ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

Unia Europejska stanowi ukoronowanie półwiecza

procesów integracyjnych w Europie. Traktat z Ma-
astricht zawarty 7 lutego 1992 roku, który powołał
ją do życia, nie pozbawił osobowości prawnej ist-
niejących uprzednio trzech Wspólnot Europejskich
(Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – EWG, Euro-
pejskiej Wspólnoty Węgla i Stali – EWWiS i Europej-
skiej Wspólnoty Atomowej – EURATOM), ani też nie
wyposażył Unii Europejskiej w podmiotowość prawną.
Tak więc Unia Europejska nie jest formalnie podmiotem
na arenie międzynarodowej, a wszelkie umowy z kra-
jami trzecimi są nadal zawierane przez Wspólnoty,
w ramach ich kompetencji, lub przez państwa człon-
kowskie Wspólnot Europejskich. Unia Europejska nie
ma też własnych, odrębnych organów, korzysta zaś
dla realizacji swych zadań z organów Wspólnot Euro-
pejskich. Taki jest stan formalno-prawny, praktycznie
natomiast – w języku potocznym i w literaturze – Unia
Europejska jest często utożsamiana ze Wspólnotami
Europejskimi.

Powojenne początki

Historia integracji Europy w okresie po II wojnie

światowej liczy sobie już ponad pięćdziesiąt lat. U jej
podłoża legły przede wszystkim względy polityczne:
rezygnacja ze stosowania przemocy w stosunkach
międzynarodowych i potrzeba współdziałania państw
przy odbudowie Europy ze zniszczeń wojennych. Po-
mysł stworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy” padł
po raz pierwszy z ust Winstona Churchila, ówczesnego
premiera Wielkiej Brytanii, w słynnym przemówieniu
wygłoszonym przez niego w Zurychu we wrześniu
1946 r. Nieomal równolegle zaczęły się pojawiać
również inne koncepcje zacieśniania współpracy po-
między europejskimi państwami. Były one z dużym
zaangażowaniem i przekonaniem lansowane przez
grono wybitnych polityków, których zwykło się obecnie
nazywać „Ojcami Europy”. Zalicza się do nich m.in.:
Kanrada Adenauera z Niemiec, Leona Bluma, Roberta
Schumana i Jeana Monneta z Francji, Paula Henriego
Spaaka z Belgii oraz Alcide’a de Gasperiego z Włoch.

Na zwołanym z inicjatywy europejskich polityków,

intelektualistów oraz licznych stowarzyszeń naro-

dowych i ponadnarodowych kongresie europejskim
w Hadze, w maju 1948 r., przyjęto deklarację poli-
tyczną wzywającą do zjednoczenia państw europej-
skich. W październiku 1948 r. powstała w Brukseli
organizacja pod nazwą Ruch Europejski (European
Movement), której celem było propagowanie idei inte-
gracji Europy. Data 5 maja 1949 r. zapisała się w hi-
storii powstaniem Rady Europy (Council of Europe),
pierwszej europejskiej, międzyrządowej organizacji
współpracy, której państwami założycielskimi były Bel-
gia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania,
Włochy i kraje skandynawskie. Celem Rady Europy
stało się umacnianie i rozwój demokracji, ochrona
praw człowieka, sprawiedliwe rozwiązywanie proble-
mów społecznych i popieranie europejskiej tożsamości
kulturowej. Polska została przyjęta do Rady Europy 26
listopada 1991 r., a organizacja ta liczy obecnie 41
członków.

W warunkach potęgującej się tzw. zimnej wojny na

przełomie lat 40. i 50., a także w obliczu zróżnicowa-
nych interesów państw Europy Zachodniej, Rada Euro-
py okazała się organizacją niewystarczającą dla urze-
czywistnienia idei integracji europejskiej. Pojawiły się
wówczas propozycje zacieśnienia współpracy, przede
wszystkim gospodarczej, wraz z realizacją których
można byłoby łatwiej podjąć współpracę polityczną.
Twórcom tych koncepcji chodziło głównie o to, aby
związać kraje zachodnioeuropejskie, w tym Niemcy
i Francję, pod względem ekonomicznym, co stałoby
się gwarancją trwałego pokoju w Europie. W ramach
tego nurtu myślenia, 9 maja 1950 r. Robert Schuman,
ówczesny francuski minister spraw zagranicznych
przedstawił swój plan (nazwany później planem Schu-
mana) utworzenia wspólnoty węgla i stali. Propozycja
ta została przyjęta: 18 kwietnia 1951 r. sześć państw
(Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy
i Włochy) podpisało w Paryżu traktat ustanawiający
Europejską Wspólnotę Węgla i Stali – EWWiS (Euro-
pean Coal and Steel Community – ESCC). Na mocy
tej umowy, zwanej traktatem paryskim, która weszła
w życie 23 lipca 1952 r., sektory węglowy i stalowy
krajów członkowskich zostały poddane wspólnej, mię-
dzynarodowej kontroli; powołano też do życia ponad-
państwowe organy EWWiS: Wysoką Władzę, Radę
Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Trybunał
Sprawiedliwości oraz Radę Ekonomiczno-Społeczną.
Przewodnictwo nad Wysoką Władzą powierzono

