MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ewa Walasek
U\
ytkowanie maszyn i urządzeń oraz obiektów
inwentarskich 321[04].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Mirosław Worobik
mgr in\
. Bo\
ena Stępień
Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[04].Z2.03,
 U\
ytkowanie maszyn i urz ądzeń oraz obiektów inwentarskich , zawartego w programie
nauczania dla zawodu technik pszczelarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Budynki i pomieszczenia inwentarskie 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Maszyny i urządzenia stosowane w produkcji zwierzęcej 19
4.2.1. Materiał nauczania 19
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.2.3. Ćwiczenia 26
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 28
6. Literatura 32
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej lokalizacji,
elementów składowych i wyposa\
enia budynków i pomieszczeń inwentarskich oraz
u\
ytkowaniu maszyn i urządzeń stosowanych w celu zmniejszenia pracochłonności oraz
poprawę jakości otrzymywanych produktów w chowie zwierząt.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
-
-
-
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
-
-
-
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
-
-
-
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
-
-
-
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
-
-
-
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
-
-
-
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
-
-
-
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 321[04].Z2
Produkcja zwierzęca
321[04].Z2.01
śywienie zwierząt
gospodarskich
321[04].Z2.02
Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych
321[04].Z2.03
U\
ytkowanie maszyn i urządzeń oraz
obiektów inwentarskich
321[04].Z2.04
Organizacja produkcji zwierzęcej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- zastosować odpowiednie zabezpieczenia terenu gospodarstwa rolnego,
- określić czynniki wpływające na rozwój produkcji zwierzęcej w Polsce,
- określić cechy charakterystyczne gatunków zwierząt gospodarskich,
- scharakteryzować instalację wodociągową i elektryczną w budynkach inwentarskich
i pasiecznych oraz określić sposoby ich zabezpieczania,
- scharakteryzować budowę, zasady działania, obsługi i konserwacji silników
elektrycznych oraz spalinowych stosowanych w rolnictwie,
- określać topografię wa\
niejszych narządów u zwierząt,
- określać czynniki wpływające na rozwój zwierząt,
- stosować zasady zachowania się przy zwierzętach,
- dostrzegać zagro\
enia zwiÄ…zane z wykonywanÄ… pracÄ…,
- zastosować zasady ochrony środowiska,
- dobierać i zastosować odzie\
ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych
prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować budynki inwentarskie,
- dobrać rodzaje pomieszczeń inwentarskich dla poszczególnych gatunków zwierząt,
- scharakteryzować pomieszczenia inwentarskie i ich wyposa\
enie techniczne,
- scharakteryzować budowę i działanie urządzeń do zaopatrzenia gospodarstw w wodę,
odprowadzania ścieków i odchodów zwierzęcych,
- dobrać maszyny i urządzenia do pomieszczeń inwentarskich w zale\
ności od kierunku
u\
ytkowania zwierząt i wielkości produkcji,
- przygotować do pracy, obsłu\
yć i konserwować maszyny i urządzenia stosowane
w produkcji zwierzęcej,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo\
arowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Budynki i pomieszczenia inwentarskie
4.1.1. Materiał nauczania
W miarÄ™ mo\
liwości budynki inwentarskie powinny być zlokalizowane na glebach
suchych, przepuszczalnych, na terenach płaskich lub o lekkim wzniesieniu z dala od dróg
publicznych (co najmniej 50 metrów). Po\
ądane jest, aby usytuowanie pozwalało na
urzÄ…dzenie dostatecznie du\
ych wybiegów, okólników, gnojowni, pomieszczeń
pomocniczych oraz wybudowanie wygodnych dróg dojazdowych.
Mo\
liwość zaopatrzenia zwierząt w dostateczną ilość zdrowej wody stanowi równie\

jeden z podstawowych warunków decydujących o dogodności miejsca dla lokalizacji
projektowanych budynków. Mo\
na brać pod uwagę z
ródło naturalne, studnię lub wodociąg.
Przy jednakowym nasłonecznieniu obu długich ścian, oś budynków powinna być
skierowana z północy na południe. Po\
ądane jest, aby w stosunku do budynków
mieszkalnych budynki inwentarskie były ustawione od strony nawietrznej, zaś do gnojowni,
infirmerii i izolatek od strony podwietrznej.
Wszystkie prawie budynki inwentarskie składają się z następujących podstawowych
części składowych: fundamentu, ścian zewnętrznych, wewnętrznych, podłogi  posadzki,
stropu, sufitu, dachu i elementów dodatkowych, drzwi, okien urządzeń ogrzewających,
urządzeń wentylacyjnych oraz innych urządzeń zewnętrznych i wewnętrznych o charakterze
specjalnym do zadawania paszy, pojenia, usuwania obornika itp.
Fundamenty
Z zootechnicznego punktu widzenia jest rzeczą obojętną, z jakiego materiału i jakiej
grubości i głębokości jest wykonany fundament, ale niezmiernie istotną rzeczą jest jego
izolacja. O ile nie ma dostatecznej izolacji fundament zagłębiony w ziemi pochłania z niej
wilgoć, która przenika do górnych części budynku. Aby nie dopuścić do zawilgocenia ścian,
izolację zakłada się kilkadziesiąt centymetrów nad poziomem terenu; w pomieszczeniach
inwentarskich, tzw. płytkich, 10 15 cm nad posadzką, a w głębokich około 20 cm nad
poziomem obornika. Izolację wykonuje się z dwóch sklejonych lepikiem smołowym warstw
papy i układa się ją na wyrównanej warstwie zaprawy cementowo-wapiennej posmarowanej
lepikiem.
Åšciany
Wa\
ne znaczenie ma rodzaj materiału, z jakiego zbudowane są ściany, gdy\
z jego
właściwościami wią\
e się ściśle mikroklimat budynku  jego wilgotność i stosunki termiczne.
W praktyce materiały budowlane dzieli się na ciepłe i zimne. Do ciepłych mo\
na zaliczyć
drewno, płyty ze słomy, z trocin, z paz
dzierzy, z trzciny lub wiórkowo-cementowe, lekkie
betony (pianobeton, itp.) oraz cegłę dziurawkę, do średnio ciepłych zaś glinę z domieszką
sieczki, masÄ™ wapienno-\
u\
lowÄ… i wapienno-piaskowÄ…, pustaki \
u\
lowe, cegłę ceramiczną.
Zimnymi materiałami są: kamień, beton masywnie ubijany, cegła klinkierowa.
Z materiałów ciepłych ściany mogą być cieńsze, ze średnio ciepłych grubsze,
a z zimnych najgrubsze. Stosowanie zimnych ścian w budownictwie inwentarskim jest
właściwie niedopuszczalne, gdy\
uzyskane pomieszczenia sÄ… zimne i wilgotne, a tym samym
niezdrowe, sprzyjające schorzeniom, utrudniające wychów młodych zwierząt, hamujące ich
normalny wzrost.
Zale\
nie od spełnianej funkcji wyró\
nia się ściany zewnętrzne i działowe, ściany
działowe nie obcią\
one i nośne, na których opierają się belki, następnie więz
bÄ™ dachowÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
W nowoczesnych budynkach inwentarskich ściany bywają wykonane z dwóch płyt falistej
blachy aluminiowej, między którymi znajduje się substancja izolacyjna.
Podłogi  posadzki
W budynkach inwentarskich płytkich właściwości termiczne i wilgotnościowe zale\
Ä…
w du\
ym stopniu od materiału, z jakiego jest zbudowana posadzka i od sposobu jej
wykonania. Wszystkie posadzki bez względu na rodzaj materiału, z jakiego są wykonane
powinny mieć odpowiednią izolację od podło\
a, którą robi się zazwyczaj z warstwy gruzu lub
\
u\
lu podsypywanej piaskiem.
