108

Psychiatria

6 Adam Bilikiewicz

KLASYFIKACJA ZABURZEÑ

PSYCHICZNYCH I ZAGADNIENIA

NAZEWNICTWA

UWAGI OGÓLNE

Zadaniem ka¿dej klasyfikacji jest uporz¹dkowanie i usystematyzowanie przed-

miotów (danych, faktów, zjawisk) wed³ug z góry ustalonych kryteriów. Im kryte-

ria s¹ bardziej jednoznaczne, precyzyjne i logiczne, tym bardziej klasyfikacja sta-je siê czytelna i przejrzysta. Ustalanie kryteriów podzia³u jest zadaniem trudnym i odpowiedzialnym. Od nich bowiem zale¿y powodzenie ka¿dej klasyfikacji. Gdy

dwa przedmioty (lub wiêcej) mo¿na odró¿niæ na podstawie jednej cechy ró¿nicu-

j¹cej, to taki podzia³ nie sprawia trudnoœci. Przyk³adem mo¿e byæ podzia³ ludzi

wed³ug koloru skóry, chocia¿ nie jest to, jak wiemy, jedyna cecha ró¿nicuj¹ca

rasy. Stopieñ trudnoœci zwiêksza siê, gdy w uk³adzie klasyfikacyjnym chcemy lub

musimy uwzglêdniæ wiêcej ni¿ jedn¹ cechê. Podzia³ oparty na wielu cechach jest

jednak pewniejszy i doskonalszy, zw³aszcza wówczas, gdy kryteria podzia³u s¹

³atwe do sprawdzenia i powtórzenia. Warunkiem takiego podzia³u musi byæ wy-

stêpowanie wszystkich ustalonych cech w klasyfikowanych przedmiotach.

Historia nauk przyrodniczych (do których zaliczamy medycynê, a w niej psy-

chiatriê) dowodzi, ¿e cz³owiek od zarania dziejów stara³ siê zjawiska przyrodni-

cze klasyfikowaæ. Przyk³adem mo¿e byæ typologia ludzka, np. Hipokratesa na

choleryków, sangwiników, flegmatyków i melancholików. Równie¿ zaburzenia

psychiczne próbowano w ró¿ny sposób klasyfikowaæ. Do jednej z pierwszych

klasyfikacji nale¿a³ podzia³ francuskiego psychiatry Filipa Pinela, ¿yj¹cego na

prze³omie XVIII i XIX wieku, wielkiego reformatora opieki nad psychicznie cho-

rymi, który przeszed³ do historii uwalniaj¹c psychicznie chorych z kajdan i ³añcu-chów w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Klasyfikacja Pinela, której szczegó³y pominê, opiera³a siê na kryterium obja-

wowym (symptomatologicznym), uwzglêdniaj¹cym takie pojêcia, jak myœlenie,

s¹dzenie i wola. Podzia³ ten by³ udan¹, jak na ówczesne warunki, prób¹ klasyfikacji zaburzeñ psychicznych na podstawie wiedzy psychologicznej i danych kli-

nicznych. Inny francuski psychiatra, Esquirol, kontynuowa³ myœl poprzednika,

Klasyfikacja zaburzeñ psychicznych i zagadnienia nazewnictwa

109

rozpoznaj¹c zaburzenia psychiczne na poziomie poszczególnych objawów. To on

wprowadzi³ pojêcie monomanii (jednoobjawowych zaburzeñ psychicznych), któ-

re mimo dyskusyjnoœci przetrwa³o do dzisiaj i znalaz³o swoje miejsce w ICD-10

w rozdziale „Zaburzenia nawyków i popêdów/impulsów” (F 63). Zaliczono tutaj:

patologiczny hazard (F 63.0), patologiczne podpalanie (piromania) (F 63.1), pa-

tologiczne kradzie¿e (kleptomania) (F 63.2) i trichotilomaniê (stereotypowe lub

kompulsywne wyrywanie w³osów) (F 63.3).

