Zamrażamy ruch

Łukasz Kacperczyk

Wstęp

Jednym z pierwszych celów, które obierają sobie początkujący fotoamatorzy, jest dążenie do jak
największej ostrości zdjęcia. Stąd częste pytania o to, który obiektyw „jest najostrzejszy” i
nadużywanie małych otworów przysłony (im mniejszy otwór, tym większa głębia ostrości). Wszystko
ma być ostre. Najczęściej polecane akcesorium fotograficzne, czyli statyw, i systemy sprzętowej
stabilizacji obrazu również mają za zadanie pomóc w uzyskaniu ostrych zdjęć, ponieważ pozwalają
uniknąć poruszenia wynikającego z drgania ręki fotografa.

Jest jednak jeden aspekt związany z ostrością, na który nie mamy wpływu – ruch fotografowanego
obiektu, którego żadna nowinka techniczna nie potrafi zatrzymać. A zdjęcie superostre to dla wielu
osób jednocześnie zdjęcie przedstawiające dynamiczną akcję dosłownie zatrzymaną w kadrze.
Fotografia ukazuje obraz, który często umyka podczas obserwacji gołym okiem. Nie zawsze takie
podejście najlepiej oddaje nastrój chwili (wielokrotnie zachęcaliśmy na łamach „Szerokiego Kadru” do
robienia zdjęć lekko poruszonych, które często znacznie wierniej ukazują ruch), ale warto wiedzieć,
jak wykonać takie zdjęcie.

Żeby udało się zatrzymać w ruchu kroplę wody, niezbędny był czas otwarcia migawki wynoszący
zaledwie 1/2000 sekundy.

Krótka piłka

Założenie jest proste. Żeby zatrzymać w kadrze dynamiczną sytuację, należy sfotografować ją przy
odpowiednim czasie otwarcia migawki. W tym wypadku otwór przysłony ma małe znaczenie –
wpływa na pozostałe aspekty zdjęcia, ale nie na sukces lub porażkę w „zamrażaniu” rzeczywistości.

Dzięki zastosowaniu krótkiego czasu ekspozycji możemy korzystać z trybu zdjęć seryjnych.
Fotografując dynamicznie zmieniającą się akcję, łatwo stracić ciekawe ujęcie. Dlatego dla pewności
warto wykonać od razu całą serię – niewykluczone, że znajdą się w niej kompozycje, których nie
zauważyliśmy w trakcie fotografowania, a które są warte zachowania.

Mimo dużej odległości dzielącej surfera i fotografa, wykorzystanie długoogniskowego obiektywu
wymusiło użycie czasu 1/1000 sekundy.

Dynamicznie zmieniająca się sytuacja na boisku wymaga krótkich czasów otwarcia migawki (tutaj:
1/2000 sekundy). W tym przypadku jednak znacznie ważniejszy jest moment wyzwolenia migawki.
Fotograf musi nauczyć się przewidywać rozwój wypadków.

Ze względu na to, że fotograf musi mieć pełną kontrolę nad czasem otwarcia migawki, niezbędny
będzie aparat oferujący manualne tryby ekspozycji – w tym wypadku przyda się tryb w pełni
manualny lub preselekcja czasu. W tym pierwszym, na podstawie wskazań światłomierza (czy to
wbudowanego w aparat, czy też zewnętrznego), sami wybieramy kombinację czas-przysłona.
Preselekcja czasu, jak sama nazwa wskazuje, pozwala wybrać czas otwarcia migawki, do którego
aparat sam dobiera najlepszą (zdaniem jego systemów pomiarowych) wartość przysłony.

Właściciele amatorskich kompaktów nie mają zazwyczaj dostępu do manualnych trybów ekspozycji.
Pewnym substytutem może być program tematyczny przeznaczony do fotografowania sportu, w
którym aparat wybiera takie ustawienia, by jak najbardziej skrócić czas otwarcia migawki.

Jeśli zależy nam na zamrożeniu ruchu, czasem niezbędne będzie podniesienie czułości – w niektórych
sytuacjach tylko w ten sposób będziemy w stanie osiągnąć odpowiednio krótki czas otwarcia
migawki.

biegacz

rowerzysta

skuter

samochód

Czas otwarcia migawki niezbędny do zamrożenia ruchu dobieramy m.in. w zależności od jego
prędkości. Najdłuższy będzie mógł być ten, który posłuży do sfotografowania biegacza, najkrótszy ten,
którego użyjemy, robiąc zdjęcie jadącego samochodu.

Wszystkie powyższe wskazówki dotyczą obiektów poruszających się mniej więcej prostopadle do osi
optycznej obiektywu, czyli równolegle do płaszczyzny materiału światłoczułego. Zupełnie inaczej jest,
gdy fotografowany obiekt zbliża się do aparatu (lub się od niego oddala). Wtedy niezależnie od
szybkości ruchu do zamrożenia akcji nie jest niezbędny tak krótki czas otwarcia migawki jak wtedy,
gdy ruch odbywa się prostopadle do osi optycznej obiektywu. Zawdzięczamy to m.in. głębi ostrości,
która ratuje fotografa, jeśli między momentem ustawienia ostrości (czy to automatycznym, czy też
manualnym) a chwilą wyzwolenia migawki fotografowany obiekt się do nas zbliży. Poza tym zakres
ruchu (oczywiście mowa o ruchu na powierzchni planowanego kadru, a nie w rzeczywistości), jaki ma
miejsce w tym samym czasie, jest znacznie mniejszy, jeśli ruch odbywa się prostopadle do
płaszczyzny materiału światłoczułego, niż gdy jest do niej równoległy.

