podstawie prawo-
mocnego wyroku.
Absolwentowi szkoły Służby Więziennej nie nadaje się jednak odpowiedniego stopnia Służby Wię-
ziennej, jeżeli w wyniku prowadzonego postępowania karnego lub dyscyplinarnego został on zwol-
niony ze służby na podstawie art. 39 ust. 2 pkt 3 lub 4 (wydalenie ze służby lub skazanie prawo-
mocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności) albo ust. 3 pkt 2 ustawy o Służbie Wię-
ziennej (skazanie prawomocnym wyrokiem sądu z przestępstwo).
47
Następne dwa terminy związane są z posiadaniem wyższego wykształcenia i dotyczą nadawania
stopnia młodszego chorążego:
1) z dniem mianowania na stanowisko służbowe - osobie podejmującej służbę i posiadającej
wyższe wykształcenie,
2) z dniem przedstawienia odpisu dyplomu ukończenia studiów przełożonemu właściwemu
w sprawach osobowych - funkcjonariuszowi, który w trakcie pełnienia służby uzyska wy-
kształcenie wyższe.
Ponadto w przypadkach, o których mowa w art. 52 ust. 3 ustawy o Służbie Więziennej (chodzi
o nadanie stopnia w szczególnie uzasadnionych przypadkach przez Ministra Sprawiedliwości na
wniosek Dyrektora Generalnego) nadanie stopnia SW może nastąpić w innym terminie.
Nadanie stopnia przed terminem
Warunek odbycia wymaganej wysługi w stopniu nie ma charakteru bezwzględnego. Przepisy prze-
widują możliwość nadania wyższego stopnia służbowego w dwojakim trybie postępowania:
1) w trybie wyjątku opartego na przesłance „szczególnie uzasadnionych przypadków”,
2) w trybie udzielenia wyróżnienia „przedterminowe mianowanie na wyższy stopień”.
Pierwszy tryb wynika z art. 52 ust. 3 ustawy o Służbie Więziennej. Wyjątkowość tego trybu pod-
kreśla fakt, że stopnie w tym trybie może nadawać wyłącznie Minister Sprawiedliwości na wniosek
Dyrektora Generalnego SW, z zastrzeżeniem dotyczącym uprawnień Prezydenta do nadawania
stopni podporucznika i generała. Interpretacja „szczególnie uzasadnionych przypadków” leży cał-
kowicie w gestii Ministra Sprawiedliwości i Dyrektora Generalnego. Stąd tryb ten cechuje się wy-
sokim stopniem uznaniowości (brak określonych prawem kryteriów) i jest rzadko stosowany.
12.3. Pozbawienie, obniżenie i przywrócenie stopnia służbowego
Przypadki pozbawienia i obniżenia stopnia
Stopnie Służby Więziennej są dożywotnie. Prawo do używania stopni trwa zarówno w czasie sto-
sunku służbowego jak i po zwolnieniu funkcjonariusza ze służby. Funkcjonariusze zwolnieni ze
służby mogą używać stopni Służby Więziennej z dodaniem określenia „w stanie spoczynku”.
Określone w art. 53 ustawy o Służbie Więzienne przypadki pozbawienia stopnia związane są ze
zwolnieniem funkcjonariusza ze służby w określonych okolicznościach. Pozbawienie stopnia Służ-
by Więziennej musi nastąpić w razie zwolnienia funkcjonariusza ze służby w trzech przypadkach:
1) utraty obywatelstwa polskiego,
2) skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę dodatkową pozbawienia praw publicznych,
3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności za przestępstwo po-
pełnione z niskich pobudek.
Czwarty przypadek jest uznaniowy i polega na tym, że można również pozbawić stopnia SW
w przypadku zwolnienia ze służby funkcjonariusza skazanego prawomocnym wyrokiem sądu za
przestępstwo inne, niż popełnione z niskich pobudek. Ponadto w art. 126 ustawy o SW przewidzia-
na jest kara dyscyplinarna pozbawienia stopnia SW. Wymierzenia funkcjonariuszowi kary dyscy-
plinarnej pozbawienia stopnia może nastąpić samodzielnie lub w połączeniu z karą wydalenia ze
służby. Pozbawienie stopnia oznacza utratę posiadanego stopnia i nadanie stopnia szeregowego.
Właściwość przełożonych w zakresie obniżenia lub pozbawieniu stopnia.
Zasadą jest, że o obniżeniu lub pozbawieniu stopnia SW decyduje przełożony właściwy do nadania
tego stopnia. Dodatkowo ustawa stanowi, że przełożonym właściwym do obniżenia lub pozbawie-
nia stopnia oficerskiego SW jest Minister Sprawiedliwości, zaś o obniżeniu lub pozbawieniu stop-
nia generała SW decyduje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Sprawiedliwo-
ści.
Przywrócenie stopnia
Utracony stopień służbowy funkcjonariusz może odzyskać w wyniku przywrócenia stopnia. Ustawa
stanowi, że funkcjonariuszowi przywraca się stopień w razie uchylenia decyzji, na której podstawie
nastąpiło obniżenie lub pozbawienie stopnia. W dwóch przypadkach uchylenie decyzji, na której
48
podstawie nastąpiło obniżenie lub pozbawienie stopnia musi być poprzedzone uprzednim uchyle-
niem wyroku skazującego.
Decyzję o pozbawieniu stopnia uchyla się w razie uchylenia:
1) prawomocnego skazania na karę dodatkową pozbawienia praw publicznych lub
2) prawomocnego skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione z ni-
skich pobudek.
Organem właściwym do podjęcia decyzji o przywróceniu stopnia oficerskiego SW jest:
1) Minister Sprawiedliwości – w stosunku do stopnia oficerskiego,
2) przełożony właściwy do nadania stopnia - w pozostałych przypadkach.
Weryfikacja stopni innych służb mundurowych
Weryfikacja stopni jednych służb mundurowych w innych służbach mundurowych jest zróżnicowa-
na. Na przykład ustawa o Policji stanowi, iż osobę przyjmowaną do służby i posiadającą stopień
wojskowy mianuje się na odpowiedni stopień policyjny. Z kolei ustawa o Straży Granicznej stano-
wi o mianowaniu na stopień obowiązujący w Straży Granicznej, równorzędny z posiadanym stop-
niem osoby przyjmowanej do służby i posiadającej stopień wojskowy, policyjny, Urzędu Ochrony
Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Biura Ochrony Rządu, Pań-
stwowej Straży Pożarnej lub Służby Więziennej. Nazewnictwo stopni w służbach mundurowych
jest odmienne, co w przeszłości rodziło problem z ustaleniem stopnia równorzędnego. Problem ten
rozstrzygnęła Rada Ministrów wydając rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2001 r.
w sprawie równorzędności stopni wojskowych, funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Służby
Więziennej i Urzędu Ochrony Państwa oraz uzyskanych w Państwowej Straży Pożarnej ze stopnia-
mi funkcjonariuszy Biura Ochrony Rządu.
Ustawa o Służbie Więziennej przewiduje możliwość weryfikacji stopni trzech innych służb mundu-
rowych. Można nadać odpowiedni stopień Służby Więziennej osobie, która podejmuje służbę i po-
siada:
1) stopień wojskowy,
2) stopień policyjny,
3) stopień Państwowej Straży Pożarnej.
Weryfikację stopnia ustawa uzależnia od spełnienia dwóch warunków, tzn.:
1) posiadania wykształcenia wymaganego do nadania danego stopnia,
2) odbycia przeszkolenia zawodowego Służby Więziennej, które interpretowane jest jako
ukończenie odpowiedniej szkoły Służby Więziennej.
Przy przyjmowaniu do służby osoby posiadającej stopień wojskowy podporucznika, stopień podko-
misarza Policji lub stopień młodszego kapitana w Państwowej Straży Pożarnej, odpowiedni pierw-
szy stopień oficerski Służby Więziennej nadaje Minister Sprawiedliwości.
12.4. Korpusy i stopnie Służby Więziennej, weryfikacja stopni innych służb
mundurowych
Korpusy i stopnie Służby Więziennej
Ustawa o Służbie Więziennej wyróżnia w art. 47 cztery korpusy i dziewiętnaście stopni. Funkcjona-
riusze noszą dystynkcje odpowiednie do posiadanego stopnia na czapce służbowej i furażerce oraz
na naramiennikach płaszcza, kurtki zimowej i letniej, kurtki polowej z ocieplaczem, ocieplacza,
kurtki mundurowej, kurtki wchodzącej w skład munduru polowego, wiatrówki, swetra, koszuli let-
niej i służbowej.
Lp.
Rodzaj stopnia Służby
Więziennej
Staż
w stopniu
Dystynkcje na naramiennikach
Korpus szeregowych Służby Więziennej
1.
Szeregowy
-
-
2.
Starszy szeregowy
-
jeden pasek
49
Lp.
Rodzaj stopnia Służby
Więziennej
Staż
w stopniu
Dystynkcje na naramiennikach
Korpus podoficerów Służby Więziennej
1.
Kapral
2 lata
dwa paski
2.
Starszy kapral
2 lata
trzy paski
3.
Plutonowy
2 lata
cztery paski
4.
Sierżant
4 lata
znak w kształcie litery „V”
5.
Starszy sierżant
4 lata
oznakę stopnia sierżanta oraz drugi znak w kształcie litery
„V”
6.
Sierżant sztabowy
5 lat
oznakę stopnia sierżanta oraz pod oznaką pasek poprzeczny
7.
Starszy sierżant sztabowy
-
oznakę stopnia starszego sierżanta oraz pod oznaką pasek po-
przeczny
Korpus chorążych Służby Więziennej
1.
Młodszy chorąży
3 lata
naramienniki obszyte wokół, z wyjątkiem wszycia rękawa
oraz jedną gwiazdkę umieszczoną między ramionami znaku
w kształcie litery „V”
2.
Chorąży
4 lata
naramienniki obszyte wokół, z wyjątkiem wszycia rękawa
oraz jedną gwiazdkę umieszczoną między ramionami znaku
w kształcie litery „V”
3.
Starszy chorąży
-
naramienniki j.w. oraz dwie gwiazdki
Korpus oficerów Służby Więziennej
1.
Podporucznik
3 lata
dwie gwiazdki
2.
Porucznik
4 lata
trzy gwiazdki
3.
Kapitan
5 lata
cztery gwiazdki
4.
Major
4 lata
dwa paski i jedną gwiazdkę
5.
Podpułkownik
4 lata
dwa paski i dwie gwiazdki
6.
Pułkownik
-
dwa paski i trzy gwiazdki
7.
Generał
-
wężyk generalski umieszczony w poprzek całego naramienni-
ka, oraz gwiazdkę
12.5. Tryb i forma nadania stopnia służbowego
Tryb nadawania stopnia Służby Więziennej
Stopnie Służby Więziennej nadawane są na wniosek (wniosku nie sporządza się przed nadaniem
pierwszego stopnia podoficerskiego i oficerskiego). Z wnioskiem o nadanie stopnia Służby Wię-
ziennej występuje przełożony właściwy w sprawach osobowych funkcjonariusza do przełożonego
uprawnionego w sprawach nadawania stopni. Jeżeli przełożony właściwy w sprawach osobowych
funkcjonariusza jest jednocześnie przełożonym uprawnionym do nadania stopnia Służby Więzien-
nej, z wnioskiem występuje bezpośredni przełożony funkcjonariusza.
We wniosku zawiera się następujące dane:
1) nazwę stopnia;
2) tryb, w jakim stopień ma być nadany;
3) imię i nazwisko funkcjonariusza, datę jego urodzenia oraz imię ojca;
4) posiadane wykształcenie oraz przeszkolenie zawodowe;
5) zajmowane stanowisko służbowe;
6) posiadany stopień Służby Więziennej, datę jego nadania, najwyższy stopień Służby Wię-
ziennej, jaki może być nadany funkcjonariuszowi na zajmowanym przez niego stanowisku
50
służbowym;
7) przesłanki uzasadniające nadanie stopnia Służby Więziennej wraz z informacją o posiadaniu
opinii służbowej zawierającej pozytywną ocenę wykonywania obowiązków służbowych;
8) datę i podpis przełożonego uprawnionego do wystąpienia z wnioskiem.
Forma nadania stopnia
Nadanie stopnia Służby Więziennej następuje w drodze zarządzenia personalnego, z wyjątkiem
pierwszego stopnia oficerskiego i stopnia generała, które nadaje Prezydent w drodze postanowienia.
Odpis zarządzenia personalnego i postanowienia włącza się do akt osobowych funkcjonariusza.
Opierając się na orzecznictwie NSA należy stwierdzić, że rozstrzygnięcia dotyczące nadania stop-
nia służbowego Służby Więzienne nie mają charakteru decyzji administracyjnej. Zgodnie z orzecz-
nictwem NSA „Nadanie stopnia służbowego Służby Więziennej jest rozstrzygnięciem uznanio-
wym, należącym do sfery dyspozycyjności funkcjonariusza wobec jego władzy służbowej, czyli do
tzw. aktów wewnętrznych z zakresu stosunków podległości służbowej pomiędzy przełożonym
i podwładnym” (np. postanowienia NSA z dnia 18.09. 1998r. - II S.A. 121/16/98 lub
z 16.01.2001 r. - II SA 2754/00). W związku z tym rozstrzygania takich spraw nie należy do właści-
wości sądu administracyjnego.
Funkcjonariusz, któremu nadano stopień Służby Więziennej, otrzymuje świadectwo jego nadania.
Świadectwo sporządza, na podstawie zarządzenia personalnego, organ uprawniony do nadania stop-
nia Służby Więziennej lub upoważniony przez ten organ przełożony funkcjonariusza. Wręczenie
świadectwa następuje w sposób uroczysty.
12.6. Najwyższe stopnie SW na poszczególnych stanowiskach służbowych
Najwyższe stopnie SW jakie mogą być nadane funkcjonariuszowi na poszczególnych stanowiskach
służbowych w poszczególnych jednostkach organizacyjnych SW
Lp.
Stanowisko
CZSW
OISW
Oś. Szk.
ODK
ZK i AŚ
1.
Dyrektor Generalny SW
generał
-
-
-
-
2.
zastępca Dyrektora Generalnego
SW
generał
-
-
-
-
3.
dyrektor
płk
płk
-
-
płk*, ppłk**
4.
komendant
-
-
płk
ppłk
-
5.
główny księgowy SW
płk
-
-
-
-
6.
naczelny lekarz
płk
mjr
7.
zastępca dyrektora
ppłk
ppłk
-
-
ppłk**, mjr**
8.
główny księgowy
płk
mjr
mjr
kpt.
mjr*, kpt.**
9.
zastępca komendanta
-
-
ppłk
mjr
-
10.
kierownik zespołu, oddziału, działu,
ambulatorium, apteki, okręgowej,
domu matki i dziecka
ppłk
-
mjr
kpt.
mjr*, kpt.**
11.
kierownik zakładu
-
-
ppłk
-
-
12.
doradca Dyrektora Generalnego
SW
ppłk
-
-
mjr
-
13.
radca prawny
ppłk
mjr
mjr
mjr
mjr
14.
starszy specjalista
ppłk
-
-
-
-
15.
główny kontroler
ppłk
-
-
-
-
16.
starszy kontroler
ppłk
mjr
-
-
-
17.
specjalista
ppłk
mjr
-
-
-
51
Lp.
Stanowisko
CZSW
OISW
Oś. Szk.
ODK
ZK i AŚ
18.
dyrektor szpitala
-
-
-
-
mjr
19.
ordynator
-
-
-
-
kpt.
20.
kontroler
mjr
kpt.
-
-
-
21.
starszy inspektor
mjr
kpt.
kpt.
kpt.
kpt.
22.
Straszy wykładowca
-
-
mjr
-
-
23.
kierownik: apteki, poradni, pracow-
ni, ośrodka diagnostycznego
-
-
-
-
kpt.
24.
zastępca głównego księgowego
-
-
-
kpt.
-
25.
zastępca kierownika działu
-
-
-
-
kpt.
26.
starszy wychowawca
-
-
-
-
kpt.
27.
starszy psycholog
-
-
-
-
kpt.
28.
starszy asystent
-
-
kpt.
kpt.
kpt.
29.
dowódca kompanii
-
-
kpt.
-
-
30.
dowódca zmiany
-
-
-
-
kpt.¹, st.
chor.²
31.
przełożona pielęgniarek
-
-
-
-
kpt.¹, st.
chor.²
32.
wykładowca
-
-
kpt.
-
-
33.
inspektor
kpt.
por.
por.
por.
por.
34.
młodszy kontroler
kpt.
por.
-
-
-
35.
wychowawca
-
-
-
-
por.
36.
psycholog
-
-
-
-
por.
37.
asystent
-
-
por.
por.
por.
38.
młodszy wykładowca
-
-
por.
-
-
39.
młodszy inspektor
por.
por.
por.
por.
por.
40.
młodszy wychowawca
-
-
-
-
por.
41.
młodszy psycholog
-
-
-
-
por.
42.
młodszy asystent
-
-
por.
por.
por.
43.
pielęgniarka oddziałowa
-
-
-
-
por.¹, st.
chor.², st.
sierż. sztab.³
44.
starszy instruktor
st. chor.
st. chor.
st. chor.
st. chor.
st. chor.
45.
instruktor
chor.
chor.
chor.
chor.
chor.
46.
zastępca dowódcy zmiany
-
-
-
-
chor.², st.
sierż. sztab.³
47.
starszy oddziałowy
-
-
chor.², st. sierż.
sztab.³
chor.², st.
sierż. szt.³
chor.², st.
sierż. sztab.³
48.
starszy felczer
-
-
-
-
st. sierż.
sztab.
49.
technik
-
-
mł. chor.², st.
sierż. sztab.³
mł. chor.², st.
sierż. sztab.³
mł. chor.², st.
sierż. sztab.³
50.
starsza pielęgniarka
-
-
st. sierż. sztab.
st. sierż.
sztab.
st. sierż.
sztab.
52
Lp.
Stanowisko
CZSW
OISW
Oś. Szk.
ODK
ZK i AŚ
51.
starszy kierowca
st. sierż.
sztab.
st. sierż.
sztab.
st. sierż. sztab.
st. sierż.
sztab.
st. sierż.
sztab.
52.
starszy magazynier
-
-
st. sierż. sztab.
st. sierż.
sztab.
st. sierż.
sztab.
53.
starszy referent
st. sierż.
sztab.
st. sierż.
sztab.
st. sierż. sztab.
st. sierż.
sztab.
st. sierż.
sztab.
54.
felczer
-
-
-
-
sierż. sztab.
55.
oddziałowy
-
-
mł. chor.², st.
sierż.
mł. chor.²,
st. sierż.
mł. chor.², st.
sierż.
56.
dowódca grupy konwojowej
-
-
-
-
st. sierż.
57.
pielęgniarka
-
-
st. sierż.
st. sierż.
st. sierż.
58.
kierowca
st. sierż. st. sierż.
st. sierż.
st. sierż.
st. sierż.
59.
magazynier
-
-
st. sierż.
st. sierż.
st. sierż.
60.
konserwator
-
-
st. sierż.
st. sierż.
st. sierż.
61.
szef kuchni
-
-
st. sierż.
st. sierż.
st. sierż.
62.
starszy strażnik
-
-
sierż.
sierż.
sierż.
63.
referent
sierż.
sierż.
sierż.
sierż.
sierż.
64.
strażnik
-
-
kpr.
kpr.
kpr.
65.
mł. referent
kpr.
kpr.
kpr.
kpr.
kpr.
* W aresztach śledczych i zakładach karnych I kategorii
** W aresztach śledczych i zakładach karnych II kategorii
1 Najwyższy możliwy na tym stanowisku stopień w przypadku posiadania przez funkcjonariusza wykształ-
cenia wyższego z tytułem magistra.
2 Najwyższy możliwy na tym stanowisku stopień w przypadku posiadania przez funkcjonariusza wykształ-
cenia wyższego zawodowego.
3 Najwyższy możliwy na tym stanowisku stopień w przypadku posiadania przez funkcjonariusza wykształ-
cenia średniego.
13. ZMIANY W STOSUNKU SŁUŻBOWYM
Rodzaje zmian w stosunku służbowym
Stosunek służbowy funkcjonariusza powstaje w drodze mianowania. Decyzja o mianowaniu funk-
cjonariusza na stanowisko służbowe powinna w szczególności określać stanowisko i miejsce peł-
nienia służby. W trakcie pełnienia służby mogą nastąpić, przewidziane w ustawie o Służbie Wię-
ziennej, zmiany co do stanowiska i miejsca pełnienia służby. Należą do nich:
1) przeniesienie do pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej;
2) delegowanie do czasowego pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej;
3) delegowanie do czasowego pełnienia służby poza Służbą Więzienną;
4) powierzenie pełnienia obowiązków służbowych na innym stanowisku;
5) przeniesienie na niższe stanowisko służbowe;
6) zawieszenie w czynnościach służbowych;
7) pozostawienie funkcjonariusza bez przydziału służbowego;
8) mianowanie funkcjonariusza na równorzędne stanowisko służbowe.
53
13.1. Powierzenie pełnienia obowiązków służbowych na innym stanowisku
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 35.
2) § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie
szczegółowego zakresu spraw osobowych funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz właści-
wości przełożonych w tych sprawach (Dz.U.02.205.1737 z dnia 9 grudnia 2002 r.)
Istota powierzenia obowiązków służbowych na innym stanowisku
Powierzenie funkcjonariuszowi pełnienia obowiązków służbowych na innym stanowisku należy do
zakresu spraw osobowych. Jest to swoista forma czasowego, zastępczego pełnienia obowiązków
służbowych na innym stanowisku. Instytucja powierzenia obowiązków nie prowadzi do żadnych
istotnych modyfikacji stosunku służbowego, lecz mieści się w ramach uprawnień kierowniczych
właściwych przełożonych. Czas powierzenia obowiązków nie może przekraczać 12 miesięcy. Po
jego upływie powinno nastąpić mianowanie na to stanowisko lub powrót do poprzednich obowiąz-
ków. Ewentualna praktyka kolejnego lub dalszego powierzenia obowiązków nie jest w ustawie wy-
raźnie zakazana ale ocenić ją trzeba krytycznie, jako sprzeczną z celem tej instytucji.
W tym czasie funkcjonariusz otrzymuje uposażenie i inne należności przysługujące na dotychczas
zajmowanym stanowisku. Do zastosowania tej instytucji nie są wymagane jakieś szczególnie ważne
względy służbowe, lecz wystarczają zwykłe, typowe potrzeby służby. Funkcjonariuszowi można
powierzyć pełnienie obowiązków służbowych na stanowisku wyższym, niższym lub równorzęd-
nym. W przypadku powierzenia obowiązków na stanowisku niższym uposażenie funkcjonariusza
nie może być obniżone. Powierzenie obowiązków na stanowisku wyższym może być traktowane
jako swoista forma sprawdzenia umiejętności i kwalifikacji funkcjonariusza przed awansowaniem
go na to stanowisko. Zgodnie z wytycznymi Dyrektora Generalnego (DG-412/08 z 23.06.2008 r.),
w sytuacji powierzenia obowiązków na wyższym stanowisku należy ustalać uposażenie zasadnicze
adekwatne do tego stanowiska.
Przełożeni właściwi w sprawach powierzenia obowiązków
Właściwość przełożonych w sprawach powierzenia obowiązków zależy od miejsca powierzenia
obowiązków. Wyróżnić można powierzenie obowiązków służbowych na innym stanowisku:
1) w tej samej jednostce organizacyjnej Służby Więziennej, a także
2) w tej samej miejscowości.
Przełożonym właściwym do powierzenia funkcjonariuszowi pełnienia obowiązków służbowych na
innym stanowisku w tej samej jednostce organizacyjnej jest przełożony uprawniony do mianowania
funkcjonariusza na to stanowisko, czyli w zasadzie kierownik jednostki.
W przypadku powierzenia funkcjonariuszowi pełnienia obowiązków służbowych na innym stano-
wisku w tej samej miejscowości właściwymi przełożonymi są:
1) Dyrektor Generalny Służby Więziennej - w odniesieniu do:
−
funkcjonariusza pełniącego służbę w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej,
−
dyrektora i zastępcy dyrektora okręgowego Służby Więziennej,
−
dyrektora zakładu karnego albo aresztu śledczego,
−
komendanta i zastępcy komendanta ośrodka szkolenia oraz funkcjonariusza pełniącego
służbę w tym ośrodku,
−
a także w odniesieniu do funkcjonariusza, któremu powierza się pełnienie obowiązków
na tych stanowiskach;
2) dyrektor okręgowy Służby Więziennej - w odniesieniu do:
−
funkcjonariusza pełniącego służbę w okręgowym inspektoracie Służby Więziennej
−
oraz funkcjonariusza pełniącego służbę w zakładzie karnym albo areszcie śledczym po-
łożonym na terenie działania tego dyrektora okręgowego.
54
13.2. Zawieszenie w czynnościach służbowych
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 37, 120 i 121.
2) § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie urlopów
funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.96.138.644 z dnia 30 listopada 1996 r.).
3) § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 maja 2002 r. w sprawie równoważni-
ka pieniężnego w zamian za umundurowanie oraz za czyszczenie chemiczne umundurowa-
nia dla funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.02.67.617 z dnia 5 czerwca 2002 r.).
4) § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie warun-
ków i trybu przyznawania funkcjonariuszom Służby Więziennej nagród rocznych, nagród
uznaniowych i zapomóg (Dz.U.02.15.145 z dnia 25 lutego 2002 r.).
5) § 10 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2002 r. w sprawie norm
i zasad przydzielania umundurowania i wyposażenia specjalnego funkcjonariuszom Służby
Więziennej.(Dz.U.02.163.1347 z dnia 3 października 2002 r.).
Istota zawieszenia w czynnościach służbowych
Jednym z wymogów przyjęcia do służby jest wymóg bycia niekaranym a skazanie funkcjonariusza
prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo uniemożliwia w zasadzie jego pozostanie w służbie
i jest przesłanką zwolnienia. Obostrzenia te są konieczne i uzasadnione specyfiką zadań Służby
Więziennej oraz szczególnymi wymaganiami stawianymi funkcjonariuszom realizującym te zada-
nia. Zanim jednak dojdzie do prawomocnego skazania, przeciwko funkcjonariuszowi toczy się po-
stępowanie karne, którego fundamentalną zasadą jest zasada domniemania niewinności.
Wyrażoną w art. 42 ust. 3 Konstytucji zasada domniemania niewinności, nakazuje każdego uważać
za niewinnego do czasu, gdy sąd prawomocnym wyrokiem nie stwierdzi jego winy. Zasada do-
mniemania niewinności stanowi ważną gwarancję praw człowieka oraz spełnia funkcję ochronną.
W związku z tym zwolnienie funkcjonariusza ze służby przed prawomocnym wyrokiem sądu za
przestępstwo stałoby w sprzeczności z zasadą domniemania niewinności. Instytucją która godzi
ochronę interesu funkcjonariusza z zabezpieczeniem interesu służby jest instytucja zawieszenia
funkcjonariusza w czynnościach służbowych.
Przesłanki i terminy zawieszenia w czynnościach służbowych
W myśl art. 37 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej funkcjonariusza zawiesza się w czynnościach
służbowych w razie:
1) tymczasowego aresztowania lub
2) wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o przestępstwo umyślne ści-
gane z urzędu.
Funkcjonariusza można zawiesić w czynnościach służbowych w razie (art. 37 ust. 2):
1) wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o przestępstwo nieumyślne,
ścigane z urzędu, lub
2) postępowania dyscyplinarnego, jeżeli jest to celowe z uwagi na dobro postępowania lub do-
bro służby.
Co do zasady okres zawieszenia w czynnościach nie powinien przekraczać 3 miesięcy; w szczegól-
nie uzasadnionych przypadkach można go przedłużyć do czasu prawomocnego ukończenia postę-
powania karnego.
Status prawny funkcjonariusza zawieszonego w czynnościach
Celem zawieszenia jest odsunięcie funkcjonariusza od wykonywania czynności służbowych. Funk-
cjonariusz zawieszony w czynnościach służbowych jest obowiązany stawić się w jednostce organi-
zacyjnej Służby Więziennej, w której pełni służbę, na wezwanie przełożonego właściwego w spra-
wach osobowych. Nawet, gdyby funkcjonariusz został zwolniony od obowiązku codziennego sta-
wiania się do służby, to w czasie trwającego zawieszenia w czynnościach, co najmniej ma obowią-
55
zek pozostawania w stałej dyspozycji i gotowości do stawienia się do służby na każde wezwanie
przełożonych.
Zawieszenie w czynnościach nie jest zwolnieniem od zajęć służbowych, lecz okresem niepełnienia
służby, powodującym szereg istotnych skutków w zakresie stosunku służbowego. Skutkami zawie-
szenia w czynnościach są:
1) zawieszenie wypłaty 50% należnego uposażenia, od najbliższego terminu płatności,
2) zawieszenie wypłaty równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie,
3) obniżenie nagrody rocznej o 1/360 za każdy dzień nieobecności w służbie, związanej z za-
wieszeniem w czynnościach służbowych,
4) zakaz udzielania urlopu w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych,
5) Okres używalności składników umundurowania ulega przedłużeniu o czas trwania okresu
zawieszenia w czynnościach służbowych.
Uchylenie zawieszenia w czynnościach służbowych
W razie uchylenia zawieszenia w czynnościach służbowych, funkcjonariusz otrzymuje część uposa-
żenia, której wypłata została zawieszona, oraz podwyżki tego uposażenia, wprowadzone w okresie
zawieszenia. Wypłata zawieszonej części uposażenia nie obejmuje zwolnionych ze służby z przy-
czyn określonych w art. 39 ust. 2 pkt 3 i 4 oraz ust. 3 pkt 2 ustawy o Służbie Więziennej (zwolnie-
nie z powodu wydalenia ze służby oraz skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo).
Tak więc funkcjonariusz ukarany karą dyscyplinarną inną niż wydalenie ze służby otrzymuje za-
wieszoną część uposażenia. Inaczej jest w przypadku zawieszenia z powodu wszczętego postępo-
wania karnego.
Funkcjonariusz otrzymuje część uposażenia, której wypłata została zawieszona, oraz podwyżki tego
uposażenia, wprowadzone w okresie zawieszenia tylko w razie:
1) prawomocnego umorzenia postępowania karnego, za wyjątkiem umorzenia warunkowego
oraz umorzenia z powodu przedawnienia lub amnestii, a także
2) uniewinnienia prawomocnym wyrokiem sądu,
choćby umorzenie lub uniewinnienie nastąpiło po zwolnieniu funkcjonariusza ze służby.
Po zakończeniu okresu zawieszenia następuje również wznowienie wypłaty równoważnika pienięż-
nego w zamian za umundurowanie, chyba że funkcjonariusz został zwolniony ze służby na podsta-
wie art. 39 ust. 2 pkt 3 i 4 lub ust. 3 pkt 2 ustawy o Służbie Więziennej.
13.3. Delegowanie do pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 34, 92 i 109.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie należności
przysługujących funkcjonariuszowi Służby Więziennej z tytułu podróży służbowych na ob-
szarze kraju i przeniesień (Dz.U.03.88.813 z dnia 20 maja 2003 r.).
3) § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie szczegó-
łowego zakresu spraw osobowych funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz właściwości
przełożonych w tych sprawach (Dz.U.02.205.1737 z dnia 9 grudnia 2002 r.).
4) § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie opinio-
wania funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.96.138.643 z dnia 30 listopada 1996 r.).
5) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2002 r. w sprawie wyróżnień
funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.02.37.347 z dnia 12 kwietnia 2002 r.).
Właściwość przełożonych i czas delegowania
Funkcjonariusz może być delegowany na okres do 6 miesięcy do czasowego pełnienia służby w in-
nej jednostce organizacyjnej. Delegowanie powinno być uzasadnione ważnymi potrzebami służby.
Przejawem ochrony funkcjonariusza ustawowy wymóg, aby ponowne lub dalsze delegowanie przed
upływem 2 lat od poprzedniego nastąpiło wyłącznie za zgodą funkcjonariusza.
Delegowania do służby w innej jednostce organizacyjnej dokonuje przełożony uprawniony do mia-
56
nowania funkcjonariusza. Dyrektor okręgowy dokonuje delegowania w ramach podległych mu jed-
nostek organizacyjnych. Jeżeli delegowanie ma nastąpić do jednostki podległej innemu dyrektorowi
okręgowemu, to dokonuje go Dyrektor Generalny Służby Więziennej. Na kursy i do szkół Służby
Więziennej deleguje funkcjonariusza kierownik jednostki organizacyjnej.
Status delegowanego do służby w innej jednostce organizacyjnej
Delegowanie funkcjonariusza do służby w innej jednostce organizacyjnej na czas ściśle oznaczony,
nie zmienia statusu funkcjonariusza, wynikającego z aktu mianowania go na określone stanowisko
i miejsce służbowe, lecz dotyczy jego służbowych obowiązków wewnętrznych, wchodzących wy-
łącznie w zakres dyspozycyjności i podległości służbowej.
Uposażenie oraz inne świadczenia przysługujące funkcjonariuszowi w czasie delegowania, wypłaca
się w jednostce organizacyjnej, w której funkcjonariusz na stałe pełni służbę.
Przełożonym właściwym w czasie delegowania jest kierownik jednostki organizacyjnej, do której
funkcjonariusz został delegowany. Należą do niego m.in. sprawy:
1) sporządzania opinii służbowej o funkcjonariuszu delegowanym,
2) udzielania, wstrzymywania i odwoływania z urlopu funkcjonariusza delegowanego,
3) udzielania funkcjonariuszowi delegowanemu wyróżnień w postaci pochwały, nagrody pie-
niężnej lub rzeczowej oraz krótkoterminowego urlopu.
Należności przysługujące z tytułu delegowania
Funkcjonariuszowi delegowanemu do czasowego pełnienia służby w jednostce organizacyjnej poło-
żonej w innej miejscowości przysługują następujące należności:
1) diety na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia (od 1.01.2007 r. - 23 zł),
2) zwrot kosztów przejazdu na trasie od stałego miejsca pełnienia służby do miejscowości sta-
nowiącej cel podróży służbowej i z powrotem (obejmuje cenę biletu określonego środka
transportu, z uwzględnieniem posiadanej przez funkcjonariusza ulgi na dany środek trans-
portu),
3) ryczałt na dojazdy środkami komunikacji miejscowej (20% diety – 4,60 zł),
4) zwrot kosztów przejazdu do miejscowości zamieszkania i z powrotem w dniu wolnym od
służby, który przysługuje funkcjonariuszowi przebywającemu w podróży służbowej trwają-
cej co najmniej 10 dni.
Ponadto funkcjonariusz delegowany do służby w innej miejscowości otrzymuje zakwaterowanie,
którego koszt pokrywa się ze środków Służby Więziennej.
13.4. Przeniesienie do pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 34, 89, 92 i 109.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie należności
przysługujących funkcjonariuszowi Służby Więziennej z tytułu podróży służbowych na ob-
szarze kraju i przeniesień (Dz.U.03.88.813 z dnia 20 maja 2003 r.).
3) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie opinio-
wania funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.96.138.643 z dnia 30 listopada 1996 r.).
4) § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie urlo-
pów funkcjonariuszy Służby Więziennej.(Dz.U.96.138.644 z dnia 21 listopada 1996 r.).
Właściwość przełożonych i rodzaje przeniesienia
Przeniesienia do służby w innej jednostce organizacyjnej dokonuje przełożony uprawniony do mia-
nowania funkcjonariusza. Przed podjęciem decyzji w sprawie przeniesienia do innej jednostki orga-
nizacyjnej można sporządzić opinię służbową. Dyrektor okręgowy dokonuje przeniesienia w ra-
mach podległych mu jednostek organizacyjnych. Jeżeli przeniesienie ma nastąpić do jednostki pod-
ległej innemu dyrektorowi okręgowemu, to dokonuje go Dyrektor Generalny Służby Więziennej.
W zależności od podmiotu inicjującego przeniesienie do służby w innej jednostce organizacyjnej
57
wyróżnia się dwa rodzaje przeniesienia:
1) z urzędu – w przypadkach uzasadnionych ważnymi potrzebami służby,
2) na prośbę funkcjonariusza – jeżeli nie stoją temu na przeszkodzie względy służbowe.
Należności z tytułu przeniesienia
Funkcjonariuszowi przeniesionemu z urzędu do pełnienia służby w jednostce organizacyjnej poło-
żonej w innej miejscowości przysługują następujące należności:
1) diety dla niego i uprawnionych członków rodziny, za czas przejazdu i pierwszą dobę pobytu
w nowym miejscu zamieszkania (diety dla członków rodziny wynoszą 75% wysokości diet
przysługujących funkcjonariuszowi),
2) ryczałt na pokrycie kosztów przejazdu funkcjonariusza i uprawnionych członków rodziny
do nowego miejsca zamieszkania,
3) zasiłek osiedleniowy;
4) ryczałt z tytułu przeniesienia;
5) zwrot kosztów przewozu urządzenia domowego.
W razie zbiegu uprawnień małżonków będących funkcjonariuszami do powyższych należności wy-
płaca się je tylko z jednego tytułu, w wysokości wyższej. Jeżeli pobrano je w wysokości niższej,
wypłaca się odpowiednie wyrównanie. Z kolei funkcjonariusz przeniesiony do miejscowości,
w której jest zameldowany na pobyt stały albo do miejscowości, w której zamieszkują członkowie
jego rodziny, otrzymuje tylko zwrot kosztów przejazdu i diety za czas przejazdu.
Zasiłek osiedleniowy i ryczałt z tytułu przeniesienia
Zasiłek osiedleniowy przysługuje funkcjonariuszowi, który w związku z przeniesieniem przesiedlił
się na pobyt stały do miejscowości, do której został przeniesiony lub do miejscowości pobliskiej.
Wysokość zasiłku osiedleniowego wynosi:
1) 300% uposażenia - jeżeli funkcjonariusz przesiedlił się z członkami rodziny,
2) 100% uposażenia - jeżeli funkcjonariusz:
−
przesiedlił się bez członków rodziny,
−
nie posiada członków rodziny.
Funkcjonariuszowi, który przesiedlił się bez członków rodziny, przysługuje wyrównanie do pełnej
wysokości zasiłku po przesiedleniu się członków rodziny.
W razie otrzymania zasiłku osiedleniowego funkcjonariuszowi nie przysługuje ryczałt z tytułu prze-
niesienia ale otrzymanie ryczałtu nie wyłącza prawa do zasiłku osiedleniowego.
Ryczałt z tytułu przeniesienia przysługuje funkcjonariuszowi, który w związku z przeniesieniem
przesiedlił się do kwatery tymczasowej przydzielonej w miejscowości, do której został przeniesiony
lub w miejscowości pobliskiej. Wysokości ryczałtu wynosi 50% uposażenia.
Uposażeniem, o którym mowa wyżej jest miesięczne uposażenie zasadnicze wraz z dodatkami
o charakterze stałym, przysługujące funkcjonariuszowi w dniu jego przesiedlenia się. Funkcjona-
riusz, który po otrzymaniu ryczałtu z tytułu przeniesienia przesiedlił się na pobyt stały do miejsco-
wości, do której został przeniesiony lub do miejscowości pobliskiej nabywa prawo do zasiłku osie-
dleniowego. Stawkę procentową należnego zasiłku osiedleniowego pomniejsza się o stawkę pro-
centową wypłaconego wcześniej ryczałtu.
Uprawnienia funkcjonariusza przeniesionego
Funkcjonariuszowi przenoszonemu służbowo przysługuje urlop okolicznościowy, jeżeli z przenie-
sieniem wiąże się zmiana miejsca zamieszkania. Urlopu okolicznościowego udziela się w wymiarze
od 3 do 5 dni kalendarzowych w zależności od położenia nowego miejsca zamieszkania, warunków
rodzinnych i innych okoliczności mających bezpośredni wpływ na przeniesienie. Urlop okoliczno-
ściowy może być na wniosek funkcjonariusza podzielony na części.
Każdemu funkcjonariuszowi przeniesionemu do służby w innej miejscowości, który w poprzednim
miejscu pełnienia służby zajmuje lokal mieszkalny lub dom na podstawie decyzji administracyjnej
lub umowy najmu, może być przydzielony lokal mieszkalny w nowym miejscu pełnienia służby,
z uwzględnieniem uprawnionych osób, niezależnie od wieku dzieci, jeżeli zwolni dotychczas zaj-
58
mowany lokal mieszkalny lub dom. Natomiast tylko funkcjonariusz przeniesiony z urzędu do peł-
nienia służby w innej miejscowości, który w poprzednim miejscu pełnienia służby nie zwolnił zaj-
mowanego lokalu mieszkalnego lub domu otrzymuje tymczasową kwaterę. Ponadto takiemu funk-
cjonariuszowi pozostającemu w służbie stałej przysługuje równoważnik pieniężny z tytułu braku
mieszkania, jeżeli on sam lub małżonek nie posiada lokalu mieszkalnego albo domu w nowym
miejscu pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej. Przeniesienie z urzędu do pełnienia służby w
innej miejscowości, niebędącej miejscowością pobliską stanowi jedną z okoliczności uwzględnia-
nych przy podejmowaniu decyzji o przydziale lokalu mieszkalnego.
Jeżeli funkcjonariusz przeniesiony dojeżdża do miejsca pełnienia służby i jednocześnie nie otrzy-
muje równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania albo nie korzysta z kwatery tymczaso-
wej, to przysługuje mu zwrot kosztów przejazdu do miejsca pełnienia służby i z powrotem. Zwrot
kosztów przejazdu następuje w wysokości ceny biletu miesięcznego na przejazd środkami publicz-
nego transportu zbiorowego lub faktycznych kosztów przejazdu, liczonych według cen biletów na
przejazdy jednorazowe, jeżeli nie jest możliwe nabycie biletu miesięcznego.
13.5. Przeniesienie na niższe stanowisko służbowe
Podstawa prawna
1) Ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej – art. 36, 99 i 126.
Przypadki przeniesienia na niższe stanowisko służbowe
Funkcjonariusza przenosi się na niższe stanowisko służbowe w razie wymierzenia kary dyscypli-
narnej przeniesienia na niższe stanowisko służbowe. Uznaniowo można przenieść funkcjonariusza
na niższe stanowisko służbowe w następujących przypadkach:
1) orzeczenia przez komisję lekarską trwałej niezdolności do pełnienia służby na zajmowanym
stanowisku, jeżeli nie ma możliwości mianowania go na stanowisko równorzędne,
2) nieprzydatności na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej w opinii służbowej,
3) niewywiązywania się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku, stwierdzone-
go w okresie służby stałej w dwóch kolejnych opiniach służbowych, między którymi upły-
nęło co najmniej 6 miesięcy,
4) likwidacji zajmowanego stanowiska, jeżeli nie ma możliwości mianowania funkcjonariusza
na równorzędne stanowisko,
5) na prośbę funkcjonariusza.
Skutki przeniesienia na niższe stanowisko służbowe
Funkcjonariusz przeniesiony na stanowisko służbowe, zaszeregowane do niższego uposażenia za-
sadniczego, zachowuje prawo do uposażenia pobieranego na poprzednio zajmowanym stanowisku
w dwóch przypadkach:
1) orzeczenia przez komisję lekarską trwałej niezdolności do pełnienia służby na zajmowanym
stanowisku, jeżeli nie ma możliwości mianowania go na stanowisko równorzędne;
2) likwidacji zajmowanego stanowiska, jeżeli nie ma możliwości mianowania funkcjonariusza
na równorzędne stanowisko.
Zachowanie prawa do uposażenia pobieranego na poprzednim stanowisku trwa do czasu uzyskania
uposażenia zasadniczego równego dotychczas pobieranemu lub wyższego.
W pozostałych przypadkach przeniesienia na niższe stanowisko służbowe funkcjonariusz otrzymuje
należne na tym stanowisku niższe uposażenie zasadnicze. Dyrektor Generalny Służby Więziennej
w przypadkach szczególnie uzasadnionych może zezwolić na zachowanie przez funkcjonariusza
przeniesionego na stanowisko służbowe zaszeregowane do niższego uposażenia zasadniczego, pra-
wa do uposażenia należnego na poprzednio zajmowanym stanowisku.
13.6. Mianowanie na równorzędne stanowisko służbowe
Instytucja mianowania funkcjonariusza na równorzędne stanowisko występuje w art. 36 i 45 ustawy
o Służbie Więziennej. Dla określenia równorzędności stanowisk decydujące znaczenie mają tabele
59
uposażenia zasadniczego, co nie oznacza pomijania dwóch pozostałych tabel, tzn. tabeli najwyż-
szych stopni służbowych na stanowiskach służbowych oraz tabeli wymagań na stanowiskach służ-
bowych. Z założenia powinny być one zbieżne z tabelami uposażenia zasadniczego i służyć pomo-
cą w rozstrzyganiu ewentualnych wątpliwości powstałych na tym tle.
Przełożony właściwy w sprawach osobowych ma pełne prawo decydowania o przydziale służbo-
wym podległych mu funkcjonariuszy. W szczególności jest do tego uprawniony, jeżeli decyzja
o mianowaniu dotyczy stanowisk równorzędnych, w ramach tej samej jednostki, bez zmiany skład-
ników uposażenia. Przy jej podejmowaniu musi brać pod uwagę określone w przepisach wymaga-
nia w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych dla tych stanowisk. W świetle powyższe-
go, zgodzić należy się z tym, że mianowanie podwładnego na równorzędne stanowisko służbowe,
nawet wbrew jego woli, wynika bezpośrednio z dyspozycyjności i z podległości służbowej, jakie
obowiązują w Służbie Więziennej.
13.7. Pozostawienie bez przydziału służbowego
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 118.
2) § 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie szczegó-
łowego zakresu spraw osobowych funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz właściwości
przełożonych w tych sprawach (Dz.U.02.205.1737 z dnia 9 grudnia 2002 r.).
3) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2002 r. w sprawie wyróżnień
funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.02.37.347 z dnia 12 kwietnia 2002 r.).
4) § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie opinio-
wania funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.96.138.643 z dnia 21 listopada 1996 r.).
Status pozostawionego bez przydziału służbowego
Funkcjonariusz posiada przydział służbowy czyli określone stanowisko i miejsce pełnienia służby.
Właściwy przełożony ma prawo do decydowania o przydziale służbowym podległych mu funkcjo-
nariuszy. Może zatem pozostawić funkcjonariusza bez przydziału służbowego. Przesłanki oraz
okres pozostawania bez przydziału służbowego nie zostały określone. Wynika to z dyspozycyjności
i zdyscyplinowania, jakie obowiązuje w ramach wewnętrznej sfery działań Służby Więziennej. Nie
ma wątpliwości co do faktu, że funkcjonariusz pozostawiony bez przydziału służbowego pełni służ-
bę nadal i mogą być mu stawiane zadania do wykonania. Przełożonym właściwym do pozostawie-
nia funkcjonariusza bez przydziału służbowego jest przełożony uprawniony do mianowania go na
ostatnio zajmowane stanowisko. Wskazuje on też przełożonego do właściwości osobowej dla funk-
cjonariusza pozostawionego bez przydziału służbowego.
Status pozostawionego bez przydziału służbowego jest w zasadzie taki jaki posiadał na ostatnio zaj-
mowanym stanowisku służbowym. Odstępstwa dotyczą jedynie kilku spraw. Opinie służbowe
o funkcjonariuszach pozostających bez przydziału służbowego wydaje przełożony, w którego dys-
pozycji pozostają. Kierownik jednostki organizacyjnej Służby Więziennej może udzielać wyróżnień
funkcjonariuszowi pozostającemu bez przydziału służbowego w tej jednostce.
W okresie pozostawania bez przydziału służbowego, funkcjonariusz otrzymuje uposażenie zasadni-
cze oraz dodatki o charakterze stałym i inne należności pieniężne należne na ostatnio zajmowanym
stanowisku służbowym - z uwzględnieniem powstałych w tym okresie zmian mających wpływ na
prawo do uposażenia i innych należności pieniężnych lub na ich wysokość.
13.8. Delegowanie do pełnienia służby poza Służbą Więzienną
Podstawa prawna
1) Ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej – art. 34.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie delegowania
funkcjonariuszy Służby Więziennej do pełnienia służby poza Służbą Więzienną (Dz.U.
03.62.573 z dnia 14 kwietnia 2003 r.).
60
Właściwość przełożonych i tryb delegowania funkcjonariusza poza Służbą Więzienną
Funkcjonariusz może być delegowany do pełnienia służby poza Służbą Więzienną w celu realizacji
ustawowych zadań Służby Więziennej. Decyzję o delegowaniu funkcjonariusza do określonej insty-
tucji podejmuje Dyrektor Generalny Służby Więziennej na wniosek Ministra Sprawiedliwości lub
kierownika tej instytucji. Delegowanie następuje po wyrażeniu zgody przez funkcjonariusza w for-
mie pisemnego oświadczenia. Kierownik jednostki organizacyjnej Służby Więziennej, w której
funkcjonariusz pełnił służbę przed delegowaniem, jest przełożonym właściwym w sprawach osobo-
wych tego funkcjonariusza.
Decyzja o delegowaniu funkcjonariusza powinna zawierać m.in.:
1) wysokość przysługującego funkcjonariuszowi uposażenia na stanowisku służbowym do-
tychczas zajmowanym w Służbie Więziennej;
2) nazwę instytucji, do której następuje delegowanie;
3) określenie czasu trwania delegowania;
4) określenie stanowiska służbowego przeznaczonego dla funkcjonariusza,
5) zakres wykonywanych zadań i obowiązków.
Dyrektor Generalny SW może odwołać funkcjonariusza z delegowania, nawet bez jego zgody, jeże-
li jest to uzasadnione potrzebami Służby Więziennej. Odwołanie z delegowania może nastąpić rów-
nież na pisemny wniosek funkcjonariusza lub kierownika instytucji. Po odwołaniu z delegowania
funkcjonariusza mianuje się na stanowisko nie niższe od zajmowanego przed delegowaniem.
Uprawnienia i świadczenia przysługujące funkcjonariuszowi w czasie delegowania
Funkcjonariuszowi przysługują uprawnienia i świadczenia, w tym uposażenie i inne świadczenia
pieniężne, na zasadach określonych w ustawie o Służbie Więziennej. Jednocześnie do funkcjonariu-
sza stosuje się przepisy, które mają zastosowanie do pracownika zatrudnionego na stanowisku służ-
bowym zajmowanym przez funkcjonariusza. W szczególności przepisy dotyczące obowiązków pra-
codawcy i pracownika, wyróżnień i kar, czasu pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, przyznawania
nagród, a także regulaminów pracy. Realizacja przysługujących uprawnień i świadczeń jest zróżni-
cowana. Instytucja, do której delegowano funkcjonariusza, wypłaca należne mu uposażenie, nagro-
dy roczne i nagrody uznaniowe. Kierownik instytucji udziela delegowanemu funkcjonariuszowi
urlopów na zasadach i w wymiarze określonych w ustawie o Służbie Więziennej. Z kolei jednostka
organizacyjna SW, w której funkcjonariusz pełnił służbę przed delegowaniem, wydaje świadczenia
w naturze oraz wypłaca ich równoważniki, a także wypłaca inne należności i świadczenia pienięż-
ne, przysługujące funkcjonariuszowi z tytułu pełnienia służby. Opinię służbową o delegowanym
funkcjonariuszu sporządza Dyrektor Generalny SW.
14. USTANIE STOSUNKU SŁUŻBOWEGO
Stosunek służbowy ustaje z dniem określonym w decyzji o zwolnieniu funkcjonariusza ze służby.
Ustawa o Służbie Więziennej wyróżnia dwa sposoby ustania stosunku służbowego:
1) Zwolnienie ze służby:
−
obligatoryjne i
−
fakultatywne;
2) Wygaśnięcie stosunku służbowego - wygasa w razie śmierci funkcjonariusza.
14.1. Przypadki zwolnienia ze służby, właściwość przełożonych w tych sprawach
Obligatoryjne przypadki zwolnienia ze służby (art. 39 ust. 2 ustawy o SW).
Funkcjonariusza zwalnia się ze służby w przypadkach:
1) orzeczenia przez komisję lekarską trwałej niezdolności do służby,
2) nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby przygotowaw-
czej,
61
3) wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,
4) skazania prawomocnym wyrokiem sądu:
−
na karę pozbawienia wolności, jeżeli wykonanie tej kary nie zostało warunkowo zawie-
szone,
−
lub za przestępstwo umyślne, ścigane z urzędu,
5) utraty obywatelstwa polskiego,
6) pisemnego zgłoszenia przez niego wystąpienia ze służby.
Fakultatywne przypadki zwolnienia ze służby (art. 39 ust. 3 ustawy o SW)
Funkcjonariusza można zwolnić ze służby w przypadkach:
1) niewywiązywania się z obowiązków służbowych w okresie odbywania służby stałej, stwier-
dzonego w dwóch kolejnych opiniach, między którymi upłynęło co najmniej 6 m-cy,
2) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niż określone w art. 39 ust. 2
pkt 4 – tzn. inne niż umyślne, ścigane z urzędu,
3) powołania do innej służby państwowej,
4) nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej,
5) gdy wymaga tego ważny interes służby,
6) likwidacji jednostki organizacyjnej lub jej reorganizacji połączonej ze zmniejszeniem obsa-
dy etatowej, jeżeli nie jest możliwe:
a) przeniesienie funkcjonariusza do innej jednostki
b) lub na niższe stanowisko służbowe,
7) gdy nie wyraził zgody na przeniesienie na niższe stanowisko w przypadkach określonych:
a) w pkt. 6 - reorganizacja połączona ze zmniejszeniem obsady etatowej,
b) w art. 36 ust. 2:
−
orzeczenia przez komisję lekarską trwałej niezdolności do pełnienia służby na zaj-
mowanym stanowisku, jeżeli nie ma możliwości mianowania go na stanowisko rów-
norzędne,
−
nieprzydatności na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej w opinii służbowej,
−
niewywiązywania się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku,
stwierdzonego w okresie służby stałej w dwóch kolejnych opiniach służbowych,
między którymi upłynęło co najmniej 6 miesięcy,
−
likwidacji zajmowanego stanowiska, jeżeli nie ma możliwości mianowania f-sza na
równorzędne stanowisko.
Zbieg przesłanek do zwolnienia
Mogą zdarzyć się sytuacje wystąpienia więcej niż jednej przesłanki do zwolnienia. Powstaje wów-
czas problem, która w z nich w tej sytuacji będzie miała pierwszeństwo?
Odpowiedzi na to pytanie można udzielić w oparciu o orzecznictwo NSA
1) Zbieg przesłanek według wyroku NSA z dnia 05.01.1998 r., Sygn. Akt II S.A. 1352/97):
−
pisemne zgłoszenie wystąpienia ze służby,
−
prawomocna kara dyscyplinarna, wydalenia ze służby
....funkcjonariusza zwalnia się ze służby w przypadku pisemnego zgłoszenia przez niego
wystąpienia ze służby „...” w terminie do 3 miesięcy od dnia pisemnego zgłoszenia”....”Je-
żeli w terminie tych 3 miesięcy zajdzie jednocześnie potrzeba wykonania kary dyscyplinar-
nej zwolnienia ze służby, to właściwemu organowi służy prawo wyboru podstawy zwolnie-
nia....”
... „Jeśli natomiast z różnych przyczyn m.in. z powodu opieszałego prowadzenia postępowa-
nia dyscyplinarnego, bądź z przyczyn przewidzianych w art. 41 ust. 2 (choroba funkcjona-
riusza trwająca do 3 miesięcy), nie można wykonać kary dyscyplinarnej wydalenia ze służ-
by, to w takim wypadku – wobec obligatoryjnej treści art. 39 ust. 2 pkt 6 ustawy – tylko ten
przepis może stanowić podstawę zwolnienia ze służby. Ponad okres przewidziany w tym
przepisie, funkcjonariusz nie może bowiem pozostawać w służbie. Przyczyny, z powodu
których zgłosił on chęć wystąpienia ze służby są przy tym bez znaczenia....”;
62
2) Zbieg przesłanek według wyroku NSA z dnia 17.06.1998 r. Sygn.Akt II S.A. 465/98:
−
prawomocne skazanie przez sąd za przestępstwo umyślne ścigane z urzędu
−
orzeczenie komisji lekarskiej o trwałej niezdolności do służby
„...Podstawą wydania decyzji powinna stanowić przesłanka, która wystąpiła
wcześniej ...”;
3) Zbieg przesłanek – fakultatywnej i obligatoryjnej.
Podstawą do zwolnienia powinna być przesłanka, która ma pierwszeństwo, a więc przesłanka obli-
gatoryjnego zwolnienia.(Wyrok NSA z dnia 20 marca 1998 roku Sygn. Akt.II S.A. 1707/97).
Przełożeni uprawnieni do zwolnienia ze służby
(
art. 31 ustawy o SW)
Poza przypadkami przewidzianymi w ustawie o SW, gdzie do wyłącznej decyzji Dyrektora Gene-
ralnego SW zastrzeżono zwolnienie funkcjonariusza ze służby, decyzje o zwolnieniu podejmuje
przełożony w sprawach osobowych funkcjonariusza.
Decyzja taka w szczególności powinna zawierać:
1) datę zwolnienia,
2) podstawę prawną (tryb zwolnienia),
3) uzasadnienie,
4) pouczenie o możliwości i terminie składania środków odwoławczych.
Do wyłącznej decyzji Dyrektora Generalnego należy zwolnienie ze służby oficerów SW oraz
wszystkich funkcjonariuszy z takich przyczyn jak:
1) skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niż określone w art. 39 ust. 2
pkt 4 (przestępstwo nieumyślne ścigane z urzędu lub na wniosek i skazanie na inną karę niż
bezwzględną karę pozbawienia wolności);
2) gdy wymaga tego ważny interes służby.
14.2. Ochrona przed zwolnieniem
Ważnym przejawem ochrony przed zwolnieniem jest enumeratywne wyliczenie przyczyn uza-
sadniających zwolnienie funkcjonariusza ze służby.
Oprócz enumeratywnego wyliczenia przyczyn uzasadniających zwolnienie funkcjonariusza ze służ-
by, wyrazem ochrony trwałości stosunku służbowego, jest cały szereg innych przepisów ustawy
o SW, między innymi:
1) Ochrona przed zwolnieniem w okresie obłożnej choroby (art. 41 ustawy o SW)
Obłożna choroba – to choroba powodująca istotne i trwałe zakłócenie warunków codzien-
nej egzystencji chorego, wymagająca otoczenia go stałą opieką i kontrolą lekarską. Wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1993 roku Sygn. Akt III A-RN 84/92
a) Nie można zwolnic funkcjonariusza ze służby przed upływem 12 miesięcy od dnia za-
przestania służby z powodu obłożnej choroby z takich przyczyn jak:
−
orzeczenie przez komisję lekarską trwałej niezdolności do służby,
−
niewywiązywania się z obowiązków służbowych w okresie odbywania służby stałej,
stwierdzonego w dwóch kolejnych opiniach, między którymi upłynęło co najmniej
6 miesięcy,
−
nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej;
b) Nie można zwolnic funkcjonariusza ze służby przed upływem 3-ch miesięcy od dnia
zaprzestania służby z takich przyczyn jak:
−
nieprzydatności do służby stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby przygo-
towawczej,
−
wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,
−
skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, jeżeli wyko-
nanie tej kary nie zostało warunkowo zawieszone, lub za przestępstwo umyślne ści-
gane z urzędu,
−
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za inne przestępstwo.
Powyższe okresy ochronne nie mają zastosowania, jeżeli funkcjonariusz pisemnie
zgłosi chęć wystąpienia ze służby.
63
2) Ochrona przed zwolnieniem funkcjonariusza – kobiety w okresie ciąży i w czasie urlopu
macierzyńskiego (art. 42 ustawy o SW).
Okres ochronny funkcjonariusza – kobiety przed zwolnieniem ze służby polega na tym, że
nie wolno zwolnić z takich przyczyn jak:
a) orzeczenia przez komisję lekarską trwałej niezdolności do służby,
b) nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby przygoto-
wawczej,
c) utraty obywatelstwa polskiego,
d) niewywiązywania się z obowiązków służbowych w okresie odbywania służby stałej,
stwierdzonego w 2-ch kolejnych opiniach, między którymi upłynęło co najmniej 6 mie-
sięcy,
e) nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej
f) nie wyrażenia zgody na przeniesienie na niższe stanowisko z przyczyn fakultatywnych.
3) Ochrona przed zwolnieniem z powodu likwidacji jednostki organizacyjnej lub stanowiska
(art. 39 ust. 6 ustawy o SW).
Nie można zwolnić ze służby, przed upływem:
a) 6-ciu miesięcy - funkcjonariusza ze służby stałej,
b) 3-ch miesięcy - funkcjonariusza ze służby przygotowawczej,
c) od dnia podjęcia decyzji o likwidacji jednostki organizacyjnej lub jej reorganizacji połą-
czonej ze zmniejszeniem obsady etatowej, jeżeli jest niemożliwe przeniesienie funkcjo-
nariusza do innej jednostki lub na niższe stanowisko.
4) Zwolnienie ze służby wyłącznie na podstawie decyzji Dyrektora Generalnego SW (art. 39
ust. 4 i art. 43 ustawy o SW).
Do wyłącznej decyzji Dyrektora Generalnego SW należy zwolnienie funkcjonariusza ze
służby z takich przyczyn jak:
a) skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za inne przestępstwo niż kwalifikujące się do
obligatoryjnego zwolnienia ze służby,
b) gdy wymaga tego ważny interes służby (przed podjęciem decyzji, opinia właściwego or-
ganu statutowego związku zawodowego funkcjonariuszy SW),
c) ponadto oficerów SW ze służby zawsze zwalnia Dyrektor Generalny SW.
5) Inne przejawy ochrony przed zwolnieniem.
Ze zwolnieniem ze służby związane są ustawowe okresy ochronne:
1) O zamiarze zwolnienia z urzędu funkcjonariusza, z powodu nabycia prawa do emerytury z
tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej, uprzedza się na piśmie co najmniej 6 miesię-
cy przed planowanym terminem zwolnienia. (art. 39 ust. 7 ustawy o SW),
2) W przypadku pisemnego zgłoszenia wystąpienia ze służby, zwolnienie funkcjonariusza
musi nastąpić w terminie 3-ch miesięcy od dnia zgłoszenia. (art. 39 ust. 5 ustawy o SW).
