Farmakologia kliniczna – wykład nr 5
Glikokortykosteroidy, mineralokortykosteroidy, androgeny nadnerczowe.
Sterydoterapia.
dr hab. n. med. Robert Krysiak
Część I – Glikokortykoidy
•
syntetyzowane w warstwie pasmowatej kory nadnerczy,
•
choroba Addisona- przewlekła niedoczynność kory nadnerczy,
•
choroba Cushinga- nadczynność kory nadnerczy.
Efekty metaboliczne:
•
wnikania glukozy do komórek,
•
glikolizy,
•
glukoneogenezy,
•
lipolizy (cykl Randla) → WKT,
•
progu nerkowego dla glukozy (kobieta w ciąży → GKS → wydalania glukozy z moczem),
•
gromadzenia się trzewnej tkanki tłuszczowej → charakterystyczna sylwetka w chorobie Cushinga,
•
katabolizm białek → rozstępy skórne,
•
wnikania aminokwasów do komórek (także przez insulinemii),
•
filtracji kłębuszkowej i wymiany sodu na potas w cewce dystalnej
•
wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym,
•
kalciurii,
•
liczby osteoklastów,
•
liczby osteoblastów.
Działanie przeciwzapalne:
•
IL-2, IL-6,
•
VCAM-1,
•
NFĸB,
•
odporności,
•
silniejsze od NLPZ.
Wskazania:
•
niedobory hormonalne:
➢ ostra niedoczynność kory nadnerczy,
ratowanie życia;
➢ choroba Addisona,
głównie GKS z efektami metabolicznymi
➢ wrodzony przerost nadnerczy,
•
choroby zapalne:
➢ głównie autoimmunologiczne choroby tkanki łącznej, Farmakologia kliniczna- wykład nr 5
1
➢ dotyczą pacjentów z prawidłową funkcją nadnerczy,
➢ leczymy GKS z dominującym efektem przeciwzapalnym.
Naturalne glikokortykosteroidy:
•
gdy szukamy efektów metabolicznych!
•
hydrokortyzon (odpowiada budową kortyzolowi),
•
kortyzon (utleniona forma hydrokortyzonu).
Syntetyczne:
•
silniejsze działanie przeciwzapalne, a słabsze metaboliczne!
•
prednizon, prednizolon, deksametazon, metyloprednizolon.
Przeliczanie dawek:
•
1 = hydrokortyzon,
•
0,8 = kortyzon,
siła
•
4-5 = prednizon, prednizolon,
działania
p/zap.
•
5-6 = metyloprednizolon,
•
10-100 (30) – deksametazon,
•
10 = parametazon
Przykład: 25 mg metyloprednizolonu = 30 mg prednizonu.
Przeciwwskazania:
•
leczenie substytucyjne- brak przeciwwskazań!
➢ należy wystrzegać się jedynie uczulenia na GKS,
•
wskazania nagłe- też bez przeciwwskazań (np. wstrząs anafilaktyczny, ukąszenia przez owady),
•
przeciwwskazania do terapii przewlekłej innej niż substytucyjna:
➢ infekcje wirusowe, grzybicze,
➢ niewyrównane nadciśnienie tętnicze,
➢ osteoporoza,
➢ dyslipidemia.
Zasady terapii naturalnymi GKS:
•
naśladowanie rytmu dobowego,
•
największa lub jedyna dawka- rano,
•
gdy druga- do godz. 1600,
•
czas półtrwania hydrokortyzonu- 80 min.,
•
dawka- do 20-30 mg/d → tyle jest naturalnie produkowane,
•
tendencja do obniżania dawek (?),
•
ocena efektywności klinicznej- ocena skuteczności (?),
•
w sytuacjach stresowych należy zwiększyć dawkę (naśladowanie fizjologicznego wzrostu produkcji).
Farmakologia kliniczna- wykład nr 5
2
•
zaczynamy od dużych dawek, potem zmniejszamy do dawki podtrzymującej,
•
raz na dobę lub raz na 2 dni,
•
nagłe odstawienie wywołuje objawy ostrej niewydolności nadnerczy.
Receptory kortykoidowe:
•
I – mineralokortykoidowy:
➢ w hodowli komórkowej kortyzol ma do niego takie samo powinowactwo, jak aldosteron,
➢ lokalizacja: nerki, ślinianki, jelito grube, skóra (gruczoły potowe), OUN,
➢ enzym 11β dehydrogenaza hydroksysteroidowa typu 2 (11β-HSD 2) przekształca kortyzol w kortyzon, który nie łączy się z receptorem mineralokortykoidowym,
➢ zespół pozornego nadmiaru mineralokortykoidów – niedobór 11β-HSD 2, dający obraz podobny do hiperaldosteronizmu pierwotnego (spadek rozpadu → wzrost działania),
➢ u osób z wrodzonym przerostem nadnerczy, przy leczeniu dawkami ≥ 40 mg kortyzonu- nie ma potrzeby równoczesnej suplementacji mineralokortykoidowej, gdyż możliwości w/w enzymu zostają przekroczone i kortyzon oddziałuje również na receptory mineralokortykoidowe,
•
II – glikokortykoidowy.
Powikłania leczenia GKS:
•
osteoporoza polekowa:
➢ spadek produkcji osteokalcyny,
➢ spadek liczby i aktywności osteoblastów,
➢ wzrost liczby osteoklastów,
➢ wydłużenie cyklu kostnego- ujemny bilans kostny,
➢ 0,5 mg GKS/dobę przez 3 m-ce => podawanie wit. D3,
➢ kilkudniowe- nie powoduje osteoporozy (przy alergiach),
➢ większe prawdopodobieństwo rozwoju osteoporozy u kobiet po menopauzie oraz przy zmniejszonej produkcji androgenów (także przez GKS),
•
owrzodzenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy- słabiej niż NLPZ!,
•
zwiększone ryzyko rozwoju zaćmy.
Część II – Mineralokortykoidy
Stosowane leczniczo są:
•
dezoksykortykosteron,
•
fluorohydrokortyzon = fludrokortyzon.
Z wiekiem nie wzrasta zapotrzebowanie.
Przedawkowanie mineralokortykoidów:
•
obrzęki,
•
wzrost ciśnienia tętniczego,
Farmakologia kliniczna- wykład nr 5
3
spadek stężenia potasu.
Część III – Androgeny
Dehydroepiandrosteron (DHEA):
•
brak specyficznego receptora (działa poprzez receptor androgenowy),
•
funkcja prekursora,
•
metabolizowany do androgenów lub estrogenów,
•
poziom fizjologicznie obniża się wraz z wiekiem.
Wskazania do podawania DHEA:
•
niewydolność nadnerczy z uszkodzeniem warstwy siatkowatej (choroba Addisona, rzadziej we wrodzonym przeroście nadnerczy),
•
ochrona organizmu przed starzeniem się (?),
•
25-50 mg rano, 1 raz na dobę,
•
korzystne podawanie małych dawek testosteronu oprócz DHEA.
Farmakologia kliniczna- wykład nr 5
4