Po\
ądane są posadzki gładkie, ale nie śliskie, nie przepuszczające wilgoci i nie
nasiąkające odchodami zwierzęcymi. Dobre podłogi uzyskuje się z asfaltu, dobrze wypalonej
cegły (spoiny między cegłami zalewa się zaprawą cementową), ubitej gliny z dodatkiem
cementu, pod którą daje się warstwę ocieplającą (glinę z sieczką), impregnowanej kostki
z twardego drewna zalanej asfaltem. Zwykła drewniana podłoga z desek lub bali nie nadaje
się do pomieszczeń inwentarskich, gdy\
nasiÄ…ka moczem, gnije i zatruwa atmosferÄ™ wewnÄ…trz
budynku.
W fermach przemysłowych tuczu i opasu stosowane bywają wykonane z \
elazobetonu
podłogi tzw. szczelinowe, zawieszone nad kanałami zbierającymi gnojowicę.
W bezściółkowych stanowiskowych oborach kanały gnojowe nakryte są metalowymi
rusztami.
W owczarniach zaczęto stosować podłogi siatkowe (przewa\
nie przy tuczu jagniÄ…t).
Podłogi szczelinowe i rusztowe ze względu na brak odpowiedniej elastyczności, którą
w pomieszczeniach głębokich lub płytkich typu posadzkowego zapewnia ściółka, oddziałują
niekorzystnie na racice. Zwierzęta o nie dostatecznie zdrowych i mocnych racicach nie są
w stanie na nich wytrzymać, podbijają się, kuleją, nabywają odle\
yn, obni\
ajÄ… przyrosty,
chudnÄ….
Bardzo złe są twarde, wilgotne i zimne jednolite podłogi zbudowane z betonu lub
kamienia. Mogą z nich być robione ostatecznie korytarze, chocia\
racjonalniej jest pokryć je
innÄ… nawierzchniÄ…. W korytarzach w paszarniach i innych pomieszczeniach pomocniczych do
najbardziej praktycznych nale\
ą posadzki glinobite, zalane smołą i zasypane \
wirkiem, które
Å‚atwo mo\
na wykonać i remontować systemem gospodarczym. Szczególnie przydatne są one
w stajniach, gdy\
w przeciwieństwie np. do betonu nie wykruszają się (nawet otworki po
hacelach zasklepiajÄ… siÄ™ same).
Dla drobiu najlepsze są podłogi asfaltowe, łatwo zmywalne i ciepłe; mo\
e być tak\
e
beton z głęboką ściółką.
Stanowiska krów w oborach bezściółkowych, w celu uzyskania lepszych warunków
termicznych i elastycznego podło\
a, wykładane są specjalnymi gumowymi matami.
Stropy i sufity
Stropy i sufity zamykają pomieszczenia od góry i rozdzielają budynek w płaszczyz
nie
poziomej. Przy poddaszach u\
ytkowych, wykorzystywanych, np.: na składowanie paszy,
stropy muszą być dość wytrzymałe na obcią\
enie i szczelne, aby pasze nie nasiąkały wilgocią
i wyziewami. W innych przypadkach wystarcza, jeśli zabezpieczają one pomieszczenia przed
zimnem. Dobre właściwości zoohigieniczne wykazują stropy drewniane, ocieplone warstwą
plew, torfu, igliwia, itp., są jednak nietrwałe i niebezpieczne w razie po\
aru. Zarówno belki,
jak i deski takiego stropu powinny być smarowane środkiem grzybobójczym (karbolineum
lub innym). Dobry mikroklimat zapewniają równie\
prymitywne stropy z drÄ…gowiny
narzuconej słomą, jakkolwiek mają równie\
szereg właściwości ujemnych.
Mocne i trwałe są stropy w postaci sklepień betonowych, zbudowane na belkach
stalowych lub \
elbetonowych. Stropy takie sÄ… jednak zimne i o ile nie sÄ… ocieplone przy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
niedostatecznej wentylacji skrapla się na nich wilgoć; nie mają tych ujemnych właściwości
stropy wykonane z pustaków \
u\
lobetonowych.
Dachy
Dachy zabezpieczają budynki od deszczu i wywierają znaczny wpływ na stosunki
termiczne wewnątrz pomieszczeń w przypadku braku stropów lub przy małej ich szczelności.
Zwłaszcza dotyczy to dachów krytych blachą, które są  zimne w zimie, a latem, jeśli nie są
zacienione nagrzewają się bardzo silnie od promieni słonecznych, wskutek czego w słoneczne
dni wewnÄ…trz budynku jest duszno i gorÄ…co; stÄ…d przy dachach blaszanych konieczne sÄ…
szczelne i dobrze izolujÄ…ce sufity.
Dobry mikroklimat stwarzają dachy słomiane, ale ze względu na niebezpieczeństwo
po\
aru nie mo\
na nimi pokrywać masywnych budynków. Wskazane jest więc u\
ywanie na
pokrycie dachu dachówki, papy bądz
gontów.
Wysokość dachu zale\
y od sposobu wykorzystania poddasza, od tego czym jest pokryty
oraz od ilości opadów w danej okolicy. Jeśli rezygnuje się z poddasza u\
ytkowego, mo\
na
zastosować stropodach.
Okna
Okna słu\
ą do oświetlenia światłem słonecznym i wietrzenia pomieszczeń. Ilość
i wielkość okien zale\
y od obszerności tych pomieszczeń. W praktyce zwykle ustala się
stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi. W pomieszczeniach dla zwierząt
ssących hodowlanych powinien on wynosić przeciętnie 1:15 1:20, a dla drobiu 1:8 1:12. Jest
to tzw. stosunek świetlny. Jedynie w budynkach przeznaczonych do tuczu osobników
dorosłych stosunek ten powinien być znacznie szerszy, a w końcowym okresie tuczu nawet
mo\
e być wskazane zaciemnienie.
Okna powinny się szczelnie zamykać. Zalecane jest, aby otwierały się górą do wewnątrz,
co powoduje, \
e strumień zimnego powietrza będzie skierowany najpierw ku górze i dopiero
po ogrzaniu opadnie w dół.
Ze względu na łatwość otwierania, zamykania oraz mycia, najlepszym wydaje się model
okna o metalowych ramach (rys. 1) zawieszony na sworzniach umocowanych w połowie ich
wysokości, chocia\
ze względów termicznych zalecane są raczej okna o podwójnych
zespolonych, wyposa\
onych w dwie szyby, drewnianych ramach. Okna umieszcza siÄ™ na
takiej wysokości, aby światło nie raziło zwierząt w oczy, a więc np. w stajniach na wysokości
powy\
ej 2 m od podłogi, w oborach powy\
ej 1,5 m, jedynie w pomieszczeniach dla drobiu
nisko, w kurnikach 0,3 0,5 m, w indycznikach, gęsiarniach i kaczkarniach 0,5 0,8 m nad
podłogą.
Drzwi mogą być ró\
nej wielkości, zale\
nie od przeznaczenia budynku inwentarskiego.
We wszystkich budynkach wskazane jest urządzenie drzwi dwudzielnych, które bardzo
ułatwiają wentylację (rys. 2). W większych oborach i stajniach, aby umo\
liwić przejazd
ciągnikiem lub wozem, stosuje się drzwi dwupołówkowe o szerokości ponad 2,5 m.