14.3. Uprawnienia zwolnionego funkcjonariusza
W zależności od przyczyny zwolnienia oraz czy zwolniony funkcjonariusz jest w służbie stałej czy
przygotowawczej, wysokość świadczeń pieniężnych jak i ich rodzaj jest różny.
1. Prawo do nagrody rocznej
Nagroda roczna w wysokości proporcjonalnej
Przyznaje się f-szowi, który pełnił służbę przez co najmniej 6 miesięcy w roku kalendarzowym,
w wysokości proporcjonalnej do liczby pełnych miesięcy kalendarzowych służby
Nagroda roczna w szczególnych przypadkach
Nagrodę roczną w wysokości 1/12 miesięcznego uposażenia, za każdy miesiąc kalendarzowy peł-
nienia służby przyznaje się funkcjonariuszowi, który pełnił w danym roku służbę tylko przez część
roku kalendarzowego, z powodu:
64
−
śmierci,
−
zaginięcia,
−
zwolnienia ze służby, jeżeli w dniu zwolnienia spełnia warunki do nabycia prawa do emery-
tury lub renty inwalidzkiej.
Jeżeli funkcjonariusz, o którym mowa wyżej, pełnił w danym roku kalendarzowym służbę przez
okres krótszy od jednego miesiąca kalendarzowego, otrzymuje nagrodę roczną w wysokości
1/12 miesięcznego uposażenia.
Nagroda roczna w pełnej wysokości przysługuje za ostatni rok służby, bez względu na okres służ-
by pełnionej w tym roku f-szowi, który na skutek wypadku lub choroby pozostających w związku
ze służbą poniósł śmierć albo nabył prawo do renty inwalidzkiej.
W razie śmierci lub zaginięcia funkcjonariusza nagrodę roczną wypłaca się pozostałej po nim rodzi-
nie (art. 112 ust. 2 ustawy o SW):
−
małżonkowi f-sza, który pozostawał z nim we wspólnym pożyciu, a w dalszej kolejności
−
dzieciom oraz rodzicom funkcjonariusza - jeżeli w dniu śmierci f-sza spełniali warunki do
uzyskania renty rodzinnej na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjona-
riuszy.
Utrata prawa do nagrody rocznej
Nagroda roczna nie przysługuje za rok kalendarzowy, w którym:
1) skazano funkcjonariusza prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo,
2) wymierzono f-szowi prawomocnym orzeczeniem karę dyscyplinarną wydalenia ze służby,
3) wydano funkcjonariuszowi opinię służbową o:
−
niewywiązywaniu się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku w okresie
służby stałej,
−
nieprzydatności na zajmowanym stanowisku w okresie służby stałej,
−
nieprzydatności do służby w okresie służby przygotowawczej.
Funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w wyżej wymienionych przypadkach przyznaje się na-
grodę roczną:
−
w wysokości 1/12 miesięcznego uposażenia,
−
jeżeli w dniu zwolnienia spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury lub renty inwa-
lidzkiej.
Funkcjonariuszowi ukaranemu prawomocnie karą dyscyplinarną, który został zwolniony ze służby
przyznaje się nagrodę roczną:
−
w wysokości 1/12 miesięcznego uposażenia,
−
jeżeli w dniu zwolnienia spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury lub renty inwa-
lidzkiej.
2. Odprawa w razie zwolnienia
Wysokość odprawy (art. 110 ust. 1 pkt 1 i art. 111 ustawy o SW):
−
wysokość odprawy dla funkcjonariusza zwolnionego ze służby przygotowawczej równa się
wysokości jednomiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze sta-
łym należnym na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym;
−
wysokość odprawy dla funkcjonariusza zwolnionego ze służby stałej równa się wysokości
3 miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym należnym
na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym.
Odprawa ulega zwiększeniu o 20% miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami
o charakterze stałym za każdy dalszy rok służby powyżej 5 lat, do wysokości 6 miesięcznego upo-
sażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym (np. staż 5 lat – odprawa 3 miesięcz-
na, staż 10 lat – odprawa 4 miesięczna, staż 15 lat odprawa 5 miesięczna, staż 20 lat – odprawa
6 miesięczna). Okres przekraczający 6 miesięcy służby liczy się jako pełny rok.
65
Wysługa do odprawy
Przy obliczaniu wysokości odprawy dla funkcjonariusza zwolnionego ze służby stałej, uwzględnia
się również okresy nieprzerwanej zawodowej służby wojskowej i innej służby, w której przysługuje
odprawa w związku ze zwolnieniem, jeżeli bezpośrednio po zwolnieniu został przyjęty do Służby
Więziennej i nie otrzymał odprawy z tytułu poprzedniej służby. Natomiast wysokość odprawy dla
funkcjonariusza ponownie przyjętego do służby w SW ustala się (służba stała czy służba przygoto-
wawcza) licząc wysługę lat od dnia ponownego przyjęcia do służby.
Zmniejszenie wysokości odprawy
Funkcjonariusz zwolniony ze służby z powodu wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służ-
by otrzymuje 50% należnej odprawy obliczonej według powyższych zasad.
Utrata prawa do odprawy
Natomiast zwolnionemu funkcjonariuszowi na skutek prawomocnego skazania wyrokiem sądu (bez
względu czy jest to przesłanka obligatoryjna czy fakultatywna do zwolnienia), odprawa nie przy-
sługuje. W przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie np. trudna sytuacja rodzinna
lub materialna, Dyrektor Generalny SW może przyznać odprawę do wysokości nie przekraczającej
50% należnej.
3. Ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
Funkcjonariusz zwolniony ze służby, który posiada niewykorzystany w roku zwolnienia urlop wy-
poczynkowy oraz za urlopy zaległe otrzymuje ekwiwalent pieniężny (art. 110 ust. 1 pkt 2 ustawy
o SW).
Otrzymanie tego świadczenia jest jednak zależne od przyczyny zwolnienia.
Zwolnienie funkcjonariusza z powodu wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby, po-
woduje utratę prawa do ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy niewykorzystany i nabyty w roku
zwolnienia. Otrzymuje natomiast ekwiwalent pieniężny za urlopy zaległe tj. nabyte i niewykorzy-
stane w latach poprzednich.
Zwolnienie funkcjonariusza z powodu skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo
(stanowiące podstawę zarówno do obligatoryjnego jak i fakultatywnego zwolnienia) pozbawia pra-
wa do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop nabyty w roku zwolnienia jak i urlopy zaległe.
Zasady obliczania ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop
Wysokość ekwiwalentu oblicza się na podstawie ostatnio pobranego uposażenia, chociażby ekwi-
walent przysługiwał za urlopy zaległe z poprzednich lat. Ekwiwalent za 1 dzień urlopu ustala się
dzieląc uposażenie przez ustalony współczynnik.
Współczynnik służący do ustalenia ekwiwalentu za 1 dzień urlopu, ustala się odrębnie w każdym
roku kalendarzowym, w następujący sposób, że od liczby dni w danym roku kalendarzowym odej-
muje się łączną liczbę niedziel, świąt oraz dodatkowych dni wolnych od pracy a wynik dzieli się
przez 12.
4. Zryczałtowany równoważnik pieniężny za nie wykorzystany w danym roku przejazd
Funkcjonariusz, który nie zrealizował w roku zwolnienia prawa przejazdu na koszt Służby Więzien-
nej państwowymi środkami komunikacji do dowolnie obranej miejscowości w kraju i z powrotem,
a podstawą zwolnienia, były inne przyczyny niż:
−
wymierzenie kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby
−
skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, jeżeli wykona- nie
tej kary nie zostało warunkowo zawieszone lub za przestępstwo umyślne ścigane z urzędu
−
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za inne przestępstwo
otrzymuje zryczałtowany równoważnik pieniężny, równy cenie biletu II klasa pociągu pospieszne-
go na odległość 1000 kilometrów (art. 110 ust. 1 pkt 3 ustawy o SW).
66
5. Zwrot kosztów przejazdu do obranego miejsca zamieszkania w kraju dla siebie, małżonka
oraz dzieci, także zwrot kosztów przewozu urządzenia domowego (art. 110 ust. 1 pkt 4 ustawy
o SW).
Z tych samych, co wyżej, przyczyn zwolnienia jak wyżej, zwolniony funkcjonariusz otrzymuje
również wskazany zwrot kosztów przejazdu, a także kosztów przewozu urządzenia domowego.
6. Świadczenie pieniężne
Roczne świadczenie pieniężne (art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o SW)
Funkcjonariuszom zwolnionym ze służby stałej z przyczyn:
−
orzeczenie przez komisję lekarską trwałej niezdolności do służby,
−
nabycie prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej
wypłaca się co miesiąc przez okres roku po zwolnieniu świadczenie pieniężne w wysokości uposa-
żenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, pobieranym na ostatnio zajmowanym
stanowisku służbowym.
Jeżeli zwolnienie funkcjonariusza nastąpiło w trakcie miesiąca, prawo do wypłaty świadczenia pie-
niężnego powstaje w pierwszym dniu miesiąca następującego po zwolnieniu.
Funkcjonariuszom, którym to świadczenie przysługuje i posiadają uprawnienia emerytalno-rentowe
służy prawo wyboru jednego z tych świadczeń.
Trzymiesięczne świadczenie pieniężne (art. 113 ust. 3 ustawy o SW)
Funkcjonariuszom zwolnionym z przyczyn:
−
gdy wymaga tego ważny interes służby oraz
−
likwidacji jednostki organizacyjnej lub jej reorganizacji połączonej ze zmniejszeniem obsa-
dy etatowej, jeżeli przeniesienie funkcjonariusza do innej jednostki, lub na niższe stanowi-
sko nie jest możliwe
który z powodu nadal trwającej choroby nie może podjąć zatrudniania, wypłaca się co miesiąc
przez okres choroby, nie dłużej jednak niż przez okres 3-ch miesięcy świadczenie pieniężne odpo-
wiadające uposażeniu zasadniczemu wraz z dodatkami o charakterze stałym.
Prawo do świadczenia pieniężnego ustaje, jeżeli przed upływem 3-ch miesięcy komisja lekarska
wyda orzeczenie o inwalidztwie, dające podstawę do ustalenia prawa do renty inwalidzkiej.
7. Świadczenia funkcjonariuszy kobiet zwolnionych w okresie ciąży lub w czasie urlopu ma-
cierzyńskiego (art. 42 ust. 2 i 3 ustawy o SW)
Funkcjonariusz – kobieta zwolniona ze służby w okresie ciąży lub w czasie urlopu macierzyńskiego
z przyczyn:
−
gdy wymaga tego ważny interes służby
−
likwidacji jednostki organizacyjnej lub jej reorganizacji połączonej ze zmniejszeniem obsa-
dy etatowej, jeżeli przeniesienie funkcjonariusza do innej jednostki lub na niższe stanowisko
służbowe jest nie możliwe
otrzymuje do końca urlopu macierzyńskiego świadczenie pieniężne w wysokości uposażenia zasad-
niczego wraz z dodatkami o charakterze stałym.
Natomiast funkcjonariusz - kobieta zwolniona z ww. przyczyn, w trakcie urlopu wychowawczego,
otrzymuje do końca tego urlopu świadczenie pieniężne wypłacane na zasadach obowiązujących
przy wypłacaniu zasiłku wychowawczego.
8. Inne uprawnienia zwolnionych funkcjonariuszy
1) Prawo do otrzymania świadectwa służby i opinii o służbie.
Zwolnionemu funkcjonariuszowi wydaje się niezwłocznie świadectwo służby (art. 44 usta-
wy o SW). Stwierdzenie nierzetelności wydanego świadectwa służby, daje prawo zwolnio-
nemu do żądania jego sprostowania.
Na wniosek funkcjonariusza w ciągu 7 dni wydaje się opinię o służbie. Od wydanej opinii
zwolnionemu funkcjonariuszowi przysługuje prawo wniesienia odwołania do wyższego
przełożonego w terminie 7 dni od dnia jej doręczenia.
67
2) Prawo do nagrody jubileuszowej.
Funkcjonariusz zwolniony, który jest uprawniony do emerytury lub renty inwalidzkiej naby-
wa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu zwolnienia ze służby, jeżeli w tym dniu brakuje
mu do wymaganego stażu nie więcej niż 12 miesięcy.
14.4. Przywrócenie do służby
Podstawą przywrócenia do służby jest uchylenie decyzji o zwolnieniu lub stwierdzenie jej nieważ-
ności. W takich przypadkach funkcjonariusza mianuje się na stanowisko ostatnio zajmowane lub
równorzędne (art. 45 ustawy o SW). Obowiązkiem funkcjonariusza jest niezwłoczne zgłoszenie się
do służby bądź przedstawienie dokumentu potwierdzającego niezdolność do służby z powodu cho-
roby.
Prawo funkcjonariusza do uposażenia powstaje z dniem podjęcia służby bądź przedstawienia doku-
mentu stwierdzającego niemożność jej podjęcia z powodu choroby.
Świadczenia funkcjonariusza w zakresie uposażenia za okres pozostawania poza służbą są ograni-
czone za okres do 6 miesięcy. Okres pozostawania poza służbą, za który przyznano świadczenie
pieniężne wlicza się do stażu służby w zakresie wszystkich uprawnień
14.5. Obowiązki funkcjonariusza zwolnionego ze służby
Na funkcjonariuszu zwolnionym ze służby ciąży z mocy prawa cały szereg obowiązków.
1) Obowiązek zwrotu części równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie
Funkcjonariusz zwolniony przed upływem okresu, za który wypłacono równoważnik pieniężny
w zamian za umundurowanie, jest obowiązany zwrócić część równoważnika, liczoną w pełnych
miesiącach, za okres niepozostawania w służbie. Obowiązek ten dotyczy:
−
zwolnionego ze służby na podstawie art. 39 ust. 2 pkt 2-5 i ust. 3 pkt 1, 2 i 7 ustawy o SW:
Art. 39. 2. Funkcjonariusza zwalnia się ze służby w przypadkach:
2) nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby przygo-
towawczej,
3) wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,
4) skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, jeżeli wyko-
nanie tej kary nie zostało warunkowo zawieszone, lub za przestępstwo umyślne, ści-
gane z urzędu,
5) utraty obywatelstwa polskiego,
3. Funkcjonariusza można zwolnić ze służby w przypadkach:
1) niewywiązywania się z obowiązków służbowych w okresie odbywania służby stałej, stwier-
dzonego w dwóch kolejnych opiniach, między którymi upłynęło co najmniej 6 miesięcy,
2) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niż określ. w ust. 2 pkt 4,
7) gdy nie wyraził zgody na przeniesienie na niższe stanowisko w przypadkach określonych
w art. 36 ust. 2:
2) nieprzydatności na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej w opinii służbowej,
3) niewywiązywania się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku, stwier-
dzonego w okresie służby stałej w dwóch kolejnych opiniach służbowych, między który-
mi upłynęło co najmniej 6 miesięcy,
−
oraz funkcjonariusza w służbie przygotowawczej zwolniony na podstawie art. 39 ust. 2 pkt
6 ustawy (pisemne zgłoszenie wystąpienia ze służby).
2) Obowiązek zwrotu kosztów za okres szkolenia (art. 65 ustawy o SW)
Funkcjonariusz zwolniony ze służby przed upływem 5 lat od odbycia szkolenia zawodowego
z powodu:
−
wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,
−
obywatelstwa polskiego,
−
pisemnego zgłoszenia wystąpienia ze służby,
−
prawomocnych skazań wyrokiem sądu za przestępstwa (zarówno przesłanka obligatoryjne-
68
go jak i fakultatywnego zwolnienia)
zobowiązany jest do zwrotu zrewaloryzowanej kwoty, stanowiącej równowartość kosztów wy-
żywienia i umundurowania otrzymywanych w czasie nauki.
Koszty wyżywienia oblicza się według ustalonej normy wyżywienia Fs obowiązującej w dniu
zwolnienia a koszty umundurowania obejmują koszty użytkowanego w czasie nauki wyposaże-
nia specjalnego. Kosztów umundurowania nie nalicza się funkcjonariuszom, którzy korzystali
z wyposażenia specjalnego przez okres krótszy niż 15 dni.
Wyliczone i zrewaloryzowane koszty wyżywienia i umundurowania podlegają zwrotowi w cało-
ści. Z uwagi na trudną sytuację życiową, rodzinną lub materialną Dyrektor Generalny SW może
zwolnić w całości lub części od obowiązku zwrotu kosztów na wniosek zwalnianego funkcjona-
riusza, zaopiniowany przez przełożonego.
3) Obowiązek zwrotu umundurowania (art. 69 ustawy o SW)
Funkcjonariusz zwolniony za służby stałej otrzymane składniki umundurowania nabywa na
własność. Natomiast funkcjonariusz mianowany na stałe, który do dnia zwolnienia ze służby nie
otrzymał przysługujących mu składników umundurowania, w dniu zwolnienia otrzymuje
w zamian za umundurowanie równowartość pieniężną odpowiadającą pełnej ich wartości.
Funkcjonariusz zwolniony ze służby przygotowawczej obowiązany jest zwrócić podlegające
zwrotowi składniki umundurowania, jeżeli nie upłynął ich okres używalności.
Jeżeli składniki umundurowania podlegające zwrotowi, utraciły wartość użytkową, obowiązany
jest uiścić ich równowartość pieniężną za czas jaki pozostał do końca okresu używalności. Obo-
wiązek ten dotyczy również składników mundurowych nie podlegających zwrotowi.
W przypadku, gdy funkcjonariusz będący w służbie przygotowawczej nie otrzymał składników
umundurowania, w dniu zwolnienia ze służby otrzymuje równoważnik pieniężny za okres od
powstania należności do dnia zwolnienia.
4) Obowiązek zwrotu wyposażenia specjalnego (art. 69 ustawy o SW)
Funkcjonariusz zwolniony ze służby będący zarówno w służbie przygotowawczej jak i stałej ,
obowiązany jest zwrócić wszystkie składniki wyposażenia specjalnego.
W przypadku utraty składników, których okres używalności nie upłynął, zwraca równowartość
pieniężną za czas jaki pozostał do końca okresu ich używalności
Natomiast w przypadku utraty składników wyposażenia specjalnego, których okres używalności
upłynął, zwraca równowartość pieniężną stanowiącą 10 % ich wartości w dniu zwolnienia.
5) Obowiązek zachowania tajemnicy (art. 61 ustawy o SW)
Funkcjonariusz obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystkie wiadomości, z którymi za-
poznał się bezpośrednio lub pośrednio przy wykonywaniu zadań służbowych, jeżeli uznane zo-
stały za tajne lub poufne, zarówno w czasie trwania służby jak i po zwolnieniu z niej.
6) Obowiązek zwrotu przyznanego lokalu mieszkalnego (art. 94 ustawy o SW)
Zwolniony ze służby funkcjonariusz, który nie posiada uprawnień emerytalno-rentowych obo-
wiązany jest oddać lokal mieszkalny będący w dyspozycji jednostki organizacyjnej, przyznany
w okresie służby.
Do czasu zrealizowania powyższego obowiązku, uiszcza odszkodowanie za zajmowanie lokalu
mieszkalnego bez tytułu prawnego w wysokości 200% czynszu należnego za zajmowany lokal.
7) Obowiązek zwrotu pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego(art. 90 ustawy o SW)
Zwolniony funkcjonariusz, który nie nabył prawa do emerytury lub renty, jest obowiązany
zwrócić część pomocy finansowej w wysokości 1/15 kwoty zrewaloryzowanej przyznanej po-
mocy, za każdy pełny rok służby brakujący do 15 lat wysługi.
8) Obowiązek zwrotu legitymacji służbowej
W dniu zwolnienia ze służby funkcjonariusz obowiązany jest zwrócić legitymację służbową or-
ganowi SW, który legitymację wydał lub funkcjonariuszowi upoważnionemu do wydania oraz
dokonywania wpisów w legitymacjach służbowych.
9) Należy jeszcze wspomnieć, że okresu służby nie wlicza się do okresu zatrudnienia w zakresie
wszelkich uprawnień wynikających z prawa pracy, jeżeli zwolnienie nastąpiło w wyniku skaza-
nia prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarania karą dyscyplinarną wydalenia ze służby (art. 78
ust. 4 ustawy o SW).
69
14.6. Wygaśnięcie stosunku służbowego
W razie śmierci funkcjonariusza stosunek służbowy wygasa (art. 45 ustawy o SW). Fakt ten stwier-
dza przełożony w sprawach osobowych funkcjonariusza.
Uprawnionym członkom rodziny funkcjonariusza przysługują wówczas następujące świadczenia
(art. 112 ustawy o SW):
1) Odprawa pośmiertna w wysokości odprawy, jaka przysługiwałaby funkcjonariuszowi zwol-
nionemu ze służby.
2) Ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop.
3) Zryczałtowany równoważnik pieniężny za niewykorzystany przejazd do dowolnie obranej
miejscowości w kraju na koszt Służby Więziennej.
4) Zwrot kosztów przejazdu do obranego miejsca zamieszkania w kraju oraz zwrot kosztów
przewozu urządzenia gospodarstwa domowego.
5) Zasiłek pogrzebowy (art. 115 ustawy o SW).
Z tytułu śmierci funkcjonariusza uprawnionym członkom rodziny przysługuje zasiłek pogrzebowy,
którego wysokość zasiłku pogrzebowego zależy od przyczyny śmierci funkcjonariusza i jej związku
ze służbą. Jeżeli śmierć funkcjonariusza nastąpiła na skutek wypadku pozostającego w związku ze
służbą – koszty pogrzebu pokrywa się ze środków Służby Więziennej. Rodzina otrzymuje wtedy
50% zasiłku pogrzebowego.
Renta rodzinna z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy.
Uprawnionymi, do powyższych świadczeń, członkami rodziny w przypadku śmierci funkcjonariu-
sza są:
1) małżonek funkcjonariusza, który pozostawał z nim we wspólnym pożyciu, a w dalszej kolej-
ności
2) dzieci oraz rodzice funkcjonariusza, jeżeli spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej.
70
II. PROBLEMATYKA OBOWIĄZKÓW SŁUŻBOWYCH, ETYKI
ZAWODOWEJ I ODPOWIEDZIALNOŚCI FUNKCJONARIUSZA
SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
1. OBOWIĄZKI SŁUŻBOWE FUNKCJONARIUSZA
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej, w szczególności rozdz. 5.
2) Kodeks pracy – Dział czwarty.
3) Akty wykonawcze do ustawy o Służbie Więziennej i kodeksu karnego wykonawczego.
Zakres obowiązków funkcjonariusza SW
Zakres obowiązków funkcjonariusza obejmuje co najmniej cztery grupy obowiązków:
1) Obowiązki z ustawy o Służbie Więziennej.
2) Obowiązki wynikające z treści aktów wykonawczych do ustawy o Służbie Więziennej
i kkw.
3) Obowiązki pracownika z kodeksu pracy, mające odpowiednie zastosowanie do funkcjona-
riusza.
4) Obowiązki zawarte w zakresie czynności (obowiązków) na zajmowanym stanowisku służ-
bowym, w części B akt osobowych.
1.1. Obowiązki funkcjonariusza z ustawy o Służbie Więziennej
Do podstawowych i jednocześnie najbardziej obszernych treściowo obowiązków służbowych funk-
cjonariusza wynikających z przepisów ustawy o Służbie Więziennej należą:
1) Obowiązek przestrzegania przepisów ustawy o o Służbie Więziennej i przepisów wydanych
na jej podstawie – art. 58 ust. 1.
2) Obowiązek przestrzegania prawa – art. 27 ust. 1.
Całokształt obowiązków zawartych w ustawie o SW można podzielić na następujące grupy:
1. Obowiązki dotyczące postępowania wobec osób pozbawionych wolności (art. 12)
W postępowaniu wobec osób pozbawionych wolności funkcjonariusze obowiązani są:
1) kierować się zasadami:
−
praworządności,
−
bezstronności,
−
humanizmu,
2) szanować ich prawa i godność,
3) dokładać starań, aby wykonanie kary przyczyniało się do przygotowania skazanych do życia
w społeczeństwie,
4) pomagać w poszukiwaniu rozwiązania ich problemów,
5) oddziaływać pozytywnie swoim własnym przykładem.
2. Obowiązki wynikające ze złożonego ślubowania (art. 27 ust. 1)
Funkcjonariusz jest obowiązany postępować zgodnie ze złożonym ślubowaniem. Obowiązki zawar-
te w treści roty ślubowania dotyczą uroczystego przyjęcia przez funkcjonariusza fundamentalnych
zobowiązań, a mianowicie:
1) dochować wierności konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej,
2) przestrzegać prawa,
3) kierować się zasadami humanizmu i poszanowania godności ludzkiej,
4) stawiając siebie i swoje siły do dyspozycji służby, przyczyniać się do realizacji zadań SW.
5) przestrzegać dyscypliny służbowej,
6) przestrzegać tajemnicy państwowej i służbowej,
71
7) rzetelnie i sumiennie wykonywać powierzone zadania i polecenia przełożonych,
8) dbać o honor i dobre imię służby,
9) przestrzegać zasad etyki zawodowej.
3. Ustawowe zakazy dotyczące określonego postępowania
1) Funkcjonariuszom zabrania się w szczególności:
−
utrzymywania innych niż wynikające z obowiązków służbowych kontaktów z osobami
pozbawionymi wolności, jeżeli może to stanowić zagrożenie dla właściwego przebiegu
służby lub jej dobrego imienia (art. 13 ust. 1),
−
udzielania osobom nieupoważnionym informacji dotyczących osób pozbawionych wol-
ności, także po ich zwolnieniu (art. 13 ust. 1).
2) Funkcjonariusze i pracownicy nie mogą uczestniczyć w takiej działalności, która
(art. 13.2.):
−
podważa ich autorytet urzędowy lub
−
w której wykorzystuje się informacje o charakterze służbowym do celów pozasłużbo-
wych
3) Funkcjonariusz nie może bez zezwolenia właściwego kierownika jednostki organizacyjnej
podejmować zajęcia zarobkowego poza służbą (art.63).
4) Funkcjonariusz nie może być członkiem partii politycznej. Z chwilą przyjęcia go do służby
ustaje jego dotychczasowe członkostwo w partii politycznej (art. 64).
5) Funkcjonariusz stosujący środki przymusu bezpośredniego, używający broni palnej lub psa
służbowego wobec danej osoby, nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także nie
może narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób.
6) Funkcjonariusze -członkowie związku zawodowego, który (art. 14 ust. 2):
−
nie mają prawa do strajku,
−
swoimi działaniami nie mogą zmierzać do ograniczenia praw osób pozbawionych wol-
ności.
4. Obowiązki dotyczące stopnia wiedzy, kwalifikacji i poziomu moralnego (art. 12)
1) Funkcjonariusze powinni wykazywać się:
−
odpowiednim przygotowaniem ogólnym i zawodowym,
−
doświadczeniem oraz
−
wysokim poziomem moralnym.
2) Funkcjonariusze powinni systematycznie dokształcać się i podnosić kwalifikacje zawodo-
we.
3) Funkcjonariusz jest obowiązany zwrócić zrewaloryzowaną kwotę stanowiącą równowar-
tość kosztów wyżywienia i umundurowania otrzymanych w czasie nauki (art. 65):
−
zwolniony ze służby z przyczyn określonych w art. 39 ust. 2 pkt 3-6 oraz ust. 3 pkt 2,
−
przed upływem 5 lat od odbycia szkolenia przewidzianego dla podoficerów, chorążych
lub oficerów Służby Więziennej.
5. Obowiązki wynikające z zakresu uprawnień Służby Więziennej
1) Obowiązek wykonywania czynności wymienionych w art. 18 ust. 1 pkt 1 – 5 ustawy o SW
(m.in. legitymowanie, zatrzymywanie) w sposób możliwie najmniej naruszający dobra oso-
biste osoby, wobec której zostały podjęte (art. 18 ust. 2).
2) Obowiązek stosowania przez funkcjonariuszy środków przymusu bezpośredniego, użycia
broni palnej lub psa służbowego (art. 21 ust. 1) w określony sposób:
−
powinno być odpowiednie do stopnia zagrożenia,
−
powinno następować po uprzednim ostrzeżeniu o ich użyciu (wyjątek – art. 21 ust. 2),
−
w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, względem której je zasto-
sowano.
72
6. Obowiązki dotyczące wykonywania zadań i poleceń przełożonych
1) Funkcjonariusz jest obowiązany rzetelnie i sumiennie wykonywać powierzone mu zadania
i polecenia przełożonych (art. 27 ust. 1).
2) Funkcjonariusz jest obowiązany odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego,
jeśli wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa (art. 58
ust. 2).
3) Funkcjonariusz powinien zameldować wyższemu przełożonemu, Dyrektorowi Generalne-
mu Służby Więziennej lub Ministrowi Sprawiedliwości o odmowie wykonania rozkazu lub
polecenia, z pominięciem drogi służbowej (art. 58. 3).
7. Obowiązki dotyczące zachowania tajemnicy
1) F-sz jest obowiązany przestrzegać tajemnicy państwowej i służbowej (art. 27 ust. 1).
2) Funkcjonariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystkie sprawy, o których po-
wziął wiadomość bezpośrednio lub pośrednio w związku z wykonywaniem obowiązków
służbowych, jeżeli sprawy te (art. 61 ust. 1):
−
uznano za tajne albo
−
gdy utrzymania ich w tajemnicy wymaga dobro publiczne lub względy służbowe.
Obowiązek zachowania tajemnicy przez funkcjonariusza trwa zarówno w czasie służby, jak
i po zwolnieniu ze służby (art. 61 ust. 2).
8. Inne obowiązki z ustawy o SW
1) Obowiązek noszenia w czasie służby przepisowego umundurowania i wyposażenia (art.62).
2) Obowiązek poinformowania Dyrektora Generalnego SW lub upoważnionego przełożonego
o przynależności do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych albo międzynarodowych
(art. 64. 1).
1.2. Obowiązki wynikające z aktów wykonawczych do ustawy o Służbie
Więziennej i kodeksu karnego wykonawczego
Analiza aktów wykonawczych do ustawy o Służbie Więziennej i kkw pozwala stwierdzić, iż każdy
z nich nakłada na funkcjonariuszy bezpośrednio lub pośrednio obowiązki służbowe. Samo ich wy-
mienienie wykraczałoby poza ramy niniejszej pracy. Ze względu na zakres i charakter obowiązków
należy wskazać jednak kilka aktów wykonawczych mających w tej materii szczególne znaczenie.
Należą do nich:
1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 sierpnia 1997 r. w sprawie szczegółowego trybu
działań funkcjonariuszy Służby Więziennej podczas wykonywania czynności służbowych.
2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1996 r. w sprawie szczegółowych wa-
runków stosowania środków przymusu bezpośredniego oraz użycia broni palnej lub psa
służbowego przez f-szy Służby Więziennej oraz sposobu postępowania w tym zakresie.
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów
prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych.
4) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003 r. w sprawie sposo-
bów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej.
5) Regulaminu Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 19 grudnia 2002 r. sprawie
sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy Służby Więziennej.
Spośród ww. aktów przedstawiony zostanie jedynie zakres obowiązków zawarty w Regulaminie
Dyrektora Generalnego w sprawie sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy, ponieważ
ukierunkowany jest na ogół funkcjonariuszy. Regulamin określa też obowiązki przełożonego
i podwładnego.
Obowiązki wynikające z Regulaminu Dyrektora Generalnego z dnia 19 grudnia 2002 r.
Katalog obowiązków funkcjonariusza z Regulaminu przedstawia się następująco:
73
1. Obowiązek przestrzegania drogi służbowej
Drogę służbową można pominąć:
1) w sprawach nie cierpiących zwłoki, gdy na miejscu pełnienia służby, bądź na miejscu wyko-
nywania czynności służbowych f-sza nie ma bezpośredniego przełożonego;
2) przy składaniu skarg – na zasadach określonych w Kpa ;
3) przy zwracaniu się do funkcjonariuszy lub pracowników przeprowadzających w jednostkach
organizacyjnych Służby Więziennej kontrolę lub inspekcję.
2. Obowiązek niezwłocznego poinformowania w pisemnym raporcie drogą służbową przełożo-
nego właściwego w sprawach osobowych, o następujących sprawach:
1) zmianie imienia lub nazwiska;
2) zmianie stanu cywilnego;
3) zmianie miejsca zamieszkania oraz zmiany numeru telefonu domowego;
4) wszczęciu i zakończeniu postępowania karnego lub postępowania karnego skarbowego
przeciwko niemu;
5) ukarania przez sąd za przekroczenie;
6) utracie uprawnienia lub prawa wykonywania zawodu lub czynności, które pozostają w bez-
pośrednim związku z zajmowanym stanowisku służbowym;
7) każdym przypadku osadzenia w jednostce, w której pełni służbę:
−
osoby mu bliskiej z tytułu pokrewieństwa, powinowactwa lub przysposobienia, a także
−
osoby, z którą wiążą go bliskie stosunki osobiste;
8) innych przypadkach, jeżeli przepisy odrębne tak stanowią.
3. Obowiązek zawiadomienia bezpośredniego przełożonego przed rozpoczęciem urlopu o:
1) przewidywanym miejscu pobytu albo
2) o możliwości nawiązania z nim kontaktu podczas urlopu.
4. Funkcjonariusz zawieszony w czynnościach służbowych jest obowiązany stawić w jednostce
organizacyjnej Służby Więziennej, w której pełni służbę, na wezwanie przełożonego właściwego
w sprawach osobowych.
5. Funkcjonariusz skierowany do komisji lekarskiej, w celu określenia stanu zdrowia oraz ustalenia
zdolności fizycznej i psychicznej do służby jest obowiązany bez zbędnej zwłoki poddać się ba-
daniom lekarskim zleconym przez komisję lekarską.
6. Obowiązek usprawiedliwienia nieobecności lub spóźnień w służbie:
1) Funkcjonariusz ma obowiązek uprzedzić bezpośredniego przełożonego o:
−
niemożności stawienia się do służby lub spóźnieniu;
−
przyczynach nieobecności w służbie lub spóźnienia oraz określić przewidywany czas
trwania nieobecności.
2) Funkcjonariusz ma obowiązek powiadomić bezpośredniego przełożonego o nieobecności:
−
tego samego dnia, w miarę możliwości przed służbą lub
−
najpóźniej trzeciego dnia od daty powstania przyczyny nieobecności.
3) Funkcjonariusz ma obowiązek usprawiedliwić nieobecność w służbie najpóźniej w dniu
powrotu do służby lub drogą pocztową (za datę zawiadomienia uważa się wtedy datę stem-
pla pocztowego).
7. Obowiązek wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy z powodu choroby lub koniecz-
ności sprawowania osobistej opieki nad chorym członkiem rodziny, zgodnie z jego celem i prze-
znaczeniem.
8. Obowiązki uczestnika narad, szkoleń i odpraw służbowych - § 26.
Funkcjonariusze uczestniczący w naradach, szkoleniach i odprawach służbowych obowiązani są
w szczególności do:
1) terminowego stawienia się w wyznaczonym miejscu, zgodnie z ustaleniami przełożonego
74
zarządzającego naradę, odprawę lub szkolenie;
2) zachowania się zgodnie z ustalonym porządkiem narady, szkolenia lub odprawy;
3) odpowiedniego do nich przygotowania się i aktywnego uczestniczenia;
4) przedstawiania się w przypadku zabrania głosu po raz pierwszy;
5) udzielania zwięzłych i konkretnych odpowiedzi w przypadku zadania pytań przez osobę
prowadzącą naradę lub zajęcia bądź przełożonych.
9. Obowiązki funkcjonariusza skierowanego na szkolenie lub doskonalenie zawodowe do
ośrodków szkolenia lub ośrodków doskonalenia:
1) przestrzegania treści niniejszego regulaminu oraz
2) przestrzegania regulaminów pobytu słuchaczy w tych ośrodkach.
10. Obowiązek oddawania honorów - § 28.
Oddawanie honorów jest zewnętrzną oznaką dyscypliny i spoistości Służby Więziennej oraz
wyrazem szacunku dla przełożonych, koleżeństwa i dobrego wychowania:
1) funkcjonariusze występujący w umundurowaniu obowiązani są do oddawania honoru
w miejscu pełnienia służby podczas uroczystości a także do wzajemnego oddawania hono-
rów i odpowiadania na oddane honory;
2) funkcjonariusze występujący w ubiorze cywilnym oddają honory i pozdrawiają przełożo-
nych lub starszych w sposób przyjęty w środowisku cywilnym;
3) podwładni i młodzi stopniem oddają honory pierwsi, a funkcjonariusze równi stopniem –
jednocześnie.
1.3. Obowiązki przełożonego i podwładnego
Regulaminu z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu pełnienia służby określa odrębnie obo-
wiązki przełożonego i podwładnego
Obowiązki przełożonego - § 15 Regulaminu
Przełożony obowiązany jest w ramach posiadanych kompetencji, w szczególności do:
1) tworzenia warunków do sprawnej i efektywnej realizacji zadań służbowych przez podwład-
nych;
2) organizowania służby lub pracy podwładnych w sposób planowy i racjonalnie obciążający
funkcjonariuszy;
3) koordynowania działań w odniesieniu do spraw charakteryzuj. się niemożnością przewidy-
wania;
4) sprawowania nadzoru i kontroli sposobu wykonywania działań i uzyskanych rezultatów oraz
terminowości rozpoczęcia i zakończenia działań;
5) korygowania działań w razie stwierdzenia wadliwego sposobu wykonywania określonego
zadania;
6) podejmowania działań motywujących podwładnych do do efektywnej służby lub pracy;
7) zapewnienia odpowiednich warunków bezpieczeństwa i higieny pracy podwładnym;
8) kształtowania właściwej atmosfery służby i pracy opartej na wzajemnym szacunku sprzyja-
jącej rzetelnemu wykonywaniu zadań;
9) prowadzeniu działań zmierzających do właściwej adaptacji zawodowej funkcjonariuszy
i pracowników;
10) zapobiegania powstawaniu sytuacji sprzyjających naruszaniu dyscypliny służbowej oraz
bezwzględnego zwalczania wszelkich przejawów jej naruszania;
11) przyjmowania funkcjonariuszy w sprawach osobistych.
Inne obowiązki przełożonego
1) Obowiązek niezwłocznego rozpatrywania spraw służbowych lub osobistych wynikających
ze stosunku służbowego.
Przełożony powinien niezwłocznie rozpatrywać sprawy wnoszone przez funkcjonariuszy.
75
Jeżeli sprawa ze względu na swój charakter może być rozpatrywana powyżej 30 dni, należy
powiadomić zainteresowanego o przyczynie zwłoki oraz o przewidywanym terminie zała-
twienia sprawy.
2) Obowiązek dawania przykładu przestrzegania obowiązujących przepisów i poleceń.
Przełożony daje przykład przestrzegania obowiązujących przepisów i poleceń, w szczegól-
ności zdyscyplinowania, rzetelności, wytrwałości, sumienności i kulturalnego postępowania.
3) Do podwładnych przełożony powinien zwracać się z powagą, rozważnie i taktownie, zacho-
wując w każdej sprawie spokój i opanowanie.
4) Przełożony nie powinien wypowiadać krytycznych uwag (opinii) o podwładnym w obecno-
ści f-sza niższego od niego stanowiskiem lub stopniem oraz osób postronnych.
5) Obowiązki przy wydawaniu poleceń
Przy wydawaniu i wykonywaniu poleceń obowiązują następujące zasady:
−
polecenie powinno być zwięzłe i zrozumiałe, a wydający polecenie obowiązany jest
uwzględnić poziom przygotowania podwładnego oraz warunki i okoliczności wykonania
polecenia;
−
polecenie służbowe musi być wykonane dokładnie i w wyznaczonym czasie;
−
o wykonaniu polecenia f-sz melduje temu przełożonemu, który je wydał, chyba że ten
zarządził inaczej.
6) Obowiązek kontroli zwolnień lekarskich
Przełożony powinien przeprowadzać kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień
lekarskich, w szczególności u f-sza:
−
co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że może niewłaściwie wykorzystywać
zwolnienie lekarskie od pracy;
−
który przebywa na zwolnieniu lekarskim w trakcie przeprowadzonego przeciwko niemu
postępowania dyscyplinarnego lub trwania kary dyscyplinarnej.
Obowiązki podwładnego - § 17 Regulaminu
1) Obowiązki przy wykonywaniu czynności. Wykonywanie czynności przez podwładnego po-
lega w szczególności na:
−
terminowej dokładnej i starannej realizacji zadań stałych, określonych w indywidualnym
zakresie obowiązków (czynności) oraz poleceń przełożonego;
−
niezwłocznym powiadamianiu przełożonego o każdej okoliczności utrudniającej lub
uniemożliwiającej realizację zadania stałego albo wydanego polecenia służbowego;
−
przekazywaniu przełożonemu spostrzeżeń, sugestii lub wniosków, mających na celu
usprawnienie sposobu realizacji zadań służbowych;
−
zawiadamianiu przełożonego o zaistniałej w trakcie wykonywania polecenia zmianie
stanu faktycznego, uzasadniającej modyfikację treści polecenia, a gdy nie jest to możli-
we – wykonaniu polecenia z uwzględnieniem zmienionych warunków działania.
2) Obowiązki przy wykonywaniu poleceń - § 19
−
o wykonaniu polecenia funkcjonariusz melduje temu przełożonemu, który je wydał, chy-
ba że ten zarządził inaczej;
−
realizując polecenie wyższego przełożonego, funkcjonariusz powiadamia o jego wyko-
naniu wydającego polecenie oraz bezpośredniego przełożonego.
−
podwładny może prosić o wydanie polecenia na piśmie, zwłaszcza gdy dotyczy ono za-
dania wykonywanego w sposób odmienny od ogólnie przyjętych zasad, a jednocześnie
ma obowiązek polecenie wykonać.
−
jeżeli w trakcie wykonywania polecenia funkcjonariusz otrzyma, od innego przełożone-
go, drugie polecenie, które wykonanie kolidowałoby z poleceniem pierwszym – melduje
o tym wydającemu drugie polecenie. W razie potwierdzenia drugiego polecenia – wyko-
nuje je.
76
1.4. Obowiązki pracownika z kodeksu pracy
W art. 100 kodeksu pracy wyliczone zostały najważniejsze obowiązki pracownika. Obowiązki wy-
mienione w art. 100 k.p. dotyczą wszystkich pracowników, niezależnie od sposobu nawiązania sto-
sunku pracy, rodzaju wykonywanej pracy oraz zajmowanych stanowisk. Stąd wynika zasada odpo-
wiedniego ich stosowania do funkcjonariuszy Służby Więziennej. Szczególne znaczenie mają te
obowiązki pracownika, których stosowanie do funkcjonariusza nie budzi żadnych wątpliwości,
a jednocześnie nie zostały wymienione w ustawie o Służbie Więziennej. Należą do nich:
1) Obowiązek przestrzegania czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
2) Obowiązek przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) Obowiązek przestrzegania przepisów przeciwpożarowych,
4) Obowiązek dbania o dobro zakładu pracy i ochrony jego mienie,
5) Obowiązek przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
1.5. Konsekwencje niewywiązywania się z obowiązków służbowych
1) Odpowiedzialność karna f-sza (Art. 231. § 1. KK „Funkcjonariusz publiczny, który, ...nie
dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3.”).
2) Odpowiedzialność dyscyplinarna f-sza (Art. 125 ustawy o SW „Funkcjonariusz podlega
odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie dyscypliny służbowej - Naruszeniem dys-
cypliny służbowej jest w szczególności niedopełnienie obowiązków funkcjonariusza”.
3) Odpowiedzialność majątkowa f-sza (Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności
majątkowej funkcjonariuszy ... – „F-sze Służby Więziennej podlegają odpowiedzialności
majątkowej za szkody wyrządzone przez nich, wskutek niewykonania lub nienależytego
wykonania obowiązków służbowych, w mieniu Skarbu Państwa ...”).
4) Sporządzenie opinii służbowej zawierającej negatywną ocenę wykonywania obowiąz-
ków służbowych, która skutkuje m.in. możliwością zwolnienia ze służby bądź przeniesienia
na niższe stanowisko służbowe z powodu niewywiązywania się z obowiązków służbowych
stwierdzonego w opinii służbowej.
2. ETYKA ZAWODOWA FUNKCJONARIUSZY SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 12, 13, 27, 58, 60, 125.
2) Regulamin Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 30 czerwca 2005 r w sprawie
zasad postępowania i zachowania się funkcjonariuszy Służby Więziennej.
3) Regulamin Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 19 grudnia 2002 r sprawie
sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy Służby Więziennej.
4) § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów
prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych
(Dz.U.03.151.1469 z dnia 29 sierpnia 2003 r.).
2.1. Rola etyki zawodowej w Służbie Więziennej
Współczesne „kodeksy” etyki zawodowej odgrywają dwie podstawowe role:
−
po pierwsze - wspomagają prawne unormowania określające wykonywanie zawodu,
−
po drugie - mają regulować te sfery działalności zawodowej, w których prawo się nie wypo-
wiada, a które są istotne w wykonywaniu codziennych obowiązków zawodowych.
Zawód funkcjonariusza Służby Więziennej należy do tej grupy zawodów, które w imieniu państwa
stosują środki przymusu państwowego, a tym samym podlegają rygorystycznej ocenie społecznej.
77
Społecznomoralny wizerunek takiego zawodu, kształtowany nieprawdziwymi obiegowymi opinia-
mi, sprowadza czasami Służbę Więzienną do zespołu czynności nacechowanych represyjnością
i brutalnością, w których nie ma miejsca na problematykę moralną. Potrzebna i właściwa jest jed-
nak taka perspektywa postrzegania powyższego problemu, która akcentuje moralne aspekty zawodu
funkcjonariusza Służby Więziennej.
Jednym z głównych dylematów etyki Służby Więziennej jest konieczność stosowania siły przez
funkcjonariuszy. W etyce klasycznej uderzenie kogoś pałką zawsze będzie oceniane negatywnie.
Tymczasem funkcjonariusz czasem musi to zrobić w imieniu państwa i na podstawie prawa. Takie
czynności funkcjonariuszy, jak użycie siły, są z reguły akceptowane przez społeczeństwo, jeśli mu
służą. Także funkcjonariusze akceptują zasady etyki zawodowej, ale w zamian oczekują, aby spo-
łeczeństwo (a przede wszystkim prokuratorzy i sędziowie) wspierało ich w różnych trudnych sytu-
acjach. Oczekują, że w przypadku, kiedy są napadani, obrzucani obelgami czy obrażani w inny spo-
sób, sprawcy tych czynów będą odpowiednio ukarani. Mają też wymagania wobec swoich przeło-
żonych (od ministra sprawiedliwości poczynając), którzy:
1) po pierwsze - identycznie jak szeregowi funkcjonariusze powinni stosować te same zasady
etyki zawodowej,
2) po drugie - stawać w obronie funkcjonariuszy, jeśli ci nie złamali prawa, a są niesłusznie
oskarżani.
2.2. Pojęcie etyki zawodowej
Mając na względzie współczesne wyznaczniki wykonywania zawodu funkcjonariusza w Polsce,
a w tym choćby rolę praw człowieka i sposób stanowienia prawa, należy uznać, iż współczesna
Służba Więzienna jest służbą wartościom naczelnym systemu prawnego stanowionego demokra-
tycznie. Etykę służby ustanawia zatem nie tylko indywidualne sumienie funkcjonariusza, lecz także
obowiązujące w danym czasie i miejscu prawo, co jednak nie oznacza, że etyka Służby Więziennej
ogranicza się do formalnego legalizmu prawnego. Każdy system prawny zawiera określoną aksjolo-
gię. Stąd też etykę służby więziennej należy określić jako służbę wartościom wyrażonym w prawie
i przez prawo.
Terminy „etyka” i „moralność”, często są zamiennie używane, mimo że mają odmienną etymolo-
gię. Wyraz „etyka” pochodzi od greckiego ethikos, to z kolei wywodzi się od słowa ethos oznacza-
jącego charakter, ale także zwyczaj, obyczaj. Postępowanie etyczne powinno być zatem rozumiane
jako postępowanie odpowiadające akceptowanym w społeczeństwie wzorom. Słowo „moralność”
pochodzi natomiast od greckiego moralis i oznacza to, co słuszne. Obecnie termin „etyka” używa-
ny jest w wielu znaczeniach. Potoczne rozumienie etyki. jako synonimu terminu „moralność” jest
błędne, ponieważ moralność to forma świadomości zbiorowej, obejmującej całokształt wyobrażeń
ludzkich o tym, co jest dobre a co jest złe w zakresie postaw i zachowań ludzkich oraz zjawisk spo-
łecznych. Inaczej mówiąc - jest to ogół ocen, norm, wzorców i zasad postępowania w określonych
zbiorowiskach ludzkich i określonych epokach historycznych.
Termin „etyka” używany jest w wielu znaczeniach:
1) Po pierwsze, przez pojęcie „etyka” rozumieć możemy naukę o moralności.
2) Po drugie, wyraz „etyka” („etyczny”) bywa używany jako termin wartościujący w wypowie-
dziach typu: „Twoje postępowanie jest nieetyczne.”
3) Po trzecie wreszcie, pod pojęciem „etyka” rozumieć można także uporządkowany zespół za-
sad postępowania akceptowany przez jakąś osobę lub grupę. To znaczenie interesuje nas
najbardziej w kontekście rozważań na temat etyki zawodowej f-szy SW.
„Etyka zawodowa” - wszelkie zasady i normy odpowiadające na pytanie, jak ze względów mo-
ralnych przedstawiciele danego zawodu powinni, a jak nie powinni postępować.
Ustawowe uregulowania etyki zawodowej Służby Więziennej
Zasady etyki zawodowej wynikają z norm etycznych przystosowanych do zawodu funkcjonariusza
Służby Więziennej. Do przestrzegania zasad etyki zawodowej funkcjonariusz zobowiązuje się
78
w ślubowaniu składanym przed podjęciem służby (art. 27 i 58 ust. 1 ustawy o SW). W rocie ślubo-
wania znajduje się najważniejsze dla zawodu funkcjonariusza Służby Więziennej zobowiązanie
etyczne, a mianowicie do kierowania się zasadami humanizmu i poszanowania godności ludz-
kiej.
W treści ustawy o Służbie Więziennej – znaleźć można szereg przepisów odnoszących się do zasad
etyki zawodowej, w szczególności odnoszących się do postępowania wobec osadzonych.
W art. 12 i 13 ustawy nałożono na funkcjonariusza zobowiązanie do określonego postępowania wo-
bec osób pozbawionych wolności, a mianowicie do:
1) kierowania się zasadami:
−
praworządności,
−
bezstronności oraz
−
humanizmu,
2) szanowania ich praw i godności,
3) pomagania w poszukiwaniu rozwiązania ich problemów,
4) pozytywnego oddziaływania swoim własnym przykładem,
5) zakazu utrzymywania innych niż wynikające z obowiązków służbowych kontaktów z osoba-
mi pozbawionymi wolności, jeżeli może to stanowić zagrożenie dla:
−
właściwego przebiegu służby lub
−
jej dobrego imienia,
6) zakazu udzielania osobom nieupoważnionym informacji dotyczących osób pozbawionych
wolności, także po ich zwolnieniu.
Z treści ustawy o SW wynika też etyczny wymóg polegający na tym, że funkcjonariuszem może
być tylko osoba o nieposzlakowanej opinii i nie karana (art. 24 ust. 1 ustawy). Ponadto funkcjona-
riusz powinien wykazywać się wysokim poziomem moralnym (art. 12 ustawy) oraz nie może
uczestniczyć w takiej działalności, która podważa jego autorytet urzędowy (art. 13 ustawy).
W razie nieprzestrzegania etyki zawodowej, a zwłaszcza honoru, godności i dobrego imienia służby
funkcjonariusz podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej (art.125. 2. ustawy).
Podział zasad etyki zawodowej funkcjonariuszy Służby Więziennej
Zbiór zasad etyki funkcjonariuszy określa regulamin Dyrektora Generalnego Służby Więziennej
z dnia 30 czerwca 2005 r w sprawie zasad postępowania i zachowania się funkcjonariuszy Służby
Więziennej, który wszedł w życie z dniem 1 sierpnia 2005 r. Zasady etyki zawodowej zawarte w re-
gulaminie można podzielić na cztery grupy zasad, tzn.:
1) zasady ogólne,
2) zasady określające postępowanie funkcjonariusza wobec osadzonych,
3) zasady regulujące wzajemne relacje funkcjonariuszy,
4) zasady określające postępowanie i zachowanie się przełożonego.
W tworzeniu kodeksów etycznych służb mundurowych występują tendencje do stanowienia krót-
kich ogólnych dyrektyw, które siłą rzeczy nie mogą regulować całości postępowania i zachowania
się funkcjonariuszy. Uregulowania tego typu rodzą pytanie o sposób postępowania i zachowania się
w sprawach nieuregulowanych. Regulamin z dnia 30 czerwca 2005 r. stanowi, iż w sprawach nie-
uregulowanych przepisami prawa lub nieujętych w regulaminie, funkcjonariusz powinien kierować
się ogólnie przyjętymi zasadami współżycia społecznego i postępować tak, aby jego działania:
1)mogły być wzorem praworządności i
2)prowadziły do pogłębienia zaufania obywateli do Służby Więziennej.
2.3. Zasady ogólne etyki zawodowej Służby Więziennej
Regulamin z dnia 30 czerwca 2005 r. jednoznacznie podkreśla, że przestrzeganie zasad etyki zawo-
dowej jest obowiązkiem funkcjonariusza. Wskazuje również na to, że zasady etyki zawodowej wy-
nikają z ogólnych wartości norm moralnych, przy uwzględnieniu specyfiki zawodu funkcjonariu-
sza. W katalogu zasad ogólnych umieszczono zasady odnoszące się przede wszystkim do wykony-
wania zadań, czynności i obowiązków
służbowych.
79
1) Funkcjonariusz wypełnia swoje obowiązki z poszanowaniem praw i godności człowieka:
a) uznając jego podmiotowość oraz
b) przestrzegając zasady równego traktowania.
2) Funkcjonariusz winien kierować się zasadami :
a) uczciwości,
b) honoru,
c) szacunku dla innych osób.
3) Funkcjonariusz w wykonywaniu zadań i obowiązków służbowych jest:
a) bezstronny oraz
b) apolityczny.
4) Funkcjonariusz, zarówno w służbie, jak i poza służbą, powinien:
a) zachowywać się w sposób:
−
praworządny,
−
odpowiadający godności funkcjonariusza publicznego,
b) unikać zachowań i sytuacji, które mogą godzić:
−
w dobre imię Służby Więziennej lub
−
godność innych osób,
c) dbać o społeczny wizerunek Służby Więziennej,
d) podejmować działania służące budowaniu zaufania do Służby Więziennej.
5) Funkcjonariusz powinien wystrzegać się korupcji w każdej postaci oraz powinien zwalczać
wszelkie jej przejawy, a w szczególności:
a) nie może wykorzystywać swojego stanowiska w celu uzyskania korzyści:
−
dla siebie i
−
osób bliskich,
b) nie może przyjmować korzyści, które mogłyby mieć wpływ na sposób wykonywania
obowiązków służbowych, a także
c) nie może wykorzystywać informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem obowiąz-
ków służbowych ani uzyskiwać informacji do tych celów.
6) Funkcjonariusz powinien wykonywać czynności służbowe:
a) profesjonalnie,
b) według najlepszej woli i wiedzy.
7) Funkcjonariusz powinien dążyć do osiągnięcia najlepszych rezultatów swej służby:
a) z należytą starannością i rzetelnością
b) wykazując się:
−
odpowiedzialnością,
−
odwagą,
−
ofiarnością oraz
−
uczciwością.
8) Funkcjonariusz powinien być:
a) lojalny zarówno wobec:
−
Służby Więziennej,
−
jak i współpracowników
−
oraz przełożonych,
b) gotów do wykonywania służbowych poleceń, dbając przy tym o to, aby nie zostało:
−
naruszone prawo lub
−
popełniona pomyłka.
2.4. Zasady określające postępowanie funkcjonariusza wobec osadzonych
1) Funkcjonariusz będący przełożonym osadzonego powinien stanowić dla niego wzorzec
etycznego postępowania i zachowania.
2) Funkcjonariusz w kontaktach z osadzonym kieruje się humanitarnym stosunkiem do jego
osoby, zachowując dystans i rozwagę.
80
3) Funkcjonariusz powinien stawiać osadzonemu wymagania stosowne do możliwości.
4) Funkcjonariusz powinien obiektywnie oceniać postępowanie osadzonego.
5) Funkcjonariusza może wykorzystywać wyłącznie do celów służbowych wszelkie informacje
o osadzonych oraz jego rodzinie uzyskane podczas wykonywania zadań służbowych
Postępowanie funkcjonariusza wobec osadzonych określają także przepisy rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów prowadzenia oddziaływań peniten-
cjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Funkcjonariusze prowadzący oddziaływania
penitencjarne powinni m.in. przestrzegać zasad etycznych polegających na:
1) wdrażaniu skazanych do kształtowania poczucia:
−
odpowiedzialności,
−
samokontroli i
−
samodyscypliny;
2) inspirowaniu kontaktów skazanych z osobami najbliższymi;
3) stwarzaniu warunków sprzyjających utrzymywaniu pozytywnych stosunków międzyludz-
kich;
4) stwarzaniu warunków sprzyjających zwracaniu się skazanych do przedstawicieli administra-
cji zakładu z osobistymi prośbami, skargami, wnioskami i problemami;
5) wskazywaniu społecznie akceptowanych sposobów rozwiązywania sytuacji konfliktowych;
6) udzielaniu pomocy skazanym w sytuacjach konfliktowych;
7) łagodzeniu antagonizmów i zapobieganiu występowania wzajemnych szykan w środowisku
skazanych.
2.5. Zasady regulujące wzajemne relacje funkcjonariuszy
1) Funkcjonariusza w kontaktach z innymi funkcjonariuszami i pracownikami powinna cecho-
wać:
−
kultura osobista,
−
wzajemna lojalność,
−
wzajemny szacunek oraz
−
życzliwość,
−
takt,
−
uprzejmość.
2) Funkcjonariusza kontaktach służbowych z innymi osobami powinna cechować:
−
rozwaga w wygłaszanych opiniach, sądach i poglądach oraz
−
tolerancja.
3) Funkcjonariusze winni:
−
wzajemnie służyć sobie radą i pomocą, a także
−
dzielić się swoimi doświadczeniami zawodowymi oraz
−
wzajemnie wspierać w rozwiązywaniu problemów zawodowych.
4) Funkcjonariusz, któremu powierzono obowiązki opiekuna innego funkcjonariusza winien
dołożyć wszelkich starań dla należytego przygotowania tego funkcjonariusza do wykonywa-
nia obowiązków służbowych.
5) Funkcjonariusz powinien przedstawić innemu funkcjonariuszowi wszelkie uwagi o dostrze-
żonych zaniedbaniach lub błędach w jego postępowaniu.
6) Funkcjonariusz jest zobowiązany do poinformowania bezpośredniego przełożonego innego
funkcjonariusza, w przypadku jego rażącego zaniedbania obowiązków lub zasad etyki za-
wodowej.
7) Funkcjonariusz nie powinien :
−
akceptować,
−
inicjować,
−
tolerować ani
−
lekceważyć
zachowań funkcjonariuszy naruszających prawo lub zasady etyki zawodowej.
81
Zgodnie z § 28 i 29 regulaminu z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu pełnienia służby przez
funkcjonariuszy Służby Więziennej, funkcjonariusze są zobowiązani do wzajemnego oddawania
honorów i odpowiadania na na oddane honory. Oddawanie honorów jest wyrazem:
−
szacunku dla przełożonych,
−
koleżeństwa i
−
dobrego wychowania.
2.6. Zasady określające postępowanie i zachowanie się przełożonego
1) Przełożony powinien dawać podwładnym przykład nienagannego zachowania, w szczegól-
ności nie powinien nadużywać stanowiska, funkcji lub stopnia SW w celu wykorzystania
lub poniżenia:
−
podległego funkcjonariusza albo
−
pracownika.
2) Przełożony powinien dbać o:
−
dobrą atmosferę w pracy i
−
dobre stosunki międzyludzkie, w tym
−
przeciwdziałanie praktykom mobbingowym.
3) Przełożony, oceniając podległych funkcjonariuszy jest zobowiązany kierować się:
−
sprawiedliwością i
−
obiektywizmem.
4) Przełożony powinien:
−
wysłuchać podwładnego w sprawach zawodowych i osobistych oraz
−
w miarę możliwości, z zachowaniem dyskrecji, udzielić podwładnemu :wsparcia bądź
pomocy.
Zasady wynikające z Regulaminu z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu pełnienia
służby przez funkcjonariuszy Służby Więziennej
Uzupełnieniem powyższego zbioru zasad określających postępowanie i zachowanie się przełożone-
go są zasady wynikające z § 13 i 15 Regulaminu Dyrektora Generalnego SW z dnia 19 grudnia
2002 r. w sprawie sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy Służby Więziennej, a mianowi-
cie:
1) Przełożony daje przykład przestrzegania obowiązujących przepisów i poleceń, a w szczegól-
ności: zdyscyplinowania,
−
rzetelności,
−
wytrwałości,
−
sumienności i
−
kulturalnego postępowania.
2) Przełożony powinien zwracać się do podwładnych:
−
z powagą,
−
rozważnie i taktownie,
−
zachowując w każdej sytuacji spokój i opanowanie.
3) Przełożony nie powinien wypowiadać krytycznych uwag (opinii) o podwładnym w obecno-
ści funkcjonariusza niższego od niego stanowiskiem lub stopniem oraz osób postronnych.
4) Przełożony obowiązany jest do kształtowania właściwej atmosfery służby i pracy opartej na
wzajemnym szacunku sprzyjającej rzetelnemu wykonywaniu zadań.