HISTORIA UNII EUROPEJSKIEJ

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

Jeanowi Monnetowi, francuskiemu komisarzowi ds. pla-
nowania. Traktat o EWWiS stał się fundamentem dalszej
integracji europejskiej. Podpisany na pięćdziesiąt lat,
wygasł 23 lipca 2002 roku i z tym dniem sektory węgla
i stali zostały objęte reżimem Traktatu ustanawiającego
Wspólnotę Europejską, a aktywa i pasywa EWWiS włą-
czono do ogólnego, wspólnego budżetu.

Następnych kilka lat przyniosło próby rozszerzenia

współpracy na sferę polityczną i militarną. W 1952 r.
podpisano w Paryżu Traktat o ustanowieniu Europej-
skiej Wspólnoty Obronnej, ale nie wszedł on ostatecz-
nie w życie, z uwagi na zgłaszane przez poszczególne
państwa obawy przed ograniczeniem ich suwerenności.
Dwa lata później, 23 października 1954 r., z inicjaty-
wy Anthony’ego Edena, ministra spraw zagranicznych
Wielkiej Brytanii, podpisano traktat powołujący do
życia Unię Zachodnioeuropejską – UZE (Western Euro-
pean Union – WEU) – organizację o charakterze mię-
dzyrządowym, zajmującą się problematyką militarną.
Traktat ten wszedł w życie w maju 1955 r., przy czym
UZE nie została powiązana w żadnym sensie z istnie-
jącą EWWiS ani też z później utworzoną Europejską
Wspólnotą Gospodarczą.

Traktaty rzymskie

Następny etap europejskiej integracji został zapo-

czątkowany konferencją „na szczycie” w Messynie
w czerwcu 1955 r. Powołano na niej specjalny komitet
międzyrządowy pod przewodnictwem Paula Henriego
Spaaka, belgijskiego ministra spraw zagranicznych,
w celu przygotowania propozycji rozszerzenia zakresu
integracji. Raport tego komitetu, znany pod nazwą ra-
portu Spaaka, stał się podstawą kilkunastomiesięcznych
negocjacji, które zaowocowały podpisaniem 25 marca
1957 r. dwóch traktatów rzymskich. Jeden z nich usta-
nowił Europejską Wspólnotę Gospodarczą – EWG (Eu-
ropean Economic Community – EEC), przemianowaną
na mocy traktatu z Maastricht z 1992 r. na Wspólnotę
Europejską – WE (European Community – EC), a drugi
powołał do życia Europejską Wspólnotę Energii Atomo-
wej (European Atomic Energy Community – EURATOM).
Sygnatariuszami obu traktatów było sześć państw zało-
życielskich EWWiS. EWG miała w założeniu doprowa-
dzić do powstania unii celnej, a następnie wspólnego
rynku towarów, usług, siły roboczej i kapitału, natomiast
Europejska Wspólnota Energii Atomowej miała zapew-
nić wspólną kontrolę nad przemysłem nuklearnym w Eu-
ropie, pod kątem wykorzystania go wyłącznie do celów
pokojowych. Oba traktaty weszły w życie 1 stycznia
1958 r. W ten sposób doszło do powstania istniejących
obok siebie trzech Wspólnot Europejskich, o tym samym
składzie członkowskim. Wszystkie trzy Wspólnoty miały
osobowość prawną i były podmiotami prawa międzyna-
rodowego. W odróżnieniu od ustalonego w traktacie za-
łożycielskim 50-letniego okresu istnienia EWWiS, czas
funkcjonowania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej nie został
w traktatach rzymskich określony.