Rys. 1. Praktyczne okno o metalowych ramach [wg Grela]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 2. Drzwi dwudzielne [wg Grela]
Wskazane jest w celu zabezpieczenia zwierząt (zwłaszcza młodych) przed stłuczeniem
guza biodrowego, przymocowywanie do obu stron ramy drzwiowej (futryn) drewnianych
rolek, lub pikowanych słomą brezentowych worków.
Aby drewno, z którego wykonane są drzwi nie psuło się i nie wypaczało pod wpływem
powstającej w pomieszczeniach wilgoci, konieczne jest nasycenie go środkiem
impregnujÄ…cym, lub pomalowanie farbÄ… olejnÄ… albo emulsyjnÄ….
W mniejszych pomieszczeniach inwentarskich praktykowane jest z po\
ytkiem zakładanie
na lato wymiennych drzwi a\
urowych, wykonanych z drewnianych lub metalowych prętów.
Budynki dla bydła
Przy stadzie do 25 krów wszystkie rodzaje bydła utrzymuje się w jednym budynku
oborowym. Mając 30 50 krów oprócz obory buduje się zwykle cielętnik, a przy 80 100 krów
powinna ju\
być obora, cielętnik i wychowalnia młodzie\
y. We wszystkich oborach poza tym
musi być paszarnia, podręczna mleczarnia, pomieszczenie na sprzęt oborowy i porodówka.
Liczba stanowisk w porodówce powinna wynosić ok. 8 10% ogólnej liczby krów, jeśli
ocielenia rozkładają się równomiernie na cały rok i 20%, gdy są skomasowane w jednej porze
(np. w okresie jesieni). Na l dorosÅ‚Ä… sztukÄ™ bydÅ‚a trzeba przeznaczyć 14 16 m² kubatury
wnętrza budynku.
Obory
Zale\
nie od sposobu przechowywania obornika wyró\
nia się obory płytkie i głębokie,
a w zale\
ności od sposobu utrzymania bydła dzieli się je na alkierzowe, wolnostanowiskowe
i wybiegowe. W oborach alkierzowych krowy pozostajÄ… w stanowiskach uwiÄ…zane przy
\
łobach. W tylnej części stanowisk przebiega korytarz gnojowy, a za \
Å‚obami korytarz
paszowy. W tego rodzaju oborach mogą być budowane krótkie, średnie lub długie
stanowiska. Krótkie mają zwykle 105 115 cm szerokości i 160 170 cm długości
legowiskowej, podczas gdy średnie 105 120 cm szerokości i 170 200 cm długości, a długie
120 130 cm szerokości i 250 275 cm długości.
Krótkie stanowisko charakteryzuje się tym, \
e krowa w pozycji stojącej, jak równie\

le\
ącej musi stale trzymać głowę i szyję nad \
łobem. a kał oddaje tylko na płytę gnojową
(obni\
oną część stanowiska między częścią legowiskową a kanałem ściekowym) (rys. 3a). Ze
względów higienicznych tego rodzaju stanowiska są najlepsze, gdy\
do minimum
zredukowana jest tutaj mo\
liwość zabrudzenia się kałem. W oborach o krótkich
stanowiskach, praktykowane jest niekiedy zawieszanie ogonów na linkach, aby się nie
brudziły na ławie gnojowej, gdy krowy le\
Ä…. Ten typ stanowiska nie zapewnia dostatecznej
wygody zwierzęciu i dlatego stosowane są równie\
stanowiska średnie, które zapewniają
krowom większą swobodę (rys. 3b). Krowa le\
Ä…c i stojÄ…c nie musi trzymać·gÅ‚owÄ™ nad
\
łobem, ale w czasie jedzenia oddaje kał na część legowiskową, przez co bardziej się brudzi,
w tych warunkach utrudnione jest usuwanie obornika. Stanowiska długie nie mają
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
wydzielonej płyty gnojowej, stąd z utrzymaniem czystości jest znacznie więcej kłopotu, ale
poniewa\
sÄ… wygodne dla zwierzÄ…t stosuje siÄ™ je w pomieszczeniach zabiegowych,
porodówkach, jak równie\
w pomieszczeniach buhajów (rys. 3c).
a)
b)
c)
Rys. 3. Stanowiska dla bydła: a) krótkie, b) średnie, c) długie [wg. K.Mazur]
W oborach alkierzowych płytkich stosuje się stałe \
Å‚oby i drabiny na pasze, natomiast
w głębokich  podnoszone na słupach, łańcuchach bądz
stojakowe, przestawiane.
W dwurzędowych oborach ustawia się krowy głowami do siebie, budując na środku
\
łoby, a między nimi podwy\
szony korytarz paszowy.
Obory wolnostanowiskowe są to głębokie pomieszczenia zamknięte, w których krowy
utrzymywane są luzem bez uwięzi w grupach 20 30 szt. Do budynków tych mogą przylegać
wybiegi. śłoby w miarę przybywania obornika są podnoszone bądz
sÄ… stale na podwy\
szeniu,
niekiedy z urzÄ…dzeniami (specjalne drabiny) do automatycznego wiÄ…zania. Ten rodzaj obory
powinien mieć specjalną halę udojową. Konieczne jest wydzielenie odizolowanej części
obory na stanowiska porodowe ewentualnie urządzenie porodówki w oddzielnym budynku.
Obory wolnowybiegowe są to równie\
budynki głębokie, ale stale otwarte, najczęściej
bez ściany południowej. Krowy mają w takich warunkach stały swobodny dostęp na wybieg.
Obory wolnostanowiskowe, a w większym jeszcze stopniu wolnowybiegowe, są o wiele
tańsze od alkierzowych. Zmniejszają znacznie nakłady pracy związanej z obsługą bydła,
a tym samym obni\
ają koszty produkcji. Ponadto ze względu na mo\
liwość ruchu na
świe\
ym powietrzu zapewniajÄ… dobre warunki zdrowotne (pomijajÄ…c mo\
liwości
rozprzestrzeniania się chorób przez bezpośrednie kontakty). Obory te nie pozwalają jednak
uwzględniać w nale\
ytym stopniu indywidualnych właściwości i produkcji poszczególnych
sztuk zwierząt. Jeśli nie są typu szczelinowego zwiększają zu\
ycie ściółki o około 30%;
uniemo\
liwiajÄ… indywidualne \
ywienie i stwarzają warunki do objadania słabszych sztuk
przez silniejsze. W tego typu oborach ze względu na bezpieczeństwo bydło powinno być
pozbawione rogów (najlepiej przeprowadzać dekornizację ju\
u cielÄ…t), utrudnia to jednak
znakowanie i w konsekwencji identyfikacjÄ™ zwierzÄ…t.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wychowalnie cielÄ…t
Tradycyjnie cielęta po urodzeniu do wieku 3 miesięcy powinny przebywać
w oddzielnych kojcach (o wymiarach 150 cm długości, 120 cm szerokości i 120 cm
wysokości) znajdujących się na terenie ogólnej obory, bądz
przy większej liczbie krów
w oddzielnym budynku. Liczba kojców powinna być co najmniej równa liczbie stanowisk
w porodówce. Kojce w przedniej ściance, będącej równocześnie furtką, powinny mieć
otwory, przez które cielęta mogłyby wysunąć głowę i pić mleko z umocowanego na
specjalnym pałąku lub w klapach wiadra, bezpośrednio lub poprawniej za pomocą  smoka .
Na zewnÄ…trz kojca, poni\
ej otworu mo\
e być równie\
zawieszony \
łobek na pasze treściwe.