Podsumowanie
Zbiór zasad etyki funkcjonariusza powinien być traktowany jako swego rodzaju podstawa współ-
czesnej etyki służby więziennej Należy mieć świadomość, że sam fakt powstania zbioru normatyw-
nego nie uczyni ad hoc środowiska funkcjonariuszy bardziej etycznym. W postępowaniu ludzi cho-
dzi bowiem nie tylko o to, by wiedzieć, jak postępować i chcieć tak postępować, ale — by rzeczy-
wiście stosować aprobowaną wartości i przyjęte dyrektywy etyczne. Powyższe zasady powinny sta-
82
nowić, obok prawa i pragmatyki służbowej, element wspierający funkcjonariusza w codziennym
wykonywaniu przez niego obowiązków. W sytuacjach konkretnych bowiem wybór postępowania i
odpowiedzialność za ów wybór będą spoczywały na funkcjonariuszu.
3. RÓWNE TRAKTOWANIE W ZATRUDNIENIU
Podstawa prawna
1) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - art. 32, 33, 60, 65 ust. 1.
2) Kodeks pracy - rozdz. II, IIa oraz art. 94
1
i art. 94
3
.
Wymóg zagwarantowania równości praw i równego traktowania zawarty jest bezpośrednio w Kon-
stytucji RP. Ponadto Konstytucja RP (art. 30) stanowi o przyrodzonej, nienaruszalnej i niezbywal-
nej godności człowieka, której poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Zgod-
nie z art. 94
1
„Pracodawca udostępnia pracownikom tekst przepisów dotyczących równego trakto-
wania w zatrudnieniu w formie pisemnej informacji rozpowszechnionej na terenie zakładu pracy
lub zapewnia pracownikom dostęp do tych przepisów w inny sposób przyjęty u danego pracodaw-
cy”.
Kodeks pracy wskazuje podstawowe zasady prawa pracy,a wśród nich:
1) Obowiązek szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika jest podstawowym
obowiązkiem pracodawcy.
2) Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu.
Kodeks pracy stanowi, iż jest niedopuszczalna - jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bez-
pośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na:
1) płeć,
2) wiek,
3) niepełnosprawność,
4) rasę,
5) religię,
6) narodowość,
7) przekonania polityczne,
8) przynależność związkową,
9) pochodzenie etniczne,
10) wyznanie,
11) orientację seksualną,
12) a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub
w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Pracownicy powinni być równo traktowani bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę,
religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wy-
znanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślo-
ny albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, w zakresie:
1) nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,
2) warunków zatrudnienia,
3) awansowania oraz
4) dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo
do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę (od dnia
1 stycznia 2009 r. wynosi 1.276 zł).
83
3.1. Zakaz dyskryminowania (dyskryminowanie bezpośrednie i pośrednie)
Przepisy kodeksu pracy wyróżniają dyskryminowanie bezpośrednie i pośrednie.
Dyskryminowanie bezpośrednie istnieje wtedy, gdy pracownik z jednej lub z kilku wyżej wymie-
nionych przyczyn był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie
niż inni pracownicy.
Dyskryminowanie pośrednie istnieje wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia,
zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują dysproporcje w zakresie warunków za-
trudnienia na niekorzyść wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróż-
nionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn określonych wyżej wymienionych, jeżeli dyspropor-
cje te nie mogą być uzasadnione innymi obiektywnymi powodami.
Przejawem dyskryminowania jest także działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naru-
szania zasady równego traktowania w zatrudnieniu.
3.2. Molestowanie, molestowanie seksualne
Ponadto ustawodawca wprowadził do kodeksu pracy przejawy dyskryminowania w postaci mole-
stowania i molestowania seksualnego.
Molestowaniem jest zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności albo poni-
żenie lub upokorzenie pracownika.
Molestowaniem seksualnym jest dyskryminowanie ze względu na płeć, czyli każde nieakceptowa-
ne zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub
skutkiem jest naruszenie godności lub poniżenie albo upokorzenie pracownika; na zachowanie to
mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy.
Problem naruszenia zasad równego traktowania w zatrudnieniu
Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu, uważa się różnicowanie przez praco-
dawcę sytuacji pracownika z jednej lub kilku przyczyn, którego skutkiem jest w szczególności:
1) odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku pracy,
2) niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia
albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pra-
cą,
3) pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe
chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.
Zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszają działania polegające na:
1) niezatrudnianiu pracownika z jednej lub kilku przyczyn określonych w art. 18
3a
§ 1 KP, je-
żeli jest to uzasadnione ze względu na rodzaj pracy, warunki jej wykonywania lub wymaga-
nia zawodowe stawiane pracownikom,
2) wypowiedzeniu pracownikowi warunków zatrudnienia w zakresie wymiaru czasu pracy, je-
żeli jest to uzasadnione przyczynami niedotyczącymi pracowników,
3) stosowaniu środków, które różnicują sytuację prawną pracownika ze względu na ochronę
rodzicielstwa, wiek lub niepełnosprawność pracownika,
4) ustalaniu warunków zatrudniania i zwalniania pracowników, zasad wynagradzania i awan-
sowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych –
z uwzględnieniem kryterium stażu pracy.
3.3. Mobbing
Mobbing, to termin wywodzący się z angielskiego (mob - szykanować grupowo). Zgodnie z art. 94
3
§ 2 kp mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko
pracownikowi:
1) polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika,
84
2) wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej,
3) powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub
wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Mobbing a dyskryminacja
Pojęcie i zakres mobbingu są często trudne do odróżnienia od dyskryminacji z względu na używa-
nie pojęć o nieostrym zakresie np. poniżania pracownika. Tymczasem ich rozróżnienie ma duże
znaczenie z uwagi na odmienne sankcje. W razie mobbingu pracownik może dochodzić odszkodo-
wania za rozwiązanie stosunku pracy z tego powodu, a także zadośćuczynienia w razie rozstroju
zdrowia (art. 94
3
§ 3-5 kp). Natomiast w przypadku dyskryminacji przysługuje mu tylko odszkodo-
wanie, którego przesłanką nie jest rozwiązanie umowy o pracę. Trudno jest znaleźć przyczyny tak
znacznego zróżnicowania tych sankcji. Osobami dopuszczającymi się mobbingu wobec pracownika
mogą być jego przełożeni lub inni pracownicy. Według niektórych poglądów mogą być nimi także
osoby trzecie, np. klienci. Przełożony również może być podmiotem mobbingu ze strony pracowni-
ków.
Mobbing polega na działaniu uporczywym i długotrwałym. Działanie to może, ale nie musi być
sprzeczne z prawem w rozumieniu innych przepisów. Musi ono jednak być przynajmniej w pew-
nym sensie naganne, niemające usprawiedliwienia w normach moralnych lub zasadach współżycia
społecznego. Obowiązkiem pracodawcy jest przeciwdziałanie mobbingowi. Może on używać środ-
ków organizacyjnych i perswazyjnych, a gdy są one nieskuteczne, może stosować sankcje przewi-
dziane w prawie pracy.
Problem dowodzenia faktu mobbingu
W odniesieniu do ciężaru dowodu należy przyjąć, że na pracowniku spoczywa on w zakresie fak-
tów świadczących o mobbingu. Pracodawca dla uwolnienia się od odpowiedzialności powinien
udowodnić, że fakty te nie istnieją lub że nie stanowią one mobbingu, względnie że wynikają z siły
wyższej lub są spowodowane wyłącznie przez pracownika.
4. POJĘCIE I RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI
„Odpowiedzialność” to termin wieloznaczny, przy czym jego znaczenie w języku potocznym jest
nieco inne niż w języku prawniczym. W języku potocznym pod pojęciem „odpowiedzialności” ro-
zumie się „konieczność, obowiązek moralny lub prawny odpowiadania za swoje czyny i ponoszenia
za nie konsekwencji” (Słownik języka polskiego, pod red. M. Szymczak, tom II, Warszawa 1979,
str. 469). W języku prawniczym „odpowiedzialność prawna” to ujemne następstwa prawne prze-
widziane dla jakiegoś podmiotu, w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń, kwalifikowanych
negatywnie przez system prawny (Z. Radwański, Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 1975,
str. 39).
Z porównania tych pojęć dają się zauważyć dwie istotne różnice:
1) odpowiedzialność prawna dotyczy wyłącznie naruszenia obowiązków prawnych, a nie obo-
wiązków wynikających z norm moralnych,
2) odpowiedzialność prawna oznacza ponoszenie negatywnych konsekwencji nie tylko wła-
snych czynów, ale także, jeżeli wynika to z przepisów prawnych, skutków czynności innych
osób fizycznych i prawnych, a nawet takich zdarzeń prawnych, jak np. zachowania zwierząt.
Wyróżnia się następujące rodzaje odpowiedzialności prawnej:
1) odpowiedzialność karną – jako następstwo prawne popełnienia przestępstwa,
2) odpowiedzialność cywilną - jako następstwo prawne wyrządzenia szkody,
3) odpowiedzialność dyscyplinarna - jako następstwo prawne niewywiązywania się z obo-
wiązków służbowych na zajmowanym stanowisku.
W odniesieniu do wykonujących obowiązki służbowe funkcjonariuszy Służby Więziennej odpowie-
dzialność cywilna przyjmuje postać odpowiedzialności majątkowej za szkody wyrządzone przez
85
tych funkcjonariuszy w mieniu Skarbu Państwa znajdującym się w dyspozycji organów lub jedno-
stek organizacyjnych podległych. Ministrowi Sprawiedliwości. Odpowiedzialność karna, majątko-
wa i dyscyplinarna zostaną omówione w dalszej części tej pracy.
Warto zaznaczyć, iż przepisy prawa wyróżniają jeszcze odpowiedzialność służbową, np. § 29 ust. 4
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie trybu przeprowa-
dzania kontroli jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (Dz.U.03.151.1470) stanowi “... wy-
stąpienie pokontrolne powinno również zawierać wnioski o pociągnięcie osób winnych stwierdzo-
nych nieprawidłowości do określonej prawem odpowiedzialności służbowej, dyscyplinarnej, mate-
rialnej lub karnej.”.
Pojęcie odpowiedzialności służbowej nie zostało sprecyzowane przepisach ale nie można jej utoż-
samiać z odpowiedzialnością dyscyplinarną. Najczęściej rozumiana jest w dwóch znaczeniach.
Po pierwsze jako wszelkie ujemne konsekwencje naruszenia obowiązków służbowych wynikają-
cych ze służbowego podporządkowania funkcjonariusza oraz naruszenia obowiązujących zasad po-
stępowania i zachowania się. W drugim znaczeniu odpowiedzialność służbowa jawi się już konkret-
nie jako ujemne konsekwencje prawne popełnienia „przewinienia służbowego”, czyli takiego
naruszenia dyscypliny służbowej oraz nagannego postępowania i zachowania się funkcjonariusza,
które nie kwalifikuje się do zastosowania kar dyscyplinarnych lub środków dyscyplinujących. Skut-
kami tak rozumianej odpowiedzialności służbowej byłyby w szczególności:
1) nieprzyznanie nagrody uznaniowej,
2) niepodwyższenie dodatku służbowego,
3) nieawansowanie na wyższe stanowisko służbowe,
4) nienadanie wyższego stopnia,
5) nieudzielenie wyróżnienia,
6) niezakwalifikowanie na kurs lub do szkoły.
Istotne dla wyróżnienia odpowiedzialności służbowej jest podkreślenie, że funkcjonariusz miał pra-
wo do powyższych świadczeń i funkcjonariusz w przypadku niepopełnienia przewinienia służbo-
wego z pewnością by je otrzymał.
5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA FUNKCJONARIUSZY SW
5.1. Funkcjonariusz Służby Więziennej jako funkcjonariusz publiczny
Zgodnie z art. 115 §13 pkt 7 kodeksu karnego funkcjonariusz Służby Więziennej jest funkcjonariu-
szem publicznym. W rocie ślubowania oświadcza m.in. „... świadom podejmowanych obowiązków
funkcjonariusza SW ślubuję uroczyście: przestrzegać prawa ...”. Specyfikę takiej służby uznaje się
za przesłankę uzasadniającą dopuszczalność wprowadzania z jednej strony wyższych wymagań wo-
bec funkcjonariuszy, z drugiej zaś bardziej rygorystycznych zasad ich odpowiedzialności.
Sam fakt popełnienia przestępstwa, bez względu na to jaki charakter ma owe przestępstwo, stanowi
sprzeniewierzenie się obowiązkom funkcjonariusza publicznego (wyrok TK z dnia 08.10.2002 r.,
K 36/00 OTK-A 2002/5/63). W stosunku do funkcjonariuszy obowiązują szczególnie rygorystyczne
wymagania w zakresie przestrzegania prawa i byłoby nie do pogodzenia z podstawowymi zasada-
mi, na których opiera się działanie Służby Więziennej, aby fakt skazania funkcjonariusza za prze-
stępstwo nie pociągał za sobą skutków w stosunku służbowym.
Funkcjonariusz – sprawca czynu przestępczego odpowiada na takich samych zasadach jak wszyscy
obywatele Rzeczypospolitej Polskiej i mogą być wobec niego zastosowane wszelkie przewidziane
w prawie karnym kary i środki karne. W prowadzonym przeciwko funkcjonariuszowi postępowaniu
karnym mogą być stosowane przewidziane w kpk środki przymusu z zatrzymaniem i tymczasowym
aresztowaniem włącznie.
Niektóre przepisy mogą mieć mieć jednak szczególne zastosowanie do funkcjonariuszy. Dotyczy to
art. 41. § 1., który przewiduje możliwość orzeczenia, na okres od roku do lat 10, zakazu zajmowa-
nia określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy
86
popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowa-
nie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Istotne są
również przepisy art. 53 § 2 i 115 § 2, które określają wagę i stopień naruszonych przez sprawcę
obowiązków, jako kryterium oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz dyrektywę wymiaru
kary.
5.2. Przestępstwa służbowe
Funkcjonariusz Służby Więziennej może być teoretycznie sprawcą większości przestępstw, o któ-
rych stanowi w kodeks karny. Przede wszystkim jednak może być sprawcą tzw. przestępstw służbo-
wych, czyli tych których sprawcą może być wyłącznie funkcjonariusz publiczny. Należą do nich:
Art. 228. § 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub
osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub
osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podle-
ga karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Karze określonej w § 3 podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji pu-
blicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub
osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.
§ 5. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacz-
nej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Art. 231. § 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełnia-
jąc obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze po-
zbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa nieumyślnie i wyrządza istotną szkodę,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Art. 246. Funkcjonariusz publiczny lub ten, który działając na jego polecenie w celu uzyskania
określonych zeznań, wyjaśnień, informacji lub oświadczenia stosuje przemoc, groźbę bez-
prawną lub w inny sposób znęca się fizycznie lub psychicznie nad inną osobą, podlega ka-
rze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 247. § 3. Funkcjonariusz publiczny, który wbrew obowiązkowi dopuszcza do popełnienia czynu
określonego w § 1 lub 2, podlega karze określonej w tych przepisach.
Art. 266. § 2. Funkcjonariusz publiczny, który ujawnia osobie nieuprawnionej informację stano-
wiącą tajemnicę służbową lub informację, którą uzyskał w związku z wykonywaniem czyn-
ności służbowych, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 271. § 1. Funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu,
która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie albo karze ograniczenia wol-
ności.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
5.3. Skutki pociągnięcia funkcjonariusza do odpowiedzialności karnej
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego (K 36/00 OTK-A 2002/5/63 z dnia 08.10.2002 r.), niezależnie
od konsekwencji karnych, do których zasada domniemania niewinności odnosi się w całej rozcią-
głości, ustawodawca może wprowadzić inne prawne środki, które stosowane będą zanim zapadnie
87
prawomocny wyrok w sprawie karnej. W stosunku do funkcjonariuszy SW obowiązują szczególnie
rygorystyczne wymagania w zakresie przestrzegania prawa i byłoby nie do pogodzenia z podstawo-
wymi zasadami, na których opiera się działanie Służby Więziennej, aby fakt wszczęcia przeciwko
funkcjonariuszowi postępowania karnego nie pociągał za sobą ujemnych skutków w stosunku służ-
bowym.
Wykaz negatywnych konsekwencji poddania funkcjonariusza SW odpowiedzialności karnej (od
wszczęcia do skazania), przewidzianych przepisami pragmatyki służbowej, przedstawia się nastę-
pująco:
1) Zakaz przyjęcia do służby - Art. 24 ust. 1 ustawy o SW stanowi, że „F-szem może być oby-
watel polski ... niekarany...”.
2) Przedłużenie okresu służby przygotowawczej - Zgodnie z art. 29 ust. 6 ustawy o SW
„Okres tej służby ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia prowadzonego
przeciwko funkcjonariuszowi postępowania karnego”.
3) Poddanie odpowiedzialności dyscyplinarnej - Art. 125 ust. 1 ustawy o SW stanowi, że „F-sz
ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za popełnione przestępstwa niezależnie od odpo-
wiedzialności karnej”.
4) Zawieszenie w czynnościach służbowych - W art. 37 ust. 1 ustawy o SW zawarto nakaz za-
wieszenia f-sza w czynnościach służbowych „w razie tymczasowego aresztowania lub
wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o przestępstwo umyślne
ścigane z urzędu”. Zaś w ust. 2 przewidziano możliwość zawieszenia f-sza w czynno-
ściach służbowych „w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie
o przestępstwo nieumyślne, ścigane z urzędu”. Zasadniczo zawieszenie może nastąpić na
czas nie dłuższy niż 3 miesiące, ale w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres zawie-
szenia można przedłużyć do czasu prawomocnego zakończenia postępowania karnego.
5) Wydłużenie okresy przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody - Art. 442
1
§ 2 KC
(wszedł w życie dnia 10.08.2007 r.) stanowi, że „Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub wy-
stępku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu
od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się
o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia”.
6) Utrata prawa lub wstrzymanie wypłaty nagrody rocznej - Według § 5 pkt 1 rozporządzenia
MS z dnia 30.01.2002 r. w sprawie ... nagród rocznych, „Nagroda roczna nie przysługuje
się za rok kalendarzowy, w którym skazano f-sza prawomocnym wyrokiem sądu za prze-
stępstwo”.
7) Niemożność nadania stopnia służbowego – Art. 49. 1 ustawy o SW stanowi, że „Podofice-
rem lub chorążym Służby Więziennej może być osoba, która spełnia warunki określone
w art. 24 ust. 1, zaś art. 50 - „Pierwszy stopień oficerski Służby Więziennej może być nada-
ny osobie, która spełnia warunki określone w art. 24 ust. 1”. Dla przypomnienia, wskazany
art. 24 ust. 1 zawiera wymóg niekaralności, którego niespełnienie w tym przypadku wyklu-
cza możność nadania stopnia SW.
8) Pozbawienie stopnia służbowego - Zgodnie z art. 53 ust. 2 i 3 - pozbawienie stopnia Służby
Więziennej następuje w razie zwolnienia funkcjonariusza ze służby w przypadkach:
−
skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę dodatkową (środek karny) pozbawie-
nia praw publicznych,
−
skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności za przestęp-
stwo popełnione z niskich pobudek.
F-sza można pozbawić stopnia SW w przypadku zwolnienia ze służby w przypadku
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niż określone wyżej.
9) Niemożność nabycia prawa do zaopatrzenia emerytalnego lub jego utrata - Regulacja ta we-
szła w życie z dniem 11.06.2007 r. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 18.02.1994 r. o za-
opatrzeniu emerytalnym f-szy ... Służby Więziennej... prawo do zaopatrzenia emerytalnego
na podstawie ustawy nie przysługuje f-szowi, który został skazany prawomocnym wyro-
kiem sądu za:
−
przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia pu-
88
blicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osią-
gnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za
−
przestępstwo określone w art. 258 Kodeksu karnego lub za
−
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze
służby, wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicz-
nych.
10) Zwolnienie ze służby - Najbardziej rygorystyczna konsekwencja wynika z art. 39 ust. 2 pkt
4 ustawy o SW, który stanowi, że „F-sza zwalnia się ze służby w przypadku skazania pra-
womocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, jeżeli wykonanie tej kary
nie zostało warunkowo zawieszone, lub za przestępstwo umyślne, ścigane z urzędu.”
Z kolei art. 39 ust. 3 pkt 2 daje możliwość zwolnienia f-sza ze służby w przypadku skazania
prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niż określone w art. 39 ust. 2
pkt 4.
Należy dodać, że taka okoliczność, jak wszczęcie postępowania karnego przeciwko f-szowi
(tzn. postawienie mu zarzutu popełnienia przestępstwa, wniesienie przeciwko niemu aktu
oskarżenia, czy też tymczasowe aresztowanie) mogą uzasadniać zwolnienie z przyczyny
wskazanej w art. 39 ust. 3 pkt 5 - „ważny interes służby”. Jest to fakultatywna przesłanka
zwolnienia, która nadaje się do elastycznego stosowania w praktyce, chociaż stwarza duży
zakres władzy przełożonym w sprawach osobowych.
6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWA FUNKCJONARIUSZY SW
Podstawa prawna
1) Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji, Stra-
ży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej,
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Woj-
skowego, Służby Wywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego
(Dz.U.99.53.548 z dnia 19 czerwca 1999 r., z późn. zm.).
2) Przepisy Kodeksu cywilnego - stosuje się w sprawach nie uregulowanych w ustawie o odpo-
wiedzialności majątkowej funkcjonariuszy za szkody wyrządzone przez nich wskutek nie-
wykonania lub nienależytego wykonania obowiązków służbowych.
3) Przepisy działu czternastego Kodeksu pracy - stosuje się do przedawnienia roszczeń o na-
prawienie szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza.
4) Art. 100 § 2. pkt 4 Kodeksu pracy - Pracownik jest obowiązany w szczególności: dbać o do-
bro zakładu pracy, chronić jego mienie...
5) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 czerwca 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu zawierania umów o wspólnej odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji,
Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej i Urzędu Ochrony Pań-
stwa, łącznego powierzania mienia tym funkcjonariuszom oraz szczegółowych warunków
wspólnej odpowiedzialności za szkodę w mieniu tak powierzonym. (Dz.U.00.50.584. z dnia
21 czerwca 2000 r.).
6) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 sierpnia 2000 r. w sprawie zasad i trybu
powierzania mienia f-szom Służby Więziennej. (Dz.U.00.70.826. z dnia 24 sierpnia 2000 r.)
7) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie określenia
przełożonych właściwych do dokonywania potrąceń z uposażenia funkcjonariuszy Służby
Więziennej oraz trybu postępowania w tych sprawach (Dz.U.03.206.2007 z dnia 4 grudnia
2003 r.).
6.1. Pojęcie i podział odpowiedzialności majątkowej
Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. normuje odpowiedzialność majątkową funkcjonariuszy dziesięciu for-
macji: Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Agencji Bez-
89
pieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wy-
wiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego i Służby Więziennej.
Odpowiedzialność majątkowa funkcjonariuszy Służby Więziennej jest to odpowiedzialność za
szkody wyrządzone przez tych funkcjonariuszy w mieniu Skarbu Państwa znajdującym się w dys-
pozycji organów lub jednostek organizacyjnych podległych, podporządkowanych albo nadzorowa-
nych przez Ministra Sprawiedliwości, wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obo-
wiązków służbowych.
Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. wprowadziła wyraźne rozróżnienie pomiędzy odpowiedzialnością
majątkową każdego funkcjonariusza:
1) na zasadach ogólnych – która dotyczy wyrządzenia szkody Skarbowi Państwa wskutek za-
winionego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków służbowych oraz na
2) szczególną odpowiedzialność za mienie powierzone wyrządził Skarbowi Państwa obowiąz-
kiem zwrotu albo do wyliczenia się.
Szczegółowe zasady, warunki i tryb odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Służby Wię-
ziennej regulują akty wykonawcze do tej ustawy wydane przez Ministra Sprawiedliwości.
W sprawach nie uregulowanych w ustawie z dnia 7 maja 1999 r. do odpowiedzialności majątkowej
funkcjonariuszy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Z kolei do przedawnienia roszczeń o na-
prawienie szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza stosuje się przepisy Kodeksu pracy, dotyczą-
ce przedawnienia roszczeń.
6.2. Podstawowe zasady odpowiedzialności majątkowej funkcjonariusza Służby
Więziennej
1) Zasada odpowiedzialności funkcjonariusza za wyrządzenie szkody w mieniu Skarbu Pań-
stwa znajdującym się w dyspozycji zakładów karnych i aresztów śledczych, okręgowych in-
spektoratów Służby Więziennej, ośrodków szkolenia Służby Więziennej, ośrodków dosko-
nalenia kadr Służby Więziennej, Centralnego Zarządu Służby Więziennej oraz innych jed-
nostek organizacyjnych Służby Więziennej.
2) Zasada odpowiedzialności funkcjonariusza za wyrządzenie szkody wskutek:
−
niewykonania lub
−
nienależytego wykonania obowiązków służbowych.
3) Zasada ponoszenia odpowiedzialności przez funkcjonariusza za szkodę wyrządzoną ze swej
winy.
4) Zasada ponoszenia odpowiedzialności:
−
w granicach rzeczywistej straty, jakiej doznała jednostka organizacyjna i
−
tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania funkcjonariusza, chociażby wy-
nikająca z niego szkoda powstała po rozwiązaniu stosunku służbowego.
5) Zasada obowiązkowego wykazania przez jednostki organizacyjne okoliczności uzasadniają-
cych odpowiedzialność funkcjonariusza oraz wysokość wyrządzonej szkody.
6) Zasada naprawienia szkody w pełnej wysokości:
−
za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza umyślnie, a także,
−
za szkodę w mieniu powierzonym.
7) Zasada naprawienia szkody w ograniczonej wysokości, jeżeli funkcjonariusz nieumyślnie
wyrządził szkodę.
8) Zasada wspólnej odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy za mienie powierzone im
łącznie.
9) Zasada wyłączenia odpowiedzialności funkcjonariusza za szkodę:
−
do której powstania lub jej zwiększenia przyczyniła się jednostka organizacyjna albo
inna osoba,
−
wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.
90
10) Zasada odpowiedzialności Skarbu Państwa na zasadach określonych przepisami Kodeksu
cywilnego, w razie wyrządzenia szkody osobie trzeciej przez funkcjonariusza przy wykony-
waniu obowiązków służbowych.
6.3. Pojęcie szkody w mieniu Skarbu Państwa
Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy, jak również kodeks
cywilny, nie zawiera definicji szkody. W nauce określa się się szkodę jako „wszelki uszczerbek
w majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew swojej woli”. Zgodnie z art. 361 kodeksu cy-
wilnego szkoda obejmuje:
1) stratę, czyli realny uszczerbek pomniejszający majątek poszkodowanego oraz
2) utracony zysk, czyli korzyści jakie by osiągnął, gdyby szkody mu nie wyrządzono.
Ustawa z dnia 7 maja 1999 r., w odróżnieniu od kodeksu cywilnego, stanowi że funkcjonariusz po-
nosi odpowiedzialność majątkową tylko w granicach rzeczywistej straty, ta zaś nie obejmuje spo-
dziewanych korzyści, które jednostka organizacyjna mogłaby osiągnąć, gdyby jej szkody nie wy-
rządzono.
Szkoda wywołująca ujemne skutki w majątku poszkodowanego nazywana jest szkodą majątkową.
Szkodę majątkową należy rozumieć jako wyliczony rachunkowo uszczerbek w mieniu, którego
wyrównanie przyjmuje postać odszkodowania.
Obok szkody majątkowej wyróżnia się „szkodę niemajątkową”. Szkoda niemajątkowa nie ma wy-
miaru ekonomicznego, lecz jest sumą ujemnych przeżyć psychicznych i moralnych. Wyrównanie
szkody niemajątkowej następuje poprzez zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego. Głównym celem
zadośćuczynienia jest zatarcie lub co najmniej złagodzenie następstw doznanej krzywdy.
Szkoda niemajątkowa czyli odczucie krzywdy moralnej wskutek naruszenia dóbr osobistych
chronionych przez prawo (np. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, wizerunek, tajemnica
korespondencji itp.)
Przepisy prawa wyraźnie różnicują odszkodowanie i zadośćuczynienie dla wyraźnego podkreślenia,
że zadośćuczynienie ma służyć kompensowaniu krzywdy moralnej, nie powinno zaś służyć napra-
wieniu szkód majątkowych. Przykładem może być treść art. 552 kpk przyznająca oskarżonemu pra-
wo żądania od Skarbu Państwa odszkodowania za szkodę poniesioną wskutek niesłusznego skaza-
nia oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości
lub w części kary, której nie powinien był ponieść.
Ponieważ funkcjonariusz odpowiada za wyrządzenie szkody w mieniu Skarbu Państwa, to wymaga
wyjaśnienia pojęcie Skarbu Państwa.
Instytucja Skarbu Państwa stanowi odpowiednik państwa i właściciela mienia państwowego.
Według art. 34 kodeksu cywilnego, Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem
praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych
osób prawnych.
Pojęcie „Skarbu Państwa” to zbiorcze określenie przypisywane różnego rodzaju państwowym
jednostkom organizacyjnym, wyodrębnionym co prawda organizacyjnie, ale nie mającym podmio-
towości cywilnoprawnej.
Należą do nich m.in. ministerstwa, urzędy wojewódzkie, sądy i prokuratury, izby skarbowe, pań-
stwowe szkoły wyższe, spółki Skarbu Państwa, zakład ubezpieczeń społecznych, jednostki wojsko-
we, jednostki Policji i Służby Więziennej. Za pośrednictwem tych jednostek Skarb Państwa realizu-
je przysługujące mu uprawnienia właścicielskie. Czyli każda czynność cywilnoprawna danej jed-
nostki organizacyjnej jest czynnością Skarbu Państwa, jednostki te bowiem działają na rachunek
91
Skarbu Państwa. Będąc odpowiednikiem państwa - Skarb Państwa jest jednolitą i scaloną instytu-
cją, stanowiącą jeden podmiot. Nie ma odrębnych organów. Może dokonywać czynności prawnych
poprzez wiele różnych organów i jednostek organizacyjnych, nie wyłączając Służby Więziennej.
Zatem funkcjonariusz Służby Więziennej odpowiada za szkodę w mieniu Skarbu Państwa, rozu-
mianą jako wszelki uszczerbek w majątku znajdującym się w dyspozycji jednostek organiza-
cyjnych Służby Więziennej, nie mający prawnego uzasadnienia. Mienie pozostające w dyspozy-
cji, to m.in. wszelkie mienie posiadane, użytkowane lub przechowywane przez jednostki organiza-
cyjne Służby Więziennej. Nie stanowią szkody majątkowej tzw. ubytki naturalne, jak również zuży-
cie sprzętu wynikające z jego normalnej eksploatacji.
6.4. Przesłanki odpowiedzialności majątkowej
Pociągnięcie do odpowiedzialności majątkowej funkcjonariusza wymaga łącznego wystąpienia na-
stępujących przesłanek:
1) niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków służbowych przez funkcjonariu-
sza,
2) wina funkcjonariusza,
3) powstanie szkody w mieniu Skarbu Państwa,
4) związek przyczynowy pomiędzy zaistniałą szkodą a zawinionym zachowaniem funkcjona-
riusza.
Podstawową przesłanką odpowiedzialności majątkowej jest szkoda w znaczeniu uszczerbku w mie-
niu Skarbu Państwa. Funkcjonariusz ponosi odpowiedzialność za taką szkodę, jeśli wyrządził ją
wskutek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków służbowych, pozo-
stającego w związku przyczynowym ze szkodą. Wynika z tego, że jednostka nie może żądać od-
szkodowania od funkcjonariusza, który wyrządził ją niechcący podczas rzetelnego i sumiennego
wykonywania obowiązków służbowych.
Wykazanie okoliczności uzasadniających odpowiedzialność funkcjonariusza oraz wysokości wy-
rządzonej szkody to obowiązek jednostki organizacyjnej. To jednostka musi wykazać, że szkoda
została wyrządzona, jak również wykazać konkretne zawinione naruszenia obowiązków służbo-
wych funkcjonariusza i związek przyczynowy między tymi naruszeniami a powstałą szkodą. Mię-
dzy szkodą a zdarzeniem, które ją spowodowało musi istnieć normalny związek przyczynowy, co
wynika z art. 2 ustawy z dnia 7 maja 1999 r., który stanowi, że funkcjonariusz odpowiada tylko za
normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Normalny związek przy-
czynowy zachodzi tylko wtedy, gdy zależność między zdarzeniem a szkodą odpowiada kryterium
„normalności następstw”. Chodzi więc o powiązania normalne, czyli typowe bądź oczekiwane
w zwykłej kolejności rzeczy, nie będące rezultatem zupełnie wyjątkowego zbiegu okoliczności.
Problematyka winy
Z samego faktu powstania szkody, gdy nie wchodzi w grę szczególna odpowiedzialność za mienie
powierzone, nie można domniemywać winy pracownika, jak również niedopełnienia przez niego
swoich obowiązków. Ponieważ przepisy ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności mająt-
kowej funkcjonariuszy nie określają bliżej pojęcia winy w zakresie odpowiedzialności za szkodę, to
mają tu zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego.
Wina to naganny stosunek podmiotu wyrządzającego szkodę do zachowania powodującego wy-
stąpienie uszczerbku w dobrach prawnie chronionych, który wyraża się bądź w działaniu umyśl-
nym lub z niedbalstwa.
W samej definicji widać wyraźnie powiązanie winy i szkody. Wina umyślna ma miejsce wtedy, gdy
sprawca zdaje sobie sprawcę ze skutków swego swojego działania lub zaniechania i z rozmysłem
chce szkodę wyrządzić. W przypadku winy nieumyślnej sprawca wprawdzie nie chce wyrządzić
szkody, ale działając niedbale lub lekkomyślnie nie dochował należytej staranności, skutkiem czego
92
szkoda wynikła. Przepisy kodeksu cywilnego z reguły posługują się terminem wina w znaczeniu
obejmującym obie jej postacie, to znaczy winę umyślną i nieumyślną.
Przy ocenie winy i jej stopnia należy się kierować zarówno kryteriami obiektywnymi, jak i subiek-
tywnymi, tj. odnoszącymi się do kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia zawodowego funkcjonariu-
sza. Ustalenia granicy między działaniem zawinionym i niezawinionym dokonuje się jednak przy
pomocy tak zwanego miernika należytej staranności. Staranność działania wymagana od funkcjona-
riusza oznacza, że jego działania lub zaniechania muszą być zgodne z powszechnie obowiązujący-
mi przepisami, wewnętrznymi regulacjami obowiązującymi w Służbie Więziennej oraz zakresem
jego obowiązków służbowych.
W przypadku odpowiedzialności za mienie powierzone problematyka winy została unormowana
odmiennie. W tym przypadku mamy do czynienia ze swoistym „domniemaniem winy” sprawcy
szkody. Jednostka jest wprawdzie zobowiązana do wykazania faktu istnienia szkody i jej wy-
sokości, ale nie musi mu udowadniać winy. W myśl art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 7 maja 1999 r. na
funkcjonariuszu spoczywa ciężar wykazania, że ustalona w udowodnionej przez jednostkę
wysokości szkoda powstała w całości lub w części z przyczyn od niego niezależnych, w szcze-
gólności leżących po stronie jednostki. Jeżeli przyczyn wyrządzenia szkody nie da się ustalić i nie
uda się także funkcjonariuszowi wykazać przyczynienia się jednostki do powstania szkody, to ist-
nieją podstawy do przyjęcia, że szkoda powstała z przyczyn leżących po stronie funkcjonariusza.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym przypadku naruszenie obowiązku sprawowania należytej
pieczy nad powierzonym mieniem.
Rozróżnienie obu rodzajów winy ma istotne znaczenie dla zakresu odpowiedzialności, o czym bę-
dzie mowa dalej.
6.5. Przedawnienie roszczeń
Do przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza stosuje się
przepisy działu czternastego Kodeksu pracy, który w zakresie umyślnego wyrządzenia szkody (art.
291 kp) odsyła do przepisów Kodeksu cywilnego (art. 442¹ kc).
Zgodnie z kodeksem pracy roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pra-
cownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają
przedawnieniu:
1) z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez
pracownika szkody, nie później jednak niż
2) z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
Dla ustalenia terminu przedawnienia roszczeń podstawowe znaczenie ma ustalenie daty „powzięcia
wiadomości”. Wiadomość o szkodzie i jej sprawcy jednostka organizacyjna może uzyskać ze źródeł
zewnętrznych lub w wyniku własnych działań. Zakres funkcjonariuszy, którzy uzyskują wiadomość
ze skutkiem dla przedawnienia, obejmuje kierowników jednostek organizacyjnych lub osoby nale-
żące w świetle schematu organizacyjnego do kierownictwa jednostki.
Trzyletni termin przedawnienia roszczenia wchodzi w grę tylko wtedy, gdy poszkodowany nie wie
o wyrządzonej mu szkodzie. Jeżeli powziął wiadomość o szkodzie, to przedawnienie może nastąpić
wcześniej. W takim przypadku roszczenie ulega przedawnieniu po upływie roku od dnia ujawnienia
szkody. Podobnie jest, gdy ujawnienie szkody następuje w tym samym dniu co jej wyrządzenie.
Wówczas roszczenie poszkodowanego przedawnia się z upływem roku od tego dnia.
Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów,
jak również roszczenie stwierdzone ugodą, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawo-
mocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody. W razie wyrządzenia przez funkcjonariusza szkody
osobie trzeciej, terminy przedawnienia liczą się od zaspokojenia roszczenia tej osoby.
Roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika umyślnie ulegają przedawnieniu
z upływem terminów określonych w Kodeksie cywilnym:
1) z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie wyrządzo-
nej czynem niedozwolonym i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, termin ten nie może
być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę;
93
2) z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy po-
szkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia - jeżeli
szkoda wynikła ze zbrodni lub występku.
6.6. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym
Funkcjonariusz odpowiada za każdą szkodę we powierzonym mieniu z obowiązkiem zwrotu albo
wyliczenia się. W przypadku mienia powierzonego funkcjonariusz odpowiada w pełnej wysokości
za szkodę powstałą w tym mieniu. Do powstania odpowiedzialności funkcjonariusza wystarcza ja-
kakolwiek postać winy: umyślnej i nieumyślnej, a tym samym nie jest konieczne przeprowadzanie
między nimi jakiegokolwiek rozróżnienia.
Funkcjonariusz może uwolnić się od odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym, jeżeli
wykaże, że:
1) powstała ona z przyczyn od niego niezależnych,
2) a w szczególności wskutek niezapewnienia przez właściwą jednostkę organizacyjną warun-
ków umożliwiających prawidłowe zabezpieczenie powierzonego mienia.
Wyłączenie odpowiedzialności funkcjonariusza zależy od tego, czy udowodni, że szkoda wynikła
wskutek okoliczności, którym nie mógł zapobiec mimo dołożenia szczególnej staranności, jakiej
wymaga zajmowane przez niego stanowisko służbowe lub rodzaj wykonywanej czynności. Co wię-
cej, to na nim spoczywa ciężar dowodu mającego wykazać, że dopełnił wymagań tej „szczególnej
staranności”.
Zasady i tryb powierzenie mienia
Warunkiem powstania odpowiedzialności majątkowej za mienie powierzone jest prawidłowe po-
wierzenie mienia. Wadliwe powierzenie mienia nie zwalnia funkcjonariusza z odpowiedzialności,
tyle tylko, że wówczas odpowiada na zasadach ogólnych. Funkcjonariuszowi może być powierzo-
ne wszelkie mienie Skarbu Państwa znajdujące się w dyspozycji jednostek organizacyjnych Służby
Więziennej, w szczególności:
1) środki pieniężne,
2) papiery wartościowe,
3) przedmioty uzbrojenia,
4) sprzęt techniczny,
5) inne mienie niezbędne do wykonywania zadań służbowych.
Powierzenie mienia następuje na podstawie decyzji kierownika jednostki organizacyjnej, będącego
dysponentem tego mienia, za pokwitowaniem, w sposób ustalony w odrębnych przepisach.
W pokwitowaniu należy wyszczególnić
1) rodzaj, ilość, stan oraz
2) w miarę potrzeby indywidualne cechy powierzonego funkcjonariuszowi mienia.
Inwentaryzacja mienia
W stosunku do niektórych składników majątkowych powierzenie mienia funkcjonariuszowi musi
być poprzedzone przeprowadzeniem inwentaryzacji z jego udziałem lub z udziałem osoby przez
niego upoważnionej. Funkcjonariuszowi przysługuje prawo wglądu w księgi rachunkowe w zakre-
sie dotyczącym rozliczania powierzonego mu mienia.
Obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji dotyczy powierzenia:
1) środków pieniężnych i papierów wartościowych znajdujących się w kasie jednostki organi-
zacyjnej,
2) mienia znajdującego się w magazynie,
3) mienia znajdującego się w zamykanym pomieszczeniu, przystosowanym do przechowywa-
nia mienia pod osobistym nadzorem funkcjonariusza.
Jeżeli funkcjonariusz nie może brać udziału w inwentaryzacji z powodu choroby lub innej ważnej
przyczyny, to ma prawo upoważnić na piśmie, innego funkcjonariusza do wykonania tej czynności.
O prawie tym kierownik jednostki winien poinformować zainteresowanego funkcjonariusza. Udział
94
innego funkcjonariusza w inwentaryzacji może nastąpić po wyrażeniu przez niego zgody w formie
pisemnej i za zgodą kierownika jednostki.
Jeżeli funkcjonariusz nie weźmie udziału w przeprowadzeniu inwentaryzacji i nie upoważni do tego
innego funkcjonariusza, to kierownik jednostki zarządzi przeprowadzenie inwentaryzacji przez ko-
misję w składzie co najmniej trzyosobowym. Dla funkcjonariusza skutkuje to niemożnością
kwestionowania wyników inwentaryzacji, chyba że w jej toku lub przy sporządzaniu protokołu
z inwentaryzacji dopuszczono się czynu zabronionego przez ustawę.
W przypadku przewidywanego zwolnienia funkcjonariusza ze służby albo przeniesienia do pełnie-
nia służby w innej jednostce organizacyjnej inwentaryzację należy przeprowadzić niezwłocznie
i zakończyć ją nie później niż w ostatnim dniu pełnienia służby w jednostce, w której powierzono
mu mienie.
Zasady zwrotu mienia
Ustalenie zasad zwrotu i wyliczenia się z powierzonego mienia należy do kierownika jednostki,
który ponadto powinien powiadomić pisemnie funkcjonariusza o zaistnieniu okoliczności uzasad-
niających ponoszenie przez niego odpowiedzialności za powierzone mienie.
Z kolei funkcjonariusz, któremu powierzono mienie, jest obowiązany:
1) zwrócić je w określonym przez kierownika jednostki czasie i w należytym stanie albo
2) wyliczyć się ze sposobu zużycia lub wydania tego mienia.
6.7. Wspólna odpowiedzialność majątkową za mienie powierzone łącznie
Wspólna odpowiedzialność majątkowa funkcjonariuszy za mienie powierzone im łącznie powstaje
wówczas, gdy funkcjonariusze zawrą odrębną umowę z kierownikiem jednostki, w której dyspo-
zycji znajduje się powierzone mienie. Umowa o wspólnej odpowiedzialności musi być zawarta na
piśmie, pod rygorem nieważności. Do zawarcia umowy konieczne jest wyrażenie zgody przez
wszystkich funkcjonariuszy, którym mienie zostało powierzone.
Funkcjonariusze ponoszący wspólną odpowiedzialność majątkową odpowiadają:
1) w częściach określonych w umowie,
2) a jeżeli umowa nie określa tych części - w częściach równych.
W razie ustalenia, że szkoda w całości albo w części została spowodowana przez niektórych funk-
cjonariuszy, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody.
Zasady i tryb zawierania umowy o wspólnej odpowiedzialności majątkowej
Umowa o wspólnej odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy za mienie powierzone im łącz-
nie, może być zawarta, jeżeli na przyjęcie wspólnej odpowiedzialności majątkowej wyrażą zgodę
wszyscy funkcjonariusze, którym mienie zostało powierzone.
Każda zmiana w składzie funkcjonariuszy, objętych wspólną odpowiedzialnością majątkową, wy-
maga zawarcia nowej umowy.
W umowie strony ustalają okres, w ciągu którego nieobecność funkcjonariusza nie ma wpływu na
zakres odpowiedzialności zarówno jego, jak i pozostałych funkcjonariuszy ponoszących wspólną
odpowiedzialność majątkową.
Ustanowienie wspólnej odpowiedzialności majątkowej
Funkcjonariusze muszą mieć świadomość, za jakie mienie i o jakiej wartości będą ponosić odpo-
wiedzialność. Dlatego warunkiem ustanowienia wspólnej odpowiedzialności majątkowej jest po-
wierzenie mienia łącznie wszystkim funkcjonariuszom, którzy mają być objęci taką odpowiedzial-
nością, na podstawie spisu rzeczywistego stanu składników majątkowych w drodze inwentaryzacji.
Inwentaryzacja winna być przeprowadzona z udziałem tych funkcjonariuszy lub z udziałem osób
przez nich wskazanych, a zainteresowanym funkcjonariuszom należy zapewnić możliwość zgłasza-
nia uwag w związku z przebiegiem i wynikami inwentaryzacji.
Funkcjonariuszowi objętemu umową przysługuje prawo:
1) wglądu w księgi rachunkowe - w zakresie dotyczącym rozliczania powierzonego mienia,
przez porównanie spisu inwentaryzacji tego mienia z księgami, a także
2) prawo uczestniczenia w przyjmowaniu i wydawaniu mienia.
95
Wpływ nieobecności funkcjonariusza na zakres wspólnej odpowiedzialności
W umowie strony ustalają okres, w ciągu którego nieobecność funkcjonariusza nie ma wpływu na
zakres odpowiedzialności zarówno jego, jak i pozostałych funkcjonariuszy ponoszących wspólną
odpowiedzialność majątkową. W razie przedłużenia się nieobecności funkcjonariusza ponad ten
okres, jest on związany umową do czasu zakończenia inwentaryzacji, o ile została ona rozpoczęta
nie później niż w ciągu siedmiu dni od dnia upływu okresu ustalonego w umowie. Jeżeli nie rozpo-
częto inwentaryzacji w tym terminie, to jest on związany umową tylko do czasu upływu okresu
ustalonego w umowie.
Wypowiedzenie przez funkcjonariusza umowy lub odstąpienie od niej
Funkcjonariusz ponosi wspólną odpowiedzialność majątkową za szkodę w mieniu, której powstanie
stwierdzono do dnia zakończenia inwentaryzacji, jeżeli zostanie ona rozpoczęta w terminie siedmiu
dni od dnia upływu okresu ustalonego w umowie, w razie:
1) wypowiedzenia przez funkcjonariusza umowy albo
2) odstąpienia od niej przez funkcjonariusza lub kierownika jednostki organizacyjnej, w dyspo-
zycji której znajduje się powierzone mienie.
W razie bezskutecznego upływu terminu rozpoczęcia inwentaryzacji, funkcjonariusz jest wolny od
odpowiedzialności od dnia, w którym przestała go wiązać umowa. Zasady dotyczące wypowiedze-
nia i odstąpienia od umowy stosuje się odpowiednio w razie ustania stosunku służby lub przeniesie-
nia funkcjonariusza objętego wspólną odpowiedzialnością majątkową.
Do dnia zawarcia nowej umowy, w sytuacjach wypowiedzenia i odstąpienia od umowy oraz ustania
stosunku służby lub przeniesienia funkcjonariusza, funkcjonariusze objęci wspólną odpowiedzial-
nością majątkową nie ponoszą odpowiedzialności za część szkody w mieniu powstałą w czasie obo-
wiązywania poprzednio zawartej umowy, za którą odpowiadałby funkcjonariusz, którego ta umowa
przestała wiązać.
6.8. Pełna i ograniczona odpowiedzialność majątkowa
Funkcjonariusz ponosi odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty, jakiej doznała jednostka
organizacyjna. Rzeczywistą stratą jest uszczerbek poniesiony przez jednostkę organizacyjną w mie-
niu, które do niej należało przed wyrządzeniem szkody. Co do zasady wysokość odszkodowania
powinna więc pokrywać powstałą szkodę. Nie zawsze tak jest, ponieważ ustawa z 7 maja 1999 r.
wyróżnia pełną i ograniczoną odpowiedzialność majątkową.
Pełna odpowiedzialność za szkodę
Obowiązek naprawienia szkody w pełnej wysokości dotyczy funkcjonariusza, który wyrządził
szkodę:
1) umyślnie, albo
2) w mieniu powierzonym.
Ograniczona odpowiedzialność za szkodę
W przypadku nieumyślnego wyrządzenia szkody funkcjonariusz jest także obowiązany do zapłaty
odszkodowania w wysokości wyrządzonej szkody, czyli w pełnej wysokości. Przepisy przewidują
jednak górną granicę odszkodowania, które nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego uposa-
żenia przysługującego funkcjonariuszowi. Przez “przysługujące uposażenie” należy rozumieć upo-
sażenie zasadnicze wraz z dodatkami o charakterze stałym należne funkcjonariuszowi w dniu wy-
rządzenia szkody, a w przypadku szkody powstałej po rozwiązaniu stosunku służbowego - należne
w dniu zwolnienia ze służby.
W razie wyrządzenia nieumyślnie szkody przez kilku funkcjonariuszy, każdy z nich ponosi odpo-
wiedzialność za część szkody, stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest
możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych funkcjonariuszy do powstania
szkody, odpowiadają oni w częściach równych.
96
6.9. Ugoda
Funkcjonariusz, który nieumyślnie wyrządził szkodę jednostce ma znaczną szansę na obniżenie od-
szkodowania. Przepisy ustawy z 7 maja 1999 r. przewidują taką możliwość w drodze ugody mię-
dzy jednostką a funkcjonariuszem, który wyrządził szkodę. Ugodę należy zawrzeć w formie pisem-
nej. Obniżenie wysokości odszkodowania może nastąpić przy uwzględnieniu wszystkich okoliczno-
ści sprawy, a w szczególności:
1) stopnia winy funkcjonariusza i
2) jego stosunku do obowiązków służbowych.
W ramach „wszystkich okoliczności sprawy” branych pod uwagę przy zawieraniu ugody należy
niewątpliwie uwzględniać sytuację rodzinną i majątkową funkcjonariusza. W razie niewykonania
przez funkcjonariusza zawartej ugody, podlega ona wykonaniu w trybie przepisów Kodeksu postę-
powania cywilnego, po nadaniu jej klauzuli wykonalności przez sąd pracy.
Przy uwzględnieniu tych samych okoliczności sprawy, wysokość odszkodowania może być także
obniżona przez sąd pracy. Przypadek ten obejmuje również sytuację, gdy naprawienie szkody na-
stępuje na podstawie ugody sądowej.
Przepisy dotyczące ugody stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności funkcjonariuszy:
1) za nieumyślne wyrządzenie szkody w mieniu powierzonym, a także
2) w przypadku wspólnej odpowiedzialności za mienie powierzone im łącznie.
Natomiast nie można obniżyć w drodze ugody odszkodowania za szkodę wyrządzoną umyślnie.
6.10. Właściwość przełożonych w sprawach szkód
Ustalenie wysokości szkody, dochodzenie roszczeń o odszkodowanie oraz podejmowanie innych
czynności i decyzji w tych sprawach należy do właściwości kierownika jednostki organizacyjnej,
w mieniu której szkoda została wyrządzona.
Jeżeli sprawcą szkody jest kierownik jednostki organizacyjnej, uprawnienia wyżej określone przy-
sługują bezpośredniemu przełożonemu.
Przepisy dotyczące właściwości przełożonych w sprawach ustalania wysokości szkody, dochodze-
nia roszczeń o odszkodowanie oraz podejmowania innych czynności i decyzji stosuje się odpo-
wiednio do właściwości w sprawach zawierania z funkcjonariuszem umowy dotyczącej umorzenia,
odroczenia lub rozłożenia na raty spłaty należności stanowiącej odszkodowanie.
Właściwość przełożonych w poszczególnych jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej prze-
stawia poniższa tabela.
Rodzaj jednostki SW oraz funkcjo-
nariusz wyrządzający szkodę
Ustalenie wysokości szkody, docho-
dzenie roszczeń o odszkodowanie
oraz podejmowanie innych czynno-
ści i decyzji w sprawach szkód nale-
ży do właściwości:
Umorzenie, odroczenie lub rozłoże-
nie na raty spłaty należności nastę-
puje w drodze umowy zawartej
z funkcjonariuszem przez właściwe-
go przełożonego:
ZK, AŚ i ODK:
A) Dyr. ZK/AŚ, K-nt ODK
B) Pozostali f-sze ZK, AŚ i ODK
A) Dyrektor okręgowy
B) Dyr. ZK/AŚ, K-nt ODK
A) Dyrektor okręgowy
B) Dyr. ZK/AŚ, K-nt ODK
COSSW:
A) K-nt COSSW
B) Pozostali f-sze COSSW
A) Dyrektor Generalny
B) K-nt COSSW
A) Dyrektor Generalny
B) K-nt COSSW
OISW:
A) Dyrektor okręgowy
B) Pozostali f-sze OISW
A) Dyrektor Generalny
B) Dyrektor okręgowy
A) Dyrektor Generalny
B) Dyrektor okręgowy
CZSW:
A) Dyrektor Generalny SW
B) F-sze CZSW
A) Minister Sprawiedliwości
B) Dyrektor Generalny
A) Minister Sprawiedliwości
B) Dyrektor Generalny
97
6.11. Dochodzenie roszczeń o odszkodowanie
Sposoby naprawienia szkody
Przepisy ustawy o odpowiedzialności majątkowej (art. 6) przewidują, że naprawienie szkody mająt-
kowej powinno nastąpić:
1) przez zapłatę odszkodowania w wysokości wyrządzonej szkody, a także
2) przez przywrócenie stanu poprzedniego w całości.
Możliwość naprawienia szkody przez funkcjonariusza poprzez przywrócenie stanu poprzedniego
jest wyraźnie ograniczona. Ten sposób naprawienia szkody może nastąpić tylko za zgodą jednostki
organizacyjnej Służby Więziennej i w sytuacji jeżeli nie narusza to interesu Skarbu Państwa.
Przepisy ustawy z 7 maja 1999 r. nie nakładają wprost na jednostki organizacyjne obowiązku prze-
prowadzania postępowania wyjaśniającego ale nakładają na nie obowiązek niezwłocznego podjęcia
szeregu czynności. Jednostka organizacyjna po stwierdzeniu zaistnienia szkody, powinna podjąć
niezwłocznie czynności w celu:
1) wyjaśnienia okoliczności i przyczyn jej powstania,
2) ustalenia wysokości szkody oraz osób za nią odpowiedzialnych.
Postępowanie wyjaśniające
Postępowanie wyjaśniające w sprawie szkody może być wszczęte na zasadach ogólnych, a koniecz-
ność jego przeprowadzania może być uzasadniona, np. poziomem trudności w ustaleniu rodzaju
i rozmiaru szkody, osoby odpowiedzialnej za szkodę oraz stopnia jej winy. Postępowanie wyjaśnia-
jące powinno zakończyć się sprawozdaniem w którym sformułowane zostaną wnioski co do sposo-
bu rozstrzygnięcia sprawy.
Rodzaje rozstrzygnięć
W przypadku ustalenia, że szkoda powstała z winy funkcjonariusza jednostka organizacyjna, może
podjąć następujące rozstrzygnięcia:
1) wezwać funkcjonariusza do dobrowolnej zapłaty odszkodowania w wyznaczonym terminie
lub
2) wezwać do złożenia w wyznaczonym terminie pisemnego zobowiązania do zapłaty odszko-
dowania,
3) zawrzeć z funkcjonariuszem pisemną ugodę,
4) odstąpić od dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej nieumyślnie.
Odstąpienie od dochodzenia naprawienia szkody
Podjęcie rozstrzygnięcia w postaci odstąpienia od dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej
nieumyślnie może wystąpić jedynie w trzech określonych przypadkach, a mianowicie:
1) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu nie uzyska się odszkodowania
w kwocie co najmniej równoważącej przewidywane koszty jego dochodzenia i egzekucji,
2) zachodzą szczególne okoliczności dotyczące sytuacji rodzinnej lub materialnej funkcjona-
riusza odpowiedzialnego za szkodę i pozwala na to interes Skarbu Państwa,
3) w związku z wyrządzoną szkodą funkcjonariusz poniósł odpowiedzialność karną, dyscypli-
narną lub za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, a wymierzona kara stanowi wy-
starczającą dolegliwość.
Powództwo do sądu o zapłatę odszkodowania
Po bezskutecznym upływie terminu określonego w wezwaniu do dobrowolnej zapłaty jednostka
może wystąpić z powództwem do sądu o zapłatę odszkodowania. Po wpłynięciu powództwa
o odszkodowanie sąd może podjąć czynności wyjaśniające w celu skłonienia stron do zawarcia
ugody. W razie zawarcia ugody przez strony sąd umarza postępowanie w sprawie.
Spory dotyczące odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy rozpoznają sądy pracy oraz sądy
pracy i ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów
98
powszechnych, sądy pracy są to wydziały w sądach rejonowych. W sądach okręgowych istnieją
wydziały pracy (sąd pracy) - do spraw z zakresu prawa pracy oraz wydziały ubezpieczeń społecz-
nych (sąd ubezpieczeń społecznych) - do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Jeżeli w sądzie
okręgowym wpływ spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych jest niewielki, zamiast
odrębnych wydziałów pracy i ubezpieczeń społecznych tworzy się wydział pracy i ubezpieczeń
społecznych (sąd pracy i ubezpieczeń społecznych). Z kolei w sądach apelacyjnych tworzone są
wydziały pracy i ubezpieczeń społecznych - do rozpoznawanych w drugiej instancji spraw z zakre-
su prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Problem właściwości sądu rejonowego bądź okręgowego do rozpoznania sprawy zależy od wartość
przedmiotu sporu. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w któ-
rych wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych.
Odszkodowanie podlega potrąceniu z uposażenia funkcjonariusza w razie wyrażenia zgody na pi-
śmie. W związku z egzekucją należności z tytułu szkód wyrządzonych w mieniu Skarbu Państwa
znajdującym się w dyspozycji jednostek organizacyjnych , potrąceń z uposażenia dokonuje się na
pisemne wezwanie organu właściwego do ustalenia wysokości szkód i zawierania ugód. Potrącenia
na zaspokojenie tych należności być dokonywane również bez postępowania egzekucyjnego, na
wniosek wierzyciela, po przedłożeniu przez niego tytułu wykonawczego bądź dobrowolnego zobo-
wiązania do zapłaty odszkodowania.
Właściwość przełożonych w sprawach dokonywania potrąceń z uposażenia
Na podstawie art. 123 ust. 3 ustawy o SW i rozporządzenia MS z dnia 13 listopada 2003 r. w spra-
wie określenia przełożonych właściwych do dokonywania potrąceń z uposażenia funkcjonariuszy
Służby Więziennej oraz trybu postępowania w tych sprawach, przełożonym właściwym do doko-
nywania potrąceń z uposażenia funkcjonariusza Służby Więziennej jest jego przełożony właści-
wy w sprawach osobowych.
Egzekucja potrąceń z uposażenia należności z tytułu odpowiedzialności majątkowej
Z uposażenia funkcjonariusza za jego zgodą, wyrażoną na piśmie, mogą być dokonywane potrą-
cenia z tytułu zapłaty odszkodowania przewidzianego w przepisach o odpowiedzialności mająt-
kowej funkcjonariuszy Służby Więziennej.
Potrąceń z uposażenia dokonuje się w związku z egzekucją należności:
1) objętych sądowymi lub administracyjnymi tytułami wykonawczymi - na wezwanie ko-
mornika sądowego, organu egzekucyjnego właściwego do prowadzenia egzekucji admini-
stracyjnej lub wierzyciela uprawnionego do egzekwowania należności w trybie administra-
cyjnym,
2) z tytułu szkód wyrządzonych w mieniu Skarbu Państwa znajdującym się w dyspozycji
jednostek organizacyjnych Służby Więziennej - na pisemne wezwanie organu określonego
w przepisach dotyczących podmiotów właściwych do ustalenia wysokości szkód, zawiera-
nia ugód oraz podejmowania innych decyzji dotyczących szkód wyrządzonych przez funk-
cjonariuszy,
Potrącenia na zaspokojenie należności z tytułu odpowiedzialności majątkowej za szkody wyrządzo-
ne w mieniu Skarbu Państwa znajdującym się w dyspozycji jednostek organizacyjnych mogą być
dokonywane również bez postępowania egzekucyjnego, na wniosek wierzyciela, po przedłożeniu
przez niego tytułu wykonawczego bądź dobrowolnego zobowiązania do zapłaty odszkodowania.
Umorzenie, odroczenie lub rozłożenie na raty spłaty należności
Przepisy ustawy z dnia 7 maja 1999 r. stanowią, że należność stanowiąca odszkodowanie może być,
umorzona w całości lub części, a jej spłata odroczona lub rozłożona na raty.
Umorzenie, odroczenie lub rozłożenie na raty spłaty tej należności następuje w drodze umowy za-
wartej z funkcjonariuszem. Do zawarcia umowy konieczne jest wystąpienie przez funkcjonariusza
odpowiedzialnego za szkodę z odpowiednim wnioskiem. Ponadto muszą wystąpić wskazane
w ustawie z dnia 7 maja 1999 r, okoliczności, a mianowicie:
1) szczególne okoliczności dotyczące sytuacji rodzinnej lub materialnej funkcjonariusza odpo-
wiedzialnego za szkodę i pozwala na to interes Skarbu Państwa,
99
2) w związku z wyrządzoną szkodą funkcjonariusz poniósł odpowiedzialność karną, dyscypli-
narną lub za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, a wymierzona kara stanowi wy-
starczającą dolegliwość.
6.12. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności za szkodę w mieniu
Skarbu Państwa
W trakcie dochodzenia roszczeń mogą zaistnieć okoliczności, które spowodują wyłączenie lub
ograniczenie odpowiedzialności funkcjonariusza.
Wyłączenie odpowiedzialności funkcjonariusza za szkodę ma miejsce w następujących okoliczno-
ściach:
1) funkcjonariusz działał w granicach dopuszczalnego ryzyka,
2) funkcjonariusz nie przyczynił się do szkody,
3) Sąd pracy oddalił w całości powództwo Skarbu Państwa o zapłatę odszkodowania,
4) roszczenie w stosunku do funkcjonariusza uległo przedawnieniu,
5) dochodzenie roszczeń jest niecelowe ze względu na niewspółmierne koszty dochodzenia na-
prawienia szkody,
6) sprawca szkody zmarł i nie pozostawił majątku podlegającego zajęciu na podstawie przepi-
sów o postępowaniu egzekucyjnym.