Równolegle do traktatów rzymskich podpisano kon-

wencję o wspólnych instytucjach, która miała na celu
doprowadzenie do stworzenia jednolitych organów dla
wszystkich Wspólnot Europejskich. Udało się to od razu
zrobić tylko w przypadku Europejskiego Zgromadzenia
Parlamentarnego i Trybunału Sprawiedliwości, które stały
się instytucjami wspólnymi dla tych trzech organizacji.
Dopiero na mocy Traktatu o fuzji z 8 kwietnia 1965 r.
zakończono proces łączenia wspólnotowych organów.
Zdecydowano, że Rada Ministrów będzie służyć wszyst-
kim trzem organizacjom, podobnie jak Komisja Wspólnot
Europejskich. Zmieniono nazwę Europejskiego Zgroma-
dzenia Parlamentarnego na Parlament Europejski oraz
utworzono Komitet Stałych Przedstawicieli Rządowych
(Committee of Permanent Representatives – COREPER).
Traktat ten zaczął obowiązywać od 1 lipca 1967 r.

Etapy rozszerzania WE

Możliwość rozszerzenia Wspólnot Europejskich jest

przewidziana w powołujących je do życia traktatach.
W praktyce, proces przyjmowania nowych członków był
zwykle dość trudny i wymagał czasu.

Wielka Brytania podejmowała dwukrotnie nieudane

próby przystąpienia do Wspólnot Europejskich – w 1961 r.
i w 1967. Ostatecznie uzyskała ona akces dopiero z po-
czątkiem 1973 r., razem z Danią i Irlandią, na mocy
podpisanych układów przystąpieniowych z 22 stycznia
1972 r. Było to tzw. pierwsze rozszerzenie Wspólnot Eu-
ropejskich. Norwegia, która również wynegocjowała taki
układ, nie weszła do Wspólnot Europejskich z powodu
negatywnego wyniku krajowego referendum.

Jako kolejne europejskie państwo, o akces do WE

zaczęła w 1975 roku ubiegać się Grecja. Stosowny
traktat podpisano 28 maja 1979 r., a wszedł on w życie
1 stycznia 1981 r. Następnymi kandydatami do członko-
stwa były Hiszpania i Portugalia. Traktaty o przystąpieniu
zawarto z nimi 12 czerwca 1985 r., a nabrały one mocy
obowiązującej 1 stycznia 1986 r. Kolejna runda roz-
szerzenia Wspólnot Europejskich (lub Unii Europejskiej
– zgodnie z terminologią obowiązującego już wówczas
traktatu z Maastricht) objęła Austrię, Finlandię i Szwecję.
Stosowne traktaty zostały podpisane 1 lutego 1994 r.,
a weszły w życie 1 stycznia 1995 r. Norwegia, negocju-
jąca członkostwo razem z trzema wspomnianymi krajami,
po raz drugi w historii zrezygnowała z przystąpienia do
UE na skutek wyniku referendum.

W rezultacie stopniowego rozszerzania listy członków,

zainteresowanie Wspólnot Europejskich zwróciło się
znacznie bardziej niż pierwotnie w stronę południa, a na-
stępnie – północy europejskiego kontynentu. W miarę jed-
nolita struktura Wspólnot, składających się początkowo
z krajów rozwiniętych, uległa zróżnicowaniu wraz z przy-
stąpieniem znacznie uboższych państw południowych
i Irlandii. Skłoniło to z czasem Wspólnoty do przyjęcia
polityki mającej na celu wspieranie rozwoju uboższych
regionów i krajów, w oparciu o zasadę solidarności.

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

Jednolity Akt Europejski

W pierwszej połowie lat 70. proces integracji europej-

skiej postępował jeszcze w miarę pomyślnie. W kwietniu
1972 roku stworzono tzw. węża walutowego, który miał
zapobiec nadmiernym wahaniom kursów walut państw
członkowskich, a w 1973 r. powstał Europejski Fundusz
Współpracy Walutowej. Pięć lat później, od marca 1978 r.,
współpraca walutowa państw WE zaczęła przebiegać
w ramach nowo utworzonego Europejskiego Systemu
Walutowego – EWS (European Monetary System – EMS).
W 1975 r. powołano do życia nową instytucję WE – Try-
bunał Obrachunkowy, którego głównym zadaniem stała
się kontrola budżetu Wspólnot.