Wspó³czesna psychiatria odrzuca pogl¹d o istnieniu monosymptomatycz-

nych chorób psychicznych. Wspomniane zaburzenia nawyków i popêdów s¹

sk³adnikiem nieprawid³owej osobowoœci (np. dyssocjalnej) lub przejawem ner-

wicowym (np. trichotilomania wystêpuje u osób cierpi¹cych na zespó³ obsesyjno-

-kompulsywny).

W XIX wieku, w zwi¹zku z szybkim rozwojem nauk podstawowych (zw³asz-

cza anatomii i fizjologii uk³adu nerwowego) i medycyny somatycznej, podjêto

próby, niekiedy udane, tworzenia jednostek chorobowych w psychiatrii na wzór

chorób cielesnych. Przyk³adem mo¿e byæ wyodrêbnienie przez Beyle’a pora¿e-

nia postêpuj¹cego jako psychiatrycznej jednostki nozologicznej – powi¹za³ on

typowy obraz kliniczny tej postaci ki³y z odpowiednimi zmianami patomorfolo-

gicznymi.

Rozwój nowoczesnej klasyfikacji, w powi¹zaniu ze stron¹ kliniczno-opiso-

w¹ zaburzeñ psychicznych, zawdziêcza psychiatria przede wszystkim niemiec-

kiemu klinicyœcie E. Kraepelinowi (1855–1926). Autor ten w kolejnych wyda-

niach znakomitego podrêcznika stopniowo rozszerza³ i ujednolica³ swoje pogl¹-

dy, okreœlaj¹c cechy jednostki chorobowej (nozologicznej) w psychiatrii. Sprecy-

zowa³ przede wszystkim kryterium podzia³u zaburzeñ psychicznych, które spro-

wadza³o siê g³ównie (choæ nie tylko) do ich przebiegu. Myœl etiologiczna by³a

zawarta w zasadzie w podziale dychotomicznym na zaburzenia psychiczne endo-

i egzogenne. Przez psychozê endogenn¹ Kraepelin rozumia³ zaburzenia bez przy-

czyn zewnêtrznych. Termin ten przetrwa³ do dzisiaj, chocia¿ nadaje mu siê inny

ni¿ dawniej sens. Pojêcie „endogenii” i „egzogenii” nie pojawia siê we wspó³cze-

snych systemach diagnostyczno-klasyfikacyjnych. Kraepelin wyodrêbni³ w swo-

jej klasyfikacji dwa du¿e, podstawowe krêgi psychotyczne. Do jednego zaliczy³

znane ju¿ jednostki – katatoniê oraz hebefreniê – i utworzy³ jedn¹ psychozê endogenn¹. Nada³ jej miano „otêpienie wczesne” (dementia praecox), nazwan¹ póŸ-

niej przez Bleulera schizofreni¹. Za drugi kr¹g psychotyczny Kraepelin uzna³

psychozê maniakalno-depresyjn¹ (cyklofreniê, obecnie chorobê afektywn¹).

Do powy¿szych klasyfikacji nawi¹za³ wspomniany wielki szwajcarski refor-

mator psychiatrii E. Bleuler (1857–1939), który po³o¿y³ g³ówny akcent nie na

przebiegu i zejœciu psychoz, lecz przede wszystkim na kryterium symptomatolo-

giczno-patogenetycznym, zw³aszcza w odniesieniu do „grupy schizofrenii”. Po-

gl¹dy Kraepelina i Bleulera, a tak¿e ich uczniów, na d³ugie lata zaci¹¿y³y na wszystkich próbach klasyfikowania zaburzeñ psychicznych. Tak¿e we wspó³czesnych uk³adach klasyfikacyjnych odnajdujemy elementy tych podzia³ów.