Ograniczenie odpowiedzialności funkcjonariusza za szkodę jest wynikiem tego, iż:
1) funkcjonariusz odpowiada stosownie do przyczynienia się i stopnia winy, a ponadto
2) odpowiada wyłącznie za normalne następstwa działania lub zaniechania.
Należy przypomnieć, że ograniczenie obowiązku zapłaty odszkodowania przez funkcjonariusza
występuje w następujących przypadkach:
1) ograniczenie do kwoty nie przekraczającej trzymiesięcznego uposażenia przysługującego
temu funkcjonariuszowi – w razie nieumyślnego wyrządzenia szkody,
2) ograniczenie odpowiednie do okoliczności sprawy, stopnia winy, jego stosunku do obowiąz-
ków służbowych - jeżeli naprawienie szkody następuje na podstawie ugody między funkcjo-
nariuszem a jednostką,
3) ograniczenie wynikające z faktu, iż Sąd pracy oddalił w części powództwo Skarbu Państwa
o zapłatę odszkodowania.
Konsekwencje wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności
Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności funkcjonariusza za szkodę skutkują powstaniem
stanów faktycznych, w których szkoda nie zostanie naprawiona w całości lub w części. Kierownik
jednostki organizacyjnej uprawniony jest w tej sytuacji do podejmowania innych decyzji dotyczą-
cych szkód, tzn, spisania szkody w ciężar strat.
Powstanie konieczność przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego (czynności ustalających) za-
kończonego sprawozdaniem z wnioskami do podjęcia innej decyzji (wraz z opinią radcy prawnego
w tym przedmiocie). Podstawą prawną innych decyzji kierownika jednostki, jako podmiotu właści-
wego w sprawach szkód, jest odpowiedni przepis ustawy z dnia 7 maja 1999 r. oraz stosownie do
potrzeb Kodeks Cywilny i Kodeks Pracy.
6.13. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez
funkcjonariusza osobie trzeciej
Źródłem odpowiedzialności Skarbu Państwa jest art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi, że
„Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z pra-
wem działanie organu władzy publicznej”. Artykuł ten zawiera bardzo ważną zasadę, mającą dla
obywatela istotne znaczenie. Oznacza ona, iż każdy komu została wyrządzona szkoda, wskutek nie-
zgodnego z prawem działania organów władzy publicznej, ma prawo do jej wynagrodzenia. Naru-
szenie praw jednostki może rodzić różne skutki, w tym i o charakterze materialnym. Władze pu-
bliczne są zobowiązane szkodę tę wyrównać wypłacając stosowne odszkodowanie. Zaznaczyć przy
100
tym należy, że Konstytucja posługuje się pojęciem „szkoda” w szerokim znaczeniu, nie musi ona
ograniczać się do szkody materialnej. Na przykład niesłuszne, bezpodstawne pozbawienie kogoś
wolności może rodzić dla niego skutki materialne, ale także skutki o charakterze moralnym. I jedne
i drugie, w myśl art. 77, stanowią podstawę do roszczeń, jeśli organ państwowy (organ Służby Wię-
ziennej) działał niezgodnie z prawem.
Problematykę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza
Służby Więziennej osobie trzeciej (np. osobie pozbawionej wolności) reguluje art. 9 ustawy z dnia
7 maja 1999 r. Zgodnie z tym przepisem, w razie wyrządzenia szkody osobie trzeciej przez funkcjo-
nariusza Służby Więziennej przy wykonywaniu obowiązków służbowych, wyłącznie obowiązany
do naprawienia szkody, jest Skarb Państwa reprezentowany przez jednostkę, w której funkcjona-
riusz pełnił służbę w chwili wyrządzenia szkody.
Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za funkcjonariusza na zasadach określonych przepisami
Kodeksu cywilnego. Odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego (art. 417 – art. 421) regulujące od-
powiedzialność Skarbu Państwa poddane zostały gruntownej nowelizacji, która weszła w życie
z dniem 1 września 2004 r. Poprzednio przesłanką odpowiedzialności Skarbu Państwa była wina
funkcjonariusza państwowego. Po nowelizacji Skarb Państwa odpowiada za szkodę wyrządzo-
ną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicz-
nej. Chodzi o to, że szkoda jest następstwem wykonywania władzy publicznej w sposób niezgodny
z prawem. Istotne jest ustalenie, czy zachowanie sprawcze mieści się w obszarze kompetencji
i związane jest z realizacją prerogatyw danego organu władzy publicznej. Natomiast nie ma znacze-
nia, czy było to działanie, czy też zaniechanie podjęcia działań, co do których istniał ustawowy
obowiązek, a ich zaniechanie spowodowało szkodę Nie ma zatem potrzeby udowadniać, że funk-
cjonariusz użył pałki służbowej w sposób zawiniony, wystarczy, że zostanie udowodnione bez-
prawne jej użycie. Eliminacja winy funkcjonariusza oznacza, że dla przypisania odpowiedzialności
Skarbu Państwa wystarczy wykazanie bezprawności rozumianej jako obiektywnie niezgodnej z pra-
wem.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa nie oznacza braku odpowiedzialności funkcjonariusza, który
szkodę wyrządził. Osoba trzecia, która wskutek niezgodnego z prawem wykonywania władzy pu-
blicznej poniosła szkodę, może dochodzić roszczeń (powództwo o odszkodowanie) od Skarbu Pań-
stwa. Stosownie do art. 67 kodeksu postępowania cywilnego, za Skarb Państwa podejmuje czynno-
ści procesowe organ tej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone rosz-
czenie, lub organ jednostki nadrzędnej. Jest to zrozumiałe, bo jednostki, z działalnością których
wiąże się dochodzone roszczenie, są najlepiej zorientowane w zakresie swoich praw i obowiązków,
co ma istotne znaczenie w procesie dla prawidłowej ochrony interesu Skarbu Państwa.
W razie zasądzenia odszkodowania od Skarbu Państwa na rzecz osoby trzeciej, funkcjonariusz po-
nosi przewidzianą w przepisach ustawy z dnia 7 maja 1999 r. odpowiedzialność wobec Skarbu Pań-
stwa, który naprawił szkodę. Należy zatem wszcząć postępowanie wyjaśniające okoliczności wy-
rządzenia szkody, którego celem jest m.in. stwierdzenie, czy występują przesłanki do prowadzenia
postępowania regresowego wobec funkcjonariusza. W następstwie postępowania regresowego
funkcjonariusz odpowiedzialny za szkodę może dobrowolnie zapłacić odszkodowania. W przeciw-
nym wypadku Skarb Państwa – kierownik właściwej jednostki organizacyjnej wystąpi z pozwem
przeciwko pozwanemu funkcjonariuszowi domagając się zasądzenia kwoty, którą wypłacił osobie
trzeciej.
7. ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA FUNKCJONARIUSZY SW
Podstawa prawna
1) Rozdział 8 ustawy o SW (art. 125 – 133).
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 listopada 1996 r. w sprawie regulaminu
dyscyplinarnego funkcjonariuszy Służby Więziennej. (Dz.U.96.135.634, z dnia 26 listopada
1996 r., z późn. zm.).
101
3) Kodeks postępowania administracyjnego - § 70. Regulaminu dyscyplinarnego - „w spra-
wach nie uregulowanych rozporządzeniem stosuje się odpowiednio przepisy kpa”.
4) Kodeks karny: m.in. art. 101 (przedawnienie karalności), art. 233 (składanie fałszywych ze-
znań).
5) Kodeks postępowania karnego: m.in. art. 40–41 (wyłączenie sędziego), art. 355-364 (wyłą-
czenie jawności rozprawy).
7.1. Istota odpowiedzialności dyscyplinarnej – rodzaje przewinień
Służba Więzienna jako uzbrojona formacja służąca społeczeństwu i przeznaczona do wykonywania
kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania jest jedną z instytucji dysponujących
szczególnymi środkami przymusu państwowego. Skuteczne i prawidłowe działanie tej formacji wy-
maga ścisłego przestrzegania przepisów prawa. Objęcie funkcjonariuszy odpowiedzialnością dyscy-
plinarną uzasadnia społeczna rola tej formacji, charakter powierzonych zadań i kompetencji oraz
związane z działalnością Służby Więziennej publiczne zaufanie. Służyć ma również przeciwdziała-
niu takim zachowaniom, które mogłyby pozbawić ją wiarygodności w oczach opinii publicznej
zwłaszcza, że wiele uprawnień przyznanych Służbie Więziennej pozwala na ingerowanie w sferę
obywatelskich wolności i praw osób pozbawionych wolności.
Podstawą odpowiedzialności dyscyplinarnej funkcjonariuszy jest zawsze naruszenie obowiązków
służbowych. Naruszenie obowiązków stanowi naruszenie prawa, dlatego odpowiedzialność dyscy-
plinarna, pojawiająca się w związku z naruszeniem obowiązków, stanowi jedną z gwarancji prze-
strzegania prawa. Funkcjonariuszy Służby Więziennej obowiązują szczególnie rygorystyczne wy-
magania w zakresie przestrzegania prawa, zwłaszcza przepisów prawa karnego i prawa wykroczeń.
Sam fakt popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, bez względu na to jaki mają charakter, stanowi
sprzeniewierzenie się obowiązkom funkcjonariusza Policji.
Instytucja odpowiedzialności dyscyplinarnej ma pomóc w zapewnieniu prawidłowego i praworząd-
nego wykonywania zadań Służby Więziennej.
Rodzaje przewinień
Przewinienie dyscyplinarne jest to czyn podlegający odpowiedzialności dyscyplinarnej. Rodzaje
czynów podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej określa art. 125 ustawy o SW. Są nimi:
1) naruszenie dyscypliny służbowej,
2) nieprzestrzeganie etyki zawodowej, a zwłaszcza honoru, godności i dobrego imienia służby,
3) inne przypadki określone w ustawie.
Poza tymi przypadkami funkcjonariusz ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za popełnione prze-
stępstwa i wykroczenia - niezależnie od odpowiedzialności karnej.
7.2. Naruszenie dyscypliny służbowej – nieprzestrzeganie etyki zawodowej
Do podstawowych cech stosunku służbowego funkcjonariusza SW należy wzmożona dyscyplina,
co wielokrotnie podkreślał Naczelny Sąd Administracyjny w swym orzecznictwie. Przepisy prag-
matyki nie definiują wprost dyscypliny służbowej, jednak analiza przepisów dotyczących prze-
strzegania bądź naruszania dyscypliny służbowej pozwala stwierdzić, że:
dyscyplina służbowa polega na wykonywaniu rozkazów lub poleceń przełożonych, przestrzeganie
przepisów ustawy o Służbie Więziennej i aktów wykonawczych do ustawy oraz na postępowaniu
zgodnym ze złożonym ślubowaniem.
Zgodnie z art. 125 ust. 3 ustawy naruszeniem dyscypliny służbowej jest w szczególności:
1) niedopełnienie obowiązków funkcjonariusza wynikających ze złożonego ślubowania, a tak-
że przepisów niniejszej ustawy oraz przepisów wydanych na jej podstawie,
2) odmowa wykonania lub niewykonanie polecenia służbowego, z wyjątkiem przypadku okre-
ślonego w art. 58 ust. 2 (obowiązek odmowy wykonanie rozkazu lub polecenia, którego wy-
konanie łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa),
3) zaniechanie czynności służbowej wynikającej z przepisów prawa,
102
4) wykonanie czynności służbowej w sposób niedbały albo sprzecznie z obowiązującymi zasa-
dami,
5) świadome wprowadzenie w błąd przełożonego lub innego funkcjonariusza, jeżeli spowodo-
wało to lub mogło spowodować szkodę dla służby, funkcjonariusza bądź innej osoby,
6) nadużycie zajmowanego stanowiska do osiągnięcia korzyści materialnej lub osobistej,
7) wprowadzenie się w stan ograniczający zdolność wykonywania zadania służbowego lub
uniemożliwiający jego wykonania.
Użyte sformułowanie „w szczególności” wskazuje na przykładowe wyliczenie zachowań oraz na
nie zamknięcie katalogu naruszeń dyscypliny.
Nieprzestrzeganie etyki zawodowej
Każdy funkcjonariusz składa ślubowanie, w którym m.in. „ślubuje przestrzegać zasad etyki zawo-
dowej”. Oznacza to dobrowolne podporządkowanie się rygorom Służby oraz określonym zasadom
moralnym (etycznym). Powszechnie przyjmuje się, że etyka zawodowa to nic innego jak system
wartości i zasad moralnych głoszonych i obowiązujących w społeczeństwie dostosowany do cha-
rakteru i warunków służby danej grupy zawodowej. Zasady etyki zawodowej Służby Więziennej
powinny zatem wyrażać swoistość zawodu więziennika, określać powinności moralne związane ze
służbą oraz regulować postępowanie i zachowanie się funkcjonariuszy. Art.125 ust. 2 wskazuje, że
nieprzestrzeganie etyki zawodowej przejawia się zwłaszcza w zachowaniach naruszających honor,
godność i dobre imię służby. Zasady etyki zawodowej określone zostały w wydanym na podstawie
art. 60 ustawy o SW, Regulaminie Dyrektora Generalnego z dnia 30 czerwca 2005 r w sprawie za-
sad postępowania i zachowania się funkcjonariuszy Służby Więziennej.
Inne ustawowe przypadki odpowiedzialności dyscyplinarnej
Zgodnie z treścią art.129 ustawy o SW funkcjonariusze ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną
w dwóch przypadkach:
1) za popełnienie czynu, za który w myśl odrębnych przepisów właściwe organy uprawnione
są do nakładania kar porządkowych,
2) w przypadku, gdy właściwe organy uprawnione są do stosowania grzywny w celu przymu-
szenia.
Nakładanie kar porządkowych przewidziane jest m.in. w przepisach art. 285-290 ustawy z dnia
06.06.1997 r. kodeks postępowania karnego (kara pieniężna do wysokości 10.000 zł i aresztowanie
do 30 dni), w art. 49 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (kara po-
rządkowa grzywny w wysokości do 10.000 zł lub kara pozbawienia wolności do 14 dni) oraz w art.
49 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (kara po-
rządkowa do 250 złotych, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania do 500 złotych).
Z kolei grzywna w celu przymuszenia przewidziana jest w przepisach o egzekucji administracyjnej
i sądowej jako środek egzekucji obowiązków i świadczeń o charakterze niepieniężnym. Przepisy
art.119 - 126 ustawy z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji stanowią,
że grzywnę w celu przymuszenia nakłada organ egzekucyjny na zobowiązanego w przypadkach,
gdy nie wykonał on obowiązku zaniechania lub wykonania czynności. Grzywna nie może przekra-
czać kwoty 10.000 zł, a nakładana wielokrotnie nie mogą łącznie przekroczyć kwoty 50.000.
Z kolei przepisy art. 1050 - 1053 ustawy z dnia 17.11.1964 r. kodeks postępowania cywilnego prze-
widują wymierzenie grzywny dłużnikowi przez sąd po bezskutecznym upływie terminu wyznaczo-
nego do wykonania czynności. Sąd wymierza grzywnę nie wyższą niż jeden tysiąc złotych, chyba
że trzykrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne. Ogólna suma grzywien w tej samej
sprawie nie może przewyższać stu tysięcy złotych. Wymierzając grzywnę, sąd orzeknie jednocze-
śnie - na wypadek nieściągnięcia - zamianę grzywny na areszt, licząc jeden dzień aresztu od pięciu
złotych do stu pięćdziesięciu złotych grzywny. Ogólny czas trwania aresztu nie może w tej samej
sprawie przekroczyć sześciu miesięcy.
103
7.3. Odpowiedzialność dyscyplinarna za przestępstwo lub wykroczenie
Zgodnie z art.125 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej „Funkcjonariusz ponosi odpowiedzialność
dyscyplinarną za popełnione przestępstwa i wykroczenia niezależnie od odpowiedzialności karnej.”
Niezgodne z prawem karnym zachowania funkcjonariuszy Służby Więziennej, to czyny najczęściej
zakwalifikowane jako noszące znamiona przestępstwa z art. 231 kk (przekroczenie uprawnień lub
niedopełnieni obowiązków), a także przestępstwa komunikacyjne: art. 178a kk (prowadzenie pojaz-
du mechanicznego lub innego pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzające-
go) i art. 177 kk (spowodowanie wypadku przez naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu). Obo-
wiązkiem służbowym funkcjonariusza jest niezwłoczne poinformowanie przełożonego o wszczęciu
i zakończeniu postępowania karnego przeciwko niemu.
Stosownie do uregulowania zawartego w art. 125 ust. 1 ustawy o SW, postępowanie dyscyplinarne
prowadzi się niezależnie od postępowania karnego, a karę dyscyplinarną przełożony może wymie-
rzyć niezależnie od sądowego wyroku skazującego. Podstawą zarzutu jest w tej sytuacji przepis
art. 125 ust. 3 pkt 1 „Naruszeniem dyscypliny służbowej jest w szczególności niedopełnienie obo-
wiązków funkcjonariusza wynikających ze złożonego ślubowania”. W rocie ślubowania (art. 27
ustawy o SW) zawarty jest bowiem służbowy obowiązek przestrzegania prawa. Z drugiej strony
w prawie międzynarodowym i polskim istnieje zasada ne bis in idem, według której nikt nie może
być ponownie ścigany lub karany za przestępstwo, za które już raz został prawomocnie skazany lub
uniewinniony zgodnie z ustawą i procedurą karną danego kraju.
Przewidziana w art. 125 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej odpowiedzialność dyscyplinarna i kar-
na za popełnione przestępstwa i wykroczenia nie jest sprzeczna z zasadami prawa międzynarodo-
wego i krajowego (wyrok TK z dnia 08.10.2002 r., K 36/00 OTK-A 2002/5/63) i sądów administra-
cyjnych (wyrok wsa w Warszawie z 15.04. 2004 r. - II SA 1561/03). .
Bliskość odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej, wynikająca z ich represyjnego charakteru, nie
oznacza ich tożsamości. Objęcie funkcjonariuszy Służby Więziennej odpowiedzialnością dyscypli-
narną uzasadnia społeczna rola tych formacji, charakter powierzonych im zadań i kompetencji oraz
związane z ich działalnością publiczne zaufanie. Uznaje się, że sam fakt popełnienia przestępstwa,
bez względu na to jaki charakter ma owe przestępstwo, stanowi sprzeniewierzenie się obowiązkom
funkcjonariusza. Odpowiedzialność dyscyplinarna stanowi niewątpliwie dodatkową dolegliwość,
ale jest to szczególny rodzaj odpowiedzialności, autonomiczny i niezależny od odpowiedzialności
karnej.
Możliwe jest zaistnienie sytuacji, w której rozstrzygnięcie organu orzekającego o winie w postępo-
waniu dyscyplinarnym będzie odmienne od wyroku wydanego przez Sąd w postępowaniu karnym.
W takim przypadku funkcjonariusz będzie mógł skorzystać z uprawnienia określonego w art. 147
kodeksu kodeksu postępowania administracyjnego w zw. z art. 145 § 1 pkt 7 kpa. Przepis ten stano-
wi o prawie do żądania wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną, jeżeli
zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy sąd odmiennie od oceny przyjętej przy
wydaniu decyzji. Funkcjonariusz może na tej podstawie domagać się wzruszenia prawomocnego
orzeczenia dyscyplinarnego (wyrok NSA z dnia 15.04.2003 r., II SA 452/02).
Odpowiedzialność dyscyplinarna za wykroczenie
Rozpoznawanie spraw o wykroczenia należy do kompetencji Sądów Grodzkich, będących wydzia-
łami sądów rejonowych. Funkcjonariusze Służby Więziennej odpowiadają za wykroczenia w trybie
przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, tzn,
przed sądem rejonowym – wydział Sąd Grodzki. Sąd Grodzki może orzec za wykroczenia, także
w stosunku do funkcjonariusza SW kary, środki karne i środki oddziaływania wychowawczego
przewidziane w kodeksie wykroczeń.
Karami za wykroczenie są: a) areszt - trwa najkrócej 5, najdłużej 30 dni, b) ograniczenie wolności -
trwa 1 miesiąc, c) grzywna - w wysokości od 20 do 5.000 złotych, d) nagana. Zgodnie z Art. 10 § 3
kodeksu wykroczeń karę aresztu orzeczoną za wykroczenie uważa się za karę tego samego rodzaju
co kara pozbawienia wolności orzeczona za przestępstwo.
Na podstawie art. 125 ust. 1 ustawy o SW, obowiązuje zasada ponoszenia odpowiedzialności dys-
104
cyplinarnej za wykroczenia niezależnie od odpowiedzialności karnej. Jednocześnie funkcjonariusz
ma służbowy obowiązek niezwłocznego poinformowania przełożonego o ukaraniu przez sąd za wy-
kroczenie.
Obowiązujące przepisy pozwalają jednak uniknąć podwójnej karalności na każdym z etapów postę-
powania w sprawach o wykroczenia. Art. 41 Kodeksu wykroczeń pozwala oskarżycielowi publicz-
nemu nie kierować do sądu wniosku o ukaranie, a poprzestać na zastosowaniu pouczenia, zwróce-
niu uwagi, ostrzeżeniu lub na zastosowaniu innych środków oddziaływania wychowawczego. Prze-
pis art. 58 § l Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia uprawnia tegoż oskarżyciela pu-
blicznego do wniosku o odstąpienie od wymierzenia kary lub środka karnego. Natomiast przepis
art. 61 § 1 pkt 2 tegoż Kodeksu daje możliwość odmowy wszczęcia postępowania lub umorzenia
wszczętego postępowania, jeżeli wobec sprawcy zastosowano środek przewidziany w przepisach
o odpowiedzialności dyscyplinarnej lub porządkowej, a środek ten jest wystarczającą reakcją na
wykroczenie.
Postępowanie mandatowe prowadzi Policja, a inne organy, gdy przepis szczególny tak stanowi.
W postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł (w określonych
sprawach do 1.000 zł).
W postępowaniu mandatowym funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze man-
datu karnego może ją nałożyć jedynie, gdy:
1) schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wy-
kroczenia,
2) stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urzą-
dzenia pomiarowego lub kontrolnego, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czy-
nu.
Sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego.
Rodzaje mandatu karnego
W postępowaniu mandatowym można nakładać grzywnę w drodze mandatu karnego:
1) wydawanego ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją
nałożył (jedynie wobec osoby czasowo przebywającej na terytorium RP lub niemającej sta-
łego miejsca zamieszkania albo pobytu) - staje się prawomocny z chwilą uiszczenia grzyw-
ny funkcjonariuszowi, który ją nałożył,
2) kredytowanego, wydawanego ukaranemu za potwierdzeniem odbioru - obowiązek uiszcze-
nia w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu - staje się on prawomocny z chwilą pokwito-
wania jego odbioru przez ukaranego,
3) zaocznego - sprawcy nie zastano na miejscu popełnienia wykroczenia i nie zachodzi wątpli-
wość co do jego osoby - powinien wskazywać, gdzie w terminie 7 dni od daty jego wysta-
wienia ukarany może uiścić grzywnę.
Przyjęcie i uiszczenie mandatu karnego w zasadzie kończy ostatecznie sprawę, a funkcjonariusz nie
ma obowiązku służbowego informowania przełożonego o ukaraniu mandatem karnym. W razie od-
mowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie grzywny nałożonej
mandatem zaocznym, organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnio-
skiem o ukaranie. Ponadto funkcjonariusz podlega w takiej sytuacji odpowiedzialności dyscyplinar-
nej przed właściwym przełożonym dyscyplinarnym.
7.4. Zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej
1) Zasada winy – wymierzenie kary uzależnione jest od uznania obwinionego za winnego po-
pełnienia przewinienia, zaś stopień winy jest jedną z dyrektyw wymiaru kary.
2) Zasada przedawnienia.
3) Zasada prawa do obrony i obrońcy.
4) Zasada odpowiedzialności za przewinienie dyscyplinarne – postanowienie o wszczęciu po-
105
stępowania dyscyplinarnego powinno zawierać określenie zarzucanego przewinienia.
5) Zasada swobodnej oceny dowodów.
6) Zasada prawa do sądu – od orzeczenia dyscyplinarnego służy skarga do sądu administracyj-
nego.
7) Zasada szybkości (na jednej rozprawie) ekonomii postępowania.
8) Zasada odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego
w sprawach nie uregulowanych rozporządzeniem.
9) Zasada udziału czynnika społecznego w postępowaniu: Sąd Dyscyplinarny oraz udział funk-
cjonariuszy w rozprawie.
10) Zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść.
11) Zakaz pogarszania sytuacji prawnej odwołującego się.
12) Zasada niezależności sądu dyscyplinarnego - gwarancją niezależności jest kolegialność skła-
du sądu, jawność rozprawy, swobodna ocena dowodów i tajność narady.
7.5. System kar dyscyplinarnych
Systematyka kar dyscyplinarnych polega na ułożeniu „katalogu kar” czyli enumeratywnym wyli-
czeniu kar w ramach jednego przepisu. Katalog kar dyscyplinarnych zawarty jest w art. 126 ust. 1
i 3 ustawy o Służbie Więziennej. Są to :
1) upomnienie;
2) nagana;
3) surowa nagana;
4) ostrzeżenie o niepełnej przydatności na zajmowanym stanowisku służbowym;
5) przeniesienie na niższe stanowisko służbowe;
6) obniżenie stopnia;
7) pozbawienie stopnia;
8) ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby;
9) wydalenie ze służby.
10) zakaz opuszczania miejsca zakwaterowania przez czas określony nie przekraczający 14 dni.
Ustawowa lista kar w pkt 1-9 nie jest przypadkowa, lecz wyraża preferencje ustawodawcy co do ich
stosowania. Kolejność wyliczenia kar w tym katalogu uwzględnia bowiem ciężar gatunkowy kary
mierzony rodzajem i natężeniem dolegliwości zawartej w karze. Najmniej dolegliwą karą jest upo-
mnienie, a najbardziej dolegliwą wydalenie ze służby.
Łączenie poszczególnych kar wymienionych w katalogu kar dyscyplinarnych jest niedopuszczalne,
poza dwoma przewidzianymi w ustawie wyjątkami (art.126 ust.4 ustawy). Tylko w uzasadnionych
przypadkach można łączyć następujące kary:
1) karę przeniesienia na niższe stanowisko służbowe z karą obniżenia stopnia,
2) karę wydalenia ze służby z karą pozbawienia stopnia.
W ustawie przewidziano ponadto karę dyscyplinarną o specyficznym charakterze. Jest to zakaz
opuszczania miejsca zakwaterowania przez czas określony nie przekraczający 14 dni.
Specyfika kary zakazu opuszczania miejsca zakwaterowania dotyczy podmiotu odpowiedzialności
i polega na ograniczeniu jej stosowania wyłącznie do funkcjonariuszy skoszarowanych. Kara ta
może być stosowana obok innych kar dyscyplinarnych.
Środki dyscyplinujące
Regulamin dyscyplinarny przewiduje w § 2 ust. 1 możliwość stosowania środków dyscyplinują-
cych. Istota i rodzaje tych środków nie zostały w przepisach określone. W praktyce przyjmują one
postać rozmów dyscyplinujących lub ostrzegawczych. Z rozmów takich powinny być sporządzone
notatki służbowe, które do dnia 12 stycznia 2009 r. były przechowywane w części C akt osobo-
wych. Zgodnie z § 2 Zarządzenia nr 1/09 Dyrektora Generalnego praktyki tej zaniechano.
106
7.6. Przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej
Wyróżnia się dwa rodzaje przedawnienia odpowiedzialności dyscyplinarnej:
1) Przedawnienie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.
2) Przedawnienie wymierzenia kary dyscyplinarnej.
Zgodnie z art. 127 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej nie można wszcząć postępowania dyscypli-
narnego po upływie 90 dni od dnia otrzymania przez przełożonego dyscyplinarnego wiadomości
o popełnieniu czynu podlegającego odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Termin 90 dni nie biegnie w razie nieobecności funkcjonariusza w służbie.
Jeżeli w ciągu 90 dni nie wszczęto postępowania, to przełożony traci również możliwość wymie-
rzenie kary dyscyplinarnej, gdyż wymierzenie kary powinno być poprzedzone przeprowadzeniem
postępowania.
Zgodnie z art. 127 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej, zasadniczym terminem przedawnienia odpo-
wiedzialności za popełnienie czynu podlegającego odpowiedzialności dyscyplinarnej jest termin
3 lat od dnia popełnienia czynu. Po upływie tego terminu przełożony nie może wymierzyć funkcjo-
nariuszowi kary dyscyplinarnej.
Zasady tej nie stosuje się do czynu podlegającego odpowiedzialności karnej, który stanowi prze-
stępstwo. Okres przedawnienia odpowiedzialności za popełnienie takiego czynu nie może być krót-
szy od okresu przedawnienia karalności tego przestępstwa.
Przedawnienie określa art. 101 Kodeksu karnego, który stanowi, że karalność przestępstwa ustaje,
jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło:
1) 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2) 20 lat - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
3) 10 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą
3 lata,
4) 5 lat - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat,
5) 3 lata - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną.
Jeżeli w podanych wyżej okresach wszczęto postępowanie karne przeciwko osobie, to karalność
przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od zakończenia tych okresów, czyli faktycznie ww. okresy ule-
gają przedłużeniu o 5 lat.
7.7. Przełożeni dyscyplinarni
Wymierzanie kar dyscyplinarnych należy do przełożonych właściwych w sprawach osobowych
funkcjonariuszy lub wyższych przełożonych. Przełożonymi w sprawach osobowych są w zasadzie
kierownicy jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, dlatego do ich kompetencji należy wy-
mierzania kar dyscyplinarnych. Sytuacje, w których karę dyscyplinarną wymierza wyższy przełożo-
ny zostały wyraźnie skonkretyzowane. Dotyczą one przede wszystkim wymierzania oficerom SW
trzech określonych kar dyscyplinarnych:
1) Karę dyscyplinarnej wydalenia ze służby wymierza oficerowi Dyrektor Generalny SW,
2) Kary obniżenia stopnia i pozbawienia stopnia wymierza oficerowi Minister Sprawiedliwo-
ści,
3) Kary obniżenia stopnia i pozbawienia stopnia generała Służby Więziennej wymierza Prezy-
dent Rzeczypospolitej Polskiej ma wniosek Ministra Sprawiedliwości.
Z sytuacją taką mamy do czynienie także wtedy, gdy przełożony uzna, że należy wymierzyć karę,
do której wymierzenia nie jest uprawniony. Wówczas akta postępowania dyscyplinarnego przesyła
on właściwemu wyższemu przełożonemu z wnioskiem o wydanie orzeczenia o wymierzeniu okre-
ślonej kary.
Wymierzenie kary dyscyplinarnej przez wyższego przełożonego może mieć też miejsce w razie za-
istnienia okoliczności powodującej wyłączenie przełożonego od udziału w postępowaniu. W opar-
ciu o art. 26 kpa załatwienie sprawy przechodzi do kompetencji wyższego przełożonego.
O wyniku postępowania dyscyplinarnego informuje się sąd lub prokuratora, jeżeli postępowanie
dyscyplinarne zostało wszczęte na ich wniosek.
107
7.8. Zasady wymierzania kar dyscyplinarnych
1) Zasada pierwszeństwa środków dyscyplinujących przed karami dyscyplinarnymi - Za prze-
winienia wymierza się funkcjonariuszom kary dyscyplinarne jeżeli :
−
wcześniej stosowane inne środki dyscyplinujące okazały się nieskuteczne lub
−
stosowanie środków dyscyplinujących byłoby niewystarczające ze względu na wagę
przewinienia.
2) Zasada dokładnego ustalenia rodzaju i okoliczności przewinienia - Wymierzenie kary dys-
cyplinarnej powinno być poprzedzone dokładnym ustaleniem rodzaju przewinienia i dokład-
nym ustaleniem okoliczności, w jakich przewinienie zostało popełnione.
3) Zasada umożliwienia obwinionemu złożenia wyjaśnień - Dotyczy złożenia wyjaśnień ust-
nych lub pisemnych.
4) Zasada uwzględniania szczegółowych dyrektyw wymiaru kary - Przy wymiarze kary dyscy-
plinarnej bierze się pod uwagę w szczególności:
−
rodzaj i wagę przewinienia,
−
okoliczności, w jakich zostało popełnione,
−
pobudki czynu,
−
stopień winy,
−
zachowanie się obwinionego przed i po popełnieniu przewinienia,
−
okres pozostawania w służbie,
−
opinię służbową,
−
skutki przewinienia,
−
ustalenie - czy popełnione było pod wpływem alkoholu lub innego środka odurzającego,
−
ustalenie - czy w stosunku do funkcjonariusza jest już orzeczona kara dyscyplinarna.
5) Zasada wymierzania jednej kary dyscyplinarnej za jedno przewinienie - Jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej:
−
za jedno przewinienie wymierza się tylko jedną karę dyscyplinarną,
−
za kilka przewinień rozpatrywanych łącznie wymierza się jedną karę dyscyplinarną od-
powiednio surowszą.
6) Zasada ograniczonej władzy dyscyplinarnej Komendanta ośrodka szkolenia w odniesieniu
do funkcjonariuszy odbywających szkolenie - Komendanci ośrodków szkolenia mogą im
wymierzać kary dyscyplinarne określone w art. 126 ust. 1 pkt 1-3 i ust. 3 ustawy, tzn,:
−
upomnienie,
−
nagana,
−
surowa nagana,
−
zakaz opuszczania miejsca zakwaterowania przez czas określony nie przekraczający
14 dni.
7) Zasada wysłuchania obwinionego przed wymierzeniem kary - Przełożony dyscyplinarny
orzeka o uznaniu obwinionego za winnego popełnienia przewinienia i wymierzeniu kary po
wysłuchaniu obwinionego. Obwinionego nie wysłuchuje się w razie:
−
tymczasowego aresztowania,
−
długotrwałej, obłożnej choroby,
−
odmowy stawienia się lub nie usprawiedliwionej nieobecności.
8) Zasada wymierzania kary dyscyplinarnej przez uprawnionego przełożonego - Wymierzanie
kar dyscyplinarnych należy do przełożonych właściwych w sprawach osobowych funkcjo-
nariuszy lub wyższych przełożonych. Jeżeli przełożony uzna, że należy wymierzyć karę, do
której wymierzenia nie jest uprawniony przesyła akta postępowania dyscyplinarnego właści-
wemu wyższemu przełożonemu wraz z wnioskiem o wydanie orzeczenia o wymierzeniu
określonej kary.
9) Zasada doręczania orzeczenia obwinionemu ( niezwłocznie) i przesyłania wyższemu przeło-
żonemu (w terminie 3 dni).
108
8. POSTĘPOWANIE DYSCYPLINARNE
8.1. Wszczęcie, cel i termin trwania postępowania dyscyplinarnego
Postępowanie dyscyplinarne wszczyna się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia
przez funkcjonariusza przewinienia. Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje przez
przełożonego, w dwojaki sposób:
1) przełożony wszczyna z urzędu postępowanie dyscyplinarne,
2) przełożony może wszcząć postępowanie dyscyplinarne na wniosek sądu, prokuratora, orga-
nu powołanego do orzekania w sprawach o wykroczenia lub innego zainteresowanego orga-
nu, instytucji lub innej osoby.
Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje w formie postanowienia, którego odpis dorę-
cza się obwinionemu oraz przesyła się niezwłocznie wyższemu przełożonemu.
Postępowanie dyscyplinarne ma na celu w szczególności:
1) ustalenie czy przewinienie rzeczywiście zostało popełnione, w jakim czasie i przez kogo,
2) wszechstronne wyjaśnienie przyczyn popełnienia przewinienia i okoliczności popełnienia
przewinienia.
Postępowanie dyscyplinarne powinno być zakończone w terminie 30 dni od dnia wszczęcia postę-
powania. W uzasadnionych przypadkach przełożony może przedłużyć postępowanie dyscyplinarne
na czas oznaczony.
Elementy postanowienia o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego
Postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego powinno zawierać:
1) stopień, imię, nazwisko i stanowisko służbowe funkcjonariusza wydającego postanowienie,
2) datę i miejsce wydania,
3) stopień, imię, nazwisko i stanowisko służbowe obwinionego,
4) powołanie podstawy prawnej,
5) określenie zarzucanego przewinienia,
6) podanie przepisu, który został naruszony,
7) oznaczenie osoby albo zespołu osób wyznaczonych do prowadzenia postępowania,
8) uzasadnienie,
9) pouczenie, czy i w jakim trybie służy na nie zażalenie.
8.2. Podstawowe zasady postępowania dyscyplinarnego
1) Zasada szybkości i ekonomizacji działań - Czynności w postępowaniu dyscyplinarnym win-
ny być wykonane szybko na tyle, na ile pozwala respektowanie praw obwinionego, obiek-
tywne ustalenie faktów i okoliczności istotnych dla podjęcia rozstrzygnięcia oraz zebranie
całości istotnych w sprawie materiałów dowodowych. Do trafnego i słusznego rozstrzygnię-
cia sprawy powinno dojść przy takim nakładzie czasu i środków jakie są niezbędne i uspra-
wiedliwione indywidualną specyfiką sprawy.
2) Zasada przestrzegania ustalonych prawem terminów - Praworządne prowadzenie postępo-
wania wymaga ścisłego respektowania terminów określonych w regulaminie dyscyplinar-
nym. Postuluje się aby zgodnie z zasadą szybkości traktować je jako maksymalne i dążyć
do ich skracania.
3) Zasada udzielania stronom informacji - Strony postępowania winny być informowane
o wszelkich istotnych z formalnego punktu widzenia okolicznościach postępowania. Należy
do nich pouczenie o terminach czynności i kontrola nad ich respektowaniem. Informacja
winna również dotyczyć obowiązków i uprawnień stron w postępowaniu.
4) Zasada respektowania praw obwinionego - W postępowaniu dyscyplinarnym z mocy przepi-
sów regulaminu dyscyplinarnego obwinionemu przysługują określone prawa. Obwinionego
należy nie tylko pouczyć o jego prawach ale również respektować je w postępowaniu.
5) Zasada zawierania całości materiału dowodowego w aktach postępowania - Zasada ta wy-
109
maga, by w aktach postępowania dyscyplinarnego zawierać zarówno materiał dowodowy
świadczący na niekorzyść obwinionego jak i materiał dowodowy przemawiający na korzyść
obwinionego. Należy pamiętać ponadto, że w aktach postępowania dyscyplinarnego winny
znajdować się wszystkie dokumenty, na które prowadzący postępowanie powołują się spra-
wozdaniach kończących postępowanie, a przełożeni w orzeczeniu o wymierzeniu kary dys-
cyplinarnej lub postanowieniu o umorzeniu postępowania dyscyplinarnego.
6) Zasada rozstrzygania istotnych spraw w formie postanowienia - Regulamin określa sytuacje,
w których wydanie postanowienia w toku postępowania dyscyplinarnego jest obligatoryjne,
np.: wszczęcie postępowania dyscyplinarnego i oddalenie wniosku o przeprowadzenie do-
wodu. Respektowanie omawianej zasady wskazuje jednak na właściwość wydania postano-
wienia także w takich sytuacjach, jak, np.: przedłużenie na czas określony postępowania
dyscyplinarnego bądź zmiana kwalifikacji prawnej zarzucanego przewinienia.
8.3. Czynności wyjaśniające
Przed wszczęciem postępowania dyscyplinarnego można podjąć niezbędne czynności wyjaśniające,
jeżeli wiadomość o popełnieniu przewinienia budzi wątpliwości, w szczególności co do popełnienia
tego czynu lub co do osoby sprawcy. Czynności wyjaśniające wykonuje się w niezbędnym zakresie.
Czynności wyjaśniające powinny być ukończone w terminie 14 dni od dnia ich podjęcia. Funkcjo-
nariusza wyłącza się od prowadzenia czynności wyjaśniających z tych samych przyczyn i w tym sa-
mym trybie, jak prowadzącego postępowanie dyscyplinarne (§ 12. ust. 1-5 Regulaminu dyscypli-
narnego). Prowadzący czynności wyjaśniające, w zależności od stopnia wyjaśnienia wątpliwości,
formułuje na koniec wniosek o wszczęcie lub niewszczynanie postępowania dyscyplinarnego.
8.4. Umorzenie postępowania
Umorzenie postępowania oznacza zaprzestanie dochodzenia odpowiedzialności dyscyplinarnej. Ma
ono miejsce wtedy, gdy wystąpi odpowiednia przyczyna przewidziana prawem. Przez przyczynę
umorzenia należy rozumieć okoliczność, który wyłącza możliwość wszczęcia lub prowadzenia po-
stępowania. Przyczyny umorzenia można podzielić na dwie grupy:
1) Obligatoryjne – w razie ich wystąpienia, postępowania dyscyplinarnego nie wszczyna się,
a wszczęte umarza. Okolicznościami wyłączającymi postępowanie są:
−
czynu nie popełniono albo czyn nie zawiera znamion przewinienia,
−
postępowanie karne zakończyło się orzeczeniem uniewinniającym, a czyn nie stanowił
naruszenia dyscypliny służbowej,
−
sprawca przewinienia nie podlega orzecznictwu dyscyplinarnemu,
−
sprawca przewinienia zmarł,
−
nastąpiło przedawnienie,
−
postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie ukończo-
ne lub wszczęte wcześniej toczy się.
2) Fakultatywne - w razie ich wystąpienia, postępowania dyscyplinarnego można nie wszczy-
nać, a wszczęte można umorzyć. Ma to miejsce w szczególności gdy:
−
okoliczności popełnionego przewinienia nie budzą wątpliwości, a naruszenie dyscypliny
służbowej jest znikome,
−
sprawca przewinienia pisemnie zgłosi wystąpienie ze służby,
−
wystąpiła długotrwała choroba sprawcy przewinienia.
8.5. Prowadzący postępowanie dyscyplinarne
Postępowanie dyscyplinarne przeprowadza:
1) przełożony,
2) lub wyznaczony przez przełożonego funkcjonariusz,
3) albo wyznaczony przez przełożonego zespół funkcjonariuszy.
110
W razie wyznaczenia zespołu funkcjonariuszy konieczne jest wskazanie przewodniczącego zespo-
łu. Postępowanie dyscyplinarne przeciwko oficerom Służby Więziennej przeprowadza funkcjona-
riusz w stopniu oficera.
Postępowanie musi być prowadzone bezstronnie, jeśli ma zmierzać do prawidłowego wyjaśnienia
i ustalenia stanu faktycznego sprawy. Wymaga to niekiedy wyłączenia prowadzącego postępowa-
nie. Wyłączenie funkcjonariusza od pełnienia określonych funkcji w postępowaniu dyscyplinarnym
jest ściśle związane z potrzebą zachowania zasady obiektywizmu. Przepisy §12, 31 i 40 Regulami-
nu dyscyplinarnego przewidują:
1) wyłączenie funkcjonariusza od prowadzenia postępowania dyscyplinarnego,
2) wyłączenie członka sądu dyscyplinarnego od orzekania,
3) wyłączenie funkcjonariusza od pełnienia funkcji oskarżyciela w postępowaniu przed sądem
dyscyplinarnym.
Okoliczności powodujące wyłączenie prowadzącego postępowanie dyscyplinarne
Funkcjonariusz podlega z mocy prawa wyłączeniu od prowadzenia postępowania dyscyplinarnego
w razie zaistnienia następujących okoliczności:
1) sprawa dotyczy go bezpośrednio,
2) jest małżonkiem obwinionego lub osoby przez niego pokrzywdzonej,
3) jest krewnym lub powinowatym obwinionego lub pokrzywdzonego, w rozumieniu art. 40
§ 1 pkt 3 kpk ,
4) był świadkiem zdarzenia,
5) pomiędzy nim a obwinionym lub pokrzywdzonym zachodzi stosunek osobisty mogący wy-
wołać wątpliwości co do bezstronności prowadzącego postępowanie.
Ponadto prowadzącego postępowanie dyscyplinarne można wyłączyć od udziału w tym postępowa-
niu z innych uzasadnionych przyczyn. Przepis nie wymienia takich przyczyn ale muszą to być przy-
czyny uzasadnione z punktu widzenia zachowania zasady prawdy obiektywnej.
Tryb wyłączenia
O wyłączeniu prowadzącego postępowanie dyscyplinarne decydują:
1) przełożony który wyznaczył funkcjonariusza do prowadzenia postępowania dyscyplinarne-
go,
2) wyższy przełożony - jeżeli postępowanie dyscyplinarne prowadzi przełożony.
Wyłączenie prowadzącego postępowanie dyscyplinarne może nastąpić w dwojakim trybie: z urzędu
lub na wniosek prowadzącego postępowanie dyscyplinarne, obwinionego lub pokrzywdzonego.
Nieuwzględnienie wniosku obwinionego i pokrzywdzonego o wyłączenie prowadzącego postępo-
wanie wymaga wydania postanowienia.
Czynności prowadzącego postępowanie
Prowadzący postępowanie dyscyplinarne wykonuje szereg czynności, m.in. zbiera dowody i podej-
muje czynności niezbędne do wyjaśnienia sprawy, a w szczególności:
1) przesłuchuje obwinionego, świadków i pokrzywdzonych,
2) zleca lub występuje do przełożonego z wnioskiem o zlecenie przeprowadzenia odpowied-
nich badań i ekspertyz oraz
3) zasięga niezbędnych opinii.
Prowadzący postępowanie dyscyplinarne może zwrócić się o przeprowadzenie czynności poza
miejscowością, w której toczy się postępowanie dyscyplinarne, do kierownika jednostki organiza-
cyjnej Służby Więziennej, położonej najbliżej miejsca, w której czynność ta ma być dokonana.
Z czynności przesłuchania obwinionego, świadków i biegłych w sprawie powinien sporządzić pro-
tokół, chyba że osoby te złożyły pisemne oświadczenia, które uzna za wystarczające.
W toku postępowania dyscyplinarnego prowadzący postępowanie dyscyplinarne wydaje postano-
wienia, jeżeli rozporządzenie tak stanowi. Na postanowienie przysługuje zażalenie, o ile rozporzą-
dzenie tak stanowi. Zażalenie wnosi się w terminie 3 dni od doręczenia postanowienia do przełożo-
nego, a jeżeli postanowienie wydał ten przełożony - do wyższego przełożonego.
111
8.6. Uprawnienia obwinionego
W toku postępowania dyscyplinarnego obwiniony ma prawo do:
1) odmowy składania wyjaśnień,
2) zgłaszania wniosków dowodowych,
3) przeglądania akt,
4) ustanowienia obrońcy, którym może być adwokat lub wskazany przez obwinionego funk-
cjonariusz.
Obrońca jest uprawniony do reprezentowania obwinionego w granicach udzielonego na piśmie peł-
nomocnictwa i może podejmować czynności tylko na korzyść obwinionego. O ile pełnomocnictwo
nie stanowi inaczej, obrońca jest uprawniony do reprezentowania obwinionego w toku postępowa-
nia dyscyplinarnego i postępowania odwoławczego.
Wnioski o przeprowadzenie dowodów zgłasza się na piśmie prowadzącemu postępowanie dyscypli-
narne. We wniosku należy wskazać okoliczności, które mają być udowodnione. Jeżeli wniosek do-
tyczy dowodów mających istotne znaczenie dla wyjaśnienia sprawy, to prowadzący postępowanie
dyscyplinarne nie może odmówić ich przeprowadzenia. Wniosku o przeprowadzenie dowodu nie
uwzględnia się, gdy:
1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,
2) okoliczność, która ma zostać udowodniona, jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem
wnioskodawcy,
3) okoliczności nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy lub dowodu nie da się przepro-
wadzić.
Oddalenie wniosku wymaga wydania postanowienia.
8.7. Zawieszenie postępowania dyscyplinarnego
Zawieszenie postępowania oznacza, że jego bieg został czasowo wstrzymany. Postępowanie nie
przestaje istnieć jak w przypadku umorzenia, lecz jego bieg zostaje wstrzymany w czasie istnienia
określonych przyczyn. W § 19 Regulaminu dyscyplinarnego wymienione zostały dwie przyczyny
dające przełożonemu możliwość zawieszenia postępowania:
1) prowadzenie przeciwko obwinionemu postępowania karnego,
2) długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania.
Przełożony może zawiesić postępowanie dyscyplinarne do czasu prawomocnego zakończenia po-
stępowania karnego. Instytucja zawieszenia postępowania można zastosować zwłaszcza wtedy, gdy
ukaranie dyscyplinarne jest zależne od wyników postępowania karnego i nie stanowi naruszenia
dyscypliny służbowej.
Zawieszenia postępowania nie stosuje się, gdy popełnienie przestępstwa przez funkcjonariusza jest
oczywiste i pozostawienie go w służbie godzi w jej interes. Podobnie przełożony może zawiesić po-
stępowanie dyscyplinarne, gdy zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie
postępowania. Przepis nie nie wyjaśnia terminu „długotrwała”, dlatego należy rozumieć, iż chodzi
o takie okoliczności, których czasu trwania nie da się z góry przewidzieć.
Postanowienie o zawieszeniu postępowania dyscyplinarnego może być zaskarżone w drodze zaża-
lenia, które przysługuje obwinionemu i pokrzywdzonemu. Po ustaniu przyczyn uzasadniających za-
wieszenie postępowania dyscyplinarnego przełożony wydaje postanowienie o podjęciu zawieszone-
go postępowania.
8.8. Zaznajomienie obwinionego z materiałami postępowania - sprawozdanie
Jeżeli prowadzący postępowanie dyscyplinarne uzna, że zostały wyjaśnione wszystkie okoliczności
sprawy:
1) zaznajamia obwinionego z materiałami postępowania dyscyplinarnego i
2) poucza go o prawie zgłoszenia wniosku o ich uzupełnienie w terminie 3 dni.
112
Z czynności zaznajomienia obwinionego z aktami postępowania sporządza się protokół. Wniosek
o uzupełnienie postępowania dyscyplinarnego rozpatruje prowadzący postępowanie. Na postano-
wienie o odmowie uwzględnienia wniosku o uzupełnienie postępowania obwinionemu przysługuje
zażalenie.
Sprawozdanie kończące postępowanie dyscyplinarne
Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dyscyplinarnego, prowadzący sporządza
w terminie 3 dni sprawozdanie kończące postępowanie, które powinno zawierać:
1) stopień, imię, nazwisko i stanowisko służbowe funkcjonariusza, który prowadził postępowa-
nie,
2) stanowisko służbowe przełożonego, który wydał postanowienie o wszczęciu postępowania
dyscyplinarnego,
3) stopień, imię, nazwisko i stanowisko służbowe obwinionego,
4) dokładne określenie zarzucanego obwinionemu czynu, ze wskazaniem czasu, miejsca, spo-
sobu i okoliczności popełnienia zarzucanego czynu oraz jego skutków,
5) opis ustalonego stanu faktycznego na podstawie zebranych dowodów,
6) wnioski dotyczące umorzenia postępowania dyscyplinarnego bądź wymiaru kary, z uzasad-
nieniem i wskazaniem okoliczności łagodzących i obciążających.
8.9. Orzeczenia kończące postępowanie dyscyplinarne
Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, po wysłuchaniu obwinionego, orzeka
się o:
1) umorzeniu postępowania dyscyplinarnego (wymaga wydania postanowienia),
2) uznaniu obwinionego za winnego popełnienia przewinienia i wymierzeniu kary.
Orzeczenia należy wydać nie później niż w ciągu 7 dni od dnia sporządzenia sprawozdania kończą-
cego postępowanie dyscyplinarne.
Obwinionego nie wysłuchuje się w razie:
1) tymczasowego aresztowania,
2) długotrwałej, obłożnej choroby,
3) odmowy stawienia się lub nie usprawiedliwionej nieobecności.
Jeżeli przełożony uzna, że należy wymierzyć karę, do której wymierzenia nie jest uprawniony, to
akta postępowania dyscyplinarnego przesyła właściwemu wyższemu przełożonemu z wnioskiem
o wydanie orzeczenia o wymierzeniu określonej kary.
Orzeczenie o wymierzeniu kary dyscyplinarnej
Orzeczenie o wymierzeniu kary dyscyplinarnej powinno zawierać następujące elementy:
1) imię i nazwisko przełożonego, który wydał orzeczenie, z podaniem jego stopnia oraz stano-
wiska służbowego,
2) datę i miejsce wydania,
3) stopień, imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe obwinionego,
4) opis zarzucanego obwinionemu czynu, wraz z podaniem przepisu, który został naruszony,
5) rozstrzygnięcie w sprawie,
6) uzasadnienie faktyczne i prawne orzeczenia,
7) pouczenie o prawie wniesienia zażalenia,
8) podpis przełożonego i pieczęć jednostki.
Orzeczenie o wymierzeniu kary dyscyplinarnej doręcza się niezwłocznie obwinionemu i przesyła
się w terminie 3 dni do wyższego przełożonego.
113
9. POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE, WYKONYWANIE KAR
DYSCYPLINARNYCH
9.1. Sądy dyscyplinarne Służby Więziennej
Sądy dyscyplinarne to organ II instancji właściwy do rozpoznawania zażaleń od wymierzonej przez
właściwego przełożonego kary dyscyplinarnej:
1) społeczny,
2) wybieralny przez Zebranie funkcjonariuszy każdej jednostki,
3) kadencyjny (4 lata),
4) niezależny w orzekaniu.
Tworzy się sądy dyscyplinarne przy:
1) Centralnym Zarządzie,
2) okręgowych inspektoratach.
Sąd dyscyplinarny przy Centralnym Zarządzie
Sąd dyscyplinarny przy Centralnym Zarządzie jest właściwy do rozpoznawania zażaleń od wymie-
rzonej kary dyscyplinarnej w stosunku do:
1) funkcjonariuszy pełniących służbę w Centralnym Zarządzie,
2) funkcjonariuszy pozostających w dyspozycji Ministra Sprawiedliwości lub Dyrektora Gene-
ralnego,
3) dyrektorów okręgowych i ich zastępców,
4) dyrektorów zakładów karnych i aresztów śledczych oraz ich zastępców,
5) komendantów ośrodków szkolenia i ich zastępców,
6) komendantów ośrodków doskonalenia i ich zastępców,
7) funkcjonariuszy delegowanych do pełnienia służby poza Służbą Więzienną,
8) wszystkich funkcjonariuszy, co do których orzeczenie o ukaraniu wydał Minister Sprawie-
dliwości lub Dyrektor Generalny.
Sąd dyscyplinarny przy okręgowym inspektoracie
Sąd dyscyplinarny przy okręgowym inspektoracie jest właściwy do rozpoznawania zażaleń od wy-
mierzonej kary dyscyplinarnej w stosunku do następujących funkcjonariuszy :
1) pełniących służbę w okręgowym inspektoracie,
2) pełniących służbę w jednostkach organizacyjnych SW podległych dyrektorowi okręgowe-
mu,
3) pełniących służbę w ośrodkach szkolenia - właściwy jest sąd dyscyplinarny działający przy
okręgowym inspektoracie, na którego terenie położony jest ośrodek,
4) odbywających szkolenie zawodowe w tych ośrodkach - właściwy jest sąd dyscyplinarny
działający przy okręgowym inspektoracie, na którego terenie położony jest ośrodek.
Skład orzekający sądu dyscyplinarnego
Sąd dyscyplinarny orzeka w składzie trzyosobowym. Przewodniczący sądu dyscyplinarnego wy-
znacza skład orzekający oraz przewodniczącego składu orzekającego. Członek sądu dyscyplinarne-
go nie może orzekać w sprawie obwinionego funkcjonariusza, pełniącego służbę w tej samej jedno-
stce organizacyjnej Służby Więziennej, a także w sprawie, w której prowadził postępowanie dyscy-
plinarne.
9.2. Zażalenie
Zażalenie na orzeczenie o wymierzeniu kary dyscyplinarnej wnosi się do właściwego sądu dyscy-
plinarnego:
1) w terminie 7 dni od dnia doręczenia orzeczenia,
2) w terminie 3 dni w razie wymierzenia kary dyscyplinarnej zakazu opuszczania miejsca za-
kwaterowania.
114
Zażalenie wnosi się za pośrednictwem przełożonego, który wydał zaskarżone orzeczenie - w zaża-
leniu należy podać, czego domaga się strona skarżąca.
Wniesienie zażalenia wstrzymuje wykonanie orzeczenia, z wyjątkiem kary zakazu opuszczania
miejsca zakwaterowania.
Uprawnienia przełożonego dyscyplinarnego po złożeniu zażalenia
Przełożony, który wydał orzeczenie:
1) może uwzględnić zażalenie - jeżeli orzeczenie zostało zaskarżone jedynie na korzyść obwi-
nionego, powiadamiając o tym wyższego przełożonego;
2) w razie nieuwzględnienia zażalenia - przekazuje je niezwłocznie, wraz z materiałami postę-
powania dyscyplinarnego, właściwemu sądowi dyscyplinarnemu.
Uprawnienia obrońcy przed sądem dyscyplinarnym
W toku postępowania przed sądem dyscyplinarnym obrońca ma prawo w szczególności do:
1) zaznajamiania się z materiałami postępowania dyscyplinarnego i odwoławczego,
2) zadawania pytań osobom przesłuchiwanym i składania wniosków dowodowych,
3) wnoszenia zażaleń na zarządzenia wydane w toku postępowania.
Oskarżyciel w postępowaniu przez sądem dyscyplinarnym
1) w razie wniesienia zażalenia na korzyść obwinionego, oskarżycielem jest funkcjonariusz
wyznaczony przez przełożonego, który wydał zaskarżone orzeczenie,
2) w razie wniesienia zażalenia na niekorzyść obwinionego, oskarżycielem jest funkcjonariusz
wyznaczony przez wyższego przełożonego.
9.3. Rozprawa przed sądem dyscyplinarnym
Rozprawa powinna odbyć się w jednostce organizacyjnej, w której obwiniony pełni służbę,
a w przypadku sądu przy CZSW, w Centralnym Zarządzie - w terminie 14 dni od dnia wpływu za-
żalenia do sądu dyscyplinarnego. Niestawiennictwo stron prawidłowo powiadomionych nie wstrzy-
muje rozpoznania sprawy, o czym należy pouczyć strony.
Sąd dyscyplinarny orzeka po przeprowadzeniu rozprawy, rozpoznając sprawę w granicach zażale-
nia. Rozprawa przed sądem dyscyplinarnym jest jawna dla funkcjonariuszy, chyba że zachodzą
okoliczności uzasadniające wyłączenie jawności w myśl przepisów Kodeksu postępowania karne-
go. Sąd dyscyplinarny w uzasadnionych przypadkach przeprowadza postępowanie dowodowe co do
istoty sprawy, a w szczególności może zarządzić przeprowadzenie dowodu bezpośrednio na rozpra-
wie. Z przebiegu rozprawy sporządza się protokół przez protokolanta wyznaczonego przez prze-
wodniczącego składu orzekającego.
Czynności Przewodniczącego sądu dyscyplinarnego:
1) po stwierdzeniu, że zażalenie zostało wniesione przez osobę uprawnioną i w terminie, wy-
znacza skład orzekający i kieruje sprawę na posiedzenie,
2) odmawia przyjęcia zażalenia, jeżeli zostało wniesione po terminie lub przez osobę nie-
uprawnioną albo jest niedopuszczalne z mocy ustawy; na zarządzenie przewodniczącego
stronom przysługuje zażalenie,
3) wyznacza skład orzekający, który rozstrzyga o przyjęciu lub odmowie przyjęcia zażalenia
na orzeczenie dyscyplinarne,
4) może przywrócić obwinionemu termin do wniesienia zażalenia, jeżeli obwiniony uprawdo-
podobni, że uchybienie nastąpiło wskutek nie zawinionej przez niego przeszkody.
Czynności składu orzekającego
Na posiedzeniu skład orzekający:
1) wydaje postanowienie o rozpoznaniu zażalenia na rozprawie,
2) wyznaczając jednocześnie jej termin,
115
3) rozstrzyga o konieczności wezwania świadków lub dopuszczeniu innych dowodów, w tym
może zażądać nadesłania akt osobowych obwinionego.
Czynności Przewodniczącego składu orzekającego
1) Przewodniczący składu orzekającego kieruje rozprawą i czuwa nad jej prawidłowym prze-
biegiem, bacząc, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, w miarę
możliwości w ciągu jednej rozprawy.
2) Przewodniczący składu orzekającego w szczególności: otwiera, prowadzi i odracza rozpra-
wę, zarządza przerwy w rozprawie, udziela głosu stronom, a także ogłasza orzeczenie sądu
dyscyplinarnego.
3) Na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego stronom przysługuje zażalenie, gdy
rozporządzenie tak stanowi. Na postanowienie sądu dyscyplinarnego, wydane na skutek za-
skarżenia zarządzenia, zażalenie nie przysługuje.
Przewód sądowy
Przewód sądowy rozpoczyna ustne sprawozdanie, w którym przewodniczący składu orzekającego
lub wyznaczony przez niego członek składu orzekającego przedstawia stan sprawy, a w szczególno-
ści treść zaskarżonego orzeczenia oraz zarzuty i wnioski podniesione w zażaleniu, jak również kwe-
stie wymagające rozstrzygnięcia z urzędu. Przed przystąpieniem do przesłuchania świadka lub bie-
głego przewodniczący składu orzekającego uprzedza o odpowiedzialności karnej za fałszywe ze-
znania. Świadka przesłuchuje się w czasie nieobecności tych świadków, którzy nie złożyli jeszcze
zeznań. Strony mogą zadawać świadkom pytania i składać wnioski o przeprowadzenie dowodów.
Na zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie oddalenia wniosku dowodowego stronom przy-
sługuje zażalenie do składu orzekającego. Po zakończeniu postępowania dowodowego, przewodni-
czący składu orzekającego udziela głosu stronom.
Narada i głosowanie
Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom. Po wysłuchaniu prze-
mówień sąd dyscyplinarny niezwłocznie przystępuje do narady nad orzeczeniem. Naradą i głoso-
waniem kieruje przewodniczący. Przebieg narady i głosowanie nad orzeczeniem są tajne. Z prze-
biegu narady i głosowania nie sporządza się protokołu.