Drabinkę na siano umieszcza się wewnątrz kojca. Cielętnik mo\
e być zamknięty, z dwoma
szeregami kojców rozmieszczonych po obu stronach korytarza paszowo-gnojowego lub
wolnowybiegowy w postaci szopy pozbawionej jednej ściany od strony wybiegów. Furtki
kojców po otwarciu przegradzają korytarz paszowy i umo\
liwiają wyjście ka\
dego cielaka na
własny okólnik.
W mniejszych oborach zamiast cielętnika mogą być zastosowane indywidualne budki
(wychów tlenowy) umieszczone pod ścianą budynku. Cielęta w wieku 3 6 miesięcy
utrzymywane są grupowo, jałówki po 5 8 sztuk, a byczki po 2 sztuki. Pomieszczenia mogą
tutaj być równie\
zamknięte lub wolnowybiegowe.
Wychowalnie jałówek i buhajków
Pomieszczenia dla starszej młodzie\
y hodowlanej powinny równie\
zapewniać
odpowiednie warunki utrzymania, ruchu i korzystania ze świe\
ego powietrza. Jałówki mogą
być utrzymywane w grupach po kilkadziesiąt sztuk (wyrównanych co do wieku i stopnia
rozwoju), buhajki zaś muszą mieć indywidualne stanowiska-zagrody. Jałówki mogą korzystać
ze wspólnego wybiegu (najlepiej jeśli utrzymywane są w pomieszczeniu
wolnowybiegowym), mo\
na równie\
zorganizować dla nich \
ywienie  samoobsługowe
i wspólny wodopój. Buhajki natomiast powinny mieć indywidualne wybiegi przylegające do
zagród. Obok wychowalni buhajków powinna znajdować się bie\
nia z mechanicznie
napędzanym kołowrotem bądz
kołowroty zwykłe, a przy wychowalni jałówek stanowiska
i pomieszczenia do inseminacji.
Budynki do opasu młodego bydła
Tego typu budynki występują na fermach produkcji \
ywca wołowego. Mają one
charakter pawilonowy, zaopatrzone są w podłogi szczelinowe, po obu stronach korytarzy
paszowych znajdują się boksy z rur ocynkowanych słu\
Ä…ce do zbiorowego pomieszczenia
ok. 20 buhajków. Aby zapobiec wzajemnemu obskakiwaniu się, buhajki utrzymywane są
dość ciasno, ponadto nad boksami bywają rozciągnięte naelektryzowane druty  tresery.
Budynki dla koni
Wszystkie budynki stajenne nie powinny mieć wewnątrz mniej ni\
3 metry wysokości,
a przy większej liczbie koni 3,5 4 m. Na ka\
dego dorosłego średniej wielkości konia
kubatura powinna wynosić nie mniej ni\
25 30 m². Budynki stajenne mo\
emy podzielić na:
- stajnie dla koni roboczych, w których konie umieszcza się w stanowiskach
poprzedzielanych drÄ…\
kami działowymi co 1 lub 2 konie. Słu\
Ä… one klaczom ze
z
rebiętami i koniom chorym na choroby niezaraz
liwe,
- stajnie dla klaczy ze z
rebiętami, składające się z boksów lub urządzone w formie biegalni
(klacze ze z
rebiętami chodzą luzem). W stajniach w formie biegalni muszą być równie\

boksy w ilości ok. 25% liczby ogółu klaczy, w których przetrzymuje się je przez parę dni
po oz
rebieniu. W nich tak\
e powinny stale przebywać klacze wyjątkowo złośliwe,
- stajnie dla ogierów (z przewidzianym całodobowym dy\
urem). Ogiery mogą stać
w stanowiskach poprzedzielanych ściankami działowymi, a nawet drą\
kami działowymi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
(ewentualnie co dwa ogiery ścianka, a w środku stanowiska drą\
ek). Ogiery na punktach
kopulacyjnych, w których nie ma całodobowego dy\
uru, muszą być utrzymywane
w oddzielnych boksach,
- stajnie dla odsadzonych z
rebiąt i młodzie\
y są zazwyczaj biegalniami. Jedynie młodzie\

pełnej krwi angielskiej utrzymywana bywa w boksach po 2 sztuki razem,
- kryte uje\
d\
alnie. Są to budynki o wymiarach 20 x 40 m lub większe, mające samonośną
więz
bÄ™ dachowÄ… i gruntowe bÄ…dz
trocinowe podło\
e, umo\
liwiające całoroczny
(zwłaszcza jest to wa\
ne w okresie zimy) systematyczny trening koni wierzchowych
hodowlanych i sportowych. Często buduje się je z typowych elementów hal fabrycznych
o du\
ej powierzchni okien, które mogą być wykonane z przezroczystych płyt dachowych.
Ściany na wysokość ok. 1,5 m od podło\
a obijane są ukośnie deskami dla zmniejszenia
mo\
liwości urazów.
Tradycyjne boksy dla ogierów buduje się z dwucalowych desek, przeciętnie o wymiarach
3,5 m szerokości, 4 m długości i minimum 2,2 m wysokości. Najmniejsze wymiary boksu
3,25 x 3,25 m. Od strony korytarza do wysokości 1,40 m przybija się szczelnie deski; wy\
ej
ścianka i drzwi powinny być a\
urowe z prętami \
elaznymi lub drewnianymi. Pręty muszą być
tak wąsko rozstawione (ok. 6 cm), aby ogier wspinając się nie mógł wsunąć między nie
kopyta, albo tak szeroko, \
eby mógł przeło\
yć między nimi swobodnie głowę. Ściany między
przylegającymi do siebie boksami muszą być szczelne. W nowoczesnym budownictwie
praktykowane jest budowanie boksów dla ogierów i klaczy z metalowych rur ustawianych
pionowo, dla uniknięcia urazów kończyn.
Drzwi w boksie dla klaczy powinny mieć 4 m wysokości i 1,5 m szerokości, podobna
szerokość drzwi po\
ądana jest równie\
w boksie dla ogiera. Idące od drzwi na boki ku górze
odkosy uniemo\
liwiają zaczepianie sąsiednich koni. Drzwi, ściany przednie i środkowe
(wys. 1,8 m) muszą być szczelne, aby z
rebię nie przeło\
yło nogi. Wymiary powierzchni
boksu sÄ… analogiczne jak dla ogiera.
Deski w boksach nale\
y przybijać pionowo, aby w przypadku oderwania mniejsza była
mo\
liwość skaleczenia nóg konia.
Stanowiska rozdziela się ściankami lub drą\
kami (dla amortyzacji w razie uderzeń),
zawieszonymi na łańcuszkach 0,8 1 m nad podło\
em. Od strony korytarza drÄ…\
ek zawiesza
się na ruchomym haku, co pozwala na łatwe zdejmowanie go nawet wtedy, gdy koń przeło\
y
przezeń nogę. Długość i rozstaw drą\
ków oraz ścianek działowych zale\
ne są od wielkości
stanowisk. Dla koni małych praktykuje się szerokość stanowisk 160 cm, dla du\
ych 180 cm.
Długość dla małych 295 cm, dla du\
ych 310 cm. Je\
eli para du\
ych koni stoi bez przegrody,
wystarcza łączna szerokość stanowiska równa 320 cm, dla koni mniejszych 300 cm.
Biegalniami nazywa siÄ™ pomieszczenia pozbawione jakichkolwiek klatek lub stanowisk.
Konie przebywajÄ… w nich luzem, a wiÄ…\
e siÄ™ je jedynie do czyszczenia i obrokowania. SÄ… to
z reguły budynki o wiszących wiązaniach dachowych nie podpartych wewnątrz słupami.