Na zakoñczenie uwag ogólnych pragnê wyraŸnie podkreœliæ, i¿ w psychiatrii

nie mo¿e mieæ zastosowania etiologiczny klucz klasyfikacyjny, na którym na przyk³ad opiera siê klasyfikacja chorób zakaŸnych, poniewa¿ nie znamy etiologii

110

Psychiatria

najwa¿niejszych i najczêstszych chorób psychicznych (tzw. psychoz endogennych). Z punktu widzenia etiopatogenetycznego zaburzenia psychiczne s¹ skut-

kiem wielu czynników.

MIÊDZYNARODOWA STATYSTYCZNA

KLASYFIKACJA CHORÓB

I PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH

W Polsce, jak nieomal na ca³ym œwiecie, obowi¹zuje miêdzynarodowa klasyfika-

cja, opracowana przez Œwiatow¹ Organizacjê Zdrowia i przyjêta na konferencji

46 cz³onków tej organizacji w dniu 6 paŸdziernika 1975 r. Aktualnie jest 10 wydanie (wersja lub rewizja) tej klasyfikacji, og³oszone przez WHO w 1992 r. (polska wersja ukaza³a siê drukiem w 1997 r.). Omówienie zaburzeñ psychicznych znalaz³o siê w rozdziale zatytu³owanym „Klasyfikacja zaburzeñ psychicznych i zabu-

rzeñ zachowania”. Trzeba wyjaœniæ, ¿e angielskie pojêcie „behavioural disorders” ma w klasyfikacji szerszy zakres ni¿ „zaburzenia zachowania” w dotych-

czasowym rozumieniu tego pojêcia. W jêzyku polskim nie ma w³aœciwego odpo-

wiednika „zaburzeñ behawioralnych”.

Studenci medycyny zadaj¹ czêsto pytanie, dlaczego psychiatrzy tak du¿¹

wagê przyk³adaj¹ do klasyfikacji zaburzeñ psychicznych i kryteriów diagnostycznych. Nie spotykali siê z tym w innych specjalnoœciach lekarskich. Otó¿

wiele w¹tpliwoœci i nie rozwi¹zanych zagadek ³¹czy siê z etiologi¹ i patogenez¹

zaburzeñ psychicznych. Daje to asumpt do tworzenia licznych teorii, wprowadza-

nia nowych pojêæ, a nawet tworzenia nowych jednostek chorobowych. Œwiatowa

Organizacja Zdrowia od ponad 20 lat czyni wysi³ki w celu ujednolicenia nazew-

nictwa, kryteriów diagnostycznych i klasyfikacyjnych w skali ca³ego œwiata.

Twórcy miêdzynarodowej klasyfikacji musieli zatem pokonaæ liczne trudnoœci.

Musieli siê przede wszystkim wznieœæ ponad spory ró¿nych szkó³ i orientacji teo-

retycznych dotycz¹cych granic jednostek chorobowych i ich etiologii. G³ównym

celem przyœwiecaj¹cym autorom klasyfikacji by³o opracowanie wykazu (katalo-

gu) rozpoznañ psychiatrycznych i ich definicji, który umo¿liwia³by obliczenia

statystyczne i epidemiologiczne w skali œwiata. Istotn¹ trudnoœæ stanowi³a sprawa terminologii.

Podzia³ zaburzeñ psychicznych wed³ug Miêdzynarodowej Statystycznej

Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10, od nazwy angielsko-

jêzycznej International Classification of Diseases and Related Health Problems)

obejmuje nastêpuj¹ce (g³ówne) kategorie diagnostyczne:

l Organiczne zaburzenia psychiczne w³¹cznie z zespo³ami objawowymi.

l Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (behawioralne) spowodo-

wane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych.

l Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizoidalne, w oryginale schi-

zotypowe) i urojeniowe.