9.4. Orzeczenia sądu dyscyplinarnego
Sąd dyscyplinarny może orzec na niekorzyść obwinionego tylko wtedy, gdy zażalenie wniesiono na
jego niekorzyść, i tylko w granicach zażalenia. Zażalenie wniesione na niekorzyść obwinionego
może spowodować orzeczenie także na jego korzyść. Orzeczenie zapada większością głosów.
Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego.
Podpisując orzeczenie, członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zda-
nie odrębne.
Rodzaje orzeczeń sądu dyscyplinarnego
Sąd dyscyplinarny, po rozpoznaniu sprawy i naradzie, orzeka o:
1) utrzymaniu orzeczenia w mocy,
2) zmianie orzeczenia - jeśli pozwalają na to zebrane dowody, sąd dyscyplinarny orzeka od-
miennie co do istoty,
3) uchyleniu orzeczenia i skierowaniu sprawy do ponownego rozpoznania przez przełożonego,
z jednoczesnym wytknięciem uchybień - przełożony, któremu przekazano sprawę do po-
nownego rozpoznania, może zarządzić uzupełnienie postępowania dyscyplinarnego,
4) uchyleniu orzeczenia i umorzeniu postępowania - jeśli pozwalają na to zebrane dowody.
Treść orzeczenia sądu dyscyplinarnego
Orzeczenie sądu dyscyplinarnego powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu dyscyplinarnego, który je wydał, oraz członków składu orzekającego
116
i oskarżyciela,
2) datę i miejsce wydania orzeczenia,
3) stopień, imię, nazwisko i stanowisko służbowe obwinionego,
4) treść zaskarżonego orzeczenia,
5) rozstrzygnięcie sądu dyscyplinarnego,
6) uzasadnienie faktyczne i prawne,
7) pouczenie o prawie wniesienia skargi do sądu administracyjnego,
8) podpisy członków składu orzekającego i pieczęć sądu dyscyplinarnego.
Doręczanie orzeczeń sądu dyscyplinarnego
W terminie 7 dni od dnia wydania orzeczenia przewodniczący sądu dyscyplinarnego doręcza odpis
orzeczenia stronom oraz - celem wykonania -właściwemu przełożonemu. Wyższy przełożony nie-
zwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia doręczenia mu orzeczenia sądu dyscyplinarnego,
przesyła odpis tego orzeczenia, drogą służbową, Ministrowi Sprawiedliwości.
9.5. Wykonywanie kar dyscyplinarnych
Prawomocne orzeczenie o wymierzeniu kary dyscyplinarnej podlega niezwłocznemu wykonaniu,
które zarządza przełożony. Orzeczenie o ukaraniu włącza się do akt osobowych ukaranego.
Przełożeni lub sąd dyscyplinarny mogą podać orzeczenie dyscyplinarne do wiadomości wszystkim
lub niektórym funkcjonariuszom jednostki organizacyjnej Służby Więziennej, w której ukarany peł-
ni służbę, mając na uwadze względy wychowawcze lub prewencyjne wydanego orzeczenia.
Wykonanie kar polega na podjęciu określonych czynności służbowych:
1) w razie wymierzenia kar upomnienia, nagany i surowej nagany:
−
przeprowadzeniu rozmowy i
−
wytknięciu niewłaściwego postępowania;
2) w razie wymierzenia kary ostrzeżenia o niepełnej przydatności na zajmowanym stanowisku
służbowym:
−
przeprowadzeniu rozmowy,
−
wytknięciu niewłaściwego postępowania i
−
uprzedzeniu ukaranego o możliwości wymierzenia kary przeniesienia na niższe stanowi-
sko służbowe lub kary surowszej, jeżeli ponownie popełni przewinienie;
3) w razie wymierzenia kary przeniesienia na niższe stanowisko - wydaniu decyzji personalnej
o mianowaniu na niższe stanowisko służbowe,
4) w razie wymierzenia kary obniżenia stopnia na wydaniu zarządzenia personalnego o:
−
utracie posiadanego stopnia i
−
powrocie do stopnia bezpośrednio niższego;
5) w razie wymierzenia kary pozbawienia stopnia na wydaniu zarządzenia personalnego o:
−
utracie przez ukaranego posiadanego stopnia i
−
nadaniu stopnia szeregowego;
6) w razie wymierzenia kary ostrzeżenia o niepełnej przydatności do służby, na:
−
przeprowadzeniu rozmowy,
−
wytknięciu niewłaściwego postępowania i
−
ostrzeżeniu, że za ponowne popełnienie przewinienia ukarany może być wydalony ze
służby;
7) w razie wymierzenia kary wydalenia ze służby na wydaniu decyzji personalnej o zwolnieniu
ze służby,
8) w razie wymierzenia kary zakazu opuszczania miejsca zakwaterowania na:
−
zabronieniu ukaranemu opuszczenia miejsca zakwaterowania w czasie wolnym od zajęć,
przez czas trwania kary,
−
oraz obowiązku meldowania się, nie częściej niż trzykrotnie w ciągu dnia, na wezwanie
dyżurnego lub innego wyznaczonego funkcjonariusza.
117
Orzeczenia o wymierzeniu kary dyscyplinarnej włącza się do części C akt osobowych, ale nie pod-
legają one rejestracji w wykazie dokumentów zawartych w części C. Po zatarciu kary dyscyplinar-
nej podlegają usunięciu z akt osobowych.
9.6. Zatarcie i darowanie kary dyscyplinarnej
Istota zatarcia kary dyscyplinarnej polega na:
1) uznaniu kary za niebyłą oraz
2) usunięciu z akt osobowych funkcjonariusza orzeczenia o ukaraniu.
Rodzaje i zakres zatarcia kary
Wyróżnia się dwa rodzaje zatarcia kary dyscyplinarnej: zatarcie kary z mocy prawa i uznaniowe za-
tarcie kary. Możliwość zastosowania instytucji zatarcia kary podlega dwóm ograniczeniom:
1) Przepisów o zatarciu ukarania nie stosuje się w dwóch przypadkach:
−
w razie wymierzenia kary wydalenia ze służby,
−
w razie wymierzenia kary pozbawienia stopnia połączonej z karą wydalenia ze służby.
2) Dodatkowo przepisów o uznaniowym zatarciu ukarania nie stosuje się wobec:
−
kary upomnienia,
−
kary nagany.
Zatarcie kary dyscyplinarnej nie usuwa skutków wykonania kary. Jeśli skutkiem wykonania kary
jest zmiana stanowiska lub stopnia wskutek wydania określonej decyzji personalnej lub zarządzenia
personalnego, to zatarcie kary nie powoduje przywrócenia poprzedniego stanowiska lub stopnia,
lecz jedynie możliwość mianowania na stanowisko i nadania stopnia według zasad ogólnych.
Terminy zatarcia kary dyscyplinarnej z mocy prawa
Kary dyscyplinarnej podlegają zatarciu z mocy prawa po upływie następujących terminów:
1) miesiąc - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary upomnienia,
2) 3 miesiące - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary nagany,
3) 6 miesięcy - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary surowej nagany,
4) 12 miesięcy - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary ostrzeżenia o niepeł-
nej przydatności na zajmowanym stanowisku służbowym,
5) 18 miesięcy - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu:
−
kary przeniesienia na niższe stanowisko służbowe oraz
−
kary obniżenia stopnia,
6) 24 miesiące - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu:
−
kary ostrzeżenia o niepełnej przydatności do służby oraz
−
kary pozbawienia stopnia,
7) okres skoszarowania - w przypadku kary zakazu opuszczania miejsca zakwaterowania.
Jeżeli funkcjonariusz popełnił przewinienie dyscyplinarne, za które została mu wymierzona kara
dyscyplinarna przed upływem okresu wymaganego do zatarcia uprzedniego ukarania, dopuszczalne
jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich ukarań.
Uznaniowe zatarcie kary
Istota uznaniowego zatarcia kary polega na tym, że może ono nastąpić wcześniej, tzn. przed upły-
wem terminów określonych dla zatarcia z mocy prawa. Przełożonym uprawnionym do wydania de-
cyzji o wcześniejszym zatarciu ukarania dyscyplinarnego jest przełożony, który karę wymierzył.
Podstawą uznaniowego zatarcia kary jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:
1) nienaganna służba ukaranego stwierdzona w opinii służbowej,
2) upływ co najmniej połowy terminów określonych dla zatarcia z mocy praw, czyli:
−
3 miesiące - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary surowej nagany,
−
6 miesięcy - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary ostrzeżenia o nie-
pełnej przydatności na zajmowanym stanowisku służbowym,
−
9 miesięcy - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary przeniesienia na
118
niższe stanowisko służbowe oraz kary obniżenia stopnia,
−
12 miesiące - od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary ostrzeżenia o nie-
pełnej przydatności do służby oraz kary pozbawienia stopnia.
Darowanie kary dyscyplinarnej
Darowanie kary polega na tym, że kara jeszcze nie wykonana zostaje darowana a ukaranie podlega
zatarciu. W przypadku, jeżeli kara została już wykonana, następuje tylko zatarcie ukarania dyscy-
plinarnego. W przeciwieństwie do instytucji zatarcia ukarania, przepisy nie stawiają warunku upły-
wu określonego czasu od uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu kary, gdyż kara może
być czasie darowana, a równocześnie ukaranie zatarte w każdym.
Przesłankami do zastosowania instytucji darowanie kary może być wykazanie:
1) męstwa,
2) odwagi,
3) poważnych osiągnięć w wykonywaniu zadań służbowych.
Instytucji darowania kary nie stosuje się do kary zakazu opuszczania miejsca zakwaterowania.
Przełożonym uprawnionym do wydania decyzji o zatarciu ukarania dyscyplinarnego wskutek daro-
wania kary jest przełożony, który wymierzył funkcjonariuszowi karę. Decyzję o zatarciu kary dys-
cyplinarnej doręcza się funkcjonariuszowi.
9.7. Wznowienie postępowania dyscyplinarnego
Przypadki wznowienia postępowania
Postępowanie dyscyplinarne zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli:
1) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności, okazały się fałszy-
we,
2) ujawnione zostały istotne dla sprawy nowe fakty lub dowody, które nie były znane w toku
postępowania dyscyplinarnego,
3) orzeczenie wydano z naruszeniem obowiązujących przepisów, jeżeli mogło to mieć wpływ
na treść orzeczenia,
4) orzeczenie zostało wydane w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało na-
stępnie uchylone lub zmienione.
Zakaz wznawiania postępowania:
1) wznowienie postępowania dyscyplinarnego na niekorzyść ukaranego nie może nastąpić po
ustaniu karalności przewinienia,
2) nie wznawia się postępowania dyscyplinarnego, jeżeli od uprawomocnienia się orzeczenia
minęło 5 lat.
Rodzaje wznowienia postępowania
Wznowienie postępowania dyscyplinarnego następuje:
1) z urzędu lub
2) na wniosek ukaranego (w razie śmierci ukaranego: jego krewny w linii prostej, przysposa-
biający lub przysposobiony, rodzeństwo oraz małżonek.).
Postanowienie o wznowieniu postępowania - zażalenie
Do wznowienia postępowania dyscyplinarnego właściwy jest wyższy przełożony, a w sprawach,
w których orzeczenie o ukaraniu wydał sąd dyscyplinarny - ten sąd. Wznowienie lub odmowa
wznowienia postępowania dyscyplinarnego następuje w drodze postanowienia. Na postanowienie
o odmowie wznowienia postępowania, wydane przez wyższego przełożonego, przysługuje zażale-
nie do sądu dyscyplinarnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia. Na postanowienie sądu dyscypli-
narnego o odmowie wznowienia postępowania zażalenie nie przysługuje.
Orzekając o wznowieniu postępowania wyższy przełożony lub sąd dyscyplinarny uchyla zaskarżo-
ne orzeczenie i przekazuje sprawę właściwemu przełożonemu do ponownego rozpoznania.
119
Uchylając zaskarżone orzeczenie wyższy przełożony lub sąd dyscyplinarny może postępowanie
umorzyć.
9.8. Skarga do sądu administracyjnego
Zgodnie z art. 132a ustawy o SW, na prawomocne orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego przysługuje
prawo złożenia skargi do sądu administracyjnego. Uprawnionymi do złożenia skargi są:
1) ukarany funkcjonariusz- w ciągu 30 dni od dnia otrzymania orzeczenia.
2) wyższy przełożony - w ciągu 30 dni od dnia otrzymania orzeczenia,
3) Minister Sprawiedliwości - w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia wyższemu
przełożonemu.
Do rozpoznania sprawy właściwy jest Wojewódzki Sąd Administracyjny, na którego obszarze wła-
ściwości ma siedzibę organ Służby Więziennej, którego działalność została zaskarżona. Od wyda-
nego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie
w sprawie przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Skarga kasacyjna powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. Skargę kasacyj-
ną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w terminie trzydziestu dni
od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem.
Sądy administracyjne orzekają poprzez wydanie:
1) wyroku o:
−
nieuwzględnieniu skargi - oddalenie skargi,
−
uwzględnieniu skargi;
2) postanowienia - jeżeli ustawa nie przewiduje wydania wyroku, sąd wydaje orzeczenie
w formie postanowienia – np. odrzucenie skargi, umorzenie postępowania.
120
III. UPRAWNIENIA FUNKCJONARIUSZA SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
1. ZAKRES UPRAWNIEŃ FUNKCJONARIUSZY SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
1.1. Konstytucyjne wolności i prawa pracownicze
Rzeczpospolita Polska gwarantuje w Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483
z późn. zm.) cały szereg uprawnień związanych z zatrudnieniem. O wolnościach oraz prawach eko-
nomicznych i socjalnych stanowią następujące przepisy:
Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodo-
wych...
Art. 24. Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór
nad warunkami wykonywania pracy.
Art. 65. 1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miej-
sca pracy.
2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.
3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane.
4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości
określa ustawa.
Art. 66. 2.Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocz-
nych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.
Art. 67. 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy
ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Zakres i formy ... określa ustawa.
Art. 71. 2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz pu-
blicznych, której zakres określa ustawa.
Art. 75. 1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszka-
niowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój
budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyska-
nia własnego mieszkania.
Z przytoczonych wyżej przepisów wynika, że Konstytucja nakłada na państwo obowiązek prowa-
dzenia aktywnej polityki na rzecz tworzenia miejsc pracy i realizacji prawa do pracy.
Ochrona pracy ze strony państwa to m.in. zapewnienie obywatelom prawa wyboru miejsca pracy,
gwarancja ustawowego ustalania minimalnej wysokości wynagrodzenia za pracę, zabezpieczenie
społeczne w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnię-
ciu wieku emerytalnego, szczególna pomoc dla matek przed i po urodzeniu dziecka, nadzór nad
bezpieczeństwem i higienicznymi warunkami pracy, ustalanie maksymalnych norm czasu pracy,
itp. Tak więc mimo przyjęcia zasad liberalno-rynkowych państwo w zakresie pracy, jej ochrony
i wykorzystania zasobów ludzkich ma wyraźnie określone zadania i obowiązki. Wynikają one
z przyjęcia zasady społecznej gospodarki rynkowej.
Podstawa prawna podstawowych uprawnień funkcjonariuszy SW
1) Ustawa o Służbie Więziennej
−
Rozdział 5 - Obowiązki i prawa funkcjonariuszy
−
Rozdział 6 - Mieszkania funkcjonariuszy
−
Rozdział 7 - Uposażenie i inne świadczenia pieniężne funkcjonariuszy
2) Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agen-
cji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego,
Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin
3) Ustawa z z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków
i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji.
121
4) Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
5) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.
1.2. Ustawowe prawa funkcjonariuszy SW
Katalog ustawowych uprawnień funkcjonariusza Służby Więziennej przedstawia się następująco:
1. Prawo do zrzeszania się w związku zawodowym
Art. 14.1. Funkcjonariusze mogą zrzeszać się w związku zawodowym funkcjonariuszy Służby Więziennej.
2. Przepisy ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych stosuje się odpowiednio, z tym że w SW
może działać tylko jeden związek zawodowy i związek ten nie ma prawa do strajku. Działania związku nie
mogą zmierzać do ograniczenia uprawnień osób pozbawionych wolności.
2. Prawo do ochrony prawnej
Art. 66.1. Funkcjonariusz, w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewi-
dzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
- Prawo do zwrotu kosztów poniesionych na ochronę prawną
Art.66.2. Funkcjonariuszowi przysługuje zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną, jeżeli postępowa-
nie karne, wszczęte przeciwko niemu o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służ-
bowych, zostanie prawomocnie umorzone z powodu braku cech przestępstwa lub zakończone wyrokiem
uniewinniającym. Koszty, ograniczone do określonej w odrębnych przepisach wysokości wynagrodzenia jed-
nego adwokata, zwraca się z budżetu.
3. Prawo do odszkodowania
Art. 67.1. Funkcjonariusz, który w związku ze służbą doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę
w mieniu, otrzymuje odszkodowanie. W razie śmierci funkcjonariusza w związku ze służbą, odszkodowanie
otrzymują pozostali po nim członkowie rodziny.
2. Do odszkodowania, o którym mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy o odszkodowaniach przy-
sługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji.
4. Prawo do emerytury, renty inwalidzkiej i renty rodzinnej
Art. 68.1. Funkcjonariusz po 15 latach służby nabywa prawo do emerytury.
2. Funkcjonariusz, który stał się inwalidą, jest uprawniony do renty inwalidzkiej.
3. Członkowie rodzin po zmarłych funkcjonariuszach są uprawnieni do renty rodzinnej.
5. Prawo do umundurowania oraz wyposażenia specjalnego
Art. 69.1. Funkcjonariusz otrzymuje bezpłatne umundurowanie oraz wyposażenie specjalne dla poszczegól-
nych rodzajów służb.
- Prawo do równoważnika pieniężnego za umundurowanie i czyszczenie chemiczne umundurowa-
nia
Art. 69.3. W zamian za umundurowanie i czyszczenie chemiczne umundurowania funkcjonariusz otrzymuje
równoważnik pieniężny.
6. Prawo do wyżywienia podczas pełnienia służby
Art. 71.1. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, uprawnienia funkcjonariuszy i pra-
cowników do wyżywienia podczas pełnienia służby, uwzględniając w szczególności przypadki, w których
przysługuje wyżywienie, normy wyżywienia oraz wysokość dziennej stawki budżetowej na wyżywienie, a tak-
że dopuszczalne przekroczenia dziennej stawki budżetowej.
- Prawo do równoważnika pieniężnego za wyżywienie podczas pełnienia służby
Art. 71.2. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicz-
nych, określi, w drodze rozporządzenia, tryb i warunki otrzymywania równoważnika pieniężnego w zamian
za wyżywienie podczas pełnienia służby oraz jego wysokość, uwzględniając w szczególności przypadki,
w których równoważnik przysługuje, sposób jego naliczania i wypłaty.
122
7. Prawo do przejazdu na koszt SW
Art. 72.1. Funkcjonariuszowi i członkom jego rodziny przysługuje raz w roku prawo przejazdu na koszt wła-
ściwej jednostki organizacyjnej środkami publicznego transportu zbiorowego do jednej z obranych przez sie-
bie miejscowości w kraju i z powrotem.
- Prawo do równoważnika pieniężnego za niewykorzystany przejazd
Art. 72.2. W razie niewykorzystania przysługującego przejazdu osoba uprawniona otrzymuje zry-
czałtowany równoważnik pieniężny.
8. Prawo do świadczeń socjalnych i bytowych
Art. 74.1. Funkcjonariuszowi i członkom jego rodziny mogą być przyznane także inne świadczenia
socjalne i bytowe.
9. Uprawnienia związane z rodzicielstwem
Art. 77.1. Funkcjonariuszowi-kobiecie przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic we-
dług przepisów prawa pracy, jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej.
10. Uprawnienia urlopowe
a) Prawo do urlopu wypoczynkowego
Ar
t. 79.1. Funkcjonariuszowi przysługuje prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego w wymia-
rze 26 dni roboczych
.
b) Prawo do urlopów dodatkowych
Art. 81. Minister Sprawiedliwości może wprowadzić, w drodze rozporządzenia, płatne urlopy dodatkowe
w wymiarze do 13 dni roboczych rocznie dla funkcjonariuszy, którzy pełnią służbę w warunkach szczególnie
uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia albo osiągnęli określony wiek lub staż służby albo gdy jest to uzasad-
nione szczególnymi właściwościami służby.
c) Prawo do urlopu zdrowotnego, okolicznościowego, szkoleniowego i bezpłatnego
Art. 82. Funkcjonariuszowi można udzielić płatnego urlopu zdrowotnego, okolicznościowego lub szkolenio-
wego, a także urlopu bezpłatnego z ważnych przyczyn.
11. Prawo do wyróżnienia
Art. 84.1. Funkcjonariuszowi, który wzorowo wykonuje obowiązki, przejawia inicjatywę w służbie i doskona-
li kwalifikacje zawodowe, mogą być udzielane następujące wyróżnienia: ...
12. Uprawnienia mieszkaniowe
a) Prawo do lokalu mieszkalnego
Art. 85.1. Funkcjonariuszowi w służbie stałej przysługuje prawo do lokalu mieszkalnego w miejscowości,
w której stale pełni służbę, lub w miejscowości pobliskiej, z uwzględnieniem członków rodziny określonych
w art. 86 oraz ich uprawnień wynikających z przepisów odrębnych.
b) Prawo do równoważnika pieniężnego za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego
Art. 88.1. Funkcjonariuszowi przysługuje równoważnik pieniężny za remont zajmowanego lokalu mieszkal-
nego.
c) Prawo do równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania
Art. 89.1. Funkcjonariuszowi w służbie stałej przysługuje równoważnik pieniężny z tytułu braku mieszkania,
jeżeli on sam lub jego małżonek, nie posiadają lokalu mieszkalnego lub domu, a także jeżeli nie przydzielono
funkcjonariuszowi kwatery tymczasowej.
d) Prawo do pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego
Art. 90.1. Funkcjonariuszowi w służbie stałej przysługuje prawo do pomocy finansowej na uzyskanie lokalu
mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, domu jednorodzinnego albo lokalu mieszkalnego lub
domu w ramach spółdzielni budownictwa mieszkaniowego.
e) Prawo do tymczasowej kwatery oraz prawo do zakwaterowania
Art. 85.4. Funkcjonariusz w służbie przygotowawczej może otrzymać tymczasową kwaterę.
Art. 92.3. Funkcjonariusz przeniesiony z urzędu do pełnienia służby w innej miejscowości, który w poprzed-
nim miejscu pełnienia służby nie zwolnił zajmowanego lokalu mieszkalnego lub domu, o których mowa w
ust. 1, otrzymuje tymczasową kwaterę.
3. Funkcjonariusz delegowany do czasowego pełnienia służby w innej miejscowości otrzymuje zakwaterowa-
123
nie. Koszt zakwaterowania pokrywa się ze środków Służby Więziennej.
13. Prawo do uposażenia zasadniczego i dodatków do uposażenia
a) Prawo do uposażenia zasadniczego
Art. 96.2. Prawo do uposażenia powstaje z dniem mianowania funkcjonariusza na stanowisko służbowe.
Art. 97. Uposażenie funkcjonariusza składa się z uposażenia zasadniczego i z dodatków do uposażenia.
b) Prawo do dodatków o charakterze stałym do uposażenia zasadniczego
Art. 100.1. Funkcjonariusze otrzymują następujące dodatki o charakterze stałym do uposażenia zasadnicze-
go:
1) dodatek za wysługę lat w wysokości: ...
2) dodatek za stopień;
3) dodatek służbowy.
c) Prawo do innych dodatków
Art. 100.1a. Funkcjonariuszowi można przyznać inne dodatki niż określone w ust. 1, jeżeli jest to uzasadnio-
ne szczególnymi właściwościami, warunkami lub miejscem pełnienia służby.
14. Prawo do świadczeń pieniężnych
Art. 104.1. Funkcjonariuszowi przysługują następujące świadczenia pieniężne:
1) zasiłek na zagospodarowanie;
2) nagrody oraz zapomogi;
3) nagrody jubileuszowe;
4) dodatkowe wynagrodzenia za wykonywanie zleconych zadań wykraczających poza obowiązki służbowe;
5) należności za podróże służbowe i przeniesienia;
6) świadczenia związane ze zwolnieniem ze służby.
a) Prawo do zasiłku na zagospodarowanie
Art. 105.1. Funkcjonariuszowi w związku z mianowaniem na stałe przysługuje zasiłek na zagospodarowanie
w wysokości jednomiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnymi
w dniu mianowania na stałe.
b) Prawo do nagród rocznych, nagród uznaniowych i zapomóg
Art. 106.1. Funkcjonariuszowi mogą być przyznane nagrody roczne, nagrody uznaniowe i zapomogi.
2. Nagroda roczna odpowiada wysokości przysługującego funkcjonariuszowi miesięcznego uposażenia za-
sadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym.
c) Prawo do nagrody jubileuszowej
Art. 107.1. Funkcjonariuszowi przysługują nagrody jubileuszowe w wysokości: ...
d) Prawo do dodatkowego wynagrodzenia
Art. 108.1. Za wykonywanie zleconych zadań wykraczających poza obowiązki służbowe funkcjonariusz
otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie.
e) Prawo do należności z tytułu podróży służbowych
Art. 109.1. W razie przeniesienia z urzędu do pełnienia służby do innej miejscowości albo delegowania do
czasowego pełnienia służby, funkcjonariuszowi przysługują należności z tytułu podróży służbowych na ob-
szarze kraju i przeniesień.
f) Prawo do świadczeń z tytułu zwolnienia ze służby
Art. 110.1. Funkcjonariusz zwolniony ze służby na podstawie art. 39 ust. 2 pkt 1, 2, 5 i 6 oraz ust. 3 pkt 1 i 3-
7 otrzymuje:
1) odprawę;
2) ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy niewykorzystany w roku zwolnienia ze służby oraz za urlopy
zaległe;
3) zryczałtowany równoważnik pieniężny za niewykorzystany w danym roku przejazd,...
4) zwrot kosztów przejazdu do obranego miejsca zamieszkania w kraju dla siebie, małżonka oraz dzieci,
a także zwrot kosztów przewozu urządzenia domowego według zasad obowiązujących przy przeniesieniach
służbowych.
15. Prawo do należności z tytułu śmierci funkcjonariusza lub członka jego rodziny
Art. 104.2. W razie śmierci funkcjonariusza lub członka jego rodziny przysługują:
1) zasiłek pogrzebowy;
2) odprawa pośmiertna.
124
2. URLOPY FUNKCJONARIUSZY SW
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej (art. 79-83, 110 i 118).
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie urlopów
funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.96.138.644 z dnia 30 listopada 1996 r.).
3) § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie warun-
ków i trybu przyznawania funkcjonariuszom Służby Więziennej nagród rocznych, nagród
uznaniowych i zapomóg (Dz.U.02.15.145 z dnia 25 lutego 2002 r.).
4) § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie szczegó-
łowego zakresu spraw osobowych ... (Dz.U.02.205.1737 z dnia 9 grudnia 2002 r.).
5) § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie wymagań
w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych ... (Dz.U.03.14.142 z dnia 31 stycznia
2003 r.).
6) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawo-
dowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U.93.103.472 z dnia 29.101993 r., z późn.
zm.).
2.1. Rodzaje urlopów
Prawo do urlopu wynika bezpośrednio z art. 66 ust. 2 Konstytucji. Zapisano w nim, że pracownik
ma prawo do corocznych płatnych urlopów. Realizację tego konstytucyjnego prawa w odniesieniu
do funkcjonariuszy stanowią przepisy art. 79 - 83 ustawy o Służbie Więziennej. Przepisy ustawy
określają prawo funkcjonariusza do następujących urlopów :
1) urlop wypoczynkowy,
2) urlop dodatkowy,
3) urlop zdrowotny,
4) urlop okolicznościowy,
5) urlop szkoleniowy,
6) urlop bezpłatny.
Szczegółowe zasady udzielania i wymiar tych urlopów określa rozporządzenie Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 21.11.1996 r. w sprawie urlopów funkcjonariuszy Służby Więziennej.
2.2. Urlop wypoczynkowy
Uwagi wstępne
Urlop wypoczynkowy jest to coroczna, płatna i nieprzerwana przerwa w wykonywaniu obowiąz-
ków służbowych, przysługująca ogółowi funkcjonariuszy w wymiarze 26 dni roboczych. Urlop wy-
poczynkowy wyróżnia się spośród urlopów swoistymi cechami, a mianowicie jest:
1) Coroczny - funkcjonariuszowi, po nabyciu prawa do pierwszego urlopu, przysługuje urlop
w każdym kolejnym roku kalendarzowym przypadającym w okresie służby.
2) Nieprzerwany - obowiązkiem kierownika jednostki organizacyjnej jest udzielenie funkcjo-
nariuszowi urlopu w całości, a możliwość podziału urlopu na części jest odstępstwem od tej
zasady jest.
3) Płatny - urlop jest świadczeniem płatnym, a więc za czas urlopu przysługuje funkcjonariu-
szowi uposażenie, takie jakie by otrzymał gdyby w tym czasie pełnił służbę.
4) O charakterze osobistym - funkcjonariusz nie może się zrzec urlopu, ani przenieść go na
inną osobę.
5) O charakterze roszczeniowym - funkcjonariusz ma prawo żądać udzielenia urlopu , zgod-
nie z planem urlopów.
6) O określonym celu - celem urlopu wypoczynkowego (wynika to z nazwy urlopu) jest rege-
neracja sił funkcjonariusz po okresie pełnienia służby, co służy ochronie jego zdrowia
125
i przywróceniu mu pełnej zdolności do służby.
7) Wykorzystywany w naturze - wypłata ekwiwalentu za niewykorzystany urlop przewidzia-
na jest wyłącznie w odniesieniu do funkcjonariusza zwolnionego ze służy.
2.2.1. Nabycie prawa do urlopu
Funkcjonariusz SW nabywa prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni ro-
boczych z upływem 11 miesięcy służby. Oznacza to w praktyce, że osoby przyjęte do służby
w okresie 1 styczeń - 1 luty nabywają prawo do urlopu w roku przyjęcia do służby. Ponieważ naby-
cie prawa do urlopu następuję nie „po 11 miesiącach”, lecz „z upływem 11 miesięcy”, dlatego przy-
jętemu do służby 1 lutego okres 11 miesięcy upływa 31 grudnia. Przyjęci do służby po tej dacie na-
bywają prawo do urlopu w roku następnym. Prawo do drugiego i dalszych urlopów powstaje
z dniem 1 stycznia każdego kolejnego roku.
W odróżnieniu od przepisów prawa pracy, przepisy pragmatyki nie przewidują zaliczania jakich-
kolwiek okresów zatrudnienia lub nauki do okresu, od którego zależy prawo do pierwszego urlopu
wypoczynkowego. W związku z tym funkcjonariusz nabywa prawo do urlopu z upływem 11 mie-
sięcy od daty przyjęcia do służby.
Data przyjęcia
do SW
I urlop
II urlop
III urlop
15.01.2009
z dniem 15.12.2009
z dniem 1.01.2010
z dniem 1.01.2011
15.03.2009
z dniem 15.02.2010
z dniem 1.01.2011
z dniem 1.01.2012
2.2.2. Wymiar urlopu
Wymiar urlopu wypoczynkowego funkcjonariuszy SW, zarówno pełniących służbę w systemie jed-
nozmianowym, jak i wielozmianowym, wynosi 26 dni roboczych. Warto podkreślić, że wymiar
urlopu wypoczynkowego funkcjonariuszy jest zdecydowanie korzystniejszy od wymiaru urlopu
pracowników w kodeksie pracy, który wynosi. odpowiednio: 20 dni przy stażu krótszym niż 10 lat
oraz 26 dni przy stażu co najmniej 10 lat.
Kodeks pracy nie posługuje się już pojęciem dzień roboczy, natomiast urlop funkcjonariusza liczo-
ny jest nadal w dniach roboczych. „Dni robocze”, w których mierzy się urlop ogółu funkcjonariu-
szy SW, to wszystkie dni okresu, w którym przypada urlop, za wyjątkiem dni nie będących dniami
służby w systemie jednozmianowym, tzn.: sobót i niedziel,
− dni określonych w ustawie z dnia 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy. (Dz.U. nr 4 ,
poz. 28, z późn. zm.): 01.01 - Nowy Rok, drugi dzień Wielkiej Nocy, 01.05 - Święto Pań-
stwowe, 03.05 - Święto Narodowe Trzeciego Maja, dzień Bożego Ciała, 15.08 - Wniebo-
wzięcie Najświętszej Maryi Panny, 01.11 - Wszystkich Świętych, 11.11 – Narodowe Święto
Niepodległości, 25 i 26.12 - pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia.
2.2.3. Właściwość przełożonych, plan urlopu
Przełożonym właściwym w zakresie udzielania, wstrzymywania i odwoływania funkcjonariusza
z urlopu jest w zasadzie jego przełożony właściwy w sprawach osobowych. Jedynie w stosunku do
funkcjonariusza delegowanego do czasowego pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej
przełożonym właściwym w zakresie udzielania, wstrzymywania i odwoływania z urlopu jest kie-
rownik jednostki organizacyjnej, do której funkcjonariusz został delegowany.
Interes funkcjonariusza, co do terminu urlopu, bywa czasem sprzeczny z interesem służby. Dlatego
w każdej jednostce organizacyjnej winien być opracowany plan urlopów, który interesy te pogodzi
i uporządkuje funkcjonowanie jednostki. Plan urlopów ustala kierownik jednostki organizacyjnej.
Przy ustalaniu planu urlopu należy brać pod uwagę dwa kryteria:
1) wnioski funkcjonariuszy,
2) konieczność zapewnienia normalnego toku służby.
Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem, dlatego w zasadzie z nadejściem ustalonego ter-
126
minu funkcjonariusz winien udać się na urlop. O terminie urlopu należy indywidualnie zawiadomić
funkcjonariusza nie później niż miesiąc przed jego rozpoczęciem.
Plan urlopów nie jest dokumentem sztywnym. Urlopy mogą być udzielane w terminach innych niż
określone w planie urlopów z przyczyn leżących zarówno po stronie funkcjonariusza jak i kierow-
nika jednostki. Na zmianę ustalonego terminu urlopu wpływają bowiem takie sytuacje jak: przesu-
nięcie, wstrzymanie lub odwołanie z urlopu.
2.2.4. Podział urlopu, odwołanie oraz wstrzymanie urlopu, przesunięcie urlopu
Urlop wypoczynkowy w zasadzie powinien być udzielany w całości. Odstępstwem od tej zasady
jest możliwość podziału urlopu na części. Przy podziale urlopu muszą być spełnione łącznie dwa
warunki:
1) funkcjonariusz złożył wniosek o podział na części przysługującego mu urlopu - jest to wy-
łączne prawo funkcjonariusza więc nie powinno być podziału urlopu z urzędu,
2) co najmniej jedna część podzielonego urlopu powinna obejmować nie mniej niż 14 kolej-
nych dni kalendarzowych.
Urlop udzielany jest w dniach roboczych, dlatego 14-dniowa część urlopu konsumuje faktycznie
około 10 dni roboczych. Co do pozostałej części urlopu, to funkcjonariusz może ją wykorzystać na-
wet w postaci jednodniowych urlopów, co jednak stoi w konflikcie z celem urlopu i zasadą urlopu
nieprzerwanego.
Odwołanie oraz wstrzymanie urlopu
Specyfika zadań Służby Więziennej czyni realnym to, że w każdej jednostce organizacyjnej mogą
zajść okoliczności nieprzewidziane w chwili ustalania planu urlopów. W związku z tym ustawowo
przewidziana została instytucja odwołania z urlopu. W stosunku do funkcjonariusza zastosowanie
tej instytucji możliwe jest wówczas, gdy obecności funkcjonariusza w służbie wymagają ważne
względy służbowe. Wskazanie, iż mają to być ważne względy, stanowi przejaw ochrony przed nad-
używaniem instytucji odwołania z urlopu. Funkcjonariusz odwołany z urlopu obowiązany jest nie-
zwłocznie przerwać urlop i stawić się do służby. Odmowa wykonania decyzji przełożonego naraża
funkcjonariusza na odpowiedzialność dyscyplinarną z tytułu naruszenia dyscypliny służbowej.
Do realizacji odwołania z urlopu konieczna jest wiedza przełożonego o miejscu pobytu funkcjona-
riusza na urlopie. Dlatego funkcjonariusz przed rozpoczęciem urlopu jest obowiązany zawiadomić
bezpośredniego przełożonego o przewidywanym miejscu pobytu albo o możliwości nawiązania
z nim kontaktu podczas urlopu.
Odwołanie z urlopu może spowodować po stronie funkcjonariusza powstanie kosztów, których
zwrotu ma prawo domagać się od przełożonego. Należą do nich:
1) koszty przejazdu,
2) inne uzasadnione i udokumentowane koszty poniesione przez funkcjonariusza w związku
z odwołaniem, np. koszty noclegu, wczasów itp.
Z tych samych ważnych względów służbowych przełożony może wstrzymać udzielenie urlopu
w całości lub w części. Dni urlopu, które nie zostały wykorzystane przez funkcjonariusza z powodu
wstrzymania lub odwołania z urlopu należy udzielić funkcjonariuszowi w terminie późniejszym.
Przesunięcie urlopu
Ustalony termin urlopu ulega przesunięciu w razie wystąpienie przyczyn usprawiedliwiających nie-
obecność funkcjonariusza w terminie gdy powinien on rozpocząć urlop. Do przyczyn powodują-
cych przesunięcie urlopu należą w szczególności:
1) czasowa niezdolność do służby wskutek choroby,
2) odosobnienie w związku z chorobą zakaźną,
3) urlop macierzyński.
Wystąpienie tych przyczyn zobowiązuje przełożonego do przesunięcia urlopu na termin późniejszy.
Przełożony nie ma w tym przypadku swobody odnośnie decyzji, czy urlop przesunąć, ale wykonuje
nałożony na niego prawny obowiązek.
127
W związku z powyższym funkcjonariusz po udokumentowaniu choroby lub urlopu macierzyńskie-
go ma prawo do części urlopu niewykorzystanego z tej przyczyny, a przełożony winien udzielić mu
tego urlopu w terminie późniejszym. Podany wyżej katalog przyczyn nie jest wyczerpujący, lecz
przykładowy, co oznacza, że poza wymienionymi mogą wystąpić również inne przyczyny uspra-
wiedliwiające nieobecność w służbie.
Ustalony termin urlopu może być także przesunięty na uzasadniony wniosek funkcjonariusza. Roz-
strzygając taki wniosek, przełożony ocenia, czy przesunięcie urlopu nie zakłóci normalnego toku
służby.
2.2.5. Realizacja prawa do urlopu
Urlopu należy udzielić w danym roku kalendarzowym, a jeśli funkcjonariusz nie wykorzystał urlo-
pu do końca roku kalendarzowego, to należy mu go udzielić w ciągu pierwszych trzech miesięcy
następnego roku. Zgodnie z zasadą, iż urlop należy wykorzystać w naturze, upływ tego terminu
wcale nie pozbawia funkcjonariusza prawa do wykorzystania tego urlopu. Funkcjonariusz może
wykorzystać ten urlop również w latach następnych. Wyraźnie zakazane jest udzielanie funkcjona-
riuszowi urlopu w okresie:
1) niezdolności do służby z powodu choroby,
2) zwolnienia od zajęć służbowych,
3) zawieszenia w czynnościach służbowych.
Z kolei funkcjonariuszowi kierowanemu na przeszkolenie do szkół Służby Więziennej należy
udzielić należnego mu urlopu przed tym skierowaniem, jeżeli czas trwania szkolenia uniemożliwi-
łby udzielenie urlopu w danym roku kalendarzowym.
Ustalenie początkowego i końcowego dnia urlopu funkcjonariuszy pełniących służbę w systemie
jednozmianowym jest stosunkowo proste. Bardziej złożone jest ustalanie początku i końca urlopu
funkcjonariuszy pełniących służbę w systemie wielozmianowym, ponieważ obowiązek pełnienia
służby dotyczy również sobót, niedziel i świąt. Urlop funkcjonariusza w tym przypadku powinien
rozpoczynać się w dniu, w którym przypada dla niego służba zmianowa. Jeżeli służba zmianowa
przypada w sobotę lub w niedzielę, to dni tych nie wlicza się do urlopu, a urlop rozpoczyna się od
poniedziałku. Po zakończeniu urlopu funkcjonariusz winien zgłosić się do służby w dniu, w którym
przypada jego służba zmianowa, także w sobotę, niedzielę i święto. Jeżeli przełożony chciałby, aby
funkcjonariusz zgłosił się do służby bezpośrednio po urlopie, to winien wydać mu takie polecenie
służbowe.
Data końca
urlopu
Ostatnia służba zmianowa
w urlopie
Data podjęcia służby
po urlopie
11 danego m-ca
9 danego m-ca od 18.00 do 6.00 nast. dnia
12 danego m-ca od 6.00
11 danego m-ca
10 danego m-ca od 18.00 do 6.00 nast. dnia
13 danego m-ca od 6.00
11 danego m-ca
11 danego m-ca od 6.00 do 18.00
12 danego m-ca od 18.00
11 danego m-ca
11 danego m-ca od 18.00 do 6.00 nast. dnia
14 danego m-ca od 6.00
Współdziałanie funkcjonariusza z kierownikiem jednostki w zakresie ustalania terminów urlopu
i wzajemne wykazanie dobrej woli pozwala na bezkonfliktową realizację tej ważnej instytucji sto-
sunku służbowego. Organ SW, zgodnie z art. 7 kpa, winien załatwiać takie sprawy, mając na
względzie interes służby i słuszny interes funkcjonariusza. Na funkcjonariusza został nałożony obo-
wiązek zawiadomienia bezpośredniego przełożonego przed rozpoczęciem urlopu o przewidywanym
miejscu pobytu albo o możliwości nawiązania z nim kontaktu podczas urlopu.
2.2.6. Ekwiwalent pieniężny za urlop
Urlop wypoczynkowy jest świadczeniem, które funkcjonariusz powinien wykorzystać w naturze.
Z dniem rozwiązania stosunku służbowego prawo do urlopu wypoczynkowego w naturze prze-
kształca się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop. Ustawa o Służbie
Więziennej uzależnia jednak prawo do ekwiwalentu od rodzaju zwolnienia ze służby. Zasadą jest
128
to, że funkcjonariusz SW posiada prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop w roku zwol-
nienia oraz za wszystkie urlopy zaległe. Odstępstwa dotyczą trzech rodzajów zwolnienia. W przy-
padku wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby funkcjonariusz traci prawo do ekwi-
walentu za niewykorzystany urlop w roku zwolnienia, ale posiada prawo do ekwiwalentu za dni
urlopu niewykorzystanego w latach poprzedzających rok zwolnienia ze służby.
Funkcjonariusz traci całkowicie prawo do ekwiwalentu w dwóch przypadkach zwolnienia:
1) skazanie prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, jeżeli wykonanie tej
kary nie zostało warunkowo zawieszone, lub za przestępstwo umyślne, ścigane z urzędu,
2) skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo inne niż określone wyżej.
Wysokość ekwiwalentu oblicza się następująco:
1) ostatnio pobrane przez funkcjonariusza uposażenie należy podzielić przez ustalony, odręb-
nie w każdym roku kalendarzowym, współczynnik, który oznacza średnią ilość dni służby
w każdym miesiącu danego roku (np. 2007 - 21,00, 2008 – 21,00, 2009 – 21,08), a następnie
2) otrzymany wynik należy pomnożyć przez ilość dni nie wykorzystanego urlopu.
Otrzymany wynik jest kwotą należnego ekwiwalentu pieniężnego.
Przedawnienie prawa do ekwiwalentu
W przeciwieństwie do kodeksu pracy (art. 291 k.p.), przepisy pragmatyki nie regulują problemu
przedawnienia prawa do wykorzystania urlopu w naturze. Jeśli chodzi o przedawnienie prawa do
ekwiwalentu, to zasadne jest zastosowanie przepisu art. 103 ustawy o SW, który dotyczy m.in.
przedawnienia świadczeń związanych ze zwolnieniem ze służby, w tym ekwiwalentu pieniężnego
za niewykorzystany. W związku z tym należy przyjąć, że roszczenie o ekwiwalent przedawnia się
z upływem 3 lat od dnia, w którym stało się wymagalne.
Ustawa o Służbie Więziennej nie wprowadziła również instytucji urlopu proporcjonalnego, co na-
kazuje przyjąć interpretację, iż funkcjonariuszowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za cały niewy-
korzystany urlop, choćby funkcjonariusz zwolniony został już w miesiącu styczniu.
2.3. Urlopy dodatkowe
W art. 81 ustawy o SW przewidziano możliwość wprowadzenia urlopów dodatkowych dla funkcjo-
nariuszy w wymiarze do 13 dni roboczych rocznie ze względu na wiek oraz staż, warunki i właści-
wości służby. Na podstawie tej delegacji ustawowej Minister Sprawiedliwości wprowadził 5 rodza-
jów urlopów dodatkowych.
Lp. Wymiar urlopu
Podstawa nabycia prawa do urlopu
1.
corocznie 5 dni roboczych
f-sz ukończył 45 lat lub pełni służbę co najmniej 10 lat
2.
corocznie 9 dni roboczych
f-sz ukończył 50 lat lub pełni służbę co najmniej 15 lat
3.
corocznie 13 dni roboczych f-sz ukończył 55 lat lub pełni służbę co najmniej 20 lat
4.
5 dni roboczych w każdym
roku kalendarzowym
f-sz pełni służbę co najmniej 8 miesięcy w ciągu roku, w sta-
łym wypełnianiu zadań w zakresie bezpośredniej ochrony
i opieki nad osadzonymi w oddziale dla niebezpiecznych
5.
12 dni roboczych w każ-
dym roku kalendarzowym
f-sz pełni służbę co najmniej 8 miesięcy w ciągu roku, w sta-
łym wypełnianiu zadań w zakresie bezpośredniej ochrony
i opieki nad osadzonymi w:
1) szpitalu dla chorych na gruźlicę i choroby płuc,
2) oddziale (pododdziale) dla chorych na gruźlicę i cho-
roby płuc szpitali ogólnych, innych niż określone
w pkt 1,
3) pododdziale zakaźnym przeznaczony dla osadzonych
nosicieli wirusa HIV, wymagających szpitalnej opie-
ki,
4) laboratorium wykonujące analizy i badania dla od-
działów wymienionych w pkt 2 i 3
129
Do nabycia prawa do urlopów z tytułu wieku lub stażu służby wystarczy spełnić jeden z warunków.
Do stażu służby od którego zależy nabycia prawa do urlopu dodatkowego wlicza się wyłącznie
okres służby w Służbie Więziennej. Nabycie prawa do pierwszego urlopu z tytułu wieku lub stażu
służby oraz następnych wyższych, następuje z dniem osiągnięcia wymaganego wieku lub stażu.
Funkcjonariuszowi, który wykorzystał urlop dodatkowy za dany rok kalendarzowy, a następnie na-
był w ciągu tego roku prawo do urlopu dodatkowego w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzu-
pełniający. W razie zbiegu uprawnień do urlopów dodatkowych z różnych tytułów nie sumuje się
tych urlopów, lecz funkcjonariusz ma prawo tylko do jednego urlopu dodatkowego w wymiarze ko-
rzystniejszym.
Przy dwóch urlopach dodatkowych podany został wymóg pełnienia służby co najmniej 8 miesięcy
w ciągu roku. Pojęcie „w ciągu roku” należy rozumieć nie jako rok kalendarzowy, lecz okres 12
miesięcy od dnia mianowania funkcjonariusza na stanowisko uprawniające do tego urlopu. Po jego
upływie funkcjonariuszowi przysługuje urlop dodatkowy z tego tytułu.
Do urlopów dodatkowych dla funkcjonariuszy stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące urlopów
wypoczynkowych, w szczególności regulujące planowanie, wykorzystanie przesunięcie, wstrzyma-
nie, odwołanie i podział urlopu, a także prawo do ekwiwalentu.
2.4. Urlop zdrowotny
Funkcjonariuszowi Służby Więziennej udziela się, na wniosek komisji lekarskiej podległej Mini-
strowi Spraw Wewnętrznych, płatnego urlopu zdrowotnego w wymiarze nie przekraczającym sze-
ściu miesięcy w roku kalendarzowym.
Komisja lekarska orzeka o potrzebie udzielenia urlopu zdrowotnego w przypadku, gdy badany
funkcjonariusz mimo wykorzystania 12 miesięcy zwolnienia od wykonywania obowiązków służbo-
wych z powodu choroby nie odzyskał zdolności do wykonywania tych obowiązków, a stan jego
zdrowia rokuje poprawę w stopniu umożliwiającym dalsze pełnienie służby. Orzekając o potrzebie
udzielenia urlopu zdrowotnego, komisja lekarska wnioskuje o udzielenie tego urlopu jednorazowo
na okres do 2 miesięcy, zaś łącznie w ciągu kolejnych 12 miesięcy na okres do 6 miesięcy.
Orzeczenie o potrzebie udzielenia urlopu komisja lekarska przesyła niezwłocznie kierownikowi
jednostki organizacyjnej właściwej ze względu na miejsce pełnienia służby funkcjonariusza, które-
mu udzielono urlopu zdrowotnego.
2.5. Urlopy szkoleniowe
Zgodnie z art. 12 ustawy o Służbie Więziennej funkcjonariusze powinni systematycznie dokształ-
cać się i podnosić kwalifikacje zawodowe. Realizacja tego obowiązku odbywa się w formach szkol-
nych i pozaszkolnych. W zakresie przysługującego tym osobom urlopu szkoleniowego przepisy
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie urlopów funkcjona-
riuszy odsyłają do przepisów regulujących podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia
przez pracowników, tzn. do rozporządzenia MEN oraz MPPS z dnia 12 października 1993 r.
w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego do-
rosłych.
Urlop szkoleniowy przysługuje funkcjonariuszowi, który podejmuje naukę w szkole na podstawie
skierowania pracodawcy. Kierownik jednostki organizacyjnej zawiera z funkcjonariuszem, umowę
określającą wzajemne prawa i obowiązki stron, np. regulacja kosztów szkolenia. Funkcjonariusz ma
obowiązek zwrócić koszty szkolenia, gdy wynika to z uzgodnienia zawartego umowie. W przypad-
ku powtarzania semestru (roku) nauki z powodu niezadowalających wyników w nauce można od-
mówić udzielania świadczeń, określonych w umowie, przez okres powtarzania semestru (roku) na-
uki.
Skierowanie na naukę w szkole wyższej można wydać w każdym roku akademickim lub w każdym
semestrze akademickim, a więc także w ostatnim. Niewykorzystanie przez funkcjonariusza studiu-
jącego w szkole wyższej należnego mu urlopu szkoleniowego w odpowiednim czasie (w danym
roku akademickim) nie daje mu prawa do korzystania z tego urlopu w następnym roku akademic-
kim.
130
Funkcjonariuszom przygotowującym się do egzaminów wstępnych do szkół wyższych oraz uczą-
cym się w szkołach wyższych można udzielić płatnego urlopu szkoleniowego, którego wymiar i cel
określa tabela:
Lp. Typ szkoły
Wymiar urlopu lub zwol-
nienia
Cel urlopu
1.
Studia wieczorowe
21 dni roboczych w każdym
roku studiów
Udział w obowiązkowych
zajęciach oraz przygotowa-
nie się i przystąpienie do eg-
zaminów
2.
Studia zaoczne
28 dni roboczych w każdym
roku studiów
Udział w obowiązkowych
zajęciach oraz przygotowa-
nie się i przystąpienie do eg-
zaminów
3.
Studia wieczorowe i zaocz-
ne
21 dni roboczych w ostat-
nim roku studiów
Przygotowanie pracy magi-
sterskiej (dyplomowej) oraz
przygotowanie się i przystą-
pienie do egzaminu magi-
sterskiego (dyplomowego)
4.
System mieszany (część
nauki w systemie dzien-
nym, a część w systemie
wieczorowym lub zaocz-
nym) :
1) zwolnienie na czas trwa-
nia obowiązkowych zajęć
2) urlop w wymiarze propor-
cjonalnym do czasu trwa-
nia nauki
1) kształcenie się w systemie
dziennym
2) kształcenie się w systemie
wieczorowym i zaocznym
Urlop szkoleniowy udzielany jest w dniach roboczych. Jeżeli funkcjonariusz wystąpi o udzielenie
kilkudniowego urlopu szkoleniowego od dnia poprzedzającego dzień wolny od służby (roboczego),
to wówczas ten dzień wolny powinien być również wliczony do tego urlopu.
Funkcjonariuszom przygotowującym się do egzaminu doktorskiego i obrony pracy doktorskiej lub
do kolokwium habilitacyjnego można udzielić urlopu szkoleniowego na zasadach określonych dla
pracowników w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz
o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U.03.65.595). Zgodnie z art. 23 tej ustawy pracownikowi
przygotowującemu rozprawę doktorską lub habilitacyjną, przysługuje, na jego wniosek, w uzgod-
nionym z pracodawcą terminie, urlop w wymiarze dwudziestu ośmiu dni, które są dla tego pracow-
nika dniami pracy, na przygotowanie obrony rozprawy doktorskiej lub kolokwium habilitacyjnego
oraz zwolnienie od pracy na przeprowadzenie obrony rozprawy doktorskiej lub kolokwium habilita-
cyjnego. Za okres urlopu oraz za czas zwolnienia od pracy przysługuje pracownikowi wynagrodze-
nie ustalane jak za urlop wypoczynkowy.
Funkcjonariuszom odbywającym pozaetatową aplikację w zawodzie prawniczym albo przygotowu-
jącym się do egzaminu końcowego w tym zawodzie udziela się urlopu szkoleniowego w celu
uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych odbywanych poza siedzibą jednostki
organizacyjnej Służby Więziennej, stosując odpowiednio przepisy dotyczące tych aplikacji, a mia-
nowicie:
1) Pracownikowi (aplikantowi radcowskiemu) przysługuje prawo do płatnego urlopu, w wy-
miarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego - art. 36
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j.-Dz.U.02.123.1059).
2) Pracownikowi (aplikantowi notarialnemu) przysługuje prawo do płatnego urlopu, w wymia-
rze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie się do egzaminu notarialnego oraz zwolnienie
od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu uczestniczenia w egzaminie kon-
kursowym i notarialnym.- art. 74c. ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j.
Dz.U.08.189.1158)
131
Funkcjonariuszom uczestniczącym w szkoleniach zawodowych, zmierzających do podniesienia
kwalifikacji zawodowych przydatnych w Służbie Więziennej, można udzielić urlopu szkoleniowe-
go na zasadach określonych dla pracowników w rozporządzenia MEN oraz MPPS z dnia 12 paź-
dziernika 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształce-
nia ogólnego dorosłych. Wymiar i cel urlopu określa tabela:
Lp.
Formy pozaszkolne
Wymiar urlopu
lub zwolnienia
Cel
1.
Studia podyplomowe
do 28 dni roboczych urlopu
w ciągu całego okresu trwa-
nia nauki
Udział w obowiązkowych za-
jęciach
2.
1) Wieczorowe i zaoczne
studia podyplomowe,
2) Kursy wieczorowe i za-
oczne oraz seminaria,
3) Samokształcenie kiero-
wane,
Staże zawodowe lub spe-
cjalizacyjne
do 6 dni roboczych - w zależ-
ności od czasu trwania szko-
lenia i egzaminów
Przygotowanie się i przystą-
pienie do egzaminów
3.
Samokształcenie kierowane do 3 dni roboczych w całym
okresie samokształcenia
Udział w konsultacjach
4.
Kursy zaoczne
do 2 dni roboczych w miesią-
cu
Udział w obowiązkowych
konsultacjach
5.
Wieczorowe studia pody-
plomowe oraz kursy i semi-
naria
Zwolnienie z części dnia pra-
cy do 5 godzin tygodniowo
Punktualne przybycie na zaję-
cia
6.
Określone formy dokształ-
cania lub doskonalenia w
służbie zdrowia
Urlop na czas trwania obo-
wiązkowych zajęć
Kształcenie się lub doskonale-
nie
2.6. Urlopy okolicznościowe
Przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. wskazują pięć tytu-
łów prawnych do udzielenia urlopu okolicznościowego, a mianowicie:
Urlop okolicznościowy z tytułu przeniesienia służbowego
Funkcjonariuszowi przenoszonemu służbowo przysługuje urlop okolicznościowy, jeżeli z przenie-
sieniem wiąże się zmiana miejsca zamieszkania. Pojęcie „przenoszonemu służbowo” interpretuje
się jako odnoszące się do przeniesionego z urzędu. Wymiar tego urlopu wynosi od 3 do 5 dni kalen-
darzowych w zależności od położenia nowego miejsca zamieszkania, warunków rodzinnych i in-
nych okoliczności mających bezpośredni wpływ na przeniesienie. Na wniosek funkcjonariusza
urlop z tego tytułu może być podzielony na części.
Urlop okolicznościowy z tytułu określonych ważnych wydarzeń rodzinnych
Funkcjonariuszowi przysługuje urlop okolicznościowy w wymiarze:
1) 2 dni - w razie:
−
zawarcia związku małżeńskiego przez funkcjonariusza,
−
urodzenia się dziecka funkcjonariuszowi,
−
zgonu i pogrzebu małżonka, dziecka, ojca lub matki funkcjonariusza,
2) 1 dnia - w razie:
−
zawarcia związku małżeńskiego przez dziecko funkcjonariusza,
−
zgonu i pogrzebu siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby po-
zostającej na utrzymaniu funkcjonariusza lub pod jego bezpośrednią opieką.
132
Urlopu tego tytułu należy udzielić w terminie wskazanym przez funkcjonariusza, przy czym –
z uwagi na cel zwolnienia - powinien on w zasadzie pokrywać się z datą zdarzenia, które jest jego
przyczyną bądź dotyczyć dni poprzedzających lub następujących. Udzielenie tego urlopu w termi-
nie późniejszym mogłoby być uzasadnione jedynie wówczas, gdyby funkcjonariusz udowodnił, że
w tym właśnie czasie ma załatwić sprawy związane z danym zdarzeniem.
Urlop okolicznościowy z tytułu sprawowania opieki
Funkcjonariuszowi przysługuje urlop okolicznościowy w wymiarze niezbędnym, lecz nie dłużej niż
60 dni w roku kalendarzowym, w razie konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
1) dzieckiem w wieku do lat ośmiu w przypadku:
−
nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do której uczęszcza,
−
porodu lub choroby małżonka stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba
uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
−
pobytu małżonka funkcjonariusza stale opiekującego się dzieckiem w zamkniętym za-
kładzie opieki zdrowotnej,
2) chorym dzieckiem do lat czternastu.
Za dzieci, w rozumieniu powyższym uważa się dzieci własne funkcjonariusza lub jego małżonka
oraz dzieci przysposobione, a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie.
Urlop okolicznościowy w wymiarze niezbędnym, lecz nie dłużej niż 14 dni w roku kalendarzowym
przysługuje w razie konieczności osobistego sprawowania opieki nad innym chorym członkiem ro-
dziny. Za członków rodziny uważa się małżonka, rodziców, teściów, dziadków, rodzeństwo oraz
dzieci w wieku powyżej czternastu lat, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym
z funkcjonariuszem. Łączny okres zwolnienia od zajęć służbowych na opiekę nad dziećmi i innymi
członkami rodziny nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym.
Uprawnienia do tego urlopu przysługują obojgu rodzicom i są niezależne od liczby dzieci i innych
członków rodziny wymagających opieki.
W razie wykorzystania części urlopu okolicznościowego przez jednego z rodziców, gdy oboje są
funkcjonariuszami, drugiemu przysługuje tylko urlop uzupełniający.
Podstawę udzielenia urlopu okolicznościowego stanowi:
1) oświadczenie ubezpieczonego - w razie nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola
lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
2) zaświadczenie wydane przez zakład opieki zdrowotnej – w pozostałych przypadkach.
Urlop okolicznościowy z tytułu honorowego krwiodawstwa
Funkcjonariuszowi oddającemu honorowo krew udziela się w tym dniu urlopu okolicznościowego.
Łączna liczba dni urlopu z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni w roku kalendarzowym.
Urlop okolicznościowy z tytułu szczególnie ważnych spraw osobistych
Funkcjonariuszowi można udzielić, w wyjątkowych przypadkach, urlopu okolicznościowego dla
załatwienia szczególnie ważnych spraw osobistych w wymiarze nie przekraczającym 5 dni w roku
kalendarzowym. Pojęcie „szczególnie ważnych spraw osobistych” podlega ocenie przełożonego,
dlatego zdaniem funkcjonariusza jest jego właściwe uzasadnienie. Prawo do tego urlopu przysługu-
je dopiero wówczas, jeżeli funkcjonariusz wykorzystał w danym roku kalendarzowym urlopy prze-
widziane rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 1996 r. w sprawie urlopów
funkcjonariuszy.
2.7. Urlop bezpłatny
Istotą urlopu bezpłatnego jest to, iż mimo trwania stosunku służbowego, funkcjonariusz zwolniony
jest z obowiązku pełnienia służby, zaś pracodawca zwolniony jest z obowiązku wypłacania uposa-
żenia. Funkcjonariuszowi można udzielić urlopu bezpłatnego z trzech przyczyn:
1) dla wykonywania pracy w dziedzinie naukowej,
133
2) odbycia praktyki poza służbą
3) albo z innych przyczyn.
Pracodawca bez względu na przyczyny uzasadniające wniosek może więc odmówić udzielenia
urlopu. Funkcjonariusza można odwoływać z urlopu bezpłatnego w każdym czasie, z ważnych
względów służbowych. Udzielenie, odmowa udzielenia, a także odwołanie z urlopu bezpłatnego
następuje w formie decyzji.