Ruch prostopadły do płaszczyzny materiału światłoczułego nie wymaga użycia tak krótkich czasów,
jak ruch przebiegający równolegle do powierzchni matrycy.
Ruch ruchowi nierówny, czyli im szybciej, tym krócej

Co to znaczy „czas odpowiedni do sytuacji”? To znaczy taki czas, jaki pozwoli zatrzymać w kadrze
fotografowaną sytuację. Każdy ruch wymaga innego czasu otwarcia migawki. Najprościej da się to
wytłumaczyć tak, że im szybszy ruch, tym krótszy czas otwarcia migawki jest niezbędny do
„zamrożenia” sytuacji.

Innego ustawienia użyjemy, fotografując biegacza; innego, kiedy będziemy robili zdjęcia rowerzyście,
a jeszcze innego, uwieczniając samochody uczestniczące w rajdzie samochodowym. Pozornie wydaje
się, że do zatrzymania akcji w kadrze niezbędny jest czas otwarcia migawki na poziomie przynajmniej
1/1000 sekundy. Tymczasem w niektórych sytuacjach wystarczy np. 1/30 sekundy – choćby wtedy,
kiedy robimy zdjęcia komuś uprawiającemu jogging. Prostej recepty (np. w formie wygodnej tabelki)
nie ma, nie obędzie się bez eksperymentów. A wszystko dlatego, że nie tylko szybkość ruchu jest tu
kluczowa. Duże znaczenie ma też jego kierunek i odległość, jaka nas dzieli od fotografowanego
obiektu. Zacznijmy od kierunku.

1 s

1/60 s

Nie zawsze zatrzymanie akcji (w tym wypadku - biegu górskiego strumyka) da najlepsze rezultaty.
Czasem najbliżej wrażenia, jakie wywołuje u nas dana sytuacja, będzie zdjęcie wykonane przy długim
czasie ekspozycji - koniecznie ze statywu.

Drugim aspektem, który ma bardzo duży wpływ na długość czasu otwarcia migawki niezbędną do
zamrożenia ruchu, jest odległość, jaka dzieli nas od fotografowanego obiektu. Właściwie nie chodzi o
odległość, a o stopień wypełnienia kadru. Im mniejszą część klatki zajmuje fotografowany obiekt, tym
dłuższy będzie czas, który pozwoli zamrozić jego ruch na zdjęciu. Dlatego duża odległość odpowiada
użyciu obiektywu szerokokątnego (wtedy obiekt będzie na zdjęciu dość mały), a mała odległość
odpowiada wykorzystaniu teleobiektywu. Niezależnie od tego, czy wypełnimy kadr poruszającą się
postacią, fotografując ją z bardzo bliska szerokim kątem, czy z daleka przy użyciu teleobiektywu,
niezbędny będzie krótki czas migawki.


Jak widać, tradycyjnie, wymagania niezbędne do skutecznego zastosowania jakiejś techniki
fotograficznej nie są zbyt skomplikowane. Jak zwykle też nic nie zastąpi samodzielnych
eksperymentów, do których oczywiście gorąco zachęcam. Ćwiczenie czyni mistrza – również w
„zamrażaniu” rzeczywistości.

Refleks

Żeby zatrzymać w kadrze ruchome obiekty, nie wystarczą odpowiednie ustawienia aparatu. Musimy
też we właściwym momencie wyzwolić migawkę. Tu również niezbędne są pewne możliwości sprzętu
(niewielkie opóźnienie wyzwolenia migawki po naciśnięciu spustu – pod tym względem
zdecydowanie najlepiej wypadają lustrzanki), ale najważniejszy jest fotograf. Stara zasada, aktualna
od początków fotoreportażu, mówi, że jeśli fotograf zobaczy w wizjerze aparatu idealny kadr i
dopiero pod wpływem tego obrazu naciśnie spust migawki, na pewno nie uda mu się zarejestrować
go na zdjęciu. Należy działać instynktownie, przewidywać rozwój wypadków i starać się je uprzedzać.

Ćwiczenie

Wykonaj serię zdjęć znajomego jadącego na rowerze. Kilkakrotnie zmień odległość między tobą a
nim, zbliżając się i oddalając. Użyj kilku ogniskowych. Obejrzyj dokładnie wykonane fotografie,
sprawdzając w komputerze, przy jakim czasie otwarcia migawki zostały wykonane i z jaką ogniskową.
Które ujęcia najlepiej zamroziły ruch fotografowanej postaci? Jakie ustawienia były niezbędne do
osiągnięcia sukcesu?

Tekst: Łukasz Kacperczyk
Zdjęcia: Krystian Bielatowicz