śłoby i drabiny ulokowane są wzdłu\
ścian. Normatywy powierzchni w biegalniach są
następujące: dla klaczy ze z
rebakami 10 12 m², dla z
rebiÄ…t roboczych do 1,5 roku 6 m²,
powy\
ej 1,5 roku 9 m². Wszystkie pomieszczenia dla koni muszÄ… być zaopatrzone w \
Å‚oby
i drabiny lub kosze na siano. Po\
ądane są równie\
w ka\
dym boksie lub stanowisku
automatyczne poidła. W stajniach ze stanowiskami lub biegalniach najlepsze są \
Å‚oby
kamionkowe o wywiniętych górnych krawędziach, umieszczone na betonowej ławie skośnie
przystawionej do ściany. śłoby w boksach umieszcza się zazwyczaj w rogach i podbija
ukośnie deskami, aby koń wstając nie uderzał o nie głową. W boksach dla klaczy umieszcza
się ponadto nisko małe \
Å‚obki o wÄ…sko rozstawionych szczeblach dla dokarmiania z
rebiÄ…t
owsem. śłób powinien być umieszczony na takiej wysokości, aby górna jego krawędz

wypadała na wysokości stawu barkowego konia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Budynki dla trzody chlewnej
Åšwinie sÄ… bardzo wra\
liwe na nieodpowiedni mikroklimat, dlatego te\
przeznaczone dla
nich pomieszczenia muszą być suche, widne, ciepłe w zimie, a w lecie nie gorące, zawsze
wentylowane. Najlepsze są lekkie budynki drewniane, z lekkiego betonu lub palonej cegły,
a bardzo nieodpowiednie  betonowe o przegrodach i podłodze betonowej. Chlewnie, aby
były ciepłe nie mogą być zbyt wysokie. Wysokość wnętrza części przeznaczonej dla obsługi
nie powinna być ni\
sza ni\
2,20 m, a w części przeznaczonej dla zwierząt mo\
e wynosić
1,50 m. Urządzenie pomieszczeń dla trzody chlewnej zale\
y w podstawowej mierze od typu
świń i od systemu utrzymania. Wyró\
nia się następujące systemy utrzymania:
- alkierzowy  polegający na stałym utrzymaniu świń zamkniętych w kojcach, mo\
liwy do
zastosowania w tuczarniach, a zupełnie nieodpowiedni w chlewniach hodowlanych,
- okólnikowy  w którym świnie przebywają w kojcach i wypuszczane są na przylegające
do nich okólniki,
- wolnowybiegowy  przy którym na przylegających do chlewni wybiegach
(o powierzchni równej co najmniej 10-krotnej powierzchni kojca), świnie mogą
przebywać nieograniczoną ilość czasu. System ten jest bardzo wskazany dla chlewni
hodowlanych, ale nie nadaje się zupełnie dla tuczarni, gdy\
daje zwierzętom zbyt du\
e
mo\
liwości ruchu. Wolnowybiegowy chów trzody chlewnej mo\
e być prowadzony
z zastosowaniem budek (szop, szałasów), wykonanych z drewna i prasowanej słomy lub
materiałów trwałych.
Świnie, zwłaszcza materiał zarodowy, na ogół utrzymywane są w kojcach, podobnie
tuczniki w małych chlewniach, natomiast w du\
ych całkowicie zmechanizowanych
chlewniach zwierzęta przebywają zbiorowo w obszernych pomieszczeniach.
We wszystkich rodzajach pomieszczeń wyró\
nia się część paszową, część gnojową
i część legowiskową. W chlewniach dwurzędowych oś budynku skierowana jest z północy na
południe, kojce ulokowane są zaś po obu stronach przebiegającego przez środek budynku
korytarza. Chlewnie wielorzędowe budowane są w bardzo du\
ych gospodarstwach lub
tuczarniach przemysłowych.
Znane są trzy podstawowe typy kojców (boksów):
- zwykły, przylegający bezpośrednio do ściany zewnętrznej budynku, mający koryto
i drzwiczki od strony korytarza przebiegającego przez środek budynku lub przy
przeciwległej jego ścianie,
- duński, w którym przy ścianie zewnętrznej znajduje się korytarz gnojowy, mający
połączenie z kojcem przez drzwiczki. Szerokość tych drzwi równa jest szerokości
korytarza gnojowego, stÄ…d te\
, jeśli się je otworzy, powstają przyległe do kojców
pomieszczenia, które świnie wykorzystują jako miejsca do oddawania kału. Koryto
w duńskim kojcu umieszcza się od strony korytarza paszowego. Korytarz ten przylega do
przeciwległej ściany lub w chlewniach dwurzędowych biegnie przez środek budynku,
- szwedzki, majÄ…cy zastosowanie w chlewniach alkierzowych. Koryto umieszczone jest od
strony korytarza paszowego, znajdującego się pod ścianą zewnętrzną, podczas gdy
korytarz gnojowy znajduje się na środku budynku. Przy otwartych drzwiczkach na
korytarz świnie wykorzystują pozostałe pomieszczenia (jak w kojcach duńskich) do
oddawania kału.
W kojcu systemu szwedzkiego powierzchnia chlewni wykorzystana jest najbardziej
ekonomicznie, gdy\
odcinek korytarza przypadający w systemie duńskim na jeden kojec,
rozdzielony jest tutaj na dwa kojce. Jednak ze względu na brak połączenia z okólnikiem kojce
systemu szwedzkiego są raczej przydatne dla tuczników.
Mało ekonomiczny pod względem wykorzystania powierzchni jest kojec zwykły,
poniewa\
część legowiska wypada bezpośrednio pod zewnętrzną ścianą budynku, a koryto
i drzwiczki z konieczności umieszczone są w jednej linii od strony korytarza gnojowo-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
paszowego (tabela 1). Dla zaoszczędzenia miejsca buduje się często kojec zwykły, trojan,
w którym drzwiczki od dwóch sąsiadujących kojców ulokowane są obok siebie ukośnie.
Kojec dla prosiąt ssących, przyległy do kojca maciory, uzyskuje się przegradzając pusty,
znajdujący się między dwoma kojcami zajętymi przez lochy karmiące. Przystosowane do tego
celu kojce mają zwykle odpowiednie, dające się otwierać przez wyjęcie zasuwy otwory,
pozwalające na swobodne przechodzenie prosiąt. W kojcach macior z prosiętami po\
yteczne
jest przybicie do ścian w odległości i na wysokości 25 cm listwy, która zabezpiecza prosięta
przed zgnieceniem przez maciorę. Zamiast listwy mogą być zastosowane pałączki z grubego
drutu umocowane prostopadle jednym końcem w ścianie, a drugim w podłodze kojca.
W chlewniach u\
ytkowych praktyczne mogą być lekkie konstrukcyjnie, metalowe kojce
dla loch z prosiętami.