Urlop bezpłatny a urlopy wypoczynkowy i dodatkowy
Urlop bezpłatny trwający nie dłużej niż jeden miesiąc nie ogranicza uprawnień funkcjonariusza do
urlopów wypoczynkowego i dodatkowego. W razie korzystania przez funkcjonariusza z urlopu bez-
płatnego dłuższego niż miesiąc, urlop wypoczynkowy i urlop dodatkowy ulegają skróceniu o 1/12
za każdy miesiąc urlopu bezpłatnego, nie więcej jednak niż za 12 miesięcy. Skrócenie urlopów wy-
poczynkowego i dodatkowego dotyczy roku kalendarzowego, w którym funkcjonariusz podjął służ-
bę po urlopie bezpłatnym. Jeżeli urlopy wypoczynkowy i dodatkowy za dany rok zostały już wyko-
rzystane, skróceniu ulegają urlopy za następny rok kalendarzowy. Przy ustalaniu wymiaru skróco-
nego urlopu wypoczynkowego i dodatkowego, niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do peł-
nego dnia. Za rok kalendarzowy objęty w całości urlopem bezpłatnym urlopy wypoczynkowy i do-
datkowy nie przysługują.
Urlop macierzyński i urlop wychowawczy
Przepisy kodeksu pracy (Dział ósmy) przewidują kilka postaci urlopu macierzyńskiego i wycho-
wawczego, których wymiar i podstawę prawna omówione zostaną w ramach uprawnień związa-
nych z rodzicielstwem.
2.8. Skutki prawne niektórych urlopów
Fakt udzielenia funkcjonariuszowi niektórych urlopów powoduje istotne skutki w zakresie określo-
nych uprawnień. Należą do nich m.in.:
1) Do stażu służby wymaganego do zajmowania poszczególnych stanowisk służbowych nie
wlicza się:
−
urlopu udzielonego w celu sprawowania opieki nad małoletnim dzieckiem, przewidzia-
nego w przepisach prawa pracy,
−
urlopu bezpłatnego.
2) Nagrodę roczną przysługującą funkcjonariuszowi obniża się o 1/360 za każdy dzień nie-
obecności w służbie, związanej z korzystaniem z:
−
urlopu bezpłatnego,
−
szkoleniowego,
−
zdrowotnego,
−
okolicznościowego,
3) Równoważnik pieniężny w zamian za umundurowanie nie przysługuje funkcjonariuszowi za
okres korzystania z poniższego urlopu - trwającego dłużej niż 6 miesięcy:
−
urlopu wychowawczego lub
−
bezpłatnego.
W przypadku wypłaty równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie przed roz-
poczęciem urlopu, o którym mowa wyżej, funkcjonariusz jest obowiązany zwrócić część
pobranego równoważnika w wysokości proporcjonalnej do okresu trwania urlopu (liczonego
w pełnych miesiącach). Zwrot równoważnika pieniężnego następuje nie później niż w ostat-
nim dniu pełnienia służby przed rozpoczęciem urlopu.
4) Okres używalności składników umundurowania ulega przedłużeniu o czas trwania:
−
urlopu bezpłatnego,
−
urlopu wychowawczego.
134
2.9. Zwolnienia od zajęć służbowych
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej - art. 118.
2) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposo-
bu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pra-
cy (Dz.U.96.60.281 z dnia 30 maja 1996 r.).
3) § 16 regulaminu Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 19 grudnia 2002 r
w sprawie sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy Służby Więziennej.
4) § 4 zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 września 1997 r. w sprawie wysokości
i warunków otrzymywania uposażenia i innych należności pieniężnych przez funkcjonariu-
szy Służby Więziennej skierowanych do szkół lub na przeszkolenie albo na studia w kraju
lub za granicą (Dz.Urz.MS.97.4.38 z dnia 7 października 1997 r.).
5) Art. 25 i 31 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U.91.55.234
z dnia 26 czerwca 1991 r.).
Rodzaje zwolnień od zajęć służbowych
Przepisy prawa pracy przewidują cały szereg przyczyn uprawniających pracownika do zwolnienia
od pracy. Należą do nich w szczególności zwolnienia:
1) na 2 dni w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy pracownika wychowującego
przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje,
2) czas do 8 godzin po odbyciu podróży służbowej w godzinach nocnych, w warunkach unie-
możliwiających odpoczynek nocny,
3) na czas niezbędny do stawienia się, w razie wezwanie pracownika do osobistego stawienia
się wystosowanego przez organ właściwy w sprawach powszechnego obowiązku obrony,
organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sąd, prokuraturę, policję lub or-
gan prowadzący postępowanie w sprawach o wykroczenia oraz Najwyższą Izbę Kontroli –
w charakterze strony lub świadka w postępowaniu prowadzonym przed tymi organami,
4) na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecz-
nego po ich zakończeniu - pracownika będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej lub
ratownikiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego,
5) na czas niezbędny do przeprowadzania obowiązkowych badań lekarskich i szczepień
ochronnych przewidzianych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruź-
licy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych,
6) na czas niezbędny do wykonania poza zakładem pracy doraźnej czynności wynikającej
z funkcji związkowej pracownika, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wol-
nym od pracy.
Wskazane wyżej zwolnienia od pracy stosuje się odpowiednio do funkcjonariusza z zachowaniem
prawa do uposażenia.
Wydany na podstawie art. 60 ustawy o Służbie Więziennej regulamin Dyrektora Generalnego Służ-
by Więziennej z dnia 19 grudnia 2002 r w sprawie sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy
Służby Więziennej stanowi, iż funkcjonariusza zwalnia się od zajęć służbowych w przypadku we-
zwania go do stawienia się w charakterze strony lub świadka przed następującymi organami:
1) organem właściwym w sprawach powszechnego obowiązku obrony,
2) Policją i prokuraturą,
3) organem prowadzącym postępowanie administracyjne, sądowe lub w sprawie o wykrocze-
nie
w postępowaniu prowadzonym przed tymi organami.
Zgodnie z art. 118 ustawy o Służbie Więziennej, w razie zwolnienia od zajęć służbowych, funkcjo-
nariusz otrzymuje uposażenie zasadnicze oraz dodatki o charakterze stałym i inne należności pie-
niężne należne na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym.
135
3. UPOSAŻENIE FUNKCJONARIUSZY SW
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej -art. 28, 35, 45, 96 – 104, 118-124.
2) Ustawa budżetowa na rok 2009 z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz.U.09.10.58 z dnia 23 stycznia
2009 r.) - art. 15 ust. 1 pkt 2 lit. d.
3) Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity –
Dz.U.00.14.176, z późn. zm.).
4) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie wielokrotności kwoty
bazowej, stanowiącej przeciętne uposażenie funkcjonariuszy Służby Więziennej
(Dz.U.09.49.396 z 26 marca 2009 r. - stosuje się od 01.01.2009 r.).
5) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2009 r. w sprawie uposażenia
zasadniczego funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.09.57.474 z dnia 08 kwietnia
2009 r.).
6) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie dodatków
o charakterze stałym do uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Służby Więziennej
(Dz.U.02.14.137 z dnia 21 lutego 2002 r.).
7) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie określenia
przełożonych właściwych do dokonywania potrąceń z uposażenia funkcjonariuszy Służby
Więziennej oraz trybu postępowania w tych sprawach (Dz.U.03.206.2007 z dnia 4 grudnia
2003 r.).
3.1. Pojęcie uposażenia
3.1.1. Istota uposażenia
Wynagrodzenie za pracę jest pojęciem prawnym występującym w terminologii różnych dyscyplin
prawa, np. prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, cywilnego, finansowego i rodzinnego. Nie ma
ono jednak, nawet w macierzystej gałęzi – prawie pracy, jednolicie ustalonej definicji.
W literaturze wynagrodzenie określa się na ogół jako obowiązkowe, wypłacane okresowo świad-
czenie ze stosunku pracy o charakterze majątkowym, należne pracownikowi od pracodawcy i usta-
lone tak, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaga-
nym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy.
Odpowiednikiem wynagrodzenia jest w stosunku służbowym uposażenie. Jest to jednak świadcze-
nie pieniężne ze stosunku służbowego przysługujące na innych warunkach niż wynagrodzenie. Ty-
tułem przykładu potwierdzającego tę tezę można wskazać art. 118 ust. 1 ustawy o Służbie Więzien-
nej, który stanowi, że funkcjonariuszowi Służby Więziennej przysługuje uposażenie zasadnicze
wraz z dodatkami o charakterze stałym i inne należności pieniężne przysługujące na ostatnio zajmo-
wanym stanowisku, a więc w pełnej wysokości, także w razie choroby, urlopu i pozostawania bez
przydziału służbowego.
Dowodem uprzywilejowania funkcjonariusza, gdy chodzi o uposażenie, jest przewidziana w art.
101 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej płatność tego uposażenia z góry, a więc według zasady od-
miennej niż w stosunkach pracy. Jest to konsekwencja tych ustawowych unormowań dotyczących
uposażenia, z których wynika, że funkcjonariusz nawet wtedy, gdy nie wykonuje obowiązków służ-
bowych, a stosunek służbowy trwa, ma prawo do uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami do
uposażenia oraz że również wtedy, gdy stosunek służbowy ustaje przed końcem miesiąca, prawo do
uposażenia wygasa dopiero z ostatnim dniem miesiąca.
Według art. 96 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej, z dniem mianowania funkcjonariusza na stano-
wisko służbowe powstaje jego „prawo do uposażenia”, czyli sam fakt nawiązania przez funkcjona-
riusza stosunku służbowego rodzi prawo do uposażenia.
Pojęcie uposażenie jest konsekwentnie używane przez ustawodawcę w przepisach rozdziału siód-
mego ustawy o Służbie Więziennej pod tytułem „Uposażenie i inne świadczenia pieniężne funkcjo-
nariuszy” (art. 96-103 i inne), jak też w przepisach znajdujących się poza tym rozdziałem (np. art.
136
28 i art. 45). Jedynie w art. 108 ustawodawca posługuje się wyrażeniem „wynagrodzenie” w odnie-
sieniu do świadczenia przysługującego za wykonywanie zleconych zadań wykraczających poza
obowiązki służbowe.
3.1.2. Nabycie prawa do uposażenia oraz jego zmiana
Zgodnie z art. 96 ustawy o Służbie Więziennej, funkcjonariusz z tytułu służby otrzymuje uposaże-
nie i inne świadczenia pieniężne określone w ustawie. Prawo do uposażenia powstaje z dniem mia-
nowania funkcjonariusza na stanowisko służbowe a ustalanie uposażenia należy do zakresu spraw
osobowych.
Zmiana uposażenia następuje z dniem zaistnienia okoliczności uzasadniających tę zmianę. Jeżeli
prawo do uposażenia powstało lub zmiana uposażenia nastąpiła w ciągu miesiąca, to uposażenie na
czas do końca miesiąca oblicza się w wysokości 1/30 części miesięcznego uposażenia za każdy
dzień.
Uposażenie funkcjonariusza rozpoczynającego urlop bezpłatny
Uposażenia jest płatne miesięcznie z góry i nie przysługuje za okres urlopu bezpłatnego. Jeżeli
funkcjonariusz rozpoczyna urlop bezpłatny w ciągu miesiąca kalendarzowego, to przysługuje mu
uposażenie w wysokości 1/30 uposażenia miesięcznego za każdy dzień miesiąca poprzedzający
dzień rozpoczęcia urlopu bezpłatnego.
3.1.3. Składniki uposażenia
Uposażenie funkcjonariusza Służby Więziennej składa się z uposażenia zasadniczego oraz z do-
datków do uposażenia. W ramach dodatków do uposażenia wyróżnia się dwie grupy dodatków:
1) Dodatki o charakterze stałym do uposażenia zasadniczego, którymi są:
−
dodatek za wysługę lat,
−
dodatek za stopień,
−
dodatek służbowy.
Dodatki do uposażenia zasadniczego o charakterze stałym ustala się w stawkach miesięcz-
nych, a ich kwoty zaokrągla się do pełnego złotego w górę.
2) Inne dodatki.
Poza dodatkami o charakterze stałym można przyznać funkcjonariuszowi inne dodatki, jeże-
li jest to uzasadnione szczególnymi właściwościami, warunkami lub miejscem pełnienia
służby. Ustanowienie tych dodatków zależne jest od woli Ministra Sprawiedliwości, który
na podstawie art. 100 ust. 4 ustawy o Służbie Więziennej może wydać stosowne rozporzą-
dzenie. Aktualnie dodatki takie nie występują, ponieważ Minister Sprawiedliwości nie wy-
dał rozporządzenia określającego ich wysokość oraz zasady przyznawania i wypłaty.
3.1.4. Wypłata uposażenia
Terminy płatności uposażenia
Zgodnie z art.101 ustawy o Służbie Więziennej, uposażenia zasadnicze i dodatki do uposażenia
o charakterze stałym są płatne miesięcznie z góry. Przepis ten zawiera ponadto upoważnienie dla
Ministra Sprawiedliwości, który może określić, w drodze rozporządzenia, które dodatki płatne są
z dołu, oraz termin ich wypłacania. Minister Sprawiedliwości nie skorzystał z przysługującego mu
upoważnienia i nie wydał takiego rozporządzenia.
Problematyka odsetek od nieterminowo wypłaconego uposażenia
Sąd Najwyższy stał do niedawna na stanowisku, że funkcjonariuszom służb mundurowych (w tym
funkcjonariuszowi Służby Więziennej), poza przypadkami wyraźnie wskazanymi w ustawie, nie
przysługują odsetki od nieterminowo wypłaconego uposażenia. Stwierdzenie to potwierdzało
ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego.
W dniu 26 stycznia 2006 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę w treści „Funkcjonariusz Straży Gra-
nicznej może żądać odsetek za czas opóźnienia w wypłacie uposażenia” (III PZP 1/05, LEX
nr 167814). Przedstawiona uchwała Sądu Najwyższego zawiera w swej treści radykalną zmianę
137
jego stanowiska w przedmiocie roszczeń funkcjonariuszy nie tylko Straży Granicznej, lecz również
innych służb mundurowych (w tym Służby Więziennej) o odsetki od nieterminowo wypłaconego
uposażenia. Na podstawie powyższego należy przyjąć, że funkcjonariuszowi służby mundurowej
przysługują roszczenia o odsetki od opóźnienia w wypłacie uposażenia, a sprawa tych roszczeń
jest sprawą cywilną (art. 2 § 1 k.p.c.), do której rozpoznania ze względów merytorycznych właści-
wy jest sąd pracy.
Zawieszenie wypłaty uposażenia
Wypłatę uposażenia zawiesza się funkcjonariuszowi od najbliższego terminu płatności, w następu-
jących przypadkach:
1) jeżeli samowolnie opuścił miejsce pełnienia służby albo
2) pozostaje poza nim lub nie podejmuje służby, a także
3) w razie zawinionej niemożności pełnienia przez funkcjonariusza obowiązków służbowych.
W razie uznania nieobecności za usprawiedliwioną, wypłaca się funkcjonariuszowi uposażenie,
którego wypłata została zawieszona.
Ponadto funkcjonariuszowi zawieszonemu w czynnościach służbowych zawiesza się od najbliższe-
go terminu płatności wypłatę 50% należnego uposażenia. W razie uchylenia zawieszenia w czynno-
ściach służbowych, funkcjonariusz otrzymuje część uposażenia, której wypłata została zawieszona,
wraz z ewentualną podwyżką tego uposażenia. Zwrot zawieszonej części uposażenia nie ma zasto-
sowania w przypadkach określonych w art. 120-121 ustawy o Służbie Więziennej, m.in. w razie
zwolnienia funkcjonariusza z powodu wydalenia ze służby oraz skazania prawomocnym wyrokiem
sądu za przestępstwo.
Uposażenie w razie choroby, urlopu, zwolnienia od zajęć służbowych oraz w okresie pozosta-
wania bez przydziału służbowego
W razie choroby, urlopu, zwolnienia od zajęć służbowych oraz w okresie pozostawania bez przy-
działu służbowego funkcjonariusz otrzymuje uposażenie i inne należności pieniężne w pełnej należ-
nej wysokości - z uwzględnieniem powstałych w tym okresie zmian mających wpływ na ich wyso-
kość.
Wprawdzie Minister Sprawiedliwości na podstawie art. 118 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej,
może określić, w drodze rozporządzenia, przypadki ograniczenia w całości lub w części wypłaty
niektórych dodatków do uposażenia, ale rozporządzenie tej sprawie nie zostało wydane.
3.1.5. Przedawnienie roszczeń
Roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają
przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Organ właściwy do rozpatrywania roszczeń może nie uwzględnić przedawnienia, jeżeli opóźnienie
w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.
Bieg przedawnienia roszczenia przerywa każda czynność przed kierownikiem jednostki organiza-
cyjnej, właściwym do rozpatrywania roszczeń, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustale-
nia albo zaspokojenia roszczenia.
3.2. Przeciętne uposażenie funkcjonariusza SW
Przeciętne uposażenie funkcjonariuszy stanowi wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość
określa ustawa budżetowa. Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 2 lit. d, ustawy budżetowej na 2009 r. Kwota
bazowa dla żołnierzy i funkcjonariuszy wynosi 1.523,29 zł.
Wielokrotność kwoty bazowej, stanowiącą przeciętne uposażenie funkcjonariuszy określa Rada Mi-
nistrów w drodze rozporządzenia. Aktualnie ustalony współczynnik wielokrotności wynosi 2,65.
Iloczyn kwoty bazowej i współczynnika wielokrotności stanowi przeciętne uposażenie funkcjona-
riuszy. Kwota przeciętnego uposażenia w 2009 r. wynosi 4.036,72 zł, co oznacza wzrost w stosun-
ku do 2008 r. o kwotę 333,04 zł.
2,65 x 1.523,29
zł = 4.036
,72
138
Dla porównania warto podać aktualne współczynniki wielokrotności ustalone przez Radę Mini-
strów dla innych służb mundurowych (od 01.01.2009 r.): SWW - 3,81, Agencja Wywiadu – 3,81,
CBA - 3,50 (wcześniej - 3,96), SKW - 3,40, ABW - 3,40, BOR - 2,76, Straż Graniczna – 2,67, Poli-
cja - 2,65, żołnierze zawodowi - 2,60, Państwowa Straż Pożarna - 2,59.
3.3. Uposażenie zasadnicze
Uposażenie zasadnicze funkcjonariusza określa w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości,
w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy, uwzględniając: zróżnicowanie wymogów
kwalifikacyjnych oraz specyfikę służby na poszczególnych stanowiskach w różnych rodzajach jed-
nostek organizacyjnych.
Wysokość uposażenia zasadniczego należnego funkcjonariuszom na poszczególnych stanowisk
służbowych określają cztery Tabele stanowiące załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia z dnia 7 kwietnia 2009 r. w sprawie uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Służby
Więziennej. Uposażenie zasadnicze w wysokości określonej w załączniku do rozporządzenia z dnia
7 kwietnia 2009 r., przysługuje funkcjonariuszom od dnia 1 stycznia 2009 r.
W tabelach ustalono łącznie 67 stawek uposażenia zasadniczego odpowiednio: dla CZSW - 16 sta-
wek, dla OISW - 14 stawek, dla zakładów karnych i aresztów śledczych - 20 stawek, dla ośrodków
szkolenia i ośrodków doskonalenia kadr - 17 stawek. Najniższą stawkę uposażenia zasadniczego
posiada stanowisko młodszego referenta - 1.055 zł, zaś najwyższą stanowisko Dyrektora Gene-
ralnego SW – 7.849 zł.
Trzeba jednak podkreślić to, że bardzo istotne znaczenie dla wszystkich funkcjonariuszy posiada
wysokość najniższego uposażenia zasadniczego, ponieważ część świadczeń pieniężnych, należnych
wszystkim funkcjonariuszom, liczonych jest jako określony procent najniższego uposażenia.
Tabele uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Służby Więziennej.
Tabela 1 - Centralny Zarząd Służby Więziennej
Lp.
Stanowisko służbowe
Uposażenie
miesięczne w zł
1. Dyrektor Generalny Służby Więziennej
7 849
2. zastępca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej
7 048
3. dyrektor biura, główny księgowy Służby Więziennej
5 464
4. naczelnik wydziału, główny księgowy , naczelny lekarz więziennictwa,
zastępca dyrektora biura
5 002
5. kierownik zespołu, doradca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej
4 540
6. radca prawny, starszy specjalista, główny kontroler
4 035
7. starszy kontroler, specjalista
3 754
8. kontroler, starszy inspektor
3 136
9. inspektor, młodszy kontroler
2 830
10. młodszy inspektor, starszy instruktor
2 382
11. instruktor
2 203
12. starszy kierowca
2 111
13. kierowca
2 045
14. starszy referent
1 934
15. referent
1 741
16. młodszy referent
1 055
139
Tabela 2 - Okręgowe Inspektoraty Służby Więziennej
Lp.
Stanowisko służbowe
Uposażenie
miesięczne w zł
1. dyrektor okręgowy Służby Więziennej
5 464
2. zastępca dyrektora okręgowego Służby Więziennej
4 540
3. główny księgowy
4 035
4. naczelny lekarz, radca prawny
3 341
5. specjalista
3 136
6. starszy kontroler
2 915
7. kontroler, starszy inspektor
2 830
8. inspektor, młodszy kontroler
2 539
9. młodszy inspektor, starszy instruktor
2 275
10. instruktor, starszy kierowca
2 111
11. kierowca
2 045
12. starszy referent
1 864
13. referent
1 741
14. młodszy referent
1 055
Tabela 3 - Areszty śledcze, zakłady karne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej działające
przy jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej
Lp.
Stanowisko służbowe
Uposażenie
miesięczne w zł
1. dyrektor aresztu i zakładu kategorii I*
4 563
2. dyrektor aresztu i zakładu kategorii II
4 073
3. zastępca dyrektora aresztu i zakładu kategorii I
3 789
4. główny księgowy aresztu i zakładu kategorii I
3 584
5. dyrektor szpitala
3 343
6. zastępca dyrektora aresztu i zakładu kategorii II, kierownik oddziału ze-
wnętrznego o pojemności powyżej 200 miejsc
3 165
7. główny księgowy aresztu i zakładu kategorii II, kierownik oddziału ze-
wnętrznego o pojemności poniżej 200 miejsc, kierownik działu, kierownik
ambulatorium w areszcie i zakładzie kategorii I, ordynator, kierownik ap-
teki okręgowej
2 942
8. radca prawny, zastępca kierownika działu w areszcie i zakładzie kategorii
I, kierownik działu w areszcie i zakładzie kategorii II, kierownik ambula-
torium w areszcie i zakładzie kategorii II
2 856
9. kierownik apteki, kierownik domu matki i dziecka, kierownik poradni,
pracowni, kierownik ośrodka diagnostycznego, starszy asystent, zastępca
kierownika działu w areszcie i zakładzie kategorii II
2 690
10. dowódca zmiany, asystent, starszy psycholog, starszy wychowawca,
2 562
140
11. psycholog, wychowawca, starszy inspektor,
2 478
12. młodszy psycholog, młodszy wychowawca, inspektor, młodszy asystent,
- zastępca dowódcy zmiany,
2 383
13. przełożona pielęgniarek, młodszy inspektor, starszy instruktor,
2 275
14. pielęgniarka oddziałowa, starszy oddziałowy,
2 223
15. instruktor, starszy magazynier, technik, starsza pielęgniarka, starszy kie-
rowca, oddziałowy, szef kuchni
2 111
16. dowódca grupy konwojowej, kierowca, konserwator, magazynier, pielę-
gniarka,
2 045
17. starszy referent, starszy strażnik
1 864
18. referent
1 741
19. strażnik
1 693
20. młodszy referent
1 055
*Kategorie zk i aś według podziału ustalonego przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.
Tabela 4 - Ośrodki szkolenia i ośrodki doskonalenia kadr Służby Więziennej
Lp.
Stanowisko służbowe
Uposażenie
miesięczne w zł
1. komendant ośrodka szkolenia
4 815
2. komendant ośrodka doskonalenia kadr, zastępca komendanta ośrodka
szkolenia
3 999
3. główny księgowy ośrodka szkolenia, zastępca komendanta odk
3519
4. główny księgowy odk, kierownik oddziału zamiejscowego, kierownik za-
kładu
3 109
5. kierownik ambulatorium ośrodka szkolenia, kierownik działu ośrodka
szkolenia
2 942
6. radca prawny, starszy wykładowca, zastępca głównego księgowego odk
2 856
7. kierownik działu odk, wykładowca, starszy asystent
2 690
8. dowódca kompanii, asystent
2 528
9. starszy inspektor
2 478
10. inspektor, młodszy wykładowca, młodszy asystent
2 383
11. młodszy inspektor, starszy instruktor
2 275
12. instruktor, technik, starszy magazynier, starszy oddziałowy, starsza pielę-
gniarka, starszy kierowca
2 111
13. szef kuchni, kierowca, konserwator, magazynier, oddziałowy, pielęgniar-
ka
2 045
14. starszy referent, starszy strażnik
1 864
15. referent
1 741
16. strażnik
1 693
17. młodszy referent
1 055
141
3.4. Dodatek za wysługę lat
Dodatek za wysługę lat jest stałym dodatkiem, zależnym od stażu służby, a jego wysokość jest usta-
lana w relacji procentowej do otrzymywanego na danym stanowisku służbowym uposażenia zasad-
niczego. Wysokość tego dodatku wynosi:
1) 5% uposażenia zasadniczego - po 2 latach służby,
2) 10 % uposażenia zasadniczego - po 5 latach służby,
3) 15% uposażenia zasadniczego - po 10 latach służby,
4) 20% uposażenia zasadniczego - po 15 latach służby,
5) 25% uposażenia zasadniczego - po 20 latach służby,
Przy ustalaniu wysługi lat uwzględnia się nie tylko okres służby w Służbie Więziennej, lecz także:
1) okres zasadniczej służby wojskowej oraz
2) okresy zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej w pełnym wymiarze
czasu pracy.
Przy ustalaniu dodatku za wysługę lat nie uwzględnia się okresów służby albo zatrudnienia w jed-
nostkach organizacyjnych Służby Więziennej za które nie przysługiwało uposażenie zasadnicze
albo wynagrodzenie, z wyjątkiem okresu korzystania z urlopu udzielonego w celu sprawowania
opieki nad małoletnim dzieckiem, przewidzianego w Kodeksie pracy.
Zaliczenie okresów służby lub zatrudnienia do okresu służby w Służbie Więziennej dokonuje się
w drodze decyzji administracyjnej, na dzień przyjęcia do służby funkcjonariusza, na podstawie
dokumentów znajdujących się w jego aktach osobowych a w szczególności:
1) decyzji personalnej o przyjęciu do Służby Więziennej,
2) decyzji o udzieleniu urlopu bezpłatnego,
3) świadectwa służby,
4) świadectwa pracy,
5) wyciągu z książeczki wojskowej.
3.5. Dodatek za stopień
Funkcjonariusz otrzymuje stały dodatek za stopień służbowy w wysokości ustalonej dla poszcze-
gólnych stopni w relacji procentowej do najniższego uposażenia zasadniczego, czyli aktualnie
do kwoty 1.055 zł.
Lp. Stopień służbowy SW
Stawka dodatku w %
Stawka dodatku w zł
1.
Generał SW
160 %
1.688 zł
2.
Pułkownik
140 %
1.477 zł
3.
Podpułkownik
125 %
1.319 zł
4.
Major
115 %
1.214 zł
5.
Kapitan
100 %
1.055 zł
6.
Porucznik
95 %
1.003 zł
7.
Podporucznik
90 %
950 zł
8.
Starszy chorąży
82 %
866 zł
9.
Chorąży
78 %
823 zł
10.
Młodszy chorąży
75 %
792 zł
11.
Starszy sierżant sztabowy
64 %
676 zł
12.
Sierżant sztabowy
59 %
623 zł
13.
Starszy sierżant
55 %
581 zł
14.
Sierżant
51 %
539 zł
15.
Plutonowy
49 %
517 zł
16.
Starszy kapral
47 %
496 zł
17.
Kapral
45 %
475 zł
18.
Starszy szeregowy
32 %
338 zł
19.
Szeregowy
30 %
317 zł
142
3.6. Dodatek służbowy
Funkcjonariuszowi przysługuje dodatek służbowy w wysokości do 50% otrzymywanego uposaże-
nia zasadniczego i dodatku za stopień. Na przykład maksymalna wysokość dodatku służbowego dla
oddziałowego w stopniu starszego sierżanta może odpowiadać kwocie 1,346 zł, ponieważ tyle
wynosi 50% z 2.692 zł, czyli sumy uposażenia zasadniczego (2.111 zł) i dodatku za stopień
(581 zł). Odpowiednio dla wychowawcy w stopniu porucznika maksymalna wysokość dodatku
służbowego może wynosić 1.741 zł (2.478 zł + 1.003 zł = 3.481 / 2 = 1.741 zł).
Dodatek służbowy jest obligatoryjny ale jego wysokość może ulegać zmianie, ponieważ przełożony
ustala jego wysokość w zależności od następujących kryteriów:
1) wyników uzyskiwanych w służbie,
2) posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz
3) charakteru i zakresu wykonywanych zadań służbowych,
4) warunków pełnienia służby, a w szczególności powierzenia nowych lub dodatkowych zadań
albo obowiązków służbowych.
W określonych przypadkach wysokość dodatku służbowego ulega obniżeniu, ale wysokość obniże-
nia pozostawiona jest swobodnemu uznaniu przełożonego. Dodatek służbowy musi ulec obniżeniu
w razie:
1) niewywiązywania się z obowiązków służbowych stwierdzonego w opinii służbowej,
2) prawomocnego ukarania f-sza karą dyscyplinarną.
Dodatek służbowy może być obniżony także w razie zmiany albo ustania przesłanek jego przyzna-
nia. W sprawie dodatków służbowych obowiązują też ustalenia Dyrektora Generalnego SW (DG-
375/08 z dnia 05.06.2008 r.) dotyczące minimalnych kwot tych dodatków. Dyrektor Generalny po-
lecił: ustalić od 1 lipca 2008 r. następujące kwoty dodatku służbowego:
1) minimum 100 zł – dla nowo przyjmowanych, a także w służbie przygotowawczej,
2) minimum 200 zł – w służbie stałej.
3.7. Potrącenia z uposażenia
Pojęcie „potrącenie” oznacza dopuszczalną lub nakazaną prawem czynność zmniejszenia w okre-
ślonej wysokości wypłaty przypadającego funkcjonariuszowi uposażenia. W wyniku tej czynności
pracodawca wykonuje ciążący na nim obowiązek prawny lub własne uprawnienia w celu zaspoko-
jenia określonych należności przypadających od funkcjonariusza samemu pracodawcy lub osobom
trzecim (wierzycielom).
Potrącenia wynikające z kodeksu pracy
Na podstawie art. 87 kodeksu pracy, z wynagrodzenia za pracę odlicza się w pierwszej kolejności:
1) składki na ubezpieczenia społeczne oraz
2) zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Jednostka organizacyjna Służby Więziennej jest w rozumieniu art. 31 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r.
o podatku dochodowym od osób fizycznych, „zakładem pracy” obowiązanym jako płatnik obliczać
i pobierać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób, które uzyskują od niej przychody
ze stosunku służbowego, w szczególności z uposażenia.
Ponadto na podstawie art. 85 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych, pracodawca (jednostka organizacyjna SW) jako płatnik
oblicza, pobiera z dochodu ubezpieczonego (czyli z uposażenia) i odprowadza składkę na ubezpie-
czenie zdrowotne, za osobę pozostającą w stosunku służbowym.
Po odliczeniu tych składek oraz zaliczki - podlegają potrąceniu m.in. następujące należności:
1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimenta-
cyjnych,
2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż
świadczenia alimentacyjne,
3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi.
143
Potrącenia wynikające z ustawy o Służbie Więziennej
W kwestii potrąceń z uposażenia funkcjonariuszy, art. 123 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej sta-
nowi, że jeżeli odbywają się one na podstawie sądowych i administracyjnych tytułów wykonaw-
czych oraz na podstawie przepisów szczególnych, to mają zastosowanie zasady przewidziane
w przepisach o egzekucji sądowej lub w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, albo też
w innych przepisach szczególnych, jeżeli przepisy ustawy o Służbie Więziennej nie normują tej
kwestii odmiennie.
Na podstawie przepisów ustawy o SW potrąceniu z uposażenia funkcjonariusza podlegają:
1) Kwota stanowiąca równowartość kosztów wyżywienia i umundurowania otrzymanych
w czasie nauki w szkołach Służby Więziennej (art. 65 ustawy).
2) Kwota wypłaconego równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie, za okres nie-
pozostawania w służbie, w razie zwolnienia ze służby w określonych przypadkach (art. 69
ustawy).
3) Kwota nienależnie pobranego równoważnika pieniężnego za remont zajmowanego lokalu
mieszkalnego (art. 88 ustawy).
4) Kwota nienależnie pobranego równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania (art. 89
ustawy).
5) Kwota przyznanej pomocy finansowej w razie braku realizacji warunków jej przyznania lub
zwolnienia ze służby przed nabyciem przez niego prawa do emerytury lub renty (art. 90
ustawy).
6) Kwota 1/30 uposażenia miesięcznego za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności,
podlega potrąceniu z najbliższej wypłaty w razie samowolnego opuszczenia miejsca pełnie-
nia służby albo pozostawania poza nim lub nie podejmowania służby lub zawinionej nie-
możności pełnienia przez f-sza obowiązków służbowych.(art. 122 ustawy).
7) Kwota 1/30 uposażenia miesięcznego za każdy dzień urlopu bezpłatnego - podlega potrące-
niu z najbliższej wypłaty funkcjonariusza, który rozpoczyna urlop bezpłatny w ciągu miesią-
ca kalendarzowego i pobrał już uposażenie za czas urlopu bezpłatnego (art. 122 ustawy).
8) Należności z tytułu zaliczek pobieranych do rozliczenia, a w szczególności na koszty podró-
ży służbowej, delegacji lub przeniesienia, które potrąca się z uposażenia w pełnej wysoko-
ści, niezależnie od potrąceń z innych tytułów (art. 124 ustawy).
Przez uposażenie podlegające potrąceniom rozumie się:
1) uposażenie zasadnicze,
2) dodatki do uposażenia,
3) odprawę,
4) wynagrodzenie określone w art. 108 ustawy o Służbie Więziennej,
5) świadczenia określone w art. 113 ustawy o Służbie Więziennej.
Rodzaje potrąceń z uposażenia
Zgodnie z treścią rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie
określenia przełożonych właściwych do dokonywania potrąceń z uposażenia funkcjonariuszy Służ-
by Więziennej oraz trybu postępowania w tych sprawach, uposażenie funkcjonariusza podlega
dwojakiego rodzaju potrąceniom:
1) za jego zgodą, wyrażoną na piśmie,
2) bez jego zgody.
Z uposażenia funkcjonariusza za jego zgodą, wyrażoną na piśmie, mogą być dokonywane potrące-
nia z tytułu następujących zobowiązań:
1) zapłaty odszkodowania, przewidzianego w przepisach ustawy z 7 maja 1999 r. o odpowie-
dzialności majątkowej funkcjonariuszy,
2) wobec pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej;
3) innych, wskazanych przez funkcjonariusza.
Potrąceń z uposażenia, bez zgody funkcjonariusza, dokonuje się w związku z egzekucją należności:
1) objętych sądowymi tytułami wykonawczymi,
144
2) objętych administracyjnymi tytułami wykonawczymi,
3) z tytułu szkód wyrządzonych w mieniu Skarbu Państwa znajdującym się w dyspozycji jed-
nostek organizacyjnych Służby Więziennej,
4) na podstawie odrębnych przepisów zobowiązujących do potrącenia.
Tryb postępowania w sprawach potrąceń z uposażenia
Przełożonym właściwym do dokonywania potrąceń z uposażenia funkcjonariusza jest jego przeło-
żony właściwy w sprawach osobowych. Kwoty potrąceń komórka finansowa jednostki organizacyj-
nej przekazuje zgodnie z dyspozycją funkcjonariusza, organów egzekucyjnych lub wierzycieli, na
których wezwanie dokonuje się potrącenia. W przypadku zawieszenia, wstrzymania lub przywróce-
nia funkcjonariuszowi wypłaty pełnego uposażenia jednostka organizacyjna zawiadamia o tym or-
gan egzekucyjny lub wierzyciela, na których wezwanie dokonuje się potrąceń. Tryb postępowania
w sprawach egzekucji należności i zobowiązań jest zróżnicowany i zależy od ich rodzaju.
1) Egzekucji należności objętych sądowymi lub administracyjnymi tytułami wykonawczymi
dokonuje się na wezwanie komornika sądowego, organu egzekucyjnego właściwego do pro-
wadzenia egzekucji administracyjnej lub wierzyciela uprawnionego do egzekwowania na-
leżności w trybie administracyjnym.
2) Egzekucji należności z tytułu szkód wyrządzonych w mieniu Skarbu Państwa znajdującym
się w dyspozycji jednostek organizacyjnych Służby Więziennej dokonuje się na pisemne
wezwanie kierownika jednostki a jeżeli sprawcą szkody jest kierownik jednostki, uprawnie-
nie to przysługuje bezpośredniemu przełożonemu.
3) Egzekucji należności na podstawie odrębnych przepisów dokonuje się na pisemne wezwanie
właściwego organu lub wierzyciela, które określa dokładną kwotę podlegającą potrąceniu
i powołuje odpowiedni przepis zobowiązujący do potrącenia.
4) W przypadkach potrąceń z tytułu zobowiązań wobec pracowniczej kasy zapomogowo-po-
życzkowej oraz innych, wskazanych przez funkcjonariusza, dokonuje się ich na podstawie
zestawienia kwot podlegających potrąceniu, sporządzonego przez właściwy organ lub upo-
ważnione osoby.
5) Potrącenia z tytułu nieusprawiedliwionej nieobecności funkcjonariusza w służbie lub zawi-
nionej niemożności pełnienia przez niego obowiązków służbowych dokonuje się na podsta-
wie, zatwierdzonego przez przełożonego właściwego w sprawach osobowych, imiennego
wykazu uwzględniającego liczbę dni, za które nie przysługuje uposażenie.
6) Potrącenia na zaspokojenie należności z tytułu świadczeń alimentacyjnych oraz należności
z tytułu odpowiedzialności majątkowej za szkody wyrządzone w mieniu Skarbu Państwa
znajdującym się w dyspozycji jednostek organizacyjnych mogą być dokonywane również
bez postępowania egzekucyjnego, na wniosek wierzyciela, po przedłożeniu przez niego ty-
tułu wykonawczego bądź dobrowolnego zobowiązania do zapłaty odszkodowania. Zasad
tych nie stosuje się, jeżeli:
−
świadczenia alimentacyjne mają być potrącone na rzecz kilku wierzycieli, a łączna
suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pokrycie wszystkich zobowiązań ali-
mentacyjnych,
−
uposażenie zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.
3.8. Ochrona uposażenia przed egzekucją
Przepisy ustawy o Służbie Więziennej nie regulują kwestii kwot uposażenia wolnych od potrąceń.
Problematyka ta uregulowana jest natomiast w kodeksie pracy. Na podstawie art. 87 kodeksu pracy,
z wynagrodzenia za pracę odlicza się:
1) składki na ubezpieczenia społeczne oraz
2) zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Po odliczeniu tych składek oraz zaliczki - podlegają potrąceniu m.in. następujące należności:
1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimenta-
cyjnych - do wysokości trzech piątych wynagrodzenia,
145
2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż
świadczenia alimentacyjne - do wysokości połowy wynagrodzenia,
3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi - do wysokości połowy wynagrodzenia.
Z powyższego wynika, że kwota wolna od potrąceń równa się dwóm piątym wynagrodzenia w ra-
zie egzekucji sum na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. W przypadku sum egzekwowanych
na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne kwota wolna od potrąceń równa się
połowie wynagrodzenia. W razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych i innych, kwotą nie podle-
gającą egzekucji pozostaje dwie piąte wynagrodzenia.
Na podstawie art. 871 kodeksu pracy wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wy-
sokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2009 r. - 1.126 zł), przysługującego pracownikom
zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne
oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych - przy potrącaniu sum egzekwowanych na
mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.
3.9. Świadczenia i należności pieniężne
Oprócz prawa do uposażenia funkcjonariusz SW posiada także prawo do szeregu określonych
w ustawie o SW świadczeń oraz należności pieniężnych. Do najważniejszych z nich należą:
1) Nagrody:
−
nagroda roczna (art. 106),
−
nagroda uznaniowa (art. 106),
−
nagroda pieniężna w drodze wyróżnienia (art. 84),
−
nagroda jubileuszowa (art. 107),
2) Równoważniki:
−
równoważnik pieniężny w zamian za umundurowanie (art. 69),
−
równoważnik pieniężny za czyszczenie chemiczne umundurowania (art. 69),
−
równoważnik pieniężny w zamian za wyżywienie (art. 71),
−
zryczałtowany równoważnik pieniężny za przejazd (art. 72),
−
równoważnik pieniężny za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego (art. 88),
−
równoważnik pieniężny z tytułu braku mieszkania (art. 89),
3) Zasiłki:
−
zasiłek na zagospodarowanie (art. 105),
−
zasiłek osiedleniowy (art. 109),
−
zasiłek pogrzebowy (art. 115-116),
4) Inne świadczenia i należności pieniężne:
−
odprawa (art. 111),
−
pomoc finansowa na uzyskanie lokalu mieszkalnego (art. 90),
−
ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (art. 110),
−
świadczenie socjalne w postaci dopłaty do wypoczynku (art. 74),
−
odszkodowanie z tytułu śmierci f-sza, uszczerbku na zdrowiu lub szkody w mieniu, do-
znanych w związku ze służbą (art. 67),
−
należności za podróże służbowe na obszarze kraju – np. diety (art. 109),
−
dodatkowe wynagrodzenie za wykonywanie zleconych zadań wykraczających poza obo-
wiązki służbowe (art. 108).
4. WYRÓŻNIENIA FUNKCJONARIUSZY SW
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 15 i 84.
2) Ustawa z dnia 16.10.1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U.92.90.450., z późn. zm.).
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2002 r. w sprawie wyróżnień
146
funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.02.37.347 z dnia 12 kwietnia 2002 r.).
4) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie szczegółowe-
go trybu nadawania oraz wzoru odznaki „Za zasługi w pracy penitencjarnej” (Dz.U.03.95.
871 z dnia 29 maja 2003 r.).
4.1. Rodzaje wyróżnień
W art. 84 ustawy o Służbie Więziennej przewidziano siedem następujących wyróżnień:
1) pochwała,
2) nagroda pieniężna lub rzeczowa,
3) krótkoterminowy urlop, nie przekraczający 5 dni,
4) przyznanie odznaki „Za zasługi w pracy penitencjarnej”,
5) mianowanie na wyższe stanowisko służbowe,
6) przedterminowe mianowanie na wyższy stopień,
7) przedstawienie do odznaczenia państwowego.
4.2. Ustawowe przesłanki udzielenia wyróżnienia
Ustawa o SW stanowi w art. 84, że wyróżnienia mogą być udzielane funkcjonariuszom Służby
Więziennej. Szerszy zakres podmiotów uprawnionych do otrzymania wyróżnienia występuje jedy-
nie przy wyróżnieniu w postaci odznaki „Za zasługi w pracy penitencjarnej”. Zgodnie z art. 15 usta-
wy o SW odznaka może być nadawana nie tylko funkcjonariuszom, lecz również pracownikom
Służby Więziennej, a także innym osobom.
Wyróżnienia mogą być udzielane funkcjonariuszom spełniającym przesłanki określone w art. 84
ustawy o SW, a mianowicie:
1) wzorowe wykonywanie obowiązków,
2) przejawianie inicjatywy w służbie,
3) doskonalenie kwalifikacji zawodowych.
Ustawową przesłanką nadawania funkcjonariuszom lub pracownikom Służby Więziennej odznaki
„Za zasługi w pracy penitencjarnej” są szczególne osiągnięcia w służbie lub pracy. Przesłanka ta
wynika z art. 15 ustawy o SW, który zawiera też delegację do wydania rozporządzenia określające-
go m.in. szczegółowe kryteria przyznawania tej odznaki.
4.3. Przełożeni właściwi w sprawach wyróżnień
Właściwość przełożonych w zakresie udzielania wyróżnień jest zróżnicowana, a w przypadku od-
znaki „Za zasługi w pracy penitencjarnej” i odznaczenia państwowego przyjmuje postać przedsta-
wienia wniosku do upoważnionych organów państwowych.
Odznaczenia państwowe nadaje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, natomiast prawo nadania od-
znaki „Za zasługi w pracy penitencjarnej” przysługuje Ministrowi Sprawiedliwości.
Co do pozostałych wyróżnień, to podstawową zasadą jest, że mogą je udzielić przełożeni właściwi
w sprawach osobowych. Od tej zasady przewidziano w przepisach kilka odstępstw. Np. udzielenie
wyróżnienia w formie mianowania na wyższe stanowisko służbowe funkcjonariuszowi, który nie
spełnia niektórych wymagań przewidzianych dla tego stanowiska, może nastąpić wyłącznie za zgo-
dą Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.
Wyróżnień w postaci pochwały, nagrody pieniężnej lub rzeczowej oraz krótkoterminowego urlopu
mogą udzielać także:
1) Dyrektor Generalny - wszystkim funkcjonariuszom,
2) dyrektor okręgowy Służby Więziennej - funkcjonariuszom pełniącym służbę w jednostkach
organizacyjnych Służby Więziennej na terenie jego działania,
3) komendant ośrodka szkolenia - funkcjonariuszowi odbywającemu szkolenie w tym ośrodku,
4) kierownik jednostki organizacyjnej Służby Więziennej:
−
funkcjonariuszowi delegowanemu do czasowego pełnienia służby w tej jednostce,
147
−
funkcjonariuszowi pozostającemu bez przydziału służbowego w tej jednostce.
Kolejne odstępstwo dotyczy wyróżnienia w formie przedterminowego mianowania na wyższy sto-
pień Służby Więziennej, którego udzielają:
1) na stopnie oficerskie Służby Więziennej, z wyjątkiem stopnia generała Służby Więziennej
i pierwszego stopnia oficerskiego Służby Więziennej - Minister Sprawiedliwości, na wnio-
sek Dyrektora Generalnego,
2) na stopnie chorążych Służby Więziennej - Dyrektor Generalny,
3) na stopnie podoficerskie Służby Więziennej, z wyjątkiem pierwszego stopnia podoficerskie-
go:
−
Dyrektor Generalny - funkcjonariuszowi pełniącemu służbę w Centralnym Zarządzie
Służby Więziennej,
−
dyrektor okręgowy Służby Więziennej - funkcjonariuszom pełniącym służbę w jednost-
kach organizacyjnych Służby Więziennej na terenie jego działania, za zgodą Dyrektora
Generalnego,
−
komendant ośrodka szkolenia - funkcjonariuszowi pełniącemu służbę w ośrodku, za
zgodą Dyrektora Generalnego.
4.4. Terminy i tryb udzielania wyróżnień
Przepisy o udzielaniu wyróżnień nie określają konkretnych terminów ich udzielania, za wyjątkiem
nadawania odznaki „Za zasługi w pracy penitencjarnej” oraz przedterminowego mianowania na
wyższy stopień służbowy.
Wyróżnień tych udziela się w dniu 26 kwietnia - w rocznicę uchwalenia ustawy o Służbie Więzien-
nej albo 11 listopada - z okazji Narodowego Święta Niepodległości. Poza tym nadanie odznaki
może nastąpić także z okazji innych świąt państwowych, a w szczególnie uzasadnionych przypad-
kach również w innych terminach.
Tryb udzielania wyróżnień
Wyróżnienia udziela przełożony właściwy w sprawach osobowych funkcjonariusza z własnej ini-
cjatywy lub na pisemny wniosek bezpośredniego przełożonego funkcjonariusza. Jeżeli przełożony
uzna, że funkcjonariusz zasługuje na wyższe wyróżnienie niż może mu udzielić, występuje z pisem-
nym wnioskiem do przełożonego właściwego do udzielania tego wyróżnienia. Przełożony obowią-
zany jest zachować drogę służbowej przy kierowaniu pisemnego wniosku o udzielenie wyróżnienia.
Pisemny wniosek o udzielenie wyróżnienia powinien zawierać w szczególności:
1) imię i nazwisko oraz stanowisko i stopień służbowy funkcjonariusza,
2) wskazanie przesłanek uzasadniających wyróżnienie,
3) rodzaj wyróżnienia,
4) datę sporządzenia wniosku i podpis wnioskodawcy.
Forma aktu udzielającego wyróżnienia zależy od rodzaju wyróżnienia. Udzielenie pochwały, nagro-
dy pieniężnej lub rzeczowej, krótkoterminowego urlopu oraz mianowanie na wyższe stanowisko
służbowe następuje w drodze decyzji. Wyróżnienia w formie przedterminowego mianowania na
wyższy stopień udziela się w drodze zarządzenia personalnego. Przyznanie odznaki „Za zasługi
w pracy penitencjarnej” następuje w drodze zarządzenia Ministra Sprawiedliwości. Nadanie odzna-
czenia państwowego następuje w drodze postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Eg-
zemplarz decyzji albo zarządzenia personalnego przyznającego wyróżnienie włącza się do akt oso-
bowych funkcjonariusza.
Wagę i znaczenie wyróżnień podkreśla nakaz przestrzegania określonej procedury. Wyróżnienie
funkcjonariusza powinno nastąpić w sposób uroczysty a fakt wyróżnienia należy podać do wiado-
mości funkcjonariuszy jednostki organizacyjnej SW, w której wyróżniony pełni służbę.
4.5. Odznaka „Za zasługi w pracy penitencjarnej”
Istota wyróżnienia w postaci odznaki „Za zasługi w pracy penitencjarnej” wyraża się w umieszczo-
148
nym na niej napisie „PENITENCJA/PRACA, OŚWIATA/KULTURA”.
Odznaka dzieli się na trzy stopnie:
1) I stopień - złota,
2) II stopień - srebrna,
3) III stopień - brązowa.
Odznaka tego samego stopnia może być nadana tej samej osobie tylko raz, a przy jej nadawaniu za-
chowuje się kolejność w jej stopniach, przy czym:
1) srebrna odznaka może być nadana osobie wyróżnionej brązową odznaką, jeżeli od jej nada-
nia upłynęły co najmniej trzy lata,
2) złota odznaka może być nadana osobie wyróżnionej srebrną odznaką, jeżeli od jej nadania
upłynęło co najmniej pięć lat.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach można odstąpić od powyższych zasad, a ponadto od-
znaka może być nadana pośmiertnie.
Przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 marca 2003 r. określają szczegółowe
kryteria przyznawania odznaki, tzn. może być nadana funkcjonariuszowi albo pracownikowi Służ-
by Więziennej, który:
1) wzorowo wykonywał zadania służbowe,
2) przejawiał inicjatywę w służbie lub pracy,
3) wykonywał zadania wymagające szczególnie dużego nakładu pracy,
4) wykonywał zadania w warunkach szczególnie utrudnionych,
5) dokonał czynu świadczącego o szczególnej odwadze lub męstwie.
Przesłanką nadania odznaki innej osobie mogą być jej zasługi w realizacji zadań Służby Więzien-
nej. Nadanie odznaki przez Ministra Sprawiedliwości następuje z własnej inicjatywy albo na wnio-
sek Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, który może przedstawić wniosek w sprawie nada-
nia odznaki każdej osobie.
Wniosek w sprawie nadania odznaki przedstawia Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej, za
pośrednictwem dyrektora okręgowego Służby Więziennej, kierownik jednostki organizacyjnej,
w której przedstawiona do wyróżnienia osoba pełni służbę albo pracuje. Podobnie dyrektor okręgo-
wy Służby Więziennej może także przedstawić wniosek w sprawie nadania odznaki osobie z podle-
głej mu jednostki organizacyjnej.
Wniosek o nadanie odznaki powinien w szczególności zawierać:
1) dane personalne osoby przedstawianej do wyróżnienia,
2) informacje o osiągnięciach uzasadniających nadanie odznaki,
3) opinię uprawnionego przełożonego.
Odznakę wraz z legitymacją stwierdzającą jej nadanie wręcza Minister Sprawiedliwości lub osoba
przez niego upoważniona. Ewidencję osób odznaczonych prowadzi Centralny Zarząd Służby Wię-
ziennej.
W przypadku osób, którym w przeszłości nadano odznakę „W Służbie Penitencjarnej” lub odznakę
„Za zasługi w pracy penitencjarnej” na podstawie wcześniejszych przepisów (zarządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 października 1985 r. oraz z dnia 12 września 1997 r.) ustalono, że zacho-
wują one prawo do ich noszenia oraz może im być ponownie przyznana odpowiednia odznaka.
Osobom odznaczonym brązową lub srebrną odznakę „W Służbie Penitencjarnej” albo odznakę „Za
zasługi w pracy penitencjarnej III lub II stopnia” może być nadana odpowiednio odznaka II lub
I stopnia „Za zasługi w pracy penitencjarnej”.
4.6. Przedstawienie do odznaczenia państwowego
Ordery i odznaczenia nadaje się funkcjonariuszowi na zasadach określonych w ustawie z 16 paź-
dziernika 1992 r. o orderach i odznaczeniach. Prezydent RP nadaje ordery i odznaczenia z własnej
inicjatywy lub na wniosek Prezesa Rady Ministrów, ministrów, kierowników urzędów centralnych
oraz wojewodów. Postanowienia Prezydenta o nadaniu orderów i odznaczeń są publikowane
w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”.
149
Biorąc pod uwagę to że funkcjonariusz Służby Więziennej pełni służbę publiczną mogą być mu
nadane przede wszystkim ordery i odznaczenia przyznawane z tego tytułu. Należą do nich:
1) Order Odrodzenia Polski ustanowiony przez Sejm RP ustawą z dnia 4 lutego 1921 r.,
2) Krzyż Zasługi stanowiony przez Sejm RP ustawą z dnia 23 czerwca 1923 r.,
3) Krzyż Zasługi Za Dzielność ustanowiony przez Prezydenta RP rozporządzeniem z dnia
7 marca 1928 r.
Order Odrodzenia Polski jest nagrodą za wybitne zasługi położone w służbie Państwu i społe-
czeństwu. Dzieli się na pięć klas i jest nadawany osobom, które zasłużyły się Polsce zwłaszcza po-
przez m.in.: wybitne osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju działalności państwowej
i publicznej, a także szczególne zasługi dla służby publicznej.
Krzyż Zasługi jest nagrodą dla osób, które położyły zasługi dla Państwa lub obywateli spełniając
czyny przekraczające zakres ich zwykłych obowiązków, a przynoszące znaczną korzyść Państwu
lub obywatelom. Krzyż Zasługi dzieli się na trzy stopnie:
1) I stopień - Złoty Krzyż Zasługi,
2) II stopień - Srebrny Krzyż Zasługi oraz
3) III stopień - Brązowy Krzyż Zasługi.
Kryteriami nadania Krzyża Zasługi może być przede wszystkim wzorowe, wyjątkowo sumienne
wykonywanie obowiązków wynikających z pracy zawodowej oraz ofiarna działalność publiczną.
Krzyż Zasługi Za Dzielność nadaje się żołnierzom i funkcjonariuszom służb mundurowych (usta-
wa z dnia 16,10.1992 r. nie wymienia jednak Służby Więziennej) za czyny spełnione w specjalnie
ciężkich warunkach, z wykazaniem wyjątkowej odwagi, z narażeniem życia lub zdrowia, w obronie
prawa oraz życia, mienia i bezpieczeństwa obywateli. Krzyż Zasługi Za Dzielność może być nada-
ny funkcjonariuszowi Służby Więziennej, ponieważ wyjątkowo może być nadany także innym oso-
bom.
Noszenie orderów i odznaczeń
Ordery i odznaczenia nosi się na wstążkach, na lewej stronie piersi, zaczynając od prawej strony.
Nosi się również baretki wszystkich orderów i odznaczeń nadanych przez Prezydenta Rzeczypospo-
litej Polskiej. Spośród pozostałych nosi się baretkę odznaczenia najwyższego stopnia. Baretki nosi
się po lewej stronie piersi, bezpośrednio nad górną kieszenią kurtki mundurowej, symetrycznie do
kieszeni.
Nagrody pieniężne dla prymusów szkół Służby Więziennej
Komendant ośrodka szkolenia może przyznawać słuchaczom wyróżnienia w formie pochwały, na-
grody pieniężnej lub rzeczowej oraz krótkoterminowego urlopu na ogólnie obowiązujących zasa-
dach. Zgodnie z § 39 Regulaminu pobytu słuchaczy w COSSW Kalisz z 2005 r., Komendant ośrod-
ka szkolenia przyznaje nagrody pieniężne prymusom szkół SW (słuchaczom szkół SW, których po
ukończeniu nauki sklasyfikowano z wynikiem co najmniej bardzo dobrym, na trzech pierwszych lo-
katach w tych szkołach. Nagrody pieniężne przyznane przez komendanta ośrodka szkolenia wypła-
cane są w jednostkach organizacyjnych, w których nagrodzeni funkcjonariusze pełnią służbę.
Wysokość nagrody pieniężnej dla prymusa wynosi do 150% uposażenia zasadniczego: młodszego
inspektora - w szkole oficerskiej, instruktora – w szkole chorążych, młodszego referenta – w szkole
podoficerskiej. Słuchacze sklasyfikowani na drugim miejscu otrzymują do 80%, zaś na trzecim do
60% nagrody ustalonej dla prymusa. Kwotę nagrody określa się w każdym przypadku indywidual-
nie, biorąc pod uwagę średnią ocen oraz wysokość uposażenia zasadniczego typowego dla słucha-
czy danej szkoły.
5. NAGRODY ROCZNE, UZNANIOWE I ZAPOMOGI
Podstawa prawna
1) Art. 106 ustawy o Służbie Więziennej.
2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2000 r. w sprawie wysokości funduszu
na nagrody i zapomogi dla funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.00.98.1065 z dnia
17 listopada 2000 r.).
150
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie warunków
i trybu przyznawania funkcjonariuszom Służby Więziennej nagród rocznych, nagród uzna-
niowych i zapomóg (Dz.U.02.15.145 z dnia 25 lutego 2002 r.).
5.1. Fundusz na nagrody i zapomogi
Fundusz na nagrody roczne, nagrody uznaniowe i zapomogi dla funkcjonariuszy Służby Więzien-
nej, tworzony jest w ramach środków na uposażenia funkcjonariuszy Służby Więziennej. Wysokość
funduszu wynosi 9,5% planowanych na dany rok kalendarzowy środków na uposażenia zasadnicze
wraz z dodatkami o charakterze stałym, ujętych w części 37 budżetu państwa, pozostających w dys-
pozycji Ministra Sprawiedliwości. Dysponent funduszu może podwyższać jego wysokość w ramach
łącznej sumy środków na uposażenia zasadnicze funkcjonariuszy Służby Więziennej wraz z dodat-
kami o charakterze stałym.
Na nagrody uznaniowe i zapomogi przeznacza się środki pozostałe po wypłaceniu nagród rocznych.
5.2. Nagrody roczne
Przyznanie nagrody rocznej
Nagrodę roczną przyznaje się funkcjonariuszowi pełniącemu służbę przez okres roku kalendarzo-
wego. Wysokość nagrody rocznej za ten okres służby odpowiada wysokości przysługującego funk-
cjonariuszowi miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym. Pod-
stawę ustalenia nagrody rocznej stanowi miesięczne uposażenie przysługujące funkcjonariuszowi
w dniu wypłaty nagrody.
Jeżeli funkcjonariusz pełnił służbę przez co najmniej 6 miesięcy w roku kalendarzowym, to zasad-
niczo przyznaje mu się nagrodę roczną w wysokości proporcjonalnej do liczby pełnych miesięcy
kalendarzowych służby. Okresy służby krótsze od miesiąca kalendarzowego sumuje się, przyjmu-
jąc, że każde 30 dni służby stanowi pełny miesiąc kalendarzowy. Niezależnie od tego istnieją szcze-
gólne przypadki przyznawania nagrody rocznej funkcjonariuszowi, który pełnił służbę przez okres
krótszy od sześciu miesięcy. Należy do nich przypadek funkcjonariusza, który pełnił w danym roku
służbę tylko przez część roku kalendarzowego z powodu:
1) śmierci,
2) zaginięcia,
3) zwolnienia ze służby, jeżeli w dniu zwolnienia spełnia warunki do nabycia prawa do emery-
tury lub renty inwalidzkiej.
Nagrodę roczną przyznaje mu się w wysokości 1/12 miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz
z dodatkami o charakterze stałym, za każdy miesiąc kalendarzowy pełnienia służby. Jeżeli taki
funkcjonariusz pełnił w danym roku kalendarzowym służbę przez okres krótszy od jednego miesią-
ca kalendarzowego, otrzymuje nagrodę roczną w wysokości 1/12 miesięcznego uposażenia.
Uprawnionym do nagrody jest również funkcjonariusz, który na skutek wypadku lub choroby pozo-
stających w związku ze służbą poniósł śmierć albo nabył prawo do renty inwalidzkiej. Przysługuje
mu wówczas nagroda roczna za ostatni rok służby w pełnej wysokości bez względu na okres służby
pełnionej w tym roku.
W razie śmierci lub zaginięcia funkcjonariusza nagrodę roczną wypłaca się pozostałej po nim rodzi-
nie, tzn. małżonkowi funkcjonariusza, który pozostawał z nim we wspólnym pożyciu, a w dalszej
kolejności dzieciom oraz rodzicom funkcjonariusza, jeżeli w dniu śmierci funkcjonariusza spełniali
warunki do uzyskania renty rodzinnej na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funk-
cjonariuszy Służby Więziennej oraz ich rodzin.
5.3. Przypadki obniżania oraz utraty nagrody rocznej
Nagrodę roczną przysługującą funkcjonariuszowi obniża się o 1/360 za każdy dzień nieobecności
w służbie, związanej z:
1) korzystaniem z urlopu bezpłatnego, szkoleniowego, zdrowotnego lub okolicznościowego,
151
2) czasową niezdolnością do służby wskutek choroby lub odosobnieniem w związku z chorobą
zakaźną, wynoszącymi ponad 15 dni, chyba że choroba lub odosobnienie są spowodowane
wypadkiem pozostającym w związku ze służbą,
3) przerwami w wykonywaniu obowiązków służbowych (samowolnie opuścił miejsce pełnie-
nia służby albo pozostaje poza nim lub nie podejmuje służby), za które funkcjonariusz nie
zachował prawa do uposażenia,
4) zawieszeniem w czynnościach służbowych w razie tymczasowego aresztowania bądź
wszczęcia postępowania karnego lub dyscyplinarnego, chyba że prawomocnym orzecze-
niem postępowanie karne lub dyscyplinarne, będące przyczyną zawieszenia, zostało umo-
rzone lub funkcjonariusz został uniewinniony na podstawie prawomocnego wyroku. Umo-
rzenie postępowania nie dotyczy warunkowego umorzenia postępowania karnego, a także
umorzenia tego postępowania z powodu przedawnienia lub amnestii.