Klasyfikacja zaburzeñ psychicznych i zagadnienia nazewnictwa

111

l Zaburzenia nastroju (afektywne).

l Zaburzenia nerwicowe, zwi¹zane ze stresem i pod postaci¹ somatyczn¹

(somatoform).

l Zespo³y behawioralne zwi¹zane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynni-

kami fizycznymi.

l Zaburzenia osobowoœci i zachowania doros³ych.

l Upoœledzenie umys³owe.

l Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego).

l Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynaj¹ce siê zwykle w dzieciñstwie

i w wieku m³odzieñczym.

l Nieokreœlone zaburzenia psychiczne.

Rozdzia³ V ICD-10 nie obejmuje oczywiœcie wszystkich stanów chorobo-

wych towarzysz¹cych zaburzeniom psychicznym wymienionym w tym rozdzia-

le. Poszczególne rozdzia³y Klasyfikacji zawieraj¹ liczne stany, które mog¹

w praktyce mieæ znaczenie psychiatryczne. Omawiam je w du¿ym skrócie. S¹ to:

l Niektóre choroby zakaŸne i paso¿ytnicze (np. ki³a).

l Nowotwory (np. z³oœliwy nowotwór mózgu).

l Zaburzenia wydzielania wewnêtrznego, stanu od¿ywiania i przemiany me-

tabolicznej.

l Choroby uk³adu nerwowego (np. zapalenie mózgu, padaczka, choroba Par-

kinsona, Huntingtona, Alzheimera, wodog³owie).

l Choroby oka (np. jaskra, jaskra wtórna polekowa).

l Choroby ucha i wyrostka sutkowatego.

l Choroby uk³adu kr¹¿enia (np. samoistne, pierwotne nadciœnienie, krwotok

podpajêczynówkowy i mózgowy, zawa³ mózgu itd.).

l Choroby uk³adu oddechowego (np. dychawica oskrzelowa).

l Choroby uk³adu trawiennego (np. wrzód ¿o³¹dka i dwunastnicy, zespó³

dra¿liwego jelita, inne czynnoœciowe zaburzenia jelit, alkoholowa choroba

w¹troby).

l Choroby skóry i tkanki podskórnej (np. atopowe zapalenie skóry, przeczo-

sy psychogenne).

l Choroby uk³adu kostno-stawowego, miêœniowego i tkanki ³¹cznej (np. to-

czeñ rumieniowaty uk³adowy).

l Choroby uk³adu moczowo-p³ciowego (np. bolesny wzwód pr¹cia, zespó³

napiêcia przedmiesi¹czkowego, stany zwi¹zane z menopauz¹).

l Ci¹¿a, poród i po³óg (np. zaburzenia psychiczne i choroby uk³adu nerwo-

wego wik³aj¹ce ci¹¿ê).

l Wady rozwojowe wrodzone, zniekszta³cenia i aberracje chromosomowe

(np. zespó³ Downa – trisomia 21, zespó³ Turnera, zespó³ Klinefeltera – ka-

riotyp 47,XXY).

l Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawid³owe wyniki badañ klinicznych

i laboratoryjnych, gdzie indziej nie sklasyfikowane.

l Urazy, zatrucia oraz inne okreœlone nastêpstwa czynników zewnêtrznych.

l Zewnêtrzne przyczyny zachorowania i zgonu (np. zamierzone samouszko-

dzenie ró¿nymi sposobami – zatrucia, powieszenie, zanurzenie lub utopie-

112

Psychiatria

nie, postrza³y z broni palnej, u¿ycie materia³u wybuchowego, u¿ycie narzê-

dzia ostrego lub têpego, skok z wysokoœci itd.).

l Czynniki wp³ywaj¹ce na stan zdrowia i kontakt z us³ugami zdrowotnymi

(np. ogólne badania lekarskie osób bez dolegliwoœci i rozpoznania choroby,

w tym ogólne badanie psychiatryczne, nie sklasyfikowane gdzie indziej,

obserwacja w kierunku podejrzewanych zaburzeñ psychicznych itd.).

l Wyszczególnione stany, jeœli towarzysz¹ zaburzeniom psychicznym lub

le¿¹ u ich pod³o¿a, dostaj¹ w³aœciwe kodowanie, co s³u¿y przede wszyst-

kim celom statystycznym.