Zła koniunktura gospodarcza w drugiej połowie lat 70.

wywarła jednak niekorzystny wpływ na proces europej-
skiej integracji. Zaostrzyły się ujawnione w łonie Wspólnot
Europejskich trudności strukturalne. Doszło do poważnych
kłopotów budżetowych, kryzysu Wspólnej Polityki Rolnej,
uwidoczniła się niedoskonałość wspólnych instytucji. Inte-
resy narodowe zaczęły dochodzić coraz bardziej do gło-
su, a wspólny rynek nie funkcjonował w sposób należyty.
Te trudności usiłowano rozwiązać we wczesnych latach
80. Na szczycie w Fontainebleau, w czerwcu 1984 r.,
udało się zlikwidować impas w sprawach związanych
z rolnictwem i budżetem, a także powołano dwa komite-
ty: do spraw zmian instytucjonalnych (zwany komitetem
Dooge’a) i ds. narodów Europy (komitet Adonnino).
Komitety te opracowały odnośne raporty: pierwszy postu-
lował szybkie stworzenie w pełni zintegrowanego rynku
wewnętrznego, a drugi – doprowadzenie do powstania
„Europy Obywateli”.

Na spotkaniu Rady Europejskiej w Mediolanie,

w czerwcu 1985 roku, Komisja Europejska przedstawiła
Białą księgę w sprawie rynku wewnętrznego. Oba rapor-
ty opracowane na zamówienie szczytu w Fontainebleau
oraz wspomniana Biała księga stały się podstawą dal-
szych dyskusji w Luksemburgu, w grudniu 1985 r. W wy-
niku dokonanych uzgodnień podpisano 17 lutego 1986 r.
w Luksemburgu 28 lutego 1986 r. w Hadze Jednolity
Akt Europejski – JAE (Single European Act), modyfiku-
jący traktaty rzymskie. Dokument ten znany jest przede
wszystkim dzięki programowi dojścia przed 1993 r. do
w pełni jednolitego, wolnego od wszelkich barier rynku
wewnętrznego. Jednolity Akt Europejski wprowadził za-
razem istotne zmiany instytucjonalno-prawne. Stworzył
on m.in. podstawę prawną dla funkcjonowania Rady
Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej oraz
zwiększył uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Po-
nadto JAE włączył do Traktatu o EWG współpracę m.in.
w dziedzinie polityki społecznej, ochrony środowiska
i badań naukowych.

Traktat z Maastricht

Wraz z procesem dochodzenia do rynku wewnętrz-

nego, uwidoczniała się coraz bardziej potrzeba usta-
nowienia unii gospodarczej i wprowadzenia wspólnego

pieniądza, warunkującego właściwe funkcjonowanie
tego rynku. W styczniu 1988 r. francuski premier Bal-
ladur przedstawił propozycję stworzenia Unii Gospo-
darczej i Walutowej, a w lutym tego samego roku Hans
Dietrich Genscher, minister spraw zagranicznych Nie-
miec, wystąpił z koncepcją utworzenia europejskiego
obszaru walutowego i Europejskiego Banku Centralne-
go. Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Hano-
werze w czerwcu 1988 r. powołano specjalny komitet,
pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa, ówczesnego
przewodniczącego Komisji Wspólnot Europejskich, do
zbadania tych projektów i przedstawienia odpowied-
nich wniosków. Raport Komisji (znany później jako
raport Delorsa) został przyjęty na szczycie w Madrycie
w czerwcu 1989 r. Zawierał on rekomendację trzystop-
niowego wprowadzenia Unii Gospodarczej i Waluto-
wej. Pierwszy etap rozpoczął się, zgodnie z propozycją
zawartą w raporcie, 1 lipca 1990 r.

Równolegle we Wspólnotach Europejskich toczyła się

dyskusja na temat stworzenia unii politycznej. Uwidocz-
niły się tu kontrowersje co do ewentualnych, ponadpań-
stwowych kompetencji przyszłej unii. Tym niemniej, na
szczycie w Strasburgu w grudniu 1989 r. przyjęto jako
cel strategiczny utworzenie Unii Europejskiej. Postulo-
wana w raporcie Delorsa konferencja międzyrządowa
w sprawie Unii Gospodarczej i Walutowej rozpoczęła
się 14 i 15 grudnia 1990 roku w Rzymie. Negocjacje
na ten temat, a także w kwestii możliwego zbliżenia się
do unii politycznej, trwały ponad dwa lata i zakończyły
się podpisaniem 7 lutego 1992 r. w Maastricht Traktatu
o Unii Europejskiej.