Nagroda roczna a odpowiedzialność dyscyplinarna
Wymierzenie kary dyscyplinarnej ma bezpośredni wpływ na prawo do nagrody rocznej, ponieważ
okresów wykonywania kary dyscyplinarnej - od dnia jej prawomocnego wymierzenia do dnia zatar-
cia nie wlicza się do okresu służby, od którego zależy nabycie i jej wysokość . Jeżeli okres wykony-
wania kary dyscyplinarnej wykracza poza dany rok kalendarzowy, to pozostałego okresu nie wlicza
się do okresów stanowiących podstawę do przyznania nagrody rocznej w następnym roku lub na-
stępnych latach kalendarzowych.
W przypadkach zwolnienia ze służby funkcjonariusza ukaranego dyscyplinarnie, który w dniu
zwolnienia spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, przyznaje mu
się nagrodę roczną w wysokości 1/12 miesięcznego uposażenia.
Utrata prawa do nagrody rocznej
Nagroda roczna nie przysługuje za rok kalendarzowy, w którym:
1) skazano funkcjonariusza prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo,
2) wymierzono funkcjonariuszowi prawomocnym orzeczeniem karę dyscyplinarną wydalenia
ze służby,
3) wydano funkcjonariuszowi opinię służbową o:
−
niewywiązywaniu się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku w okresie
służby stałej,
−
nieprzydatności na zajmowanym stanowisku w okresie służby stałej,
−
nieprzydatności do służby w okresie służby przygotowawczej.
W powyższych przypadkach funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnienia
spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, przyznaje się nagrodę rocz-
ną w wysokości 1/12 miesięcznego uposażenia.
Wypłata nagrody rocznej
Nagrodę roczną wypłaca się nie później niż w ciągu pierwszych czterech miesięcy kalendarzowych
następujących po roku, za który przysługuje nagroda. Od tej zasady są dwa odstępstwa. Pierwsze
dotyczy funkcjonariusza zwalnianego ze służby, któremu nagrodę roczną wypłaca się nie później
niż w ostatnim dniu służby.
Drugie odstępstwo dotyczy funkcjonariusza, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub
dyscyplinarne w roku kalendarzowym, za który nagroda jest przyznawana. W tym przypadku usta-
lenie uprawnień do nagrody rocznej następuje po zakończeniu tego postępowania, a nagrodę roczną
wypłaca się nie później niż w terminie 30 dni od dnia zakończenia postępowania karnego lub dys-
cyplinarnego.
5.4. Nagrody uznaniowe i zapomogi
Funkcjonariuszowi może być przyznana nagroda uznaniowa, w szczególności za:
1) sumienne wykonywanie zadań służbowych,
2) wykonywanie zadań służbowych wymagających znacznego nakładu pracy,
152
3) dokonanie czynu świadczącego o odwadze funkcjonariusza.
Z kolei zapomogę pieniężną można przyznać funkcjonariuszowi, którego warunki bytowe uległy
znacznemu pogorszeniu. Przy przyznawaniu zapomogi należy brać pod uwagę wszystkie okolicz-
ności mające wpływ na sytuację materialną funkcjonariusza i jego rodziny.
Przepisy nie określają wysokości i terminów wypłaty nagród uznaniowych i zapomóg.
6. NAGRODY JUBILEUSZOWE
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej - art. 107.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie nagród jubi-
leuszowych f-szy Służby Więziennej (Dz.U.02.233.1963 z dnia 28 grudnia 2002 r.).
Wysokość nagrody jubileuszowej
Funkcjonariuszowi przysługują nagrody jubileuszowe w wysokości:
1) po 20 latach służby - 75%,
2) po 25 latach służby - 100%,
3) po 30 latach służby - 150%,
4) po 35 latach służby - 200%,
5) po 40 latach służby - 300%
miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym.
Staż jubileuszowy stanowią okresy służby uprawniającego do nagrody jubileuszowej. Do stażu ju-
bileuszowego wlicza się:
1) okresy uwzględnione przy ustalaniu dodatku za wysługę lat, tzn.:
−
okres służby w Służbie Więziennej,
−
okres zasadniczej służby wojskowej oraz
−
okresy zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej w pełnym wy-
miarze czasu pracy.
2) wszystkie zakończone okresy służby i pracy, wykonywanej w wymiarze nie niższym niż po-
łowa pełnego wymiaru czasu pracy,
3) okres studiów w szkole wyższej przewidziany programem nauczania w łącznym wymiarze
nie większym niż 5 lat, pod warunkiem uzyskania dyplomu ich ukończenia,
4) inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają zaliczeniu do okresu pracy, od
którego zależą uprawnienia pracownicze, np.:
−
okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych,
−
okres pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym.
W razie równoczesnego pozostawania w więcej niż w jednym stosunku pracy albo równoczesnego
pozostawania w stosunku pracy i kontynuowania nauki w szkole wyższej, do stażu jubileuszowego
wlicza się tylko jeden z zakończonych okresów pracy lub nauki, w wymiarze korzystniejszym dla
funkcjonariusza.
Okres studiów w szkole wyższej wlicza się do stażu jubileuszowego na następujących zasadach.
W przypadku ukończenia studiów wliczeniu podlegają:
1) w więcej niż jednej szkole wyższej lub na kilku kierunkach studiów - tylko jeden z tych
okresów,
2) przed terminem przewidzianym w programie nauczania - okres do uzyskania dyplomu ich
ukończenia,
3) w wyższej szkole zawodowej i kontynuowania nauki na uzupełniających studiach magister-
skich - oba te okresy, ale w łącznym wymiarze nie większym niż 5 lat.
Wliczanie okresu studiów następuje zawsze w wymiarze korzystniejszym dla funkcjonariusza.
153
Ustalanie prawa do nagrody jubileuszowej
Dokumentowanie prawa do nagrody jubileuszowej - wliczenie okresów do stażu jubileuszowego,
ustalenie prawa do nagrody jubileuszowej i wypłata nagrody jubileuszowej następuje na podstawie
decyzji. Warunkiem nabycia prawa do nagrody jubileuszowej jest udokumentowanie stażu jubile-
uszowego. Funkcjonariusz dokumentuje swoje prawo do nagrody jubileuszowej, jeżeli w jego ak-
tach osobowych brak jest odpowiednich dokumentów potwierdzających nabycie tego prawa.
Dokumentami potwierdzającymi okresy wliczane do stażu jubileuszowego są w szczególności:
1) decyzja o mianowaniu funkcjonariusza na stanowisko służbowe,
2) świadectwo służby,
3) świadectwo pracy,
4) wyciąg z książeczki wojskowej,
5) decyzja o wypłacie zasiłku dla bezrobotnych,
6) zaświadczenie o pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym,
7) zaświadczenie o ukończeniu studiów wyższych określające w szczególności: datę rozpoczę-
cia i zakończenia studiów, programowy czas trwania nauki, datę uzyskania dyplomu.
Tryb obliczania i wypłacania nagrody jubileuszowej - podstawę obliczania nagrody jubileuszo-
wej stanowi miesięczne uposażenie zasadnicze wraz z dodatkami o charakterze stałym w wysokości
przysługującej funkcjonariuszowi:
1) w dniu wypłaty nagrody jubileuszowej lub
2) w dniu nabycia prawa do nagrody - jeżeli jest to dla niego korzystniejsze.
W przypadku nagrody jubileuszowej wypłacanej po ustaniu lub wygaśnięciu stosunku służbowego,
podstawę jej obliczenia stanowi:
1) uposażenie w wysokości przysługującej funkcjonariuszowi na ostatnio zajmowanym stano-
wisku służbowym lub
2) uposażenie przysługujące w dniu nabycia prawa do nagrody - jeżeli jest to korzystniejsze.
Nagrodę jubileuszową wypłaca się niezwłocznie po nabyciu do niej prawa. Od tej zasady istnieją
dwa wyjątki. Pierwszy stanowi sytuacja gdy funkcjonariusz osiągnął staż jubileuszowy w okresie
podlegającym zaliczeniu do stażu jubileuszowego, lecz bez prawa do uposażenia. Nagrodę jubile-
uszową wypłaca się mu niezwłocznie po upływie tego okresu.
Z kolei w przypadku zwolnienia ze służby funkcjonariusza uprawnionego do emerytury lub renty,
nagrodę wypłaca się w dniu zwolnienia ze służby, jeżeli w tym dniu brakuje mu do stażu jubile-
uszowego, od którego zależy nabycie prawa do nagrody jubileuszowej, nie więcej niż 12 miesięcy.
Jeżeli funkcjonariusz w dniu udokumentowania prawa do nagrody jubileuszowej jest jednocześnie
uprawniony do dwóch lub więcej nagród jubileuszowych, wypłaca się tylko jedną nagrodę w wy-
miarze najwyższym.
W przypadku nabycia prawa do nagrody wyższego stopnia w ciągu 12 miesięcy od dnia nabycia
prawa do nagrody danego stopnia, funkcjonariuszowi wypłaca się różnicę między kwotą nagrody
wyższej a kwotą nagrody niższej.
7. UPRAWNIENIA MIESZKANIOWE
Ustawa o Służbie Więziennej przyznaje funkcjonariuszom szereg uprawnień związanych z zaspo-
kajaniem potrzeb mieszkaniowych. Uprawnienia te są unormowane w odrębnym rozdziale ustawy
(rozdział 6), zatytułowanym „Mieszkania funkcjonariuszy”. Celem tych regulacji jest umożliwienie
prawidłowego funkcjonowania Służby Więziennej poprzez zapewnienie odpowiedniej liczby funk-
cjonariuszy w miejscowościach, w których znajdują się zakłady karne i areszty śledcze. Regulacje
ustawowe mają umożliwić prowadzenie skutecznej polityki kadrowej, ułatwiając jednocześnie
przenoszenie funkcjonariuszy z jednej miejscowości do drugiej, jeżeli wymagają tego potrzeby pań-
stwa.
Przepisy ustawy o SW ustanowiły pewien system, który - przy założeniu racjonalności ustawodaw-
154
cy - powinien być spójny. W systemie tym przepis art. 85 ust. 1 ustawy należy traktować jako gene-
ralną wytyczną. Zgodnie z nią przepisy wykonawcze do ustawy powinny zapewniać funkcjonariu-
szom realną możliwość skorzystania z przywileju związanego ze służbą, jakim jest prawo do lokalu
mieszkalnego. Prawo do innych uprawnień mieszkaniowych, w tak rozumianym systemie, stanowi
ekonomiczny ekwiwalent prawa do lokalu mieszkalnego, umożliwiający funkcjonariuszom zaspo-
kojenie ich potrzeb mieszkaniowych.
Należy podkreślić, że uprawnienia mieszkaniowe służą nie tylko ochronie interesów funkcjonariu-
szy, ale również realizacji interesów ogólnospołecznych. Przyznane uprawnienia umożliwiają pogo-
dzenie interesów funkcjonariuszy z potrzebami służby. Stanowią one ważny instrument zapewniają-
cy realizację zadań publicznych nałożonych na tę formację. Celem rozważanych uprawnień jest bo-
wiem zapewnienie dyspozycyjności funkcjonariuszy i ułatwienie organom władzy publicznej prze-
noszenia ich z miejscowości do miejscowości, stosownie do bieżących potrzeb w zakresie ochrony
bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego (Wyrok TK z dnia 27.10.2008 r., U 4/08).
7.1. Rodzaje uprawnień mieszkaniowych
1) Prawo do lokalu mieszkalnego;
2) Prawo do tymczasowej kwatery oraz zakwaterowania;
3) Prawo do równoważnika pieniężnego za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego;
4) Prawo do równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania;
5) Prawo do pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego;
6) Prawo do czynszu według ustalonej stawki bazowej oraz do obniżki stawki bazowej czyn-
szu.
7.2. Organy właściwe w sprawach mieszkaniowych
Decyzje w sprawach mieszkaniowych, tzn.:przydziału i opróżniania lokali mieszkalnych lub tym-
czasowych kwater, potwierdzania spełnienia warunków do otrzymania równoważnika pieniężnego
oraz w sprawie jego zwrotu, a także przyznania, odmowy przyznania lub zwrotu pomocy mieszka-
niowej wydają następujące organy:
1) Minister Sprawiedliwości w odniesieniu do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej
i jego zastępców;
2) Dyrektor Generalny Służby Więziennej w odniesieniu do:
−
funkcjonariuszy pełniących służbę w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej,
−
dyrektorów okręgowych Służby Więziennej i ich zastępców,
−
Komendanta Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej i Komendanta Ośrodka
Doskonalenia Kadr Służby Więziennej w Popowie i ich zastępców;
3) dyrektor okręgowy Służby Więziennej w odniesieniu do:
−
funkcjonariuszy pełniących służbę w okręgowym inspektoracie Służby Więziennej,
−
dyrektorów aresztów śledczych i zakładów karnych położonych na terenie działania
okręgowego inspektoratu i ich zastępców,
−
komendantów ośrodków szkolenia i ośrodków doskonalenia kadr położonych na terenie
działania okręgowego inspektoratu i ich zastępców;
4) dyrektor aresztu śledczego, zakładu karnego oraz komendant ośrodka szkolenia i ośrodka
doskonalenia kadr Służby Więziennej w odniesieniu do funkcjonariuszy pełniących służbę
w tych jednostkach.
7.3. Prawo do lokalu mieszkalnego
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 85-87, 91-92.
2) Rozporządzenie MS z dnia 7 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad przydziału
i opróżniania lokali mieszkalnych i tymczasowych kwater oraz normy powierzchni miesz-
155
kalnej przysługującej funkcjonariuszom Służby Więziennej i członkom ich rodzin (Dz. U.
Nr 35, poz. 304 z dnia 28 lutego 2003 r.).
Prawo do lokalu mieszkalnego przysługuje:
1) Funkcjonariuszowi w służbie stałej:
−
w miejscowości, w której stale pełni służbę, lub w miejscowości pobliskiej,
−
z uwzględnieniem członków rodziny określonych w art. 86 oraz ich uprawnień wynika-
jących z przepisów odrębnych.
2) Funkcjonariuszom zwolnionym ze służby, którzy:
−
uprawnieni są do policyjnej emerytury lub renty,
−
mają prawo do lokalu mieszkalnego będącego w dyspozycji odpowiednio Ministra
Spraw Wewnętrznych lub Ministra Sprawiedliwości albo podległych im organów,
−
w rozmiarze przysługującym im w dniu zwolnienia ze służby.
3) Członkom rodzin uprawnionym do renty rodzinnej po funkcjonariuszach, którzy:
−
w chwili śmierci spełniali warunki wymagane do uzyskania emerytury lub renty poli-
cyjnej, oraz po zmarłych emerytach i rencistach,
−
do czasu przydzielenia zastępczego lokalu mieszkalnego, nie krócej jednak niż na czas
posiadania uprawnień do policyjnej renty rodzinnej,
mają to prawo tak jak uprawnieni do policyjnej emerytury lub renty.
Za miejscowość pobliską uważa się miejscowość, do której czas dojazdu publicznymi środkami
transportu, przewidziany w rozkładzie jazdy, łącznie z przesiadkami, nie przekracza w obie strony
dwóch godzin, licząc od stacji (przystanku) najbliższej miejsca pełnienia służby do stacji (przystan-
ku) najbliżej miejsca zamieszkania. Do czasu tego nie wlicza się dojazdu do i od stacji (przystanku)
w obrębie miejscowości, z której funkcjonariusz dojeżdża, oraz miejscowości, w której wykonuje
obowiązki służbowe. Na lokale mieszkalne dla funkcjonariuszy przeznacza się lokale będące
w dyspozycji jednostek organizacyjnych, uzyskane w wyniku działalności inwestycyjnej albo od te-
renowych organów administracji rządowej, samorządowej, osób prawnych lub fizycznych, a także
zwolnione przez osoby, które decyzje o przydziale uzyskały z jednostek organizacyjnych.
Przy przydziale lokalu mieszkalnego uwzględnia się następujące okoliczności:
1) brak lokalu mieszkalnego w miejscowości, w której stale pełni służbę, lub w miejscowości
pobliskiej;
2) przydatność do służby, kwalifikacje zawodowe oraz staż służby w jednostkach organizacyj-
nych Służby Więziennej;
3) przeniesienie z urzędu do pełnienia służby w innej miejscowości, niebędącej miejscowością
pobliską;
4) zajmowanie tymczasowej kwatery w budynku jednostki organizacyjnej Służby Więziennej,
przeznaczonym na cele służbowe lub znajdującym się na terenie zamkniętym.
Funkcjonariuszowi przysługują następujące normy powierzchni mieszkalnej:
1) samotnemu - dwie normy,
2) posiadającemu rodzinę - po jednej normie dla funkcjonariusza i każdego uprawnionego
członka rodziny,
3) normy dodatkowe przysługują:
−
funkcjonariuszowi posiadającemu stopień majora, podpułkownika, pułkownika lub ge-
nerała Służby Więziennej albo zajmującemu stanowisko służbowe przysługujące tym
oficerom - jedna norma;
−
Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej oraz jego zastępcom - dwie normy.
W razie zbiegu uprawnień do norm dodatkowych z tytułu służby obojga małżonków w Służbie
Więziennej, uwzględnia się korzystniejsze normy dodatkowe przysługujące tylko jednemu z nich.
Jednostkowa norma powierzchni mieszkalnej wynosi od 7 m
2
do 10 m
2
. Powierzchnią mieszkal-
ną jest powierzchnia pokoi. Za lokal mieszkalny o powierzchni mieszkalnej większej od przysługu-
156
jącej zgodnie z normami uważa się lokal, w którym zwiększenie powierzchni mieszkalnej przekra-
cza połowę górnej granicy normy. Przy ustalaniu powierzchni mieszkalnej przysługującej funkcjo-
nariuszowi uwzględnia się:
1) jego stan rodzinny,
2) stopień służbowy lub zajmowane stanowisko oraz
3) normy dodatkowe przysługujące osobom uprawnionym na podstawie przepisów odrębnych,
jednak nie więcej niż z dwóch tytułów.
Członkami rodziny funkcjonariusza, których uwzględnia się przy ustalaniu przysługującej po-
wierzchni mieszkalnej lokalu mieszkalnego, są:
1) małżonek;
2) dzieci (własne, małżonka, przysposobione lub przyjęte na wychowanie w ramach rodziny
zastępczej) wspólnie zamieszkujące z funkcjonariuszem i pozostające na jego utrzymaniu do
osiągnięcia pełnoletności, a jeżeli kształcą się w szkole, to do ukończenia nauki, nie dłużej
jednak niż do ukończenia przez nie 25 lat życia, chyba że ze względu na inwalidztwo I lub II
grupy są niezdolne do wykonywania pracy;
3) rodzice funkcjonariusza lub jego małżonka wspólnie zamieszkujący z funkcjonariuszem
i pozostający na jego utrzymaniu, nieposiadający własnych źródeł utrzymania albo ze
względu na inwalidztwo I lub II grupy wymagający opieki.
Wyłączenie prawa do lokalu
Lokalu mieszkalnego na podstawie decyzji administracyjnej nie przydziela się funkcjonariuszowi:
1) zajmującemu, w miejscowości pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej:
−
lokal mieszkalny na podstawie decyzji administracyjnej, umowy najmu lub spółdzielcze-
go prawa do lokalu, odpowiadający co najmniej przysługującej mu powierzchni miesz-
kalnej,
−
lub dom;
Dyrektor Generalny SW w przypadkach szczególnie uzasadnionych względami służbowymi
może mu przydzielić lokal mieszkalny.
2) który jest właścicielem lub współwłaścicielem, w części odpowiadającej co najmniej przy-
sługującej mu powierzchni mieszkalnej, położonych w miejscowości pełnienia służby lub
w miejscowości pobliskiej:
−
lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość
−
lub domu,
3) którego małżonek spełnia warunki określone wyżej w pkt 1 lub 2;
4) w razie zbycia przez niego lub jego małżonka położonych w miejscowości pełnienia służby
lub miejscowości pobliskiej:
−
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego,
−
lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość
−
lub domu.
Przydział lokalu mieszkalnego przeniesionemu do służby w innej miejscowości
Funkcjonariuszowi przeniesionemu do służby w innej miejscowości, który w poprzednim miejscu
pełnienia służby zajmuje lokal mieszkalny lub dom na podstawie decyzji administracyjnej lub umo-
wy najmu, może być przydzielony lokal mieszkalny w nowym miejscu pełnienia służby, z uwzględ-
nieniem osób uprawnionych, niezależnie od wieku dzieci, jeżeli zwolni dotychczas zajmowany lo-
kal mieszkalny lub dom.
Funkcjonariusz przeniesiony z urzędu do pełnienia służby w innej miejscowości, który w poprzed-
nim miejscu pełnienia służby nie zwolnił zajmowanego lokalu mieszkalnego lub domu, otrzymuje
tymczasową kwaterę.
Prawo delegowanego do zakwaterowania
Funkcjonariusz delegowany do czasowego pełnienia służby w innej miejscowości otrzymuje za-
kwaterowanie. Koszt zakwaterowania pokrywa się ze środków Służby Więziennej.
157
7.4. Równoważnik pieniężny z tytułu braku mieszkania
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 89.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 października 2003 r. w sprawie równo-
ważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania funkcjonariuszy Służby Więziennej
(Dz.U.03.187.1831 z dnia 4 listopada 2003 r.).
Przyznanie funkcjonariuszowi równoważnika pieniężnego w trybie art. 89 ust. 1 ustawy o SW nie
powoduje po stronie pracodawcy wygaśnięcia obowiązku dostarczenia funkcjonariuszowi przysłu-
gującego mu według ustawy mieszkania i stąd pracodawca ma obowiązek przydzielić funkcjonariu-
szowi odpowiedni dla niego lokal mieszkalny, jeśli takowy posiada, ale ponieważ równoważnik,
stanowi ekwiwalent w zamian za należne funkcjonariuszowi mieszkanie, to w czasie jego pobiera-
nia tego, który świadczenie to otrzymuje, należy traktować tak jak osobę, w stosunku do której or-
gan Służby Więziennej wykonał wynikający z ustawy obowiązek przyznania mieszkania (wyrok
NSA z dnia 6 lipca 2006 r., I OSK 1026/05 ).
Uprawnieni do równoważnika według ustawy o SW
Równoważnik przysługuje f-szowi w służbie stałej, jeżeli on sam lub jego małżonek, nie posiadają
lokalu mieszkalnego lub domu, a także jeżeli nie przydzielono funkcjonariuszowi kwatery tymcza-
sowej.
Ponadto, przeniesionemu z urzędu do pełnienia służby w innej miejscowości - jeżeli on sam lub
małżonek nie posiada lokalu mieszkalnego albo domu w nowym miejscu pełnienia służby lub miej-
scowości pobliskiej.
Wysokość równoważnika pieniężnego
Równoważnik pieniężny przyznaje się na pisemny wniosek funkcjonariusza. Wysokość równoważ-
nika pieniężnego dla funkcjonariusza wynosi 8 zł dziennie.
Obowiązek funkcjonariusza w zakresie prawa do równoważnika pieniężnego
Funkcjonariusz powiadamia niezwłocznie organ SW o :
1) nabyciu przez niego lub jego małżonka lokalu mieszkalnego, domu lub
2) otrzymaniu kwatery tymczasowej.
Wypłata równoważnika pieniężnego
Równoważnik pieniężny wypłaca się miesięcznie za okres od dnia powstania uprawnienia do jego
pobierania - do dnia, w którym nastąpiła utrata tego uprawnienia. Wypłata równoważnika pienięż-
nego następuje do 10 dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, za który przysługuje rów-
noważnik, w jednostce organizacyjnej SW, w której funkcjonariusz pobiera uposażenie.
Zwrot nienależnie pobranego równoważnika pieniężnego
Kwota nienależnie pobranego przez funkcjonariusza równoważnika pieniężnego podlega zwrotowi:
1) do kasy jednostki organizacyjnej SW,
2) w terminie 14 dni od dnia, w którym wydana decyzja o zwrocie wypłaconego równoważni-
ka pieniężnego stała się ostateczna.
7.5. Równoważnik pieniężny za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 88.
2) Rozporządzenie MS z dnia z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie równoważnika pieniężnego
przysługującego funkcjonariuszom Służby Więziennej za remont zajmowanego lokalu
mieszkalnego (Dz.U.03.132.1234 z dnia 29 lipca 2003 r.).
158
Prawo do równoważnika pieniężnego
Zgodnie z ustawą o SW, równoważnik przysługuje f-szowi zajmującemu lokal mieszkalny. Przepis
ten stanowi, że równoważnik pieniężny przysługuje za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego,
bez żadnych dodatkowych warunków. Określenie „zająć” według słownika języka polskiego to
tyle, co wziąć w użytkowanie, jakiś lokal na stałe lub okresowo, umieścić się, ulokować się. W ta-
kiej sytuacji fakt, iż f-sz nie jest właścicielem lokalu, nie stanowi prawnej przeszkody.
Ani przepisy ustawy, ani też żaden z przepisów rozporządzenia nie upoważniają do przyjęcia, że
równoważnik pieniężny przysługuje za remont lokalu zajmowanego wyłącznie na podstawie tytułu
prawnego. Przepisy te nie dają też podstaw do rozróżnienia sytuacji zajmowania lokalu od zajmo-
wania części lokalu (wyrok WSA z dnia 05.08.2005 r., I SA/Wa 1065/04).
Przyznanie równoważnika pieniężnego
Równoważnika przyznaje się:
1) według uprawnień przysługujących f-szowi na dzień 1 stycznia danego roku,
2) na podstawie oświadczenia mieszkaniowego, składanego przez funkcjonariusza w ciągu
I kwartału roku kalendarzowego.
W celu ustalenia prawa do tego równoważnika funkcjonariusz składa oświadczenie mieszkaniowe,
w którym określa:
1) kategorię zajmowanego lokalu: w dyspozycji SW, własne, spółdzielcze, gminne, inne,
2) tytuł prawny do zajmowanego lokalu: własność, przydział – decyzja administracyjna, umo-
wa najmu, inne.
Wysokość równoważnika pieniężnego i jego waloryzacja
Według rozporządzenie MS z dnia 24.06.2003 r. kwota równoważnika za remont zajmowanego lo-
kalu mieszkalnego wynosi 300 zł dla funkcjonariusza. Kwota ta podlega corocznej waloryzacji
o średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, ustalony w ustawie bu-
dżetowej na dany rok. Podstawę waloryzacji stanowi kwota stawki równoważnika w roku poprze-
dzającym rok, w którym waloryzacja następuje. W związku z tym kwota równoważnika w 2009 r.
wynosi 336,43 zł.
Wypłaty równoważnika pieniężnego funkcjonariuszom - dokonuje w danym roku kalendarzowym
jednostka organizacyjna SW, w której f-sz pobiera uposażenie, w terminie do dnia 30 czerwca, za
cały rok kalendarzowy.
Zwrot nienależnie pobranego równoważnika pieniężnego
Kwota nienależnie pobranego przez funkcjonariusza równoważnika podlega zwrotowi do kasy jed-
nostki organizacyjnej, w terminie 14 dni od dnia, w którym wydana decyzja o zwrocie wypłacone-
go równoważnika stała się ostateczna.
7.6. Pomoc finansowa na uzyskanie lokalu mieszkalnego
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 90 i 92.
2) Rozporządzenie MS z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie pomocy finansowej przysługują-
cej funkcjonariuszom Służby Więziennej na uzyskanie lokalu mieszkalnego (Dz.U.03.132.
1235 z dnia 29 lipca 2003 r.).
Pomoc finansowa na uzyskanie lokalu mieszkalnego, udzielana osobie uprawnionej (funkcjona-
riusz, emeryt oraz rencista SW) ze środków budżetowych Służby Więziennej.
Funkcjonariuszowi w służbie stałej przysługuje prawo do pomocy finansowej na uzyskanie lokalu
mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, domu jednorodzinnego albo lokalu mieszkalne-
go lub domu w ramach spółdzielni budownictwa mieszkaniowego.
Przyznanie funkcjonariuszowi pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego powoduje po
stronie organu Służby Więziennej wygaśnięcie obowiązku zapewnienia funkcjonariuszowi przysłu-
159
gującego mu lokalu mieszkalnego. Wynika to z tego, że pomoc finansowa stanowi ekwiwalent
w zamian za należne funkcjonariuszowi mieszkanie, a funkcjonariusza któremu ją przyznano, nale-
ży traktować jako osobę w stosunku do której organ SW wykonał wynikający z ustawy obowiązek
mieszkaniowy (wyrok WSA z dnia 15.03.2007 r., II SA/Wa 104/07).
Przyznanie pomocy finansowej funkcjonariuszowi
Rozstrzygnięcia w sprawach pomocy finansowej, tzn. przyznania pomocy finansowej, odmowy
przyznania lub jej zwrotu podejmują uprawnione organy w formie decyzji administracyjnej. Pomoc
finansową przyznaje się jednorazowo, funkcjonariuszowi, który spełnia warunki do przydzielenia
mu lokalu mieszkalnego na podstawie decyzji administracyjnej, a lokalu takiego nie otrzymał. Po-
mocy finansowej nie przyznaje się funkcjonariuszowi na dofinansowanie kosztów związanych
z przekształceniem prawa do obecnie zajmowanego lokalu.
Pomoc finansową przyznaje się na pisemny wniosek funkcjonariusza, do którego dołącza się doku-
menty potwierdzające fakt ubiegania się przez funkcjonariusza o lokal mieszkalny lub dom w miej-
scowości pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej. Rozpatrzenie wniosków o przyznanie po-
mocy finansowej następuje w kolejności ich składania, zgodnie z rejestrem prowadzonym przez
jednostkę organizacyjną Służby Więziennej.
Wysokość pomocy finansowej
Pomoc finansową przyznaje się funkcjonariuszowi w wysokości 25% wartości lokalu mieszkalne-
go o powierzchni użytkowej 50 m
2
.
Wartość lokalu mieszkalnego, na podstawie której oblicza się kwotę pomocy finansowej, stanowi
iloczyn 50 m
2
powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego i ceny metra kwadratowego. Dla przy-
kładu, cena metra
2
za IV kwartał 2008 r. wynosi 3.631 zł (Dz.Urz.GUS. z dnia 20 lutego 2009 r.
nr 2, poz. 16). Na tej podstawie można obliczyć wysokość pomocy mieszkaniowej:
50 m
2
x 3.631 zł. = 181.550 zł
25% z 181.550 zł = 45.387,50 zł
Cenę metra kwadratowego powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego, przyjmowaną do oblicze-
nia wysokości pomocy finansowej, ustala się w kwocie:
1) wynikającej z umowy kupna - sprzedaży (umowy przedwstępnej) lokalu mieszkalnego;
2) wynikającej z kosztorysu budowlanego lokalu mieszkalnego;
3) ustalonej przez spółdzielnię budownictwa mieszkaniowego lub spółkę developerską.
Cena metra kwadratowego powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego przyjmowana do obliczenia
wysokości pomocy finansowej nie może przekraczać ceny metra kwadratowego powierzchni użyt-
kowej budynku mieszkalnego publikowanej przez Prezesa GUS, służącej wyliczaniu premii gwa-
rancyjnej od wkładów oszczędnościowych na budownictwo mieszkaniowe dla posiadaczy oszczęd-
nościowych książeczek mieszkaniowych.
Wypłata przyznanej pomocy finansowej
Wypłata przyznanej pomocy finansowej może nastąpić jednorazowo lub w dwóch ratach, nie póź-
niej jednak niż w terminie dwóch lat od dnia wydania decyzji o przyznaniu tej pomocy. Decyzja
określa wysokość rat i terminy ich wypłaty. Wypłata przyznanej pomocy finansowej dokonywana
jest w kasie jednostki organizacyjnej Służby Więziennej, w której f-sz pełni służbę, lub na wskaza-
ne przez funkcjonariusza konto bankowe.
Zwrot pomocy finansowej
Pomoc finansowa podlega zwrotowi:
1) po upływie 6 miesięcy od dnia otrzymania pomocy finansowej na kupno lokalu mieszkalne-
go, w przypadku niezawarcia i nieprzedłożenia w jednostce organizacyjnej Służby Więzien-
nej ostatecznej umowy kupna lokalu w tym terminie;
2) po upływie 3 lat od dnia otrzymania pomocy finansowej na budowę lokalu mieszkalnego,
w przypadku niezainwestowania przyznanej kwoty na ten cel i nieudokumentowania tego
faktu w jednostce organizacyjnej Służby Więziennej w tym terminie.
160
W przypadku zwolnienia funkcjonariusza ze służby, przed nabyciem przez niego prawa do emery-
tury lub renty kwotę ustalonej pomocy finansowej obniża się o 1/15 za każdy pełny rok służby.
Na pisemny wniosek funkcjonariusza zwrot pomocy finansowej może nastąpić w ratach, których
ilość i wysokość ustala się w decyzji o zwrocie pomocy finansowej. Termin zwrotu pomocy finan-
sowej rozłożonej na raty nie może przekroczyć 2 lat od dnia wydania decyzji.
Do ustalenia kwoty pomocy finansowej podlegającej zwrotowi przyjmuje się kwotę przyznanego
świadczenia waloryzowanego corocznie o średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług
konsumpcyjnych, określony w ustawie budżetowej, w przypadku, gdy obowiązek zwrotu powstał
w latach następujących po roku przyznania pomocy finansowej.
7.7. Czynsz najmu lokali mieszkalnych Służby Więziennej
Podstawa prawna świadczeń
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 95 ust. 2.
2) Rozporządzenie MS z dnia 21 czerwca 2002 r. w sprawie wysokości czynszu najmu lokali
mieszkalnych Służby Więziennej, opłat dodatkowych oraz zasad zwrotu różnicy w opłatach
czynszowych (Dz.U.02.99.897 z dnia 4 lipca 2002 r.).
Osoba uprawniona w zakresie czynszu najmu są: funkcjonariusz, emeryt i rencista SW, będący
najemcą lokalu mieszkalnego pozostającego w administracji jednostki organizacyjnej SW.
Wysokość czynszu - miesięczny czynsz z tytułu najmu oblicza się według stawki w wysokości
2,10 zł za 1 m
2
powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego, (tzw. stawki bazowej).
Obniżki stawki bazowej:
1) 30% - za lokal mieszkalny zajmowany przez dwóch lub więcej najemców korzystających ze
wspólnych pomieszczeń, za lokal położony w suterenie albo powyżej 5 kondygnacji bez
windy, albo w budynku substandardowym, przeznaczonym do rozbiórki decyzją administra-
cyjną właściwego organu,
2) 20% - za brak w lokalu mieszkalnym sieci wodociągowej, kanalizacji, instalacji centralnego
ogrzewania, urządzeń kąpielowych albo instalacji gazowej,
3) 10% - za lokal mieszkalny z pomieszczeniem kuchennym bez okna zewnętrznego.
Obniżki stawki bazowej nie podlegają sumowaniu.
Waloryzacja stawki bazowej - corocznie z dniem 1 lipca, o średnioroczny wzrost cen towarów
i usług konsumpcyjnych ogółem w minionym roku w stosunku do roku poprzedzającego rok minio-
ny, podawany w komunikatach Prezesa GUS.
8. UMUNDUROWANIE I WYPOSAŻENIE SPECJALNE
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 17 pkt 6 oraz art. 62 i 69 ust. 4 i 5.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie umunduro-
wania funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.05.123.1033 z dnia 8 lipca 2005 r.).
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2002 r. w sprawie norm i za-
sad przydzielania umundurowania i wyposażenia specjalnego funkcjonariuszom Służby
Więziennej. (Dz.U.02.163.1347 z dnia 3 października 2002 r.)
.
4) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 maja 2002 r. w sprawie równoważnika
pieniężnego w zamian za umundurowanie oraz za czyszczenie chemiczne umundurowania
dla funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U.02.67.617 z dnia 5 czerwca 2002 r., z późn.
zm.).
161
8.1. Umundurowanie
Umundurowanie funkcjonariusza składa się z ubiorów:
1) wyjściowego i służbowego oraz
2) wyposażenia specjalnego.
Funkcjonariusz w czasie służby jest obowiązany do noszenia przepisowego umundurowania i wy-
posażenia. Określenie przypadków lub rodzajów służby, w których funkcjonariusz w czasie wyko-
nywania obowiązków służbowych nie ma obowiązku noszenia umundurowania należy do Dyrekto-
ra Generalnego Służby Więziennej.
Podstawowymi składnikami umundurowania wyjściowego są w szczególności:
1) mundur wyjściowy (dla generała ze spodniami z lampasem granatowym),
2) koszula wyjściowa w kolorze białym,
3) półbuty wyjściowe w kolorze czarnym.
Składniki umundurowania wyjściowego są koloru stalowoniebieskiego. Do umundurowania wyj-
ściowego funkcjonariusze noszą sznury galowe koloru srebrnoszarego.
Podstawowymi składnikami umundurowania służbowego są w szczególności:
1) czapka służbowa zimowa i letnia z otokiem granatowym;
2) furażerka;
3) mundur służbowy zimowy i letni;
4) wiatrówka letnia;
5) spodnie letnie (dla generała z lampasem granatowym);
6) kurtka całoroczna;
7) płaszcz jesienno-zimowy i płaszcz letni w kolorze granatowym;
8) rękawiczki w kolorze czarnym;
9) koszula wyjściowa w kolorze białym;
10) koszula służbowa i koszula letnia;
11) pas i obuwie w kolorze czarnym;
12) dystynkcje i oznaki służby.
Składniki umundurowania służbowego są koloru stalowoniebieskiego.
Znakami identyfikacyjnymi funkcjonariuszy są:
1) znak ze zdjęciem;
2) znak numeryczny;
3) znak funkcyjny;
4) znak słuchacza szkół Służby Więziennej.
Znak identyfikacyjny ze zdjęciem nosi się zamiennie ze znakiem identyfikacyjnym numerycznym.
W celu ustalenia stanu posiadanego przez funkcjonariuszy umundurowania i jego zgodności z obo-
wiązującymi normami przeprowadza się, co najmniej raz w roku apel mundurowy w każdej jedno-
stce organizacyjnej Służby Więziennej.
Zasady noszenia umundurowania, orderów, odznaczeń i medali
Funkcjonariusze noszą umundurowanie służbowe - letnie lub zimowe i umundurowanie wyjściowe.
Zabrania się noszenia składników umundurowania w połączeniu z elementami ubioru cywilnego
oraz z przedmiotami, które naruszają powagę munduru.
Funkcjonariusze noszą umundurowanie:
1) letnie w okresie letnim trwającym od dnia 1 maja do dnia 30 września,
2) zimowe w okresie zimowym trwającym od dnia 1 listopada do dnia 31 marca.
Miesiące kwiecień i październik stanowią okres przejściowy, w których, w zależności od panują-
cych warunków atmosferycznych, dopuszczalne jest noszenie umundurowania letniego lub zimo-
wego.
Mundur wyjściowy ze sznurem galowym oraz:
1) orderami, odznaczeniami, medalami i odznakami nosi się podczas:
162
−
uczestnictwa w obchodach świąt państwowych;
−
wręczania sztandarów;
−
wręczania orderów, odznaczeń i medali;
2) baretkami orderów, odznaczeń, medali i odznakami nosi się podczas:
−
wystąpień w charakterze przedstawiciela Służby Więziennej na oficjalnych spotkaniach
i uroczystościach,
−
uroczystości nadania stopnia i ślubowania funkcjonariuszy,
−
innych okoliczności, w których zwyczajowo przyjęty jest strój wieczorowy, jeżeli funk-
cjonariusz występuje w umundurowaniu,
−
w czasie uczestniczenia w pogrzebach z udziałem asyst honorowych.
W czasie indywidualnego uczestnictwa w uroczystościach religijnych, noszenie munduru wyjścio-
wego pozostawia się uznaniu funkcjonariusza.
Formy realizacji prawa do umundurowania
Uprawnienie do umundurowania realizuje się w jednej z następujących form:
1) przydziału gotowych składników umundurowania;
2) przydziału tkanin ze zwrotem kosztów szycia i dodatków krawieckich;
3) wypłaty równowartości pieniężnej;
4) wypłaty równoważnika pieniężnego.
Prawo do umundurowania w postaci gotowych składników umundurowania funkcjonariusz nabywa
z dniem pierwszego mianowania na stanowisko służbowe.
Jeżeli funkcjonariusz ze względu na budowę ciała nie może dopasować gotowych składników
umundurowania, to otrzymuje na odpowiedni składnik umundurowania tkaninę oraz zwrot kosztów
szycia wraz z dodatkami krawieckimi.
Na wniosek funkcjonariusza można mu wypłacić równowartość pieniężną składników umunduro-
wania, zamiast ich wydania, według cen obowiązujących w dniu powstania uprawnienia do umun-
durowania. W szczególności funkcjonariusz mianowany na stałe, któremu do dnia zwolnienia ze
służby nie wydano przysługujących mu składników umundurowania otrzymuje w zamian za te
składniki równowartość pieniężną odpowiadającą pełnej ich wartości, według cen obowiązujących
w dniu zwolnienia ze służby.
Realizacją prawa do umundurowania jest również wypłata równoważnika pieniężnego w zamian za
umundurowanie oraz za czyszczenie chemiczne umundurowania.
8.2. Wyposażenie specjalne
Wyposażenie specjalne otrzymuje funkcjonariusz:
1) pełniący służbę ochronną w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej;
2) pełniący służbę w działach szkolenia w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej;
3) będący słuchaczem ośrodka szkolenia.
Funkcjonariusz inny niż wymieniony wyżej może otrzymać do użytkowania wyposażenie specjal-
ne, jeżeli jest to uzasadnione warunkami wykonywania zadań służbowych.
Podstawowymi składnikami wyposażenia specjalnego są:
1) czapka polowa letnia;
2) czapka polowa zimowa;
3) mundur polowy;
4) kurtka polowa;
5) ocieplacz polowy;
6) trzewiki polowe;
7) kominiarka - wydawana na czas interwencji przy likwidacji wypadków nadzwyczajnych,
stosowaniu środków przymusu bezpośredniego oraz na czas szkolenia.
Składniki wyposażenia specjalnego, z wyłączeniem kominiarki i trzewików polowych, są koloru
stalowoniebieskiego z nadrukiem koloru czarnego.
163
Szczególne przypadki wydania składników umundurowania i wyposażenia specjalnego
Funkcjonariuszowi mogą być wydane składniki umundurowania i wyposażenia specjalnego uprzed-
nio używane po oszacowaniu ich wartości, jeżeli posiadają wartość użytkową.
Okres używalności składników umundurowania ustala się jak dla nowych składników, a funkcjona-
riuszowi wypłaca się równowartość pieniężną za okres dotychczasowego ich użytkowania, obliczo-
ną według cen obowiązujących w dniu powstania należności.
Ponowne wydanie funkcjonariuszowi składników umundurowania lub wyposażenia specjalnego
przed upływem okresu używalności jest dopuszczalne w razie:
1) utraty lub zniszczenia składnika umundurowania lub wyposażenia specjalnego w związku
z wykonywaniem obowiązków służbowych lub wypadków losowych;
2) utraty wartości użytkowej składnika umundurowania lub wyposażenia specjalnego wskutek
stwierdzonych wad produkcyjnych.
Zwrot składników wyposażenia specjalnego
Funkcjonariusz zwolniony ze służby jest obowiązany zwrócić wszystkie składniki wyposażenia
specjalnego. W razie utraty tych składników wyposażenia specjalnego, których okres używalności:
1) nie upłynął - funkcjonariusz zwraca ich równowartość pieniężną za czas, jaki pozostał do
końca okresu używalności, nie mniej niż 10% ich wartości, obliczoną według cen obowią-
zujących w dniu wygaśnięcia uprawnienia;
2) upłynął - funkcjonariusz zwraca kwotę stanowiącą 10% ich wartości, obliczoną według cen
obowiązujących w dniu wygaśnięcia uprawnienia.
Zwrot składników umundurowania
Obowiązek zwrotu składników umundurowania ciąży na funkcjonariuszach w służbie przygoto-
wawczej, w przypadku zwolnienia ze służby. Funkcjonariusz jest obowiązany zwrócić składniki
umundurowania, których okres używalności jeszcze nie upłynął.
W przypadku utraty podlegających zwrotowi składników umundurowania funkcjonariusz jest obo-
wiązany uiścić równowartość pieniężną składników umundurowania, których okres używalności
nie upłynął. Kwota równowartości pieniężnej obliczana jest za czas, jaki pozostał do końca okresu
ich używalności, według cen obowiązujących w dniu zwolnienia ze służby.
Funkcjonariusz, który do dnia zwolnienia ze służby nie otrzymał przysługujących mu składników
umundurowania, otrzymuje w zamian za te składniki równowartość pieniężną za okres od dnia po-
wstania należności mundurowej do dnia zwolnienia, obliczoną według cen obowiązujących w dniu
powstania należności.
Przedłużenie okresu używalności składników umundurowania
Okres używalności składników umundurowania ulega przedłużeniu o czas trwania:
1) urlopu bezpłatnego,
2) urlopu wychowawczego oraz
3) okresu zawieszenia w czynnościach służbowych.
Przy ustalaniu okresów używalności i okresów użytkowania dokonuje się zaokrąglenia liczonego
do pełnego, rozpoczętego miesiąca.
8.3. Równoważniki pieniężne w zamian za umundurowanie oraz za czyszczenie
chemiczne umundurowania
Nabycie prawa do otrzymania tych równoważników następuje z pierwszym dniem roku munduro-
wego, który obejmuje okres od dnia 1 kwietnia danego roku kalendarzowego do dnia 31 marca roku
następnego. Uprawnienie to nie dotyczy nie dotyczy funkcjonariusza mianowanego po raz pierwszy
do służby w czasie roku mundurowego.
Równoważniki wypłaca się nie później niż w terminie 60 dni od dnia powstania uprawnienia.
164
Wysokość równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie (od 01.04.2007 r.)
1.W korpusie oficerów Służby Więziennej:
1) generał:
−
mężczyzna - 3.838,06 zł,
−
kobieta - 3.887,93 zł,
2) oficer od stopnia pułkownika do stopnia majora:
−
mężczyzna - 2.026,30 zł,
−
kobieta - 2.024,58 zł,
3) oficer od stopnia kapitana do stopnia podporucznika:
−
mężczyzna - 1.991,80 zł,
−
kobieta - 1.990,08 zł.
2.W korpusie chorążych Służby Więziennej:
1) mężczyzna - 1.937,86 zł,
2) kobieta - 1.936,14 zł.
3.W korpusie podoficerów Służby Więziennej:
1) mężczyzna - 1.913,31 zł,
2) kobieta - 1.911,59 zł.
4.W korpusie szeregowych Służby Więziennej:
1) mężczyzna - 1.843,51 zł,
2) kobieta - 1.841,79 zł.
Wysokość równoważnika pieniężnego za czyszczenie chemiczne umundurowania
Funkcjonariusz w każdym korpusie otrzymuje równoważnik za czyszczenie chemiczne umunduro-
wania w wysokości 306,80 zł. (od 01.04.2007 r.)
Zwrot części równoważnika pieniężnego za umundurowanie
Funkcjonariusz jest obowiązany zwrócić część równoważnika, liczoną w pełnych miesiącach, za
okres niepozostawania w służbie jeżeli został zwolniony ze służby z przyczyn przez niego zawinio-
nych, tzn.:
1) na podstawie art. 39 ust. 2 pkt 2 - 5 oraz ust. 3 pkt 1, 2 i 7 ustawy o SW, a także
2) w trybie art. 39 ust. 2 pkt 6 ustawy - zwolniony w służbie przygotowawczej, przed upływem
okresu, za który wypłacono ten równoważnik.
Równoważnik za umundurowanie a urlop wychowawczy lub bezpłatny
Funkcjonariuszowi korzystającemu z urlopu wychowawczego lub bezpłatnego, trwającego dłużej
niż sześć miesięcy równoważnik za okres tego urlopu nie przysługuje. W przypadku wypłaty rów-
noważnika przed rozpoczęciem urlopów, funkcjonariusz jest obowiązany do zwrotu pobranego
równoważnika w wysokości proporcjonalnej do okresu trwania urlopu (liczonego w pełnych mie-
siącach). Zwrot równoważnika następuje nie później niż w ostatnim dniu pełnienia służby przed
rozpoczęciem urlopu.
Równoważnik za umundurowanie a zawieszenie w czynnościach
Wypłatę równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie zawiesza się funkcjonariuszowi
w przypadku zawieszenia go w czynnościach służbowych z powodu wszczęcia przeciwko niemu
postępowania karnego lub dyscyplinarnego, na okres tego zawieszenia (liczonego w pełnych mie-
siącach).
Wznowienie wypłaty równoważnika pieniężnego następuje po zakończeniu okresu zawieszenia
funkcjonariusza w czynnościach służbowych, chyba że został on zwolniony ze służby na podstawie
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub kary dyscyplinarnej wydalenia ze służ-
by (art. 39 ust. 2 pkt 3 i 4 lub ust. 3 pkt 2 ustawy o Służbie Więziennej.
165
9. PRAWO DO PRZEJAZDU NA KOSZT SŁUŻBY WIĘZIENNEJ
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 72, 76, 109 ust. 2, 119 ust. 2.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie zwrotu kosz-
tów przejazdu raz w roku środkami publicznego transportu zbiorowego oraz wypłaty zry-
czałtowanego równoważnika pieniężnego w razie niewykorzystania przysługującego prze-
jazdu funkcjonariuszom Służby Więziennej i członkom ich rodzin (Dz.U.03.1.9 z dnia
8 stycznia 2003 r.).
3) Rozporządzenie MPiPS z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
oraz wysokości należności przysługujących pracownikowi z tytułu podróży służbowej na
obszarze kraju (Dz.U.02.236.1990 z dnia 30 grudnia 2002 r.).
4) Zarządzenie MS z dnia 5 września 1997 r. w sprawie wysokości i warunków otrzymywania
uposażenia i innych należności pieniężnych przez funkcjonariuszy SW skierowanych do
szkół lub na przeszkolenie albo na studia w kraju lub za granicą (Dz.Urz.MS.97.4.38 z dnia
7 października 1997 r.).
9.1. Zakres prawa przejazdu
Zgodnie z ustawą o Służbie Więziennej funkcjonariuszowi i członkom jego rodziny przysługuje raz
w roku prawo przejazdu na koszt właściwej jednostki organizacyjnej do jednej z obranych przez
siebie miejscowości w kraju i z powrotem. Prawo to dotyczy przejazdu środkami publicznego trans-
portu zbiorowego.
W razie niewykorzystania przysługującego przejazdu osoba uprawniona otrzymuje zryczałtowany
równoważnik pieniężny.
Prawo przejazdu obejmuje zatem dwa świadczenia:
1) zwrot kosztów przejazdu,
2) zryczałtowany równoważnik pieniężny.
Członkami rodziny funkcjonariusza, uprawnionymi do przejazdu jest małżonek i dzieci (własne,
małżonka, przysposobione, wzięte na wychowanie) pozostające na utrzymaniu, które:
1) nie przekroczyły 18 roku życia, a w razie uczęszczania do szkoły - 24 lat albo 25 lat, jeżeli
odbywają studia w szkole wyższej, a ukończenie 24 lat przypada na ostatni lub przedostatni
rok studiów;
2) stały się inwalidami I lub II grupy przed osiągnięciem wieku określonego wyżej w pkt 1.
Zwrot kosztów przejazdu
Zwrot kosztów przejazdu obejmuje przejazd do obranej przez siebie miejscowości w kraju i z po-
wrotem, trasą o bezpośrednim połączeniu. W przypadku braku bezpośredniego połączenia obejmuje
przejazd najkrótszą trasą. Środkami publicznego transportu zbiorowego właściwymi do odbycia
przejazdu są środki publicznego transportu kolejowego lub środki publicznego transportu autobuso-
wego. Zwrot kosztów przejazdu w wysokości udokumentowanej biletami następuje na pisemny
wniosek funkcjonariusza, sporządzony według ustalonego wzoru.
W razie przejazdu środkami publicznego transportu kolejowego zwrot kosztów przysługuje do wy-
sokości cen biletów na przejazd w drugiej klasie pociągu pośpiesznego lub w pierwszej klasie po-
ciągu osobowego, z uwzględnieniem posiadanych uprawnień do przejazdów ulgowych. Zwrot
kosztów nie obejmuje cen biletów na miejsca rezerwowane oraz cen biletów na miejsca sypialne
lub na miejsca do leżenia.
9.2. Zryczałtowany równoważnik pieniężny
W razie niewykorzystania przysługującego przejazdu funkcjonariusz otrzymuje na każdą osobę
uprawnioną równoważnik w kwocie odpowiadającej cenie biletów na przejazd:
1) w drugiej klasie pociągu pośpiesznego,
166
2) na odległość 500 km i z powrotem,
z uwzględnieniem posiadanych uprawnień do przejazdów ulgowych.
Wysokość równoważnika ustala się według ceny biletu obowiązującej w dniu wypłaty równoważni-
ka, nie później jednak niż w ostatnim dniu roku kalendarzowego, za który przysługuje przejazd.
Wypłaty równoważnika dokonuje się na wniosek funkcjonariusza, sporządzony według ustalonego
wzoru.
Zbieg uprawnień do przejazdu
Jeżeli oboje małżonkowie są funkcjonariuszami to następuje zbieg uprawnień do przejazdu. W tym
przypadku osoby uprawnione niebędące funkcjonariuszami mogą skorzystać z prawa do zwrotu
kosztów przejazdu lub wypłaty równoważnika tylko z tytułu służby jednego małżonka.
Wypłata świadczeń
Zwrotu kosztów przejazdu lub wypłaty równoważnika dokonuje jednostka organizacyjna Służby
Więziennej, właściwa dla miejsca stałego pełnienia służby funkcjonariusza, w terminie 30 dni od
dnia złożenia przez funkcjonariusza wniosku o przyznanie świadczenia.
10. ŚWIADCZENIA SOCJALNE
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 74 i 76.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 września 1997 r. w sprawie określenia
rodzaju i zakresu świadczeń socjalnych i bytowych dla funkcjonariuszy Służby Więziennej
oraz członków ich rodzin (Dz.U.97.120.764 z dnia 6 października 1997 r.).
Rodzaje i zakres świadczeń socjalnych
Funkcjonariusze i członkowie ich rodzin mają prawo do korzystania z następujących świadczeń so-
cjalnych:
1) wczasów wypoczynkowych w ośrodkach wczasowych Służby Więziennej,
2) pobytu i wyżywienia w ośrodkach wczasowych,
3) kolonii i obozów wypoczynkowych dla dzieci i młodzieży, organizowanych przez jednostki,
4) zagranicznych wczasów wymiennych, organizowanych przez jednostki,
5) zagranicznych kolonii i obozów wymiennych, organizowanych przez jednostki,
6) żywienia w stołówkach pracowniczych prowadzonych przez jednostki,
7) działalności sportowo-rekreacyjnej organizowanej przez jednostki.
Członkami rodziny funkcjonariusza, uprawnionymi do przejazdu jest małżonek i dzieci (własne,
małżonka, przysposobione, wzięte na wychowanie) pozostające na utrzymaniu, które:
1) nie przekroczyły 18 roku życia, a w razie uczęszczania do szkoły - 24 lat albo 25 lat, jeżeli
odbywają studia w szkole wyższej, a ukończenie 24 lat przypada na ostatni lub przedostatni
rok studiów;
2) stały się inwalidami I lub II grupy przed osiągnięciem wieku określonego wyżej w pkt a.
Świadczenia socjalne, za wyjątkiem działalności sportowo-rekreacyjnej, mają charakter odpłatny.
Odpłatność powinna pokrywać koszty związane z organizacją danego rodzaju świadczenia i nie
obejmuje narzutów z tytułu zysku.
Przyznawanie niektórych świadczeń socjalnych
Kierownik właściwej jednostki przyznaje świadczenia socjalne w postaci:
1) wczasów wypoczynkowych w ośrodkach wczasowych Służby Więziennej,
2) kolonii i obozów wypoczynkowych dla dzieci i młodzieży, organizowanych przez jednostki,
3) zagranicznych wczasów wymiennych, organizowanych przez jednostki,
4) zagranicznych kolonii i obozów wymiennych, organizowanych przez jednostki.
167
Przyznanie tych świadczeń socjalnych następuje z uwzględnieniem właściwości i warunków służby
oraz sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej funkcjonariusza, a w szczególności:
1) osiąganych dochodów na osobę w rodzinie niższych od najniższego uposażenia funkcjona-
riusza w danym roku,
2) samotnego wychowywania dzieci,
3) nieotrzymania świadczeń w roku (latach) poprzednim.
Wczasy wypoczynkowe w ośrodkach wczasowych Służby Więziennej, w okresie ferii szkolnych,
przyznaje się w pierwszej kolejności funkcjonariuszom posiadającym dzieci w wieku szkolnym.
Z kolei zagraniczne wczasy wymienne przyznaje się w pierwszej kolejności funkcjonariuszom wy-
różniającym się w służbie.
Dopłata do wypoczynku
Funkcjonariuszowi, który nabył prawo do urlopu wypoczynkowego, oraz każdemu z członków jego
rodziny przysługuje świadczenie w postaci dopłaty do wypoczynku. Wysokość dopłaty do wypo-
czynku wynosi 35% najniższego uposażenia zasadniczego w Służbie Więziennej na każdego
uprawnionego, według stawek obowiązujących w dniu wypłaty świadczenia. Najniższe uposażenie
zasadnicze w 2009 r. równa się kwocie 1.055 zł, stąd wysokość dopłaty do wypoczynku wynosi
369,25 zł na każdego uprawnionego. W razie zbiegu uprawnień, o których mowa w ust. 1, z tytułu
służby obojga małżonków w Służbie Więziennej dopłata przysługuje tylko jednemu z nich.
11. PRAWO DO WYŻYWIENIA
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 71.
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 marca 2003 r. w sprawie uprawnień
funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej do wyżywienia podczas pełnienia służby
(Dz.U.03.62.572 z dnia 14 kwietnia 2003 r.).
3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 października 2003 r. w sprawie równo-
ważnika pieniężnego otrzymywanego przez funkcjonariusza Służby Więziennej w zamian
za wyżywienie (Dz. U. 03.187.1832 z dnia 4 listopada 2003 r.).
11.1. Rodzaje norm wyżywienia
Funkcjonariuszom i pracownikom Służby Więziennej przysługuje w określonych przypadkach pra-
wo do wyżywienia podczas pełnienia służby. Realizacja tego prawa następuje zgodnie z przyjętymi
normami wyżywienia. Ustalono następujące normy wyżywienia:
1) podstawową normę wyżywienia, zwaną dalej normą „Fs”;
2) promocyjną normę wyżywienia, zwaną dalej normą „Fo”;
3) dodatkową normę wyżywienia, zwaną dalej normą „Pf”;
4) „dominującą normę wyżywienia”, oznaczającą normę wyżywienia, według której przygoto-
wana jest większość posiłków wydawanych w danej jednostce organizacyjnej.
Norma „Fs”
Wyżywienie według podstawowej normy „Fs” przysługuje następującym osobom:
1) Funkcjonariuszom i pracownikom SW, na czas trwania czynności służbowych:
−
wykonywanych w ramach wzmocnionego systemu ochrony,
−
sił wsparcia oraz odwodu,
−
podczas zwalczania klęsk żywiołowych.
2) W ramach doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy:
−
słuchaczom szkół,
−
uczestnikom szkoleń, kursów, kursokonferencji, narad i odpraw służbowych.
168
Wysokość stawki budżetowej normy „Fs” wynosi 18 zł i podlega corocznej waloryzacji o ustalony
w ustawie budżetowej na dany rok średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych.
Podstawę waloryzacji stanowi kwota stawki budżetowej normy „Fs” w roku poprzedzającym rok,
w którym waloryzacja następuje. Kwotę stawki budżetowej norm „Fs” zaokrągla się do dziesiętnej
części złotego w górę. W związku z tym kwota normy „Fs” wynosi w 2009 r. wynosi 20,80 zł.
Wyżywienie według normy „Fs” składa się z trzech posiłków, odpowiadających procentowej war-
tości stawki budżetowej, tzn. dziennej pieniężnej wartości normy „Fs”, w następujących propor-
cjach:
1) śniadanie - ok. 25% stawki;
2) obiad - ok. 50% stawki;
3) kolacja - ok. 25% stawki.
Realizacja normy „Fs” następuje w formie gotowych posiłków, w tym jeden posiłek gorący, albo
suchego prowiantu. Suchy prowiant, o wartości stawki budżetowej normy „Fs”, wydaje się funkcjo-
nariuszom wykonującym czynności służbowe w warunkach uniemożliwiających korzystanie z go-
towych posiłków. W razie braku możliwości przygotowania posiłków dla funkcjonariuszy na tere-
nie jednostki, kierownik tej jednostki może wyrazić zgodę na żywienie za pośrednictwem zakładów
żywienia zbiorowego. Podstawę rozliczeń stanowi wówczas stawka budżetowa normy „Fs” pod-
wyższona nie więcej niż o 50%. Niepobrane przez funkcjonariusza wyżywienie, przysługujące mu
w danym dniu, nie podlega wydaniu w dniu następnym.
Promocyjna norma „Fo”
Wyżywienie w postaci uroczystego obiadu promocyjnego według normy „Fo” przysługuje:
1) absolwentom szkoły mianowanym na pierwszy stopień oficerski, chorążego lub podoficer-
ski,
2) oraz zaproszonym osobom.
Łączna ilość obiadów wydanych zaproszonym osobom nie może przekraczać liczby absolwentów
szkoły. Wysokość stawki budżetowej normy „Fo” ustala się w kwocie stanowiącej 80% stawki bu-
dżetowej normy „Fs”. Kwotę stawki budżetowej norm „Fo” zaokrągla się do dziesiętnej części zło-
tego w górę.