Tabela 1. Normatywy powierzchni kojców niezbędne dla jednej sztuki [wg.Kozowski]
Płeć zwierzęcia Powierzchnia kojca w m2 Liczba sztuk w kojcu
Knury rozpłodowe 8 1
Lochy jałowe niskoprośne 1,8 2,5 3 4
Lochy wysokoprośne 1,8 3,8 2
Lochy na oproszeniu i karmiÄ…ce 5 7 1
Prosięta ssące 2 3 12
Prosięta odsadzone 2 4 miesięcy 0,5 0,7 12 20
Knurki 4 6 miesięcy 1,6 2,0 1
Knurki 6 9 miesięcy 3 4 1
Tuczniki 1,2 2,0 1
Kojce dla świń muszą być zaopatrzone w odpowiednie koryta, najlepiej kamionkowe, przy
których znajdują się samoczynne poidła. Na sztuki dorosłe powinno przypadać 25 45 cm
długości koryta, na młode 25 35 cm. Kojce mogą być wykonane z impregnowanego drewna,
a jeszcze lepiej z metalowych rurek, które są znacznie trwalsze. Równie\
z \
elaznych rurek
i metalowej siatki mo\
e być wykonane ogrodzenie wybiegów i okólników. Na urządzenie
wybiegu składa się ponadto utwardzenie (wybetonowanie lub wybrukowanie) części przyległej
bezpośrednio do budynku, aby zapobiec jego zawilgoceniu. W tym samym celu konieczne jest
zaopatrzenie budynku w rynny. Pozostałą część wybiegu zajmuje ryjowisko, na którym ziemię
nale\
y co jakiś czas zruszać. W obrębie wybiegów po\
Ä…dany jest betonowy basen do kÄ…pieli ze
 schodkowatym wejściem.
Budynki dla owiec
Owce umieszcza się w jednym budynku, a w przypadku większego stada w oddzielnych
pomieszczeniach. Maciorki z jagniętami znajdują pomieszczenie w owczarni matecznej,
młodzie\
w wychowalniach tryczków i maciorek, a tryki reproduktory w specjalnych
domkach (tabela 2). Tradycyjne budynki dla owiec są z reguły głębokie, nowoczesne zaś
wyposa\
one są w siatkowe podłogi i odpowiedni system zgarniaczy kału.
Tabela 2. Powierzchnia niezbędna dla owiec ró\
nej płci i wieku jest następująca [wg.Mercik]
Płeć owiec Powierzchnia w m2
Tryk 2-3
Maciora 1 1,5
Jarka 0,8 1,0
JagniÄ™ 0,5 0,6
Dla dobrej wentylacji owczarnia powinna mieć w obu ścianach szczytowych drzwi
dwudzielne i dwuskrzydłowe. Na jedną dorosłą sztukę powinno przypadać 2,5 mł powietrza.
Owczarnie mateczne sÄ… zwykle budynkami wysokimi (stropowe 5 m, bezstropowe
ok.7 m) i szerokimi co najmniej 12 m. Do odgradzania owiec słu\
ą lekkie płotki o wysokości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
0,85 1,0 m. Płotki (lasy) składają się przewa\
nie z 3 poziomych drÄ…\
ków, połączonych
poprzecznie mieczami i szczeblami rozstawionymi co 8 cm. Mogą one być tak\
e wykonane
z desek (łat). Wykorzystuje się do tego celu równie\
siatkÄ™ i metalowe rury. Do ustawiania las
słu\
ą kołki wbite z dwóch stron w mierzwę i związane u góry. Poniewa\
paszarnia lokowana
jest zwykle w przybudówce, od jej strony wzdłu\
ściany odgradza się zwykle korytarz
paszowy, aby uniknąć przeskakiwania licznych las. Paszarnia zazwyczaj oddzielona jest od
owczarni a\
urową ścianą i w ten sposób jest ogrzewana. Pasze daje się w paśnikach zwanych
jasłami. Są to płytkie \
Å‚oby z umocowanymi powy\
ej drabinkami na siano i słomę. Dla owiec
dorosłych dno paśnika powinno być umieszczone około 40 cm, a dla jagniąt około 30 cm nad
ziemią. Wysokość paśnika  około 115 cm, długość 4 m, rozstęp szczebli 10 12 cm. Na jedną
owcę potrzeba około 40 cm bie\
ących paśnika. Domki dla tryków zaopatrzone
w odpowiednie wybiegi buduje siÄ™ obok owczarni matecznych. MajÄ… one przewa\
nie kształt
sześcio- lub ośmiokąta. Ściany domków wykonuje się z podwójnych desek i wolną przestrzeń
między nimi wypełnia trocinami, torfem lub plewami. Dach kryty jest najczęściej słomą lub
trzciną. Mogą to być równie\
lekkie (z pianobetonu) budynki murowane. WewnÄ…trz domek
rozdzielony jest drewnianymi ściankami po przekątnych, w ten sposób powstaje
pomieszczenie dla kilku tryków, z których ka\
dy ma w zewnętrznej ścianie oddzielne wyjście
na indywidualny okólnik. Zagrody muszą równie\
przylegać do owczarni matecznej, aby
w okresie zimy lub w czasie zadawania paszy móc wypędzać owce na spacer.
Budynki i pomieszczenia dla drobiu
Rodzaje budynków i pomieszczeń dla drobiu zale\
ą od tego, czy mieścić będą ptactwo
grzebiące, czy wodne. Istnieją równie\
ró\
nice w konstrukcji i wyposa\
eniu pomieszczeń
zwiÄ…zane z gatunkiem, typem u\
ytkowym i wiekiem zwierzÄ…t.
Większe fermy drobiowe, składają się z wychowalni piskląt (zaopatrzonej w sztuczne
kwoki), wychowalni młodzie\
y, szop dla starszej młodzie\
y i pomieszczeń dla niosek oraz
paszarni. W fermach hodowlanych znajdują się ponadto: zakład wylęgu drobiu ze składem na
jaja, kurniki stada podstawowego, kurniki selekcyjne stadek zarodowych. Znany jest
całoroczny system utrzymania kur-niosek w pomieszczeniu wyposa\
onym w baterie lub na
głębokiej ściółce. Ściółkę tę sporządza się z włóknistego torfu, liści, pociętej słomy \
ytniej
lub kukurydzianej, plew, igliwia, itp. Na 1 m² daje siÄ™ 15 kg Å›ciółki (na spód sypie siÄ™ dla
dezynfekcji palone wapno). Ściółka ułatwia sprzątanie, zapewnia dobre warunki termiczne
w kurniku, skłania kury do stałego ruchu i stanowi dla nich z
ródło witaminy B12.
Kurczęta rzez
ne (brojlery) wychowywane są równie\
na głębokiej ściółce, lub
w paropiętrowych klatkach ustawionych w baterie. Tradycyjne pomieszczenia dla drobiu
mogą być niskie, o jednospadowym dachu. Dla dorosłych osobników przednia ściana
z oknami ma 2,5 m, tylna 1,80 1,0 m. Budki dla kurczÄ…t sÄ… znacznie ni\
sze  1,8 m.
W fermach hodowlanych mo\
na przyjąć jako niezbędną dla 1 dorosłej sztuki
nastÄ™pujÄ…cÄ… powierzchniÄ™ podÅ‚ogi: kury  0,25-0,28 m², indyczki  0,7 m², kaczki 
0,33 m², gÄ™si  0,8 m².
Wielkość ptaków ma równie\
wpływ na wymiary otworów wylotowych z budynków na
wybiegi. Wymiary otworów wynoszą w: kurniku 0,25 x 0,25 m, indyczniku 0,4 x 0,5 m,
kaczkarni 0,3 x 0,3 m i gęsiarni 0,4 x 0,4 m.
W celu ochrony przed napływem do budynku zimnego powietrza z zewnątrz, przy
wylotach od strony wybiegów umieszcza się budki. Podobne znaczenie ma przedsionek przy
drzwiach wejściowych.