Na mocy tego traktatu, Unia Europejska jest zbudowa-

na na trzech tzw. filarach:

- Pierwszy z nich, uważany za wspólnotowy, bazu-

jący na zmodyfikowanym Traktacie o EWG (nazywanym
obecnie Traktatem o WE), objął m.in. gospodarkę, han-
del, politykę społeczną, ochronę środowiska, kulturę itd.
W ramach pierwszego filaru wprowadzono też instytucję
„obywatelstwa europejskiego”. Nazwa „Europejska
Wspólnota Gospodarcza” została w Traktacie zmieniona
na ”Wspólnota Europejska”. Powołano ciało doradcze
– Komitet Regionów, stworzono podstawy prawne do
utworzenia Europejskiego Instytutu Monetarnego, a także
instytucji ogólnoeuropejskiego rzecznika praw obywatel-
skich. Przewidziano trzy etapy dochodzenia do Unii Go-
spodarczej i Walutowej – UGiW (Economic and Moneta-
ry Union – EMU), a w Protokóle do traktatu z Maastricht
zapisano tzw. kryteria konwergencji, spełnienie których
miało warunkować przejście poszczególnych krajów do
trzeciego, najwyższego etapu EMU. Ten trzeci etap roz-
począł się 1 stycznia 1999 r., a w procesie dochodzenia
do wspólnej europejskiej waluty – euro – uczestniczyło
dwanaście państw członkowskich UE (Austria, Belgia,
Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlan-
dia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy). Trzy lata
później – 1 stycznia 2002 r. – euro weszło w tych krajach
do powszechnego obiegu, zastępując waluty narodowe.

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

- Drugim filarem Unii Europejskiej jest Wspólna Poli-

tyka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. (Traktat z Maastricht
przewidział m.in. połączenie w przyszłości struktur Unii
Zachodnioeuropejskiej i Unii Europejskiej).

- Trzecim filarem UE jest współpraca w sferze wymiaru

sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Filar drugi i trze-
ci należą do dziedziny współpracy międzyrządowej,
a podejmowane decyzje muszą zapadać na zasadzie
jednomyślności.

Traktat amsterdamski

Wraz z rozpadem systemu komunistycznego, zmiana-

mi systemowymi w krajach Europy Środkowej i Wschod-
niej oraz aspiracjami tych państw do integracji z Europą
Zachodnią, Unia Europejska stanęła wobec perspektywy
rozszerzenia na Wschód. Taka możliwość została po raz
pierwszy oficjalnie potwierdzona podczas szczytu UE
w Kopenhadze w czerwcu 1993 r., a w grudniu 1994 r.,
w Essen, Rada Europejska przyjęła odnośną strategię.
W Kopenhadze, za jeden z warunków rozszerzenia
Unii Europejskiej uznano sprawne funkcjonowanie Unii,
pomimo ewentualnego, znacznego zwiększenia liczby jej
członków.

Już w traktacie z Maastricht, w art. N, przewidziano

zwołanie konferencji międzyrządowej, celem dokonania
przeglądu zapisów m.in. o procedurze współdecydowa-
nia Rady i Parlamentu Europejskiego, Wspólnej Polityce
Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz hierarchii aktów
prawnych. Postanowiono więc przeprowadzić adapta-
cję i konsolidację obowiązujących traktatów, dokonując
równocześnie pewnych zmian instytucjonalnych, nie-
zbędnych z punktu widzenia stworzenia warunków dla
rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód. Przygoto-
wania do konferencji międzyrządowej prowadzone były
w ramach tzw. Grupy Refleksyjnej pod przewodnictwem
Carlosa Westendorpa, hiszpańskiego sekretarza stanu
ds. integracji europejskiej. Sporządzony przez tę grupę
raport stał się przedmiotem obrad szczytu UE w Madrycie
w grudniu 1995 roku, podczas którego postanowiono
zwołać konferencję międzyrządową (rozpoczęła się ona
w Turynie 29 marca 1996 r.). Podjęto zarazem decyzję
o ograniczeniu zakresu tematycznego tej konferencji do
problematyki zbliżenia Unii Europejskiej do jej obywateli,
usprawnienia systemu instytucjonalnego UE w kontek-
ście przyszłego rozszerzenia, a także przyznania Unii
zwiększonego mandatu w dziedzinie Wspólnej Polityki
Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz współpracy w dzie-
dzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
W rezultacie prac tej konferencji, parafowano podczas
spotkania Rady Europejskiej 17 czerwca 1997 r. w Am-
sterdamie nowy traktat, nazwany później Traktatem
amsterdamskim (Amsterdam Treaty). Został on formalnie
podpisany 2 października 1997 r.