Podwyższenie stawki budżetowej norm „Fs” i „Fo”
Zgodę na podwyższenie stawki budżetowej norm „Fs” i „Fo” może wyrazić Dyrektor Generalny
Służby Więziennej, na wniosek kierownika jednostki. Podwyższenie stawki budżetowej norm „Fs”
i „Fo” może nastąpić w szczególnie uzasadnionych przypadkach i wynosić nie więcej niż o 80%.
Dodatkowa norma „Pf”
Norma „Pf” przysługuje funkcjonariuszom wykonującym czynności służbowe w warunkach szcze-
gólnie uciążliwych, w dniach wykonywania tych czynności. Wysokość stawki budżetowej normy
„Pf” wynosi 3,20 zł.
Posiłki szefów kuchni
Funkcjonariuszom w czasie wykonywania czynności służbowych szefa kuchni w zakładach kar-
nych i aresztach śledczych przysługują posiłki wydawane w godzinach pełnienia służby, według
stawki budżetowej dominującej normy wyżywienia przygotowanej dla osadzonych. Wykonującym
czynności służbowe szefa kuchni w ośrodku doskonalenia kadr i ośrodku szkolenia przysługują po-
siłki wydawane w godzinach pełnienia służby według normy „Fs”.
Oszczędności i przekroczenia stawki budżetowej
W ramach każdej z norm wyżywienia dopuszcza się oszczędności i przekroczenia stawki budżeto-
wej do 10%. Wyjątkowo dopuszczalne są oszczędności stawki budżetowej każdej z norm wyżywie-
nia do 20%. Może to mieć miejsce w szczególnie uzasadnionych przypadkach, związanych z sezo-
nowością występowania artykułów spożywczych na rynku i zróżnicowaniem cen w zależności od
pory roku, pod warunkiem niepogorszenia jakości wyżywienia. Decyzję w tym zakresie podejmuje
kierownik jednostki na wniosek funkcjonariusza nadzorującego służbę żywnościową.
169
11.2. Równoważnik pieniężny w zamian za wyżywienie
Funkcjonariusz Służby Więziennej otrzymuje równoważnik pieniężny jeżeli korzystanie z wyży-
wienia w naturze uniemożliwiają rodzaj i warunki pełnienia służby lub względy techniczno-organi-
zacyjne.
Równoważnik wypłaca się funkcjonariuszowi nie korzystającemu z wyżywienia w naturze jeżeli
wykonuje czynności służbowe:
1) w ramach wzmocnionego systemu ochrony,
2) sił wsparcia oraz odwodu i
3) podczas zwalczania klęsk żywiołowych.
Wysokość równoważnika pieniężnego wynosi 18 zł. Funkcjonariuszowi wypłaca się równoważnik
pieniężny:
1) w pełnej wysokości - za czas trwania czynności ponad 8 godzin;
2) w połowie wysokości - za czas trwania czynności do 8 godzin włącznie.
Jeżeli czas trwania czynności służbowych wynosi dłużej niż dobę, to za każdą dobę przysługuje
równoważnik pieniężny w pełnej wysokości. Za niepełną dobę przysługuje równoważnik wyliczony
odpowiednio do czasu trwania czynności (do 8 g. czy ponad 8 g.).
Równoważnik pieniężny wypłacany jest z dołu, raz w miesiącu. Podstawą naliczenia i wypłaty rów-
noważnika jest imienna lista funkcjonariuszy, zatwierdzona przez kierownika jednostki organiza-
cyjnej Służby Więziennej.
12. UPRAWNIENIA FUNKCJONARIUSZY ZWIĄZANE
Z RODZICIELSTWEM
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej - art. 42 i 77
2) Kodeks pracy – Dział ósmy, art. 176 - 189¹
3) Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 grudnia 2003 r.
w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz.U.03.230.
2291 z dnia 31 grudnia 2003 r.)
12.1. Rodzaje uprawnień związanych z rodzicielstwem
Stan rodzicielstwa jest szczególnym stanem, z którym przepisy prawa wiążą cały szereg szczegól-
nych uprawnień. Zgodnie z art. 77 ustawy o Służbie Więziennej funkcjonariuszowi-kobiecie przy-
sługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy (dział
VIII kodeksu pracy), jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej.
Ze szczególnych uprawnień przewidzianych dla pracownic mogą korzystać w ustalonym zakresie
również pracownicy. W katalogu uprawnień związanych z rodzicielstwem szczególnie ważną rolę
spełnia prawo do urlopu macierzyńskiego oraz urlopu wychowawczego. Obok urlopów występują
uprawnienia do przerw w pracy oraz zwolnień od pracy. Ponadto występuje szereg uprawnień pole-
gających na nałożeniu na pracodawcę określonych zakazów dotyczących czasu, miejsca i rodzaju
pracy. Po nowelizacji kodeksu pracy, która weszła w życie z dniem 01 stycznia 2009 r., dodano
również uprawnienia do: dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu na wa-
runkach urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Za czas urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego
przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach i warunkach określonych odrębnymi przepisami.
Pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warun-
kach urlopu macierzyńskiego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe,
na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku
odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywał-
by, gdyby nie korzystał z urlopu.
170
12.2. Urlop macierzyński
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński, którego wymiar i podstawę prawna określają tabele.
Lp.
Wymiar urlopu Podstawa wymiaru urlopu
1.
20 tygodni
w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2.
31 tygodni
w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
3.
33 tygodni
w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
4.
35 tygodni
w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
5.
37 tygodni
w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Przepisy kodeksu pracy pozwalają rozpocząć urlop macierzyński, co najmniej 2 tygodnie przed
przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed po-
rodem aż do wyczerpania ustalonego okresu. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co naj-
mniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu;
w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu
wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek. W razie zgonu pracownicy w czasie urlopu
macierzyńskiego, pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzy-
stanej części tego urlopu.
Dodatkowy urlop macierzyński
Pracownica ma także prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Może wówczas łączyć ko-
rzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu w wymiarze nie
wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku dodatkowego urlopu ma-
cierzyńskiego udziela się na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy. Dodatkowy urlop
macierzyński jest udzielany jednorazowo, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności, bezpo-
średnio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego.
Lp.
Wymiar
urlopu
dodatkowego
Podstawa
wymiaru
urlopu dodatkowego
Termin wejścia w życie
1.
do 6 tygodni
w przypadku urodzenia jednego
dziecka przy jednym porodzie,
w 2010 r. i 2011 r. - do 2 tygodni;
w 2012 r. i 2013 r. - do 4 tygodni
2.
do 8 tygodni
w przypadku urodzenia od dwojga
do pięciorga i więcej dzieci przy jed-
nym porodzie
w 2010 r. i 2011 r. - do 3 tygodni;
w 2012 r. i 2013 r. - do 6 tygodni.
Prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego stosuje się odpowiednio do pracownika-ojca wy-
chowującego dziecko.
Urlop ojcowski
Pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni,
nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Urlopu ojcowskiego udziela
się na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krót-
szym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić
wniosek pracownika. Do pracownika-ojca wychowującego dziecko w okresie korzystania z urlopu
ojcowskiego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące urlopu macierzyńskiego. Pracownik – oj-
ciec ma prawo do tego urlopu począwszy od dnia 1 stycznia 2010 r. Wymiar urlopu ojcowskiego
w 2010 r. i 2011 r. wynosi 1 tydzień.
171
Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego i dodatkowy urlop na warunkach urlopu macie-
rzyńskiego
Pracownicy mają prawo do tych urlopów począwszy od dnia 1 stycznia 2010 r.
Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje:
1) Pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego
z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub
2) Pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem
rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem.
Lp. Wymiar urlopu
Podstawa wymiaru urlopu
1.
20 tygodni
w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
2.
31 tygodni
w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
3.
33 tygodni
w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
4.
35 tygodni
w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
5.
37 tygodni
w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci
6.
do 9 tygodni
Pracownik przyjął dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku
dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkol-
nego, do 10 roku życia,
Dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje w razie spełnienia przez pra-
cownika, wyżej określonych, warunków nabycia prawa do urlopu na warunkach urlopu macierzyń-
skiego. Pełna realizacja tego urlopu została rozłożona na lata 2010 – 2013.
Lp. Wymiar urlopu Podstawa wymiaru urlopu
Termin wejścia w życie
1.
do 6 tygodni
w przypadku przyjęcia jednego
dziecka,
w 2010 r. i 2011 r. - do 2 tygodni;
w 2012 r. i 2013 r. - do 4 tygodni
2.
do 8 tygodni
w przypadku jednoczesnego przy-
jęcia od dwojga dzieci do pięciorga
i więcej dzieci,
w 2010 r. i 2011 r. - do 3 tygodni;
w 2012 r. i 2013 r. - do 6 tygodni.
3.
do 3 tygodni
w przypadku prawa do urlopu na
warunkach urlopu macierzyńskiego
w wymiarze do 9 tygodni
w 2010 r. i 2011 r. - 1 tydzień;
w 2012 r. i 2013 r. - do 2 tygodni.
Zwolnienie pracownicy ciężarnej od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie
Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez
lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być prze-
prowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica za-
chowuje prawo do wynagrodzenia. Stan ciąży powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim.
12.3. Urlop wychowawczy
Prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikowi zatrudnionemu co najmniej 6 miesię-
cy. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Ze
względu na cel tego urlopu przepisy kodeksu pracy wyróżniają dwie jego postacie: zwykłą i szcze-
gólną, których wymiar i cel określa tabela.
172
Lp. Wymiar urlopu
Cel urlopu
1.
do 3 lat nie dłużej jednak niż do
ukończenia przez dziecko 4 roku
życia
W celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem
2.
do 3 lat, nie dłużej jednak niż do
ukończenia przez dziecko 18
roku życia,
dziecko wymaga osobistej opieki pracownika z powodu
stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełno-
sprawności lub stopniu niepełnosprawności
Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze
do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia
przez nie 4 roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy
zatrudnienia.
Pracownik może skorzystać z urlopu wychowawczego w celu osobistej opieki nad dzieckiem nie-
pełnosprawnym bez względu na to, czy korzystał ze zwykłego urlopu wychowawczego Urlopu wy-
chowawczego udziela się na wniosek pracownika i może on być wykorzystany najwyżej w 4 czę-
ściach. Rodzice lub opiekunowie dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowaw-
czego mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy.
W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowe-
go lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to
możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownik może zrezygnować z urlopu
wychowawczego:
1) w każdym czasie - za zgodą pracodawcy,
2) po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzo-
nego podjęcia pracy.
12.4. Prawo do przerw w pracy oraz zwolnień od pracy
Przerwy w pracy
Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wlicza-
nych do czasu pracy. Jeżeli pracownica karmi więcej niż jedno dziecko, to wówczas ma prawo do
dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Zakres tego prawa zależy od dziennej normy czasu pra-
cy. Pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie
przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna
przerwa na karmienie.
Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Mogą one być wykorzy-
stane także w ten sposób, że pracownica wcześniej kończy pracę, a skrócenie to odpowiada przysłu-
gującej jej przerwie na karmienie.
Zwolnienie od pracy na 2 dni w roku
Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu
roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Nie ma przeszkód, aby rodzice (czy opiekunowie) „podzielili się” prawem do zwolnienia od pracy
z tego tytułu i każde skorzystało z jednego dnia wolnego. Uprawnienie to nie jest uzależnione od
przepracowania pełnego roku kalendarzowego.
Przepisy nie zawierają także jakichkolwiek ograniczeń, jeżeli chodzi o termin wykorzystania tego
zwolnienia. Tak więc zwolnienie od pracy na 2 dni może być wykorzystane przez pracownicę
w dowolnym terminie. Jeżeli pracownica nie wykorzystała tego zwolnienia w danym roku kalenda-
rzowym, nie ma ona prawa do tego zwolnienia w następnym roku kalendarzowym.
Jedynym ograniczeniem tego prawa może być pozbawienie pracownicy władzy rodzicielskiej nad
dzieckiem. Żadne inne sytuacje nie powinny pozbawiać jej prawa do zwolnienia.
173
12.5. Zakazy dotyczące czasu, miejsca i rodzaju wykonywanej pracy
Przepisy kodeksu pracy dotyczące stanu rodzicielstwa pracownicy nakładają na pracodawcę szereg
zakazów dotyczących jej czasu, miejsca i rodzaju wykonywanej pracy. Część z tych zakazów odno-
si się do pracownika, co oznacza, że ochroną objęci są również mężczyźni. Należą do nich:
1) Zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdro-
wia, których wykaz zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r.
w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet.
W rozporządzeniu wyodrębniono prace wzbronione kobietom w ciąży lub karmiącym pier-
sią. Zakaz jest adresowany do pracodawcy i do pracownicy, ma on charakter bezwzględnie
obowiązujący, co oznacza, że zakaz ten nie może zostać uchylony nawet za zgodą pracow-
nicy.
2) Zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie
urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiąza-
nie umowy bez wypowiedzenia z jej winy. Analogiczny zakaz został wyrażony w art. 42
ustawy o Służbie Więziennej, zgodnie z którym funkcjonariusza-kobiety nie można w okre-
sie ciąży i w czasie urlopu macierzyńskiego zwolnić ze służby, z wyjątkiem przypadków
określonych w art. 39 ust. 2 pkt 3, 4 i 6 oraz ust. 3 pkt 2, 3, 5 i 6 tej ustawy.
3) Zakaz zatrudniania pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej, jak
również zakaz delegowania bez jej zgody poza stałe miejsce pracy oraz zatrudniania w sys-
temie przerywanego czasu pracy. Ponieważ ustawa o Służbie Więziennej nie ogranicza za-
sad ochrony pracy kobiet ustanowionych w kodeksie pracy, należy uznać, iż również
w Służbie Więziennej obowiązuje zakaz pełnienia służby poza rozkładem i w porze nocnej
przez kobiety w ciąży, a także zakaz delegowania poza stałe miejsce służby.
4) Zakaz zatrudniania pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku
życia, bez jego zgody, w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywa-
nego czasu pracy, jak również zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy. Zakaz ten stosu-
je się odpowiednio do funkcjonariuszy.
13. ZASIŁEK POGRZEBOWY
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej – art. 115-117
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie warunków
pokrywania kosztów pogrzebu funkcjonariusza Służby Więziennej ze środków właściwej
jednostki organizacyjnej Służby Więziennej oraz określenia członków rodziny, na których
przysługuje zasiłek pogrzebowy (Dz.U.03.206.2006 z dnia 4 grudnia 2003 r.)
Rodzaje zasiłku pogrzebowego
Zasiłek pogrzebowy jest jednym ze świadczeń pośmiertnych przysługujących funkcjonariuszowi
bądź członkom jego rodziny. W zależności od osoby zmarłej i związku śmierci ze służbą wyróżnia
się następujące rodzaje zasiłku pogrzebowego:
1) zasiłek pogrzebowy z tytułu śmierci funkcjonariusza:
−
na skutek wypadku pozostającego w związku ze służbą,
−
na skutek choroby pozostającej w związku ze służbą,
−
z innych przyczyn,
2) zasiłek pogrzebowy z tytułu śmierci członka rodziny funkcjonariusza.
13.1. Zasiłek pogrzebowy z tytułu śmierci funkcjonariusza
W razie śmierci funkcjonariusza, osobom które poniosły koszty pogrzebu, przysługuje zasiłek po-
grzebowy. Wysokość zasiłku uzależniona jest od tego, jaki jest stosunek osoby ponoszącej koszty
pogrzebu do zmarłego funkcjonariusza. Osobom uprawnionym przysługuje zasiłek w wysokości:
174
1) trzymiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należny-
mi na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym - jeżeli koszty pogrzebu ponosi małżo-
nek, dzieci, wnuki, rodzeństwo lub rodzice,
2) kosztów rzeczywiście poniesionych, najwyżej jednak do wysokości trzymiesięcznego upo-
sażenia określonego wyżej - jeżeli koszty pogrzebu ponosi inna osoba.
Śmierć funkcjonariusza na skutek wypadku pozostającego w związku ze służbą stanowi podstawę
do dwóch rodzajów świadczeń:
1) pokrycie kosztów pogrzebu ze środków Służby Więziennej, a ponadto
2) zasiłku pogrzebowego, dla pozostałej po funkcjonariuszu rodziny, w wysokości 50% należ-
nego jej zasiłku – 150% uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym,
należnymi na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym.
W przypadku śmierci funkcjonariusza wskutek choroby pozostającej w związku ze służbą pokrycie
kosztów pogrzebu ze środków Służby Więziennej jest świadczeniem uznaniowym. Przełożonym
właściwym do rozstrzygnięcia tej sprawy jest Dyrektor Generalny Służby Więziennej, który może
wyrazić zgodę na pokrycie kosztów pogrzebu funkcjonariusza zmarłego.
Pokrycie kosztów pogrzebu ze środków Służby Więziennej
Koszty pogrzebu funkcjonariusza w razie jego śmierci, która nastąpiła wskutek wypadku lub choro-
by pozostających w związku ze służbą pokrywa jednostka organizacyjna Służby Więziennej, w któ-
rej funkcjonariusz pełnił służbę bezpośrednio przed śmiercią. Pokrycie kosztów pogrzebu obejmuje
następujące rodzaje kosztów:
1) przewóz zwłok funkcjonariusza do miejscowości, w której zmarły ma być pochowany;
2) obsługa ceremonii pogrzebowej;
3) zakup miejsca pochowania na cmentarzu;
4) zakup trumny albo urny;
5) wybudowanie nagrobka;
6) zakup wieńca i kwiatów;
7) ogłoszenie nekrologu w prasie.
Jednostka organizacyjna pokrywa koszty pogrzebu do wysokości nie wyższej niż sześciokrotność
przeciętnego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym datę pogrzebu, ogłaszanego przez Prezesa
Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor
Polski”. Wskazana kwota nie obejmuje kosztów związanych z przewozem zwłok do miejscowości,
w której zmarły funkcjonariusz ma być pochowany, które jednostka pokrywa dodatkowo, niezależ-
nie od wysokości kosztów pogrzebu.
Ograniczenie wysokości kwoty wydatków na pokrycie kosztów pogrzebu do sześciokrotności prze-
ciętnego wynagrodzenia nie obejmuje ponadto:
1) kosztów ogłoszenia nekrologu w prasie przez kierownictwo Centralnego Zarządu Służby
Więziennej oraz
2) zakupu wieńca lub kwiatów składanych w jego imieniu w czasie uroczystości pogrzebo-
wych zmarłego funkcjonariusza.
Koszty nekrologu i zakupu wieńca lub kwiatów pokrywane są ze środków budżetowych pozostają-
cych w dyspozycji Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.
Jeżeli rodzina funkcjonariusza, zmarłego wskutek wypadku lub choroby pozostających w związku
ze służbą podejmie się zorganizowania pogrzebu to przysługuje jej zwrot poniesionych kosztów.
W przypadku zorganizowania pogrzebu we własnym zakresie, koszty pogrzebu funkcjonariusza
podlegają zwrotowi do wysokości kwoty sześciokrotności przeciętnego wynagrodzenia. Jednostka
organizacyjna zwraca również koszty związane z przewozem zwłok do miejscowości, w której
zmarły funkcjonariusz ma być pochowany.
W razie wybudowania przez rodzinę nagrobka na własne zamówienie, koszty pogrzebu funkcjona-
riusza podlegają w tej części zwrotowi do wysokości różnicy między kwotą sześciokrotności prze-
175
ciętnego wynagrodzenia a kwotą faktycznie wydatkowaną na pokrycie kosztów pogrzebu, zorgani-
zowanego przez jednostkę organizacyjną.
Zwrot kosztów pogrzebu rodzinie funkcjonariusza musi być udokumentowany. Podstawę zwrotu
kosztów pogrzebu stanowią oryginały rachunków kosztów pogrzebu, poniesionych przez rodzinę
zmarłego funkcjonariusza.
13.2. Zasiłek pogrzebowy z tytułu śmierci członka rodziny funkcjonariusza
W razie śmierci członka rodziny, funkcjonariuszowi przysługuje zasiłek pogrzebowy w wysokości:
1) dwumiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należ-
nymi na ostatnio zajmowanym stanowisku - jeżeli koszty pogrzebu ponosi funkcjonariusz;
2) kosztów rzeczywiście poniesionych, najwyżej jednak do wysokości dwumiesięcznego upo-
sażenia - jeżeli koszty pogrzebu ponosi inna osoba.
W razie zbiegu uprawnień do zasiłku pogrzebowego określonego w przepisach pragmatyki
z uprawnieniami do zasiłku pogrzebowego na podstawie przepisów odrębnych, funkcjonariuszowi
przysługuje wyższy zasiłek, a jeżeli pobrał zasiłek niższy - odpowiednie wyrównanie. Według Ko-
munikatu Prezesa ZUS z dnia 20 maja 2009 r. w sprawie kwoty zasiłku pogrzebowego (M.P.
09.33.497. z dnia 29 maja 2009 r.) od dnia 1 czerwca 2009 r. do dnia 31 sierpnia 2009 r. kwota za-
siłku pogrzebowego wynosi 6.371,22 zł.
Dokumentami wymaganymi do wypłaty wyrównania zasiłku pogrzebowego są:
1) wyciąg z aktu zgonu;
2) oryginał dokumentu stwierdzającego wysokość niższego zasiłku pogrzebowego przyznane-
go funkcjonariuszowi z tytułu śmierci członka rodziny.
Zasiłek pogrzebowy z tytułu śmierci członka rodziny funkcjonariusza przysługuje w razie śmierci:
1) małżonka;
2) dzieci własnych lub małżonka oraz dzieci przysposobionych;
3) dzieci wychowywanych w ramach rodziny zastępczej;
4) dzieci przyjętych na wychowanie przed osiągnięciem pełnoletności, jeżeli rodzice nie żyją
albo nie mogą im zapewnić utrzymania bądź zostali pozbawieni lub ograniczeni w sprawo-
waniu władzy rodzicielskiej;
5) rodziców funkcjonariusza lub jego małżonka, a także ich ojczyma, macochy lub osób ich
przysposabiających;
6) osób, których opiekunem prawnym został ustanowiony funkcjonariusz lub jego małżonek.
Jeżeli w związku ze śmiercią wyżej wymienionych członków rodziny, za wyjątkiem małżonka,
funkcjonariuszowi przysługuje również zasiłek pogrzebowy na podstawie przepisów o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia emerytalnego i rentowych lub innych przepisów szczególnych,
to w pierwszej kolejności pobiera zasiłek na podstawie tych przepisów. Gdyby zasiłek ten był niż-
szy od zasiłku przysługującego na podstawie ustawy o Służbie Więziennej, to funkcjonariuszowi
przysługuje odpowiednie wyrównanie.
Osoby pokrywające koszty pogrzebu członka rodziny funkcjonariusza muszą udokumentować po-
niesione koszty. Jeżeli koszty pogrzebu pokrywa funkcjonariusz, to dokumentami wymaganymi do
wypłaty zasiłku pogrzebowego są:
1) wyciąg z aktu zgonu członka rodziny, a w razie pogrzebu dziecka martwo urodzonego lub
niezdolnego do życia - zaświadczenie stwierdzające, że dziecko urodziło się martwe lub nie-
zdolne do życia,
2) oryginały rachunków obejmujących zasadnicze koszty pogrzebu, a w szczególności zakupu
trumny lub miejsca pochowania na cmentarzu.
W razie pokrycia kosztów pogrzebu przez inną osobę musi ona, podobnie jak funkcjonariusz przed-
stawić:
176
1) dokument w postaci wyciągu z aktu zgonu członka rodziny, a ponadto
2) oryginały rachunków faktycznie poniesionych kosztów pogrzebu.
Jako dowód poniesionych przez funkcjonariusza kosztów pogrzebu członka rodziny uznaje się rów-
nież wystawione na inną osobę oryginały rachunków obejmujących zasadnicze koszty pogrzebu,
a w szczególności zakupu trumny lub miejsca pochowania na cmentarzu.
W przypadku ubiegania się o wyrównanie zasiłku, dowodem może być oryginał dokumentu stwier-
dzającego wysokość zasiłku pogrzebowego przyznanego innej osobie na podstawie odrębnych
przepisów. Warunkiem jest jednak złożenie przez tą osobę na piśmie oświadczenia, że koszty po-
grzebu zostały pokryte ze środków finansowych funkcjonariusza albo przez niego zwrócone.
Oświadczenie nie jest wymagane, jeżeli rachunki lub dokumenty wystawione zostały na małżonka
funkcjonariusza.
Zbieg uprawnień do zasiłku pogrzebowego
Zbieg uprawnień do zasiłku pogrzebowego ma miejsce wtedy, gdy zmarły członek rodziny funkcjo-
nariusza jest również funkcjonariuszem. W przypadku zbiegu uprawnień do zasiłku pogrzebowego
w związku z pokryciem przez funkcjonariusza kosztów pogrzebu członka rodziny będącego rów-
nież funkcjonariuszem, uprawnionemu przysługuje wyższy zasiłek. Jeżeli uprawniony pobrał niż-
szy zasiłek pogrzebowy, to przysługuje mu odpowiednie wyrównanie.
14. PRAWO DO ŚWIADCZEŃ Z ZAOPATRZENIA EMERYTALNEGO
Podstawa prawna
1) Ustawa o Służbie Więziennej - art. 11, 39, 68 i 68a.
2) Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agen-
cji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego,
Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin
(Dz.U.04.8.67 z 20 stycznia 2004 r. z późn, zm.).
3) Ustawa z z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (Dz.U.04.39.353 z dnia 11 marca 2004 r., z póżn. zm.).
4) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 maja 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków
podwyższania emerytur funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej
i Służby Więziennej (Dz.U.05.86.734 z dnia 17 maja 2005 r.).
5) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 października 2004 r. w sprawie organu
właściwego w sprawach zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Służby Więziennej
oraz ich rodzin (Dz.U.04.240.2413 z dnia 8 listopada 2004 r.).
6) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 stycznia 2004 r. w sprawie trybu postę-
powania i właściwości organu w sprawach zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Służ-
by Więziennej oraz uprawnionych członków ich rodzin (Dz.U.04.27.241 z dnia 25 lutego
2004 r.).
7) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 2005 r. w sprawie przekazywa-
nia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariuszy Służby Więziennej
zwolnionych ze służby (Dz.U.05.60.529 z dnia 14 kwietnia 2005 r.).
8) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 sierpnia 2006 r. w sprawie funduszu so-
cjalnego emerytów i rencistów Służby Więziennej oraz członków ich rodzin
(Dz.U.06.165.1177 z dnia 15 września 2006 r.).
9) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 stycznia 1995 r. w sprawie zasad
orzekania o inwalidztwie funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Gra-
nicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, emerytów i rencistów policyj-
nych, trybu postępowania i właściwości komisji lekarskich w tych sprawach, sposobu prze-
177
prowadzania kontrolnych badań lekarskich oraz wzywania inwalidów na te badania
(Dz.U.95.8.41 z dnia 31 stycznia 1995 r., z późn. zm.).
10) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 grudnia 2008 r. w sprawie wykazu cho-
rób i schorzeń pozostających w związku ze służbą w Służbie Więziennej (Dz.U.08.223.1473
z dnia 18 grudnia 2008 r.).
Do najważniejszych uprawnień każdej osoby z tytułu zatrudnienia należy prawo do zabezpieczenia
społecznego. Wynika ono wprost z art. 67 Konstytucji RP który stanowi „Obywatel ma prawo do
zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo
oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego”. Szczegółów dotyczących zakresu oraz form przyznawa-
nia zabezpieczenia społecznego nie określa Konstytucja, lecz odsyła w tym względzie do postano-
wień ustawy.
Podstawowym aktem prawnym, który dotyczy realizacji ubezpieczeń emerytalnego i rentowych
ogółu ubezpieczonych jest ustawa z z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Niezależnie od niego funkcjonuje odrębny system emerytalny dla 10-ciu
służb mundurowych - Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Woj-
skowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.
Specyfika systemu zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych jest determino-
wana szczególnym charakterem tej służby;wyroki TK m.in. z dnia: 23.09.1997 r., sygn. K. 25/96,
27.01.2003 r., sygn. SK 27/02). Korzystniejsze zasady przyznawania i ustalania wysokości świad-
czeń dla służb mundurowych są wyrazem szczególnego znaczenia przypisywanego przez państwo
pełnionej przez nich służbie. W konsekwencji także w kwestii charakteru przesłanek nabycia prawa
do emerytury lub renty przez funkcjonariuszy służb mundurowych przepisy prawa - zarówno
uprzednio, jak i obecnie obowiązujące - wprowadzały i wprowadzają zasady szczególne, odmienne
od obowiązujących w ramach powszechnego systemu zabezpieczenia społecznego.
Przed zmianą systemu emerytalnego w 1999 r. funkcjonariusze Policji i innych służb podlegali jed-
nolitemu systemowi zaopatrzenia emerytalno-rentowego służb mundurowych, w którym świadcze-
nia były finansowane ze środków budżetowych i opierały się na szczególnym tytule - służbie. Re-
gułą było w tym systemie nabywanie uprawnień emerytalnych nie w wyniku osiągnięcia określone-
go wieku, ale w związku z tzw. wysługą lat. Po zmianie systemu emerytalnego na mocy ustawy
o emeryturach i rentach z FUS jednolity dotąd system zaopatrzenia emerytalnego służb munduro-
wych został podzielony na dwie części:
1) zaopatrzeniową - dla osób, które pozostawały w służbie w chwili wejścia w życie reformy
(tj. do 1 stycznia 1999 r.), oraz
2) ubezpieczeniową - dla osób, które wstąpiły do niej potem (tj. od 2 stycznia 1999 r.).
Ponowna modyfikacja rozwiązań prawnych w tym zakresie nastąpiła na mocy przepisów ustawy
z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych in-
nych ustaw (Dz. U. z 2003 r. Nr 166, poz. 1609). Z dniem 1 października 2003 r. powrócono do
modelu obowiązującego przed 1 stycznia 1999 r., obejmując ponownie zaopatrzeniowym systemem
emerytalnym wszystkich funkcjonariuszy, bez względu na moment wstąpienia do służby.
Odrębny system emerytalny dla służb mundurowych zawiera rozwiązania korzystniejsze od obo-
wiązujących w systemie ubezpieczeniowym, które uzasadnione są szczególnym charakterem służ-
by. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego ma pełne prawo bytu i nie jest niezgodny
z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości i równości wobec prawa (m.in. wyroki TK z dnia: 20.12.
1999 r. K 4/99 oraz z dnia 29.04.2008 r., P 38/06).
14.1. Prawo do zaopatrzenia emerytalnego
W dalszej części pracy przedstawione zostaną uprawnienia emerytalno - rentowe funkcjonariuszy
Służby Więziennej. Zaopatrzenie emerytalne z budżetu państwa, na zasadach określonych w usta-
178
wie z dnia 18.02.1994 r. przysługuje:
1) funkcjonariuszom Służby Więziennej:
−
z tytułu wysługi lat lub
−
w razie całkowitej niezdolności do służby,
2) członkom ich rodzin - w razie śmierci żywiciela.
Minister Sprawiedliwości może przyznać zaopatrzenie emerytalne w drodze wyjątku funkcjona-
riuszom SW oraz członkom rodzin pozostałym po zmarłych funkcjonariuszach SW.
Warunkiem przyznania zaopatrzenia emerytalnego są szczególne okoliczności wskutek których
osoby te nie nabyły prawa do zaopatrzenia emerytalnego przewidzianego w ustawie. Wysokość
przyznanego zaopatrzenia emerytalnego nie może przekraczać odpowiednich świadczeń przewi-
dzianych w ustawie.
W art. 10 i 10a ustawy z dnia 18 .02.1994 r. przewidziano przypadki wykluczenia i utraty prawa do
zaopatrzenia emerytalnego. Skoro system zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundu-
rowych stanowi szczególnego rodzaju ustawowy przywilej, uzasadniony nie tylko szczególnymi
warunkami pełnienia służby, ale i znaczeniem, jakie państwo jej przypisuje, to popełnienie określo-
nego przestępstwa pozwala stwierdzić, że funkcjonariusz sprzeniewierzył się podstawowemu celo-
wi, dla którego Służba Więzienna została utworzona - służenia społeczeństwu. Dlatego też rozwią-
zanie wprowadzone w art. 10 i 10a ustawy z dnia 18.02.1994 r. nie może być uznane za arbitralne
ani sprzeczne z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi (wyrok TK z dnia 29.04.2008 r., P 38/06).
Funkcjonariusze służb mundurowych, którzy nie są uprawnieni do zaopatrzenia z systemów odręb-
nych, mogą zostać włączeni do systemu powszechnego na zasadach określonych dla ogółu poten-
cjalnych ubezpieczonych przez przepisy ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach
z FUS.
Prawo do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie ustawy nie przysługuje funkcjonariuszowi, któ-
ry został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za określone przestępstwo, które zostało popełnio-
ne przed zwolnieniem ze służby:
1) przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publiczne-
go, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia ko-
rzyści majątkowej lub osobistej, albo za
2) przestępstwo określone w art. 258 Kodeksu karnego lub za
3) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, za które wobec funkcjonariusza orzeczono prawo-
mocnie środek karny pozbawienia praw publicznych.
Utrata prawa do zaopatrzenia emerytalnego
Skazanie emeryta albo rencisty prawomocnym wyrokiem sądu za wskazane wyżej przestępstwa po-
woduje utratę prawa do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie ustawy z 18.02.1994 r. Prezes
sądu zawiadamia wówczas organ emerytalny o skazaniu wyrokiem emeryta lub rencisty, w terminie
7 dni od dnia uprawomocnienia się wyroku.
Emeryt albo rencista nabywa w takiej sytuacji prawo do świadczeń na warunkach określonych
w ustawie z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (wiek emerytalny wynoszący co naj-
mniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn).
Zakres świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego
W ramach zaopatrzenia emerytalnego przysługują:
1) świadczenia pieniężne:
a) emerytura policyjna,
b) policyjna renta inwalidzka,
c) policyjna renta rodzinna,
d) dodatki do emerytury lub renty:
−
dodatek pielęgnacyjny,
−
dodatek dla sierot zupełnych,
e) zasiłek pogrzebowy,
179
2) inne świadczenia i uprawnienia:
a) świadczenia socjalne,
b) uprawnienia mieszkaniowe:
−
prawo do lokalu mieszkalnego albo
−
do pomocy w budownictwie mieszkaniowym.
14.2. Emerytura
Emerytem Służby Więziennej jest funkcjonariusz zwolniony ze służby w Służbie Więziennej, któ-
ry ma ustalone prawo do emerytury policyjnej.
Nabycie prawa do emerytury policyjnej
Emerytura policyjna przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnie-
nia posiada 15 lat służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antyko-
rupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub w Służbie
Więziennej.
Emerytura nie przysługuje funkcjonariuszowi, który ma ustalone prawo do emerytury określonej
w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, obliczonej z uwzględnieniem okresów służby i okresów
z nią równorzędnych.
14.2.1. Wysługa emerytalna
Wysługa emerytalna obejmuje następujące okresy:
1) Okresy służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służ-
bie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Anty-
korupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej
i w Służbie Więziennej - z wyjątkiem okresów zawieszenia w czynnościach służbowych.
2) Okresy równorzędne ze służbą w wyżej wymienionych służbach:
−
okresy służby w charakterze funkcjonariusza Urzędu Ochrony Państwa,
−
okresy służby w charakterze funkcjonariusza Policji państwowej, Milicji Obywatelskiej,
−
okresy służby w charakterze funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa,
o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji
o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych doku-
mentów (m.in. instytucje centralne SB MSW oraz podległe im jednostki terenowe w wo-
jewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach MO oraz w wojewódzkich, rejo-
nowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych, Akademia Spraw Wewnętrz-
nych, Zarząd Główny Służby Wewnętrznej jednostek wojskowych MSW oraz podległe
mu komórki, Informacja Wojskowa, Wojskowa Służba Wewnętrzna i Zarząd II Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego),
−
służbę wojskową uwzględnianą przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej,
−
okresy służby w charakterze funkcjonariusza Służby Ochrony Kolei, jeżeli funkcjona-
riusz przeszedł bezpośrednio do służby w Milicji Obywatelskiej lub w Służbie Więzien-
nej w terminie do dnia 1 kwietnia 1955 r.,
−
okresy zatrudnienia lub służby w zawodowych jednostkach ochrony przeciwpożarowej
i nauki w szkołach pożarniczych, w charakterze członka Korpusu Technicznego Pożar-
nictwa, a także funkcjonariusza pożarnictwa w terminie do dnia 31 stycznia 1992 r.
Nie traktuje się jako okresu równorzędnego ze służbą, służby w latach 1944-1956 w charak-
terze funkcjonariusza organów bezpieczeństwa państwa, porządku i bezpieczeństwa pu-
blicznego, jeżeli przy wykonywaniu czynności służbowych funkcjonariusz popełnił prze-
stępstwo przeciwko wymiarowi sprawiedliwości lub naruszające dobra osobiste obywatela
i za to został zwolniony dyscyplinarnie, umorzono wobec niego postępowanie karne ze
względu na znikomy lub nieznaczny stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu lub zo-
stał skazany z winy umyślnej prawomocnym wyrokiem sądu.
180
3) Okresy zaliczane do wysługi emerytalnej:
−
posiadane przed przyjęciem do służby okresy składkowe i nieskładkowe, w rozumieniu
ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
−
okresy pozbawienia wolności i odbywania kary pozbawienia wolności oraz
−
okresy zawieszenia w czynnościach służbowych,
w przypadku gdy funkcjonariusz został uniewinniony lub postępowanie karne zostało
umorzone, albo gdy nie został ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby.
4) Okresy zatrudnienia i opłacania składek przypadające po zwolnieniu ze służby doliczane
do wysługi emerytalnej:
−
zatrudnienia przed dniem 1 stycznia 1999 r. w wymiarze czasu pracy nie niższym niż
połowa pełnego wymiaru czasu pracy (okresy te dolicza się do wysługi emerytalnej po
ich przeliczeniu na okres zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy),
−
opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe po dniu 31 grudnia 1998 r. lub
okres nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego
kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia.
Okresy zatrudnienia i opłacania składek dolicza się na wniosek funkcjonariusza do wysługi emery-
talnej jeżeli:
1) emerytura wynosi mniej niż 75 % podstawy jej wymiaru oraz
2) emeryt ukończył 55 lat życia - mężczyzna i 50 lat życia - kobieta
3) albo stał się inwalidą.
14.2.2. Wybór emerytury
Rodzaj emerytury zależy od daty przyjęcia do służby oraz wyboru dokonanego przez funkcjonariu-
sza.
Funkcjonariusz, który pozostawał w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. może wybrać:
1) emeryturę policyjną lub
2) emeryturę z FUS.
Wybierając emeryturę policyjną, funkcjonariusz nie może również skorzystać ze środków zgroma-
dzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, ponieważ zostaną one przekazane na do-
chody budżetu państwa.
Funkcjonariusz, który został przyjęty do służby po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r.:
1) otrzyma emeryturę ustaloną wyłącznie na podstawie okresów służby, a ponadto
2) może otrzymać drugą emeryturę na podstawie przepisów o FUS, a także
3) może otrzymać emeryturę dożywotnią z otwartego funduszu emerytalnego.
Każdy z tych systemów realizuje wyłącznie własne zobowiązania wobec zainteresowanej osoby.
Data przyjęcia do służby ma wpływ na rodzaj okresów składających się na wysługę emerytalną.
Wysługa emerytalna funkcjonariusza, który pozostawał w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r.,
obejmuje wszystkie okresy wchodzące w skład ustawowo określonej wysługi emerytalnej, tzn.
okresy służby,okresy równorzędne ze służbą, okresy zaliczane do wysługi emerytalnej i okresy za-
trudnienia i opłacania składek przypadające po zwolnieniu ze służby.
Inaczej jest z wysługa emerytalną funkcjonariusza, który został przyjęty do służby
po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r. Nie podlegają wliczeniu do tej wysługi
posiadane przed przyjęciem do służby okresy składkowe i nieskładkowe, w rozumieniu ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, a także nie mogą być doliczane do wysługi emerytalnej okresy za-
trudnienia i opłacania składek przypadające po zwolnieniu ze służby.
14.2.3. Podstawa wymiaru emerytury oraz renty inwalidzkiej
Podstawę wymiaru stanowi uposażenie należne funkcjonariuszowi na ostatnio zajmowanym stano-
wisku. W skład tego uposażenia wchodzi uposażenie zasadnicze wraz z dodatkami o charakterze
stałym i 1/12 nagrody rocznej, należne funkcjonariuszowi stosownie do przepisów o uposażeniu
181
i nagrodach funkcjonariuszy. Podstawa wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej podlega walory-
zacji. Jeżeli w okresie między zwolnieniem ze służby f-sza a ustaleniem prawa do emerytury lub
renty inwalidzkiej przypadały waloryzacje emerytur i rent inwalidzkich, podstawę wymiaru tych
świadczeń podwyższa się wskaźnikami wszystkich kolejnych waloryzacji przypadających w tym
okresie.
14.2.4. Wysokość emerytury
Wysokość emerytury wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby a jej dalszy wzrost uza-
leżniony jest od daty przyjęcia f-sza do służby. Kwota emerytury bez uwzględnienia dodatków, za-
siłków i świadczeń pieniężnych nie może przekroczyć:
1) 75% podstawy wymiaru,
2) 80% podstawy wymiaru - w przypadku zwiększenia z tytułu inwalidztwa pozostającego
w związku ze służbą.
Kwota emerytury bez uwzględnienia dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych nie może rów-
nież być niższa od kwoty najniższej emerytury w rozumieniu ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach
i rentach z FUS (Komunikat Prezesa ZUS z dnia 20 lutego 2009 r. - od 1 marca 2009 r. najniższa
emerytura wynosi 675,10 zł).
Emerytura dla f-sza, który pozostawał w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. wzrasta o:
1) 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy dalszy rok tej służby,
2) 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych poprzedzających służbę, nie
więcej jednak niż za trzy lata tych okresów,
3) 1,3 % podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych ponad trzyletni okres skład-
kowy, o którym mowa w pkt 2,
4) 1,3 % podstawy wymiaru – za okresy zatrudnienia i okresy opłacania składek na ubezpie-
czenia emerytalne i rentowe,
5) 0,7 % podstawy wymiaru - za każdy rok okresów nieskładkowych poprzedzających służbę.
Wzrost emerytury f-sza, który został przyjęty do służby po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r.
ograniczony jest do okresów służby i okresów równorzędnych ze służbą. Emerytura wzrasta
o 2,6% podstawy wymiaru - za każdy dalszy rok tej służby.
Nowelizacja ustawy emerytalnej, dokonana 23 stycznia 2009 r. (weszła w życie 16.03.2009 r.),
zmieniła współczynnik wzrostu emerytury dla osób, które pełniły służbę w organach bezpieczeń-
stwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o do-
kumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 i pozostawały w służbie przed dniem
2 stycznia 1999 r. Współczynnik wynosi 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok służby w organach
bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990.
14.2.5. Podwyższenie emerytury
Ustawa emerytalna przewiduje dwa przypadki podwyższenia wymiaru emerytury. Emeryturę f-sza
podwyższa się o:
1) 15% podstawy wymiaru emerytowi, którego inwalidztwo pozostaje w związku ze służbą.
2) 0,5% podstawy wymiaru za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagraża-
jących życiu i zdrowiu – tzn. f-sz brał udział, co najmniej przez 8 miesięcy w ciągu roku,
w stałym wypełnianiu zadań w zakresie bezpośredniej ochrony i opieki nad osadzonymi wy-
mienionymi w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 2005 r. w sprawie szczegóło-
wych warunków podwyższania emerytur funkcjonariuszy ...
Według tego rozporządzenia, chodzi o następujących osadzonych:
1) w okresie do dnia 31 sierpnia 1998 r., w oddziałach dla:
−
nosicieli wirusa HIV,
−
wymagających stosowania szczególnych środków leczniczo-wychowawczych,
−
osadzonych szczególnie niebezpiecznych,
182
2) w okresie po dniu 1 września 1998 r. w:
−
oddziałach dla nosicieli wirusa HIV,
−
oddziałach dla osadzonych niebezpiecznych (art. 88 §3 kkw - Skazani stwarzający po-
ważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu),
−
w oddziałach terapeutycznych (art. 96 §1 kkw - odbywających karę w systemie terapeu-
tycznym).
14.3. Renta inwalidzka
14.3.1. Nabycie prawa do renty inwalidzkiej
Rencistą policyjnym Służby Więziennej jest funkcjonariusz zwolniony ze służby w Służbie Wię-
ziennej, który ma ustalone prawo do policyjnej renty inwalidzkiej. Renta inwalidzka przysługuje
funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który stał się inwalidą wskutek stałego lub długotrwałe-
go naruszenia sprawności organizmu:
1) w czasie pełnienia służby albo
2) w ciągu 18 miesięcy po zwolnieniu ze służby, jeżeli inwalidztwo jest następstwem urazów
doznanych w czasie pełnienia służby lub chorób powstałych w tym czasie,
3) w ciągu 3 lat po zwolnieniu ze służby, jeżeli inwalidztwo jest następstwem wypadku pozo-
stającego w związku z pełnieniem służby albo choroby powstałej w związku ze szczególny-
mi właściwościami lub warunkami służby.
14.3.2. Grupy inwalidztwa - związek inwalidztwa ze służbą
Ustala się trzy grupy inwalidztwa funkcjonariuszy całkowicie niezdolnych do służby:
1) I grupę - obejmującą całkowicie niezdolnych do pracy,
2) II grupę - obejmującą częściowo niezdolnych do pracy,
3) III grupę - obejmującą zdolnych do pracy.
Związek inwalidztwa ze służbą
W zależności od przyczyny powstania inwalidztwa pozostaje ono w związku lub nie pozostaje
w związku ze służbą.
Inwalidztwo pozostaje w związku ze służbą, gdy powstało wskutek:
1) zranienia, kontuzji lub innych obrażeń doznanych w czasie wykonywania obowiązków służ-
bowych,
2) wypadku pozostającego w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych,
3) chorób zakaźnych panujących w miejscu służbowego pobytu funkcjonariusza,
4) chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby,
5) chorób i schorzeń, które istniały przed przyjęciem do służby, lecz uległy pogorszeniu lub
ujawniły się w czasie trwania służby wskutek szczególnych właściwości lub warunków
służby na określonych stanowiskach.
Inwalidztwo nie pozostaje w związku ze służbą, jeżeli:
1) powstało z innych przyczyn niż kwalifikujące do związku ze służbą,
2) jest następstwem wypadku lub choroby, których wyłączną przyczyną było udowodnione
przez jednostkę organizacyjną właściwego resortu umyślne lub rażąco niedbałe działanie
albo zaniechanie funkcjonariusza naruszające obowiązujące przepisy lub rozkazy, jeżeli
jego przełożeni zapewnili warunki odpowiadające tym przepisom i rozkazom i sprawowali
we właściwy sposób nadzór nad ich przestrzeganiem, a funkcjonariusz posiadał potrzebne
umiejętności do wykonywania określonych czynności i rozkazów i był należycie przeszko-
lony w zakresie ich znajomości,
3) jest następstwem wypadku, którego wyłączną przyczyną było zachowanie się funkcjonariu-
sza spowodowane nadużyciem alkoholu,
4) zranienie, kontuzja, obrażenia lub choroba zostały spowodowane przez f-sza rozmyślnie.
183
Wykaz chorób i schorzeń pozostających w związku ze służbą w Służbie Więziennej
Rozporządzenie MS z dnia 2 grudnia 2008 r. w sprawie wykazu chorób i schorzeń pozostających
w związku ze służbą w Służbie Więziennej ustala:
1) wykaz chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służ-
by w Służbie Więziennej oraz właściwości i warunki służby powodujące ich ujawnienie lub
pogorszenie stanu zdrowia, stanowiący załącznik nr 1 do rozporządzenia;
2) wykaz chorób i schorzeń, które istniały przed przyjęciem do służby, lecz uległy pogorszeniu
lub ujawniły się w czasie trwania służby w Służbie Więziennej, wskutek szczególnych wła-
ściwości lub warunków służby na określonych stanowiskach, oraz właściwości i warunki
służby powodujące ich ujawnienie lub pogorszenie stanu zdrowia, stanowiący załącznik nr 2
do rozporządzenia.
14.3.3. Wysokość renty inwalidzkiej, orzekanie o inwalidztwie
Renta inwalidzka określony % podstawy wymiaru bez uwzględnienia dodatków do renty, dla inwa-
lidów zaliczonych do:
1) I grupy - 80%,
2) II grupy - 70%,
3) III grupy - 40%
Kwota renty inwalidzkiej bez uwzględnienia dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych,od dnia
1 marca 2009 r., nie może być niższa od kwoty 675,10 zł miesięcznie - renta dla osób całkowicie
niezdolnych do pracy, oraz 519,30 zł miesięcznie - renta dla osób częściowo niezdolnych do pracy;
(KOMUNIKAT PREZESA ZUS z dnia 20 lutego 2009 r.).
Rentę inwalidzką zwiększa się o 10% podstawy wymiaru inwalidom, których inwalidztwo po-
wstało wskutek wypadku pozostającego w związku ze służbą lub wskutek choroby powstałej
w związku ze szczególnymi właściwościami bądź warunkami tej służby, z tytułu których przysłu-
gują świadczenia odszkodowawcze. Po zwiększeniu wynosi:
1) I grupy - 90%,
2) II grupy - 80%,
3) III grupy – 50%.
Orzekanie o inwalidztwie
O inwalidztwie funkcjonariusza i związku tego inwalidztwa lub śmierci funkcjonariusza ze służbą
oraz o niezdolności do samodzielnej egzystencji, w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, orzekają komisje lekarskie podległe ministrowi właściwemu
do spraw wewnętrznych. Orzeczenie komisji lekarskiej wraz z uzasadnieniem oraz wypis z treści
orzeczenia doręcza się zainteresowanemu, a orzeczenie wraz z uzasadnieniem - właściwemu orga-
nowi emerytalnemu (dyrektor Biura Emerytalnego Służby Więziennej). Od orzeczenia komisji le-
karskiej przysługuje zainteresowanemu oraz organowi emerytalnemu odwołanie do komisji lekar-
skiej wyższego stopnia w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia.
14.4. Renta rodzinna
14.4.1. Nabycie prawa do renty rodzinnej
Renta rodzinna jest świadczeniem przysługującym rodzinie funkcjonariusza z tytułu śmierci żywi-
ciela, czego następstwem jest niebezpieczeństwo pozostawienia osób pozostających na jego utrzy-
maniu, bez środków do życia. Do renty rodzinnej stosuje się zasady określone w ustawie dnia
17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, za wyjątkiem spraw uregulowanych w ustawie z dnia
18.02.1994 r.
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny:
1) funkcjonariusza zmarłego albo zaginionego w czasie pełnienia służby,
2) funkcjonariusza zmarłego w ciągu:
184
−
18 miesięcy po zwolnieniu ze służby, jeżeli śmierć nastąpiła wskutek urazów dozna-
nych w czasie pełnienia służby lub chorób powstałych w tym czasie, albo
−
3 lat po zwolnieniu ze służby, jeśli śmierć nastąpiła wskutek wypadku pozostającego
w związku z pełnieniem służby albo choroby powstałej w związku ze szczególnymi wła-
ściwościami lub warunkami służby,
3) zmarłego emeryta lub rencisty policyjnego,
4) funkcjonariusza zmarłego po zwolnieniu ze służby, jeżeli w dniu śmierci spełniał on warun-
ki wymagane do uzyskania emerytury lub renty inwalidzkiej, chociażby jego prawo do za-
opatrzenia nie zostało jeszcze ustalone.
14.4.2. Osoby uprawnione - podział renty rodzinnej
Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:
1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo
i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,
3) małżonek (wdowa i wdowiec),
4) rodzice (również ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające).
Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej przez poszczególne osoby uprawnione reguluje ustawa
o emeryturach i rentach z FUS.
Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
1) do ukończenia 16 lat,
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do
osiągnięcia 25 lat życia (jeżeli osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów, pra-
wo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów), albo
3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej
egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie do 16 lub 25 lat życia
Z kolei wdowa (wdowiec) ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty ro-
dzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat
życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do sa-
modzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzin-
nej.
3) osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak
niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub ro-
dzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu,
4) Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we
wspólności małżeńskiej - jeżeli oprócz spełnienia ww. warunków miała w dniu śmierci
męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Wdowa (wdowiec) niespełniająca warunków do renty rodzinnej z pkt 1 lub 2 i niemająca niezbęd-
nych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej przez okres jednego roku od
chwili śmierci męża.
Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
1) emeryt lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
2) spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca.
Podział renty rodzinnej
Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która podlega
185
podziałowi na równe części między uprawnionych. W razie ujawnienia okoliczności powodujących
konieczność dokonania podziału renty rodzinnej po raz pierwszy lub zmiany warunków dotychcza-
sowego podziału renty ze względu na zmianę liczby osób uprawnionych organ rentowy dokonuje
podziału świadczenia od miesiąca ujawnienia tych okoliczności.
14.4.3. Wysokość renty rodzinnej - podstawa wymiaru
Renta rodzinna wynosi:
1) dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,
2) dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,
3) dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmar-
łemu.
Podstawa wymiaru renty rodzinnej
1) w razie śmierci albo zaginięcia funkcjonariusza rentę rodzinną wymierza się od renty inwa-
lidzkiej I grupy, jaka przysługiwałaby temu funkcjonariuszowi w dniu śmierci albo zagi-
nięcia, bez uwzględnienia dodatku pielęgnacyjnego;
2) rentę rodzinną po zmarłym emerycie lub renciście wymierza się od kwoty świadczenia, któ-
re przysługiwało zmarłemu, jednakże od kwoty nie niższej niż kwota renty inwalidzkiej
II grupy, która przysługiwałaby zmarłemu.
14.5. Dodatki do emerytur i rent oraz zasiłki i świadczenia pieniężne
Do emerytury lub renty przysługują:
1) dodatek pielęgnacyjny i dodatek dla sierot zupełnych na zasadach i wysokości określo-
nych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS,
2) zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości i na zasadach określonych w przepisach usta-
wy o emeryturach i rentach z FUS.
Inne świadczenia i uprawnienia
Osobom uprawnionym do zaopatrzenia emerytalnego oraz członkom ich rodzin przysługuje prawo
do świadczeń socjalnych z tworzonego na ten cel funduszu socjalnego - z corocznego odpisu
w wysokości 0,5 % rocznych środków planowanych na emerytury i renty.
Funkcjonariusze zwolnieni ze służby, uprawnieni do policyjnej emerytury lub renty, mają prawo
do lokalu mieszkalnego będącego w dyspozycji Ministra Sprawiedliwości lub podległych mu or-
ganów, w rozmiarze przysługującym im w dniu zwolnienia ze służby. Prawo do lokalu mieszkal-
nego przysługuje również członkom rodzin uprawnionym do renty rodzinnej po funkcjonariuszach,
którzy w chwili śmierci spełniali warunki wymagane do uzyskania emerytury lub renty policyjnej,
oraz po zmarłych emerytach i rencistach.
Emerytom i rencistom policyjnym zapewnia się pomoc w budownictwie mieszkaniowym na zasa-
dach przewidzianych dla funkcjonariuszy (Ustawa o SW – Art. 90. 1.... prawo do pomocy finanso-
wej na uzyskanie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, domu jednorodzinne-
go albo lokalu mieszkalnego lub domu w ramach spółdzielni budownictwa mieszkaniowego).
14.6. Ustalanie prawa do zaopatrzenia emerytalnego
Prawo do zaopatrzenia emerytalnego i wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia
w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej i członków ich rodzin ustala w formie decyzji
dyrektor Biura Emerytalnego SW. Postępowanie w sprawie ustalenia prawa do zaopatrzenia emery-
talnego
1) wszczyna się na wniosek zainteresowanego,
2) powinno być zakończone w terminie 60 dni od dnia zgłoszenia wniosku.
Decyzję doręcza się zainteresowanemu na piśmie. Od decyzji przysługuje zainteresowanemu odwo-
łanie do właściwego sądu, według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilne-
186
go. Odwołanie do sądu przysługuje również w przypadku niewydania przez organ emerytalny decy-
zji w terminie 60 dni od dnia zgłoszenia wniosku.
Świadczenia pieniężne z tytułu zaopatrzenia emerytalnego wypłaca się od dnia powstania prawa do
tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym złożono wniosek lub w którym
wydano decyzję z urzędu.
Ponowne ustalenie świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego:
1) na wniosek osoby zainteresowanej albo z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji
w tej sprawie zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawnione nowe okoliczności, które
mają wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość,
2) jeżeli emeryt ponownie został przyjęty do służby - wysokość emerytury zostaje ponownie
ustalona na wniosek emeryta zgłoszony po zakończeniu tej służby.
W przypadku ponownego przyjęcia emeryta do służby i pełnienia tej służby nieprzerwanie przez
okres co najmniej 12 miesięcy, na wniosek emeryta ustala się nową podstawę wymiaru emerytury,
nie wcześniej niż po zakończeniu służby.
14.7. Ustanie i zawieszanie prawa do świadczeń
Prawo do świadczeń ustaje:
1) gdy przestanie istnieć którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa,
2) jeżeli osoba pobierająca świadczenie uzależnione od inwalidztwa lub niezdolności do pracy,
pomimo skierowania na badania lekarskie, nie poddała się tym badaniom bez uzasadnionej
przyczyny,
3) w razie śmierci osoby uprawnionej
4) w razie skazania funkcjonariusza, który ma ustalone prawo do emerytury lub renty, prawo-
mocnym wyrokiem sądu, o którym mowa w art. 10 ust. 2.
Prawo do emerytury ulega zawieszeniu w razie ponownego przyjęcia emeryta do służby w Policji,
ABW, SWW, SKW, AW, SG, BOR, PSP lub Służbie Więziennej albo powołania emeryta do zawo-
dowej służby wojskowej. Prawo do emerytury lub renty może ulec zawieszeniu również na wnio-
sek emeryta lub rencisty.
Zmniejszanie wysokości emerytur i rent
W razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia spo-
łecznego emerytura lub renta inwalidzka ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w ustawie
z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. W razie osiągania przychodu w kwocie prze-
kraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio
ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwo-
ty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksy-
malnego zmniejszenia.
Komunikat Prezesa ZUS z dnia 20 maja 2009 r. (M.P. 09.33.498. z dnia 29 maja 2009 r.) - od dnia
1 czerwca 2009 r. kwota przychodu odpowiadająca:
1) 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za I kwartał 2009 r. wynosi
2.230,00 zł,
2) 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za I kwartał 2009 r. wynosi
4.141,00 zł.
Komunikat Prezesa ZUS z dnia 20 lutego 2009 r. (M.P. 09.14.188. z dnia 13 marca 2009 r.) - od
dnia 1 marca 2009 r. kwoty maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent w razie osiągania przychodu
w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za IV
kwartał 2008 r., nie wyższej jednak niż 130% tej kwoty, wynoszą:
1) 467,09 zł - dla emerytur lub rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
2) 350,34 zł - dla rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
187
W razie osiągania przychodu, w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wyna-
grodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Staty-
stycznego, kwota emerytury lub renty inwalidzkiej ulega zmniejszeniu o 25% jej wysokości. Zgod-
nie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 kwietnia 2008 r. (Dz.U.08.66.409) niezgodna
z Konstytucją jest możliwość zmniejszenia emerytury lub renty inwalidzkiej o kwotę wyższą niż
25% świadczenia, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego w wysokości wyższej niż 70%, nie wyższej jednak niż 130%
Przepisów o zmniejszaniu emerytur nie stosuje się wobec:
1) osób, których emerytura stanowi 75% podstawy jej wymiaru bez uwzględnienia podwyższe-
nia z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą oraz wobec
2) osób pobierających rentę inwalidzką z tytułu inwalidztwa powstałego wskutek wypadku po-
zostającego w związku ze służbą lub wskutek choroby powstałej w związku ze szczególny-
mi właściwościami bądź warunkami służby, z tytułu których przysługują świadczenia od-
szkodowawcze.
188
Wykaz skrótów
1. Akty normatywne
−
Ustawa o SW - ustawa z dnia 26 kwietnia o Służbie Więziennej
−
Kpa - ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. kodeks postępowania administracyjnego
−
Kkw - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny wykonawczy
−
Kk - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny
−
Kpk - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks postępowania karnego
−
Kp - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy
−
Dz.U. - Dziennik Ustaw (np. Dz.U.08.31.119 - Dziennik Ustaw z 2008 r., Nr 31,
poz. 119 )
−
M.P. - Monitor Polski
−
Dz.Urz.MS. - Dziennik Urzędowy Ministra Sprawiedliwości
−
Dz.Urz.CZSW. - Dziennik Urzędowy Centralnego Zarządu Służby Więziennej
2. Inne
−
SW - Służba Więzienna
−
F-sz - funkcjonariusz
−
MS - Minister Sprawiedliwości
−
CZSW - Centralny Zarząd Służby Więziennej
−
OISW - Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej
−
ZK/AŚ - Zakład Karny/Areszt Śledczy
−
COSSW Kalisz - Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu
−
ODK - Ośrodek Doskonalenia Kadr
−
K-nt - Komendant
−
SN - Sąd Najwyższy
−
TK - Trybunał Konstytucyjny
−
WSA - Wojewódzki Sąd Administracyjny
−
NSA - Naczelny Sąd Administracyjny
189
190
Document Outline
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Ustawa pragmatyczna 2009
Wykład 6 2009 Użytkowanie obiektu
Przygotowanie PRODUKCJI 2009 w1
Wielkanoc 2009
przepisy zeglarz 2009
Kształtowanie świadomości fonologicznej prezentacja 2009
zapotrzebowanie ustroju na skladniki odzywcze 12 01 2009 kurs dla pielegniarek (2)
perswazja wykład11 2009 Propaganda
Wzorniki cz 3 typy serii 2008 2009
2009 2010 Autorytet
Cw 1 Zdrowie i choroba 2009
download Prawo PrawoAW Prawo A W sem I rok akadem 2008 2009 Prezentacja prawo europejskie, A W ppt
Patologia przewodu pokarmowego CM UMK 2009
Wykład VIp OS 2009
2009 04 08 POZ 06id 26791 ppt
perswazja wykład1 2009 Wpływy w sferze społeczno politycznej
Społeczno pragmatyczna teoria uczenia sie słów
więcej podobnych podstron