Ptactwo wodne pozostaje w swoich pomieszczeniach cały czas na podłodze, natomiast
dla kur i indyków konieczne są grzędy przybite w jednej płaszczyz
nie do poprzecznych spon
listwy; dla kur o przekroju 5 x 4 cm, dla indyków 6 x 5 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 4. Grzędy i podrzędna [wg. Jankowski]
Indykom przybija się grzędy co 60 cm, a dla kur co 30 cm. Chcąc utrzymać czystość oraz
ochronić przed zimnym powietrzem, grzędy umieszcza się na podgrzędnej (w odległości
15 cm od jej powierzchni). Podgrzędną (rys. 4) stanowi umieszczony na koziołkach zbity
z desek blat. W nowoczesnych kurnikach i indycznikach zamiast podgrzędnej stosuje się
wykonaną z drewna lub betonu skrzynię nawozową o głębokości 80 100 cm. Dla
zmniejszenia wydzielania gazów blat posypuje się sieczką, torfem, superfosfatem, palonym
wapnem, popiołem drzewnym, itp. Grzędy umieszcza się przy ścianie przeciwległej do okien.
W pomieszczeniach dla niosek muszą być urządzone gniazda (wymoszczone słomą
skrzynki). Dla indyków, kaczek i gęsi umieszczane na poziomie ściółki lub ziemi (przepiórki
znoszą jaja na ziemię lub na dno klatki; nie potrzebują gniazda). Gniazda dla kur składają się
z dwóch lub trzech kondygnacji. Przyjmuje się, \
e na jedno gniazdo przypada w zale\
ności od
gatunku: 6 kur, 4 indyczki, l kaczka i l gęś. Wygodne są gniazda zaopatrzone w podłogę
w formie pochylni, po której jaja staczają się na zewnątrz i są widoczne zaraz po zniesieniu.
Do pomieszczeń dla drobiu hodowlanego powinny przylegać wybiegi o powierzchni
przynajmniej 3-krotnie większej ni\
powierzchnia budynku. Wybiegi grodzi siÄ™ najlepiej
siatką lub gałęziami, wikliną, sztachetami itp. Dla kur i indyków ogrodzenie musi mieć
wysokość około 1,7 2,3 m, dla kaczek 0,5 0,7 m, dla gęsi 0,8 1,0 m.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są podstawowe wymagania związane z lokalizacją i konstrukcją budynków
inwentarskich?
2. Jakie mo\
na wyró\
niać części składowe budynków inwentarskich?
3. Czym ró\
nią się budynki i pomieszczenia dla poszczególnych gatunków zwierząt?
4. Jak wymiary i rozplanowanie budynku, wpływają na efektywność mechanizacji?
5. Jaka powinna być obsada poszczególnych zwierzÄ…t na 1 m²?
6. Jakie są sposoby utrzymywania poszczególnych zwierząt?
7. Jakie przepisy regulujÄ… technicznÄ… kwestiÄ™ z zakresu budownictwa?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określanie lokalizacji wybranego pomieszczenia inwentarskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć foliogramy, rysunki przedstawiające ró\
ne lokalizacje budynków inwentarskich,
2) przeanalizować mapy geologiczne terenu pod budynek wybranego pomieszczenia
inwentarskiego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
3) narysować szkic budynku uwzględniający jego główne elementy zgodnie z przyszłym
przeznaczeniem,
4) zaplanować właściwe materiały budulcowe,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- rysunki, szkice i foliogramy ró\
nych budynków inwentarskich,
- rzutnik,
- mapy.
Ćwiczenie 2
Ocenianie stanu technicznego i wyposa\
enia budynków inwentarskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć budynek inwentarski,
2) określić jego stan techniczny. Uzyskane dane zapisać,
3) opisać jego wyposa\
enie,
4) określić system utrzymania zwierząt w budynku inwentarskim,
5) obliczyć powierzchnię przypadającą na jedno zwierzę,
6) porównać uzyskane wyniki z normami dla danego budynku,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- u\
ytkowany budynek inwentarski,
- wyposa\
enie budynku inwentarskiego,
- normatywy powierzchni,
- miara,
- kalkulator,
- papier.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić właściwą lokalizację dla budynku inwentarskiego?
1
1

2) wymienić elementy budynku inwentarskiego?
1
1

3) dobrać właściwe materiały budowlane?
1
1

4) ekonomicznie rozplanować przestrzeń w budynkach dla
poszczególnych gatunków zwierząt?
1
1

5) zaplanować w budynkach pomieszczenia dla zwierząt ze względu na
ich wiek i płeć?
1
1

6) wymienić niezbędne wyposa\
enie budynków inwentarskich?
1
1

7) charakteryzować budynki inwentarskie?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2. Maszyny i urządzenia stosowane w produkcji zwierzęcej
4.2.1. Materiał nauczania
Mechanizacja produkcji zwierzęcej jest ściśle uzale\
niona od budynków inwentarskich,
których kształt i rozplanowanie mają decydujący wpływ na organizację i metody pracy. Ze
względu na ścisłą zale\
ność efektów mechanizacji od wymiarów i rozplanowania budynku,
nale\
y odpowiednie jej wymagania uwzględnić ju\
przy projektowaniu. Trzeba więc
pamiętać, np.: o odpowiedniej szerokości i wysokości drzwi oraz o wymiarach korytarzy
w oborze w celu umo\
liwienia przejazdu ciÄ…gnika (usuwanie obornika i zadawanie paszy),
o właściwej konstrukcji poddasza u\
ytkowego, umo\
liwiającej mechaniczny załadunek
paszy, o odpowiedniej długości stanowisk dla krów, pozwalającej na zastosowanie
przenośników obornika. W celu umo\
liwienia stosowania dowolnej technologii chowu
i systemu mechanizacji poszczególnych procesów produkcyjnych, jak równie\
ewentualnej
zmiany lub unowocześnienia tych systemów budynek powinien mieć dostatecznie du\
Ä…
rozpiętość i konstrukcję bezsłupową. Budowane oddzielnie pomieszczenia składowo-
gospodarcze, stanowiące funkcjonalną całość z budynkami inwentarskimi, powinny być
połączone z nimi urządzeniami przenośnikowymi w celu ułatwienia transportu.
Jako zasadÄ™ nale\
y przyjąć, \
e wykonanie projektu budowlanego powinno być
poprzedzone opracowaniem projektu technologicznego, obejmującego równie\
zaplanowanie
rozmieszczenia maszyn i urządzeń. Nieprawidłowo zaprojektowany budynek mo\
e być
przyczyną niskiej wydajności pracy.
W produkcji zwierzęcej, maszyny stosuje się przewa\
nie stacjonarne, a praca rozło\
ona
jest równomiernie w ciągu roku, bez spiętrzeń, i przewa\
nie odbywa siÄ™ w budynkach
zamkniętych. Mechanizacja wpływa wielokierunkowo na przebieg prac związanych
z chowem zwierząt, a wiele stosowanych maszyn i urządzeń bezpośrednio oddziałuje na
procesy fizjologiczne u zwierzÄ…t. Mechanizacja ma te\
zasadniczy wpływ na zmniejszenie
pracochłonności oraz na poprawę jakości otrzymywanych produktów. Obok aspektu
ekonomicznego (zwiększenie wydajności pracy i obni\
enie kosztów własnych) du\
e
znaczenie ma równie\
socjologiczny aspekt mechanizacji: poprawa warunków higienicznych
oraz zmniejszenie uciÄ…\
liwości wykonywanych prac. Stosowanie nowoczesnych, a przy tym
często skomplikowanych maszyn i urządzeń wymaga, starannej ich obsługi i konserwacji
w celu zapewnienia ich ciągłej i bezawaryjnej pracy. Konieczne więc staje się podniesienie,
kwalifikacji personelu zatrudnionego w produkcji zwierzęcej.
Zastosowanie pełnych zestawów maszyn i urządzeń, tworzących kompleksowe linie
technologiczne, wpływa na podniesienie wydajności pracy oraz na obni\
enie kosztów
produkcji.