Traktat amsterdamski mówi o fundamentalnych pra-

wach obywateli, stopniowym ustanawianiu strefy wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości, zawiera dyspozycje

dotyczące współpracy policyjnej i sądowej w sprawach
karnych, wprowadza nowe zapisy na temat zatrudnie-
nia, polityki socjalnej, ochrony środowiska naturalnego,
zdrowia i konsumentów, podejmuje problematykę obywa-
telstwa europejskiego, podkreśla wagę stosowania zasady
subsydiarności i proporcjonalności, zawiera postanowie-
nia wzmacniające drugi filar UE oraz wprowadza dość
ograniczone zmiany, jeśli chodzi o instytucje Unii Europej-
skiej i obowiązujący proces decyzyjny. Zupełnie nowym
zapisem Traktatu amsterdamskiego jest postanowienie
przewidujące możliwość skorzystania w pewnych sytu-
acjach z formuły „ściślejszej współpracy” przez pragnące
tego kraje, dla realizacji wspólnych celów.

Traktat amsterdamski wszedł w życie 1 maja 1999

roku. W wykonaniu jednego z jego postanowień w sfe-
rze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, na
szczycie Unii Europejskiej w Kolonii 3–4 czerwca 1999 r.,
uzgodniono kandydata, który sprawuje przewidzianą
w Traktacie funkcję Wysokiego Przedstawiciela do spraw
WPZB, w randze Sekretarza Generalnego Rady. Jest nim
były sekretarz generalny NATO, Javier Solana, który ob-
jął nowe stanowisko po zakończeniu swej misji w NATO,
z początkiem 2000 r.

Postanowienia Traktatu amsterdamskiego, zwłaszcza

te, które wzmocniły II i III filar Unii Europejskiej, czyli
wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz
współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i są-
downictwa, okazały się bardzo przydatne po tragicznych
wydarzeniach w Nowym Jorku 11 września 2001 roku.
Państwa Unii Europejskiej przystąpiły na mocy tych po-
stanowień do zdecydowanej i skoordynowanej walki
z terroryzmem międzynarodowym.

Rozszerzenie UE na Wschód

Wśród krajów Unii Europejskiej panuje dość powszech-

na zgoda, że Traktat amsterdamski nie dokonał niezbęd-
nych zmian instytucjonalnych UE pod kątem przyszłego
rozszerzenia Unii na Wschód. W związku z tym, na
szczycie w Kolonii w czerwcu 1999 r. uzgodniono zwoła-
nie w 2000 r. kolejnej Konferencji Międzyrządowej w tej
sprawie. Otwarcie konferencji nastąpiło podczas spotka-
nia Rady ds. Ogólnych 14 lutego 2000 r. w Brukseli.

Tymczasem, w końcu marca 1998 r., proces rozsze-

rzania Unii Europejskiej rozpoczął się formalnie z udzia-
łem wszystkich dziesięciu krajów kandydujących z tego
regionu ( Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska,
Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry). Jednocześnie
podjęto negocjacje akcesyjne z Cyprem.

Do pierwszej fali negocjujących krajów zaliczono,

zgodnie z rekomendacją Komisji Europejskiej, Czechy,
Estonię, Polskę, Słowenię i Węgry oraz Cypr. Negocjacje
z tymi krajami rozpoczęły się 31 marca 1998 roku.

Komisja Europejska, przygotowując ramy finansowe

dla działalności Wspólnot Europejskich w latach 2000–

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

2006, przyjęła założenie, że rozszerzenie UE o gotowe
do tego kraje Europy Środkowej i Wschodniej mogłoby
nastąpić już z początkiem 2002 roku i zarezerwowała
w unijnym budżecie stosowne środki. Propozycje Komisji
sformułowane w dokumencie „Agenda 2000”, dotyczące
spraw budżetowych, a zarazem reformy polityki struk-
turalnej i modyfikacji Wspólnej Polityki Rolnej, zostały
– po wprowadzeniu pewnych zmian – zaakceptowane na
szczycie w Berlinie 24–25 marca 1999 r. W lipcu tegoż
roku Komisja Europejska zdecydowała o rozdziale no-
wych funduszy przedakcesyjnych, które państwom stara-
jącym się o członkostwo w Unii Europejskiej mają pomóc
przystosować ich gospodarkę do wymogów unijnych.