KLASYFIKACJA AMERYKAÑSKIEGO

TOWARZYSTWA PSYCHIATRYCZNEGO

Klasyfikacja Amerykañskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, zwana w skrócie

DSM (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), stanowi jeden

z najbardziej znanych i stosowanych na œwiecie systemów diagnostyczno-klasy-

fikacyjnych. Twórcy tego systemu d¹¿¹ wytrwale w kolejnych wydaniach: DSM-

I, DSM-II, DSM-III, DSM-III R, DSM-IV do spopularyzowania i umiêdzynaro-

dowienia zawartych w nim kryteriów diagnostycznych, klasyfikacyjnych i termi-

nów. Widoczna jest pewna unifikacja terminologii z miêdzynarodow¹ klasyfika-

cj¹ ICD-10. Jest to o tyle zrozumia³e, ¿e przy opracowaniu obydwóch klasyfikacji brali udzia³ ci sami ludzie. Wysi³ki te maj¹ donios³e znaczenie dla ogólnoœwiato-wego rozwoju psychiatrii. Idea³em by³oby bowiem stworzenie takiego uk³adu diagnostyczno-klasyfikacyjnego, który nie tylko katalogowa³by i definiowa³ rozpoznania psychiatryczne we wszystkich krajach, ale s³u¿y³by szeroko badaniom

statystycznym, epidemiologicznym, diagnostyce codziennej, celom naukowo-ba-

dawczym, badaniom transkulturowym itd.

Klasyfikacja DSM uleg³a w ci¹gu ponad 50 lat istnienia (DSM-I powsta³o

w 1952 r.) znacznym zmianom. Twórcy DSM d¹¿yli do tego, aby spe³nia³ on nastêpuj¹ce warunki:

1) by³ przydatny w wyborze leczenia i kierowania decyzjami w ró¿nych sy-

tuacjach klinicznych;

2) precyzyjnie okreœla³ poszczególne kategorie diagnostyczne;

3) stwarza³ szansê zaakceptowania go przez klinicystów i badaczy o ró¿nej

orientacji teoretycznej;

4) by³ przydatny dydaktycznie;

5) utrzymywa³ kompatybilnoœæ z ICD-10;

6) unika³ nowej terminologii i koncepcji ³ami¹cych tradycyjne pogl¹dy,

z wyj¹tkiem sytuacji zdecydowanie koniecznych i nie budz¹cych w¹tpli-

woœci;

7) okreœla³ przydatnoœæ diagnostyczn¹ terminów u¿ywanych dot¹d w sposób

niekonsekwentny i umo¿liwia³ unikniêcie u¿ywania terminów o w¹tpli-

wej u¿ytecznoœci;

Klasyfikacja zaburzeñ psychicznych i zagadnienia nazewnictwa

113

88) by³ spójny z danymi pochodz¹cymi z badañ naukowych i jednoczeœnie

zachowywa³ aktualnoœæ przyjêtych kategorii diagnostycznych;

89) by³ przydatny do opisów naukowych;

10) by³ otwarty na krytykê klinicystów i pracowników naukowo-badaw-

czych.

Podstaw¹ klasyfikacji DSM-IV jest tzw. diagnostyka wieloosiowa. W pierw-

szej czêœci podrêcznika wspomniano o uk³adzie nozograficznym, opartym na teo-

rii etioepigenezy T. Bilikiewicza. Ten oryginalny polski system, u¿ywany w wie-

lu oœrodkach psychiatrycznych w naszym kraju, oparty jest równie¿ na diagnozie

wieloosiowej, a œciœle na trzech osiach. Pierwsz¹ oœ stanowi osobowoœæ przed-

chorobowa, w której kszta³towaniu odgrywaj¹ m.in. rolê czynniki dziedziczno-

-konstytucjonalne (genetyczne). Oœ drug¹ stanowi¹ biologiczne (somatyczne) czynniki etiopatogenetyczne, nabyte lub uwarunkowane genetycznie, a tak¿e czynniki psychologiczne i œrodowiskowe. Oœ trzeci¹ tworz¹ zespo³y psychopato-logiczne (psychotyczne, nerwicowe oraz inne odwracalne).