UrzÄ…dzenia wentylacyjne
Urządzenia wentylacyjne składają się zazwyczaj z kanałów doprowadzających świe\
e
powietrze oraz z kanałów odprowadzających powietrze zu\
yte, zanieczyszczone.
W nowoczesnych systemach wentylacyjnych mo\
na stosować mechaniczne (o napędzie
elektrycznym) wentylatory wyciÄ…gowe.
Dobrze działające urządzenia wietrzące powinny zapewnić 1,5 2 krotną wymianę
powietrza w pomieszczeniach w ciągu 1 godziny (przy zwierzętach małych 5-krotną).
Przy wentylacji kanałowej wymiana powietrza powodowana jest ruchami powietrza na
zewnątrz budynku (wiatr) oraz cyrkulacją powietrza spowodowaną ró\
nicÄ… temperatury
panujÄ…cÄ… wewnÄ…trz i na zewnÄ…trz pomieszczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyloty kanałów wyciągowych wyprowadza się na wysokość 50 cm ponad dach
i nakrywa daszkiem dla zabezpieczenia przed opadami. Wielkość przekroju kanałów
wentylacyjnych powinna być dostosowana do liczby du\
ych zwierzÄ…t (500 kg \
ywej wagi)
zajmujących pomieszczenie. Przy 4 sztukach instaluje się 1 kanał o wymiarach 40 x 40 cm,
przy 6 sztukach 1 kanał 50 x 50 cm, przy 8 sztukach 1 kanał 60 x 60 cm, przy 10 sztukach
2 kanały 40 x 40 cm. Ogólnie mo\
na przyjąć w większych pomieszczeniach 1 kanał
o wymiarach 40 x 40 cm na 5 du\
ych sztuk.
Do budynku znaczna ilość powietrza dostaje się przez ró\
ne szczeliny, głównie
w drzwiach i oknach, stąd ogólna powierzchnia przekroju kanału (lub kanałów)
doprowadzajÄ…cego powinna siÄ™ równać mniej wiÄ™cej ¾ powierzchni przekroju kanaÅ‚u (lub
kanałów) wyciągowego.
UrzÄ…dzenia kanalizacyjne
Urządzenia kanalizacyjne mają za zadanie odprowadzenie gnojówki (moczu
pomieszanego z cząsteczkami kału) do specjalnego zbiornika poło\
onego poza obrębem
budynku. Powierzchnia podłóg w stanowiskach i kojcach ma wskutek tego spadek
(wynoszący najczęściej 3%) umo\
liwiający spływ w kierunku kanału ściekowego,
prowadzącego do studzienek przepływowych. Stamtąd gnojówka zostaje odprowadzona
podziemnymi kamionkowymi rurami do zasadniczego zbiornika.
Kanaliki ściekowe mają zwykle szerokość ok. 15 cm oraz zwiększającą się od ok. 10 cm
głębokość przy spadku 1,5 2%. Kanaliki jak i studzienki przepływowe wykonane są
z betonu. Stanowiska lub boksy reproduktorów (buhaje, ogiery) mają niekiedy dośrodkowy
spadek. Odpływ zaopatrzony jest w kratę nakrywającą wlot podziemnej rury
odprowadzajÄ…cej. Jak ju\
wspomniano pomieszczenia bezściółkowe zaopatrzone są
w głębokie kanały nakryte rusztami bądz
podłogami szczelinowymi nad kanałami
połączonymi ze zbiornikami znajdującymi się poza obrębem budynku.
UrzÄ…dzenia wodociÄ…gowe i wodopojowe
Woda doprowadzana jest rurami wodociÄ…gowymi, przy czym w pomieszczeniach
pomocniczych czerpie siÄ™ jÄ… z kranu, a pojenie zwierzÄ…t mo\
e być rozwiązane w dwojaki
sposób: za pomocą indywidualnych (u krów jedno na dwa stanowiska) automatycznych
poideł znajdujących się bezpośrednio w stanowiskach lub kojcach, albo przez urządzenie
jednego bÄ…dz
paru koryt wodopojowych, do których zwierzęta mają stały dostęp, lub są do
nich dopuszczane.
Poidła automatyczne indywidualne stosowane są najczęściej w oborze i stajni, rzadziej w
chlewni (dla świń najlepsze są smoczkowe). Składają się one z \
eliwnych misek, do których
doprowadzony jest przewód wodociągowy zaopatrzony w zawór otwierany pod naciskiem
dz
wigni (w formie pokrywy lub Å‚y\
ki), którą zwierzę naciska szukając wody.
Ptactwo wodne ma zwyczaj zanieczyszczania wody do picia. Wszystkim więc gatunkom
ptaków daje się wodę z automatycznych poideł. Nie jest wskazane bezpośrednie podłączenie
poideł do sieci wodociągowej, gdy\
zwierzęta muszą wtedy pić stale zimną wodę. Najlepiej
jest, jeśli automaty poidłowe podłączone są do samoczynnie napełniającego się dość du\
ego
zbiornika umieszczonego w paszarni, w którym woda będzie się odstawała i ogrzewała.
Ilość wody do pojenia i na potrzeby pielęgnacyjno-oprzętowe wynosi na dobę: dla klaczy
karmiących 75 litrów, dla ogierów 60 litrów, dla młodzie\
y 40 50 litrów, dla koni roboczych
50 litrów, dla buhajów 80 litrów, dla krów dojnych 100 litrów, dla młodzie\
y bydlęcej
60 litrów, dla knurów i macior 60 litrów, dla warchlaków i tuczników 40 litrów, dla owiec
dorosłych i kóz 10 litrów, dla kur i perliczek 0,5 litra, dla gęsi lub kaczek 1,5 litra, dla
indyków 1,0 litra, (na cały odchów).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
UrzÄ…dzenia ogrzewajÄ…ce
Urządzenia ogrzewające mają zastosowanie jedynie w chlewniach macior, cielętnikach,
kurnikach oraz paszarniach. Tam bowiem sÄ… one najbardziej potrzebne. Mo\
na je
zainstalować bądz
w formie \
eliwnych grzejników o cyrkulacji parowej lub wodnej,
umieszczonych na ścianach chlewni i kurników, bądz
w postaci systemu rur (równie\

o cyrkulacji parowej lub wodnej) przeprowadzanych pod posadzką kojców macior i prosiąt.
Para lub gorÄ…ca woda u\
ywana do ogrzewania mo\
e być czerpana ze specjalnych urządzeń,
tzw. wytwarzaczy pary, które mogą słu\
yć do parowania ziemniaków i innych celów.
W produkcji zwierzęcej wprowadza się mechanizację następujących procesów
produkcyjnych:
- transport i zadawanie pasz,
- usuwanie obornika,
- uzyskiwanie i wstępna przeróbka produktów zwierzęcych.
Zakres mechanizacji oraz zestaw odpowiednich maszyn i urządzeń uzale\
nione sÄ… od
przesłanek ekonomicznych oraz przede wszystkim od wielkości pogłowia.
Mo\
na mówić o urządzeniach do zadawania paszy dostosowanych do poszczególnych
gatunków zwierząt i grup wiekowych oraz do poszczególnych rodzajów pasz. Poza
urządzeniami do skarmiania paszy, zwłaszcza u zwierząt utrzymywanych w zbiorowych
pomieszczeniach, mo\
na stosować specjalne urządzenia do jej zadawania, transportu
i rozdzielania. SÄ… to transportery przenoszÄ…ce kiszonkÄ™ wprost z silosu do \
łobów w oborach
lub rurociÄ