Na szczycie Unii Europejskiej w Helsinkach, w dniach

10–11 grudnia 1999 r., oficjalnie zaproszono do ne-
gocjacji kandydatów tzw. drugiej fali: Bułgarię, Litwę,
Łotwę, Rumunię, Słowację oraz Maltę, znosząc zarazem
podział kandydatów na grupy. Negocjacje z tymi kandy-
datami rozpoczęły się 15 lutego 2000 r. Turcja uzyskała
w Helsinkach status kraju kandydującego do członkostwa
w Unii Europejskiej.

Rok później, na szczycie UE w Nicei, w dniach 7–10/

11 grudnia 2000 roku, Rada Europejska zatwierdziła
strategię rozszerzenia Unii zaproponowaną w listopadzie
2000 r. przez Komisję Europejską, wraz zarysem har-
monogramu negocjacji akcesyjnych (na okres do połowy
2002 r.), umożliwiający krajom, które rozpoczęły nego-
cjacje w lutym 2000 r., nadrobienie opóźnień w stosunku
do pierwszej szóstki. Przyjęta strategia powinna umożli-
wić Unii – zgodnie ze stwierdzeniem Rady Europejskiej
– „osiągnięcie pod koniec 2002 roku stanu gotowości do
powitania tych nowych państw, które będą gotowe do
członkostwa, w nadziei, że będą one mogły uczestniczyć
w następnych wyborach do Parlamentu Europejskiego”.

Na następnym szczycie UE w Gőteborgu, jaki się odbył

15 i 16 czerwca 2001 r., Rada Europejska potwierdziła,
iż proces rozszerzania UE jest nieodwracalny i że przy-
jęty harmonogram negocjacji powinien umożliwić ich
zakończenie w 2002 r., tak aby nowe kraje członkowskie
mogły wziąć udział w wyborach do Parlamentu Europej-
skiego w 2004 r.

Do potwierdzenia i dalszego skonkretyzowania pla-

nów rozszerzenia Unii Europejskiej doszło na kolejnym
szczycie UE w Laeken k. Brukseli, który odbył się 14 i 15
grudnia 2001 r. Rada Europejska, uznając dokonany
postęp w negocjacjach akcesyjnych, podkreśliła swe
zdecydowanie, aby zakończyć rozmowy z gotowymi do
członkostwa krajami przed końcem 2002 r. Postanowio-
no, że kraje kandydujące będą oceniane indywidualnie,
przy czym Rada Europejska zgodziła się ze zdaniem Ko-
misji Europejskiej (wyrażonym w okresowych raportach
w sprawie postępów krajów kandydujących na drodze do
członkostwa w UE), iż utrzymanie obecnego tempa nego-
cjacji i reform w krajach kandydujących sprawi, że goto-
we [do członkostwa] mogą być: Cypr, Czechy, Estonia,
Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry.

W następnej serii tych raportów, opublikowanych 9

października 2002 r., Komisja Europejska zapropono-
wała zakończenie negocjacji z wyżej wymienionymi dzie-
sięcioma państwami kandydującymi do końca 2002 r.,
w intencji podpisania z nimi traktatu akcesyjnego wiosną
2003 r. Komisja opowiedziała się również za przyjęciem
2007 roku za indykatywną datę przystąpienia do UE
Bułgarii i Rumunii.

Rada Europejska na swym posiedzeniu w Brukseli 24

i 25 października 2002 r. zatwierdziła wnioski Komisji
Europejskiej. Ostatecznie negocjacje akcesyjne z Cyprem,
Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą, Polską, Słowacją,
Słowenią i Węgrami zakończyły się podczas posiedzenia
Rady Europejskiej w Kopenhadze 13 grudnia 2002 r.
Dzień ten można uznać za symboliczne zakończenie po-
wojennego podziału Europy. Traktat akcesyjny został uro-
czyście podpisany przez przedstawicieli piętnastu państw
członkowskich UE i dziesięciu państw kandydujących, 16
kwietnia 2003 r. w Atenach. Rozszerzenie Unii Europejskiej
o nowych dziesięciu członków ma nastąpić, po zakończe-
niu koniecznej procedury ratyfikacyjnej, 1 maja 2004 r.