W wieloosiowej diagnostyce amerykañskiej (wypada nadmieniæ, ¿e psychia-

trzy amerykañscy uznali wk³ad T. Bilikiewicza w diagnostykê wieloosiow¹, por.

Mezzich 1995) wystêpuje piêæ osi. Obowi¹zuje rozpoznawanie zaburzeñ psy-

chicznych przy u¿yciu trzech osi diagnostycznych (I–III), zaleca siê u¿ycie jeszcze dwóch (IV–V).

Osie diagnostyczne DSM-IV przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co (1994):

III. Zespo³y kliniczne (clinical disorders) i inne stany mog¹ce zainteresowaæ

klinicystê.

III. Zaburzenia osobowoœci i upoœledzenia umys³owe.

III. Stany ogólnomedyczne (general medical conditions).

IV. Problemy psychospo³eczne i œrodowiskowe.

IV. Poziom funkcjonowania.

Z praktycznego punktu widzenia wielk¹ zalet¹ systemu DSM-IV jest mo¿li-

woœæ (a nawet koniecznoœæ) okreœlenia nasilenia poszczególnych objawów, czynni-

ków i zespo³ów, jak równie¿ funkcjonowania spo³ecznego. Autorzy DSM zalecaj¹

pos³ugiwanie siê w tych celach odpowiednimi skalami kwantyfikuj¹cymi po-

szczególne objawy. Najwiêksze znaczenie maj¹ kryteria diagnostyczne, które opieraj¹ siê precyzyjnie b¹dŸ na wystêpowaniu jakiegoœ objawu, b¹dŸ na jego

braku (tzw. kryterium wy³¹czaj¹ce). Do sprawy tej bêdziemy jeszcze wracali, gdy¿ autorzy podrêcznika umówili siê, ¿e bêd¹ w miarê mo¿noœci w poszczególnych rozdzia³ach uwzglêdniali kryteria amerykañskiej klasyfikacji, chocia¿

pierwszeñstwo dajemy Miêdzynarodowej Klasyfikacji WHO ICD-10. Chodzi

o to, aby polski absolwent zna³ DSM w ogólnych zarysach i umia³ siê nim pos³ugi-

waæ zarówno w Polsce, gdzie DSM zyskuje coraz wiêcej zwolenników, jak i w in-

nych krajach, w których amerykañska klasyfikacja zadomowi³a siê ju¿ od dawna.

Nawiasem mówi¹c, wiele redakcji naukowych czasopism psychiatrycznych wy-

maga od autorów pos³ugiwania siê kryteriami DSM. W podrêczniku pos³ugujemy

siê podzia³em zaburzeñ psychicznych przyjêtym powszechnie w Polsce. Nie od-

biega on jednak w sposób zasadniczy od podzia³ów miêdzynarodowych.

114

Psychiatria

Klasyfikacja DSM-IV obejmuje nastêpuj¹ce g³ówne kategorie diagno-

styczne:

l Zaburzenia rozpoznawane zwykle po raz pierwszy w niemowlêctwie, dzie-

ciñstwie i w wieku m³odzieñczym (ang. adolescence).

l Zaburzenia œwiadomoœci (ang. delirium), otêpienie, zaburzenia amnestycz-

ne i inne poznawcze.

l Zaburzenia psychiczne spowodowane stanami ogólnomedycznymi, nie

sklasyfikowane gdzie indziej.

l Zaburzenia zwi¹zane z substancjami.

l Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne.

l Zaburzenia nastroju.

l Zaburzenia lêkowe.