Traktat nicejski

Celem zainaugurowanej 14 lutego 2000 r. konfe-

rencji międzyrządowej było uzgodnienie niezbędnych
– z punktu widzenia przyszłego rozszerzenia UE – reform
instytucjonalnych, które nie zostały rozstrzygnięte w Am-
sterdamie w 1997 r. Za trzy najważniejsze tego rodzaju
kwestie uznano: podział głosów w Radzie UE i system po-
dejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów,
skład Komisji Europejskiej (liczba komisarzy) oraz zakres
decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością gło-
sów. Te trzy zagadnienia, stanowiące tzw. „pozostałości
z Amsterdamu”, wypełniły zasadniczo agendę konfe-
rencji, którą rozszerzono ponadto o problematykę tzw.
ściślejszej współpracy.

Konferencję międzyrządową zakończono uzgodnie-

niem nowego traktatu podczas spotkania Rady Euro-
pejskiej w Nicei, w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 r.
Ustalenia traktatu nicejskiego zostały oficjalnie uznane
za wystarczające do przystąpienia do rozszerzenia Unii.
Traktat nicejski, po ostatecznym zredagowaniu i podpisa-
niu w Nicei 26 lutego 2001 r., został poddany procedu-
rze ratyfikacyjnej. Dobiegła ona końca 18 grudnia 2002 r.,
a traktat wszedł w życie 1 lutego 2003 roku.

W deklaracji zamieszczonej w aneksie do traktatu

nicejskiego przewidziano dalszą debatę na temat przy-
szłości Unii Europejskiej. Miała ona dotyczyć przede
wszystkim następujących kwestii: jak ustalić i moni-
torować bardziej szczegółowy podział kompetencji
pomiędzy Unią Europejską i państwami członkowskimi,
odzwierciedlający zasadę subsydiarności; statusu Karty
Praw Podstawowych UE przyjętej na szczycie w Nicei;
uproszczenia traktatów w celu uzyskania ich większej
czytelności i przejrzystości; roli narodowych parlamentów
w przyszłej konstrukcji europejskiej.

ABC Unii Europejskiej

Historia Unii Europejskiej

Na szczycie Unii Europejskiej w Laeken 14–15 grudnia

2001 roku państwa członkowskie UE przyjęły deklarację
w sprawie przyszłości Unii Europejskiej. W deklaracji na-
kreślono szeroki zakres przyszłej debaty, poprzedzającej
następną konferencję międzyrządową, wykraczający
poza tzw. pozostałości z Nicei. Postanowiono, że de-
batę poprowadzi ustanowiony przez Radę Europejską
Konwent (Convention) pod przewodnictwem Valéry’ego
Giscarda d’Estaing. Na wiceprzewodniczących Konwentu
zostali wybrani Guliano Amato i Jean–Luc Dehaene. Poza
tym ścisłym prezydium, Konwent składa się z dwudziestu
ośmiu przedstawicieli rządów piętnastu państw człon-
kowskich i trzynastu państw kandydujących (po jednym
z każdego państwa członkowskiego i kandydującego),
czterdziestu sześciu przedstawicieli parlamentów naro-
dowych (po dwóch z każdego państwa członkowskiego
i kandydującego), szesnastu członków Parlamentu Euro-
pejskiego i dwóch przedstawicieli Komisji Europejskiej:
jest to łącznie sto pięć osób. Delegaci rządów i parla-
mentów państw kandydujących zostali włączeni w prace
Konwentu, ale nie dysponują prawem weta wobec kwestii
uzgodnionych na drodze consensusu przez delegatów
pochodzących z krajów członkowskich UE.

Inauguracyjne posiedzenie Konwentu odbyło się 28

lutego 2002 r. Konwent zbiera się w Brukseli, na jednej
lub dwóch sesjach plenarnych w ciągu miesiąca; zakła-
da się, że jego prace powinny się zakończyć do czerwca
2003 r. Dokument końcowy przygotowany przez Konwent
posłuży jako materiał wyjściowy dla kolejnej konferencji
międzyrządowej, na której zapadną ostateczne decyzje
w sprawie zreformowania Unii Europejskiej i ewentualne-
go uchwalenia konstytucji (traktatu konstytucyjnego) Unii
Europejskiej.

kwiecień 2003

Więcej informacji na stronach:

Historia integracji europejskiej
http://www.europa.eu.int/abc/history/index_en.htm

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
http://www.europa.delpol.pl

Urząd Komitetu Integracji Europejskiej
http://www.ukie.gov.pl