l Zaburzenia pod postaci¹ somatyczn¹ (ang. somatoform disorders).

l Zaburzenia pozorowane (ang. factitious disorders).

l Zaburzenia dysocjacyjne (dawne histeryczne – przyp. A. B.).

l Zaburzenia seksualne i to¿samoœci p³ciowej.

l Zaburzenia od¿ywiania siê.

l Zaburzenia snu.

l Zaburzenia kontroli impulsów nie sklasyfikowane gdzie indziej.

l Zaburzenia przystosowania.

l Zaburzenia osobowoœci.

l Inne stany, które mog¹ byæ przedmiotem klinicznej uwagi.

Porównuj¹c obydwa systemy diagnostyczno-klasyfikacyjne, tj. ICD-10

i DSM, trudno nie dostrzec podobieñstw, a nawet to¿samoœci niektórych kategorii

diagnostycznych. S¹ te¿ ró¿nice. Dotycz¹ one m.in. poszczególnych zaburzeñ,

ale równie¿ wyeliminowania pewnych rozpoznañ, np. nerwic z DSM-IV.

Ze zrozumia³ych powodów w naszym podrêczniku omówiliœmy jedynie

dwie, najbardziej znane i rozpowszechnione klasyfikacje zaburzeñ psychicznych.

£¹cznie na œwiecie funkcjonuje ponad 20 nozologicznych systemów podzia³u.

We wszystkich zaznacza siê d¹¿noœæ do stworzenia zoperacjonalizowanej dia-gnozy psychiatrycznej.

We wspó³czesnych klasyfikacjach odst¹piono od tradycyjnego podzia³u na

objawy, zespo³y i jednostki nozologiczne. Nie dostrzega siê te¿ wyraŸnej granicy miêdzy nerwicami i psychozami. Autorzy systemów diagnostyczno-klasyfikacyjnych, wœród których prym wiod¹ eksperci z krajów anglosaskich, wprowadzili

wygodne pojêcie „zaburzenia” (ang. disorder) rozumiane jako zespo³y objawów

manifestuj¹cych siê zachowaniami lub prze¿yciami, które wi¹¿¹ siê z:

1) cierpieniem (ang. distress);

2) niesprawnoœci¹ (ang. disability) rzutuj¹c¹ na funkcjonowanie;

3) doœwiadczeniem zwiêkszonego ryzyka (œmierci, bólu, niesprawnoœci);

4) ze znaczn¹ utrat¹ swobody.

W definicji zaburzeñ psychicznych podkreœlono ich wymiar indywidualny

(tj. dotycz¹cy pojedynczej osoby), co nie wyklucza jednak, ¿e mog¹ one wykra-

Klasyfikacja zaburzeñ psychicznych i zagadnienia nazewnictwa

115

czaæ poza ten wymiar i wp³ywaæ np. na funkcjonowanie w rodzinie lub innej grupie spo³ecznej. Termin „disorder”, wystêpuj¹cy zarówno w ICD-10, jak

i DSM-IV, ma podkreœlaæ syndromologiczny charakter wiêkszoœci klas diagno-

stycznych. Klasyfikacje te celowo unikaj¹ mniej precyzyjnych i jednoznacznych

terminów wskazuj¹cych na tzw. jednostki chorobowe (ang. disease, illness), ogra-

niczaj¹c ich u¿ycie do sytuacji, gdy etiologia zaburzeñ jest ustalona, chocia¿ nie zawsze (np. choroba Alzheimera, Picka, Huntingtona itd.), co mo¿e wynikaæ z pewnego przywi¹zania do nazewnictwa tradycyjnego uzasadnionego historycz-nie. Autorzy klasyfikacji k³ad¹ wyraŸny akcent na klasyfikowanie zaburzeñ, a nie osób, co wyra¿a siê niestosowaniem pejoratywnych okreœleñ w rodzaju: „schizo-frenik”, „neurotyk” itp. (Wciórka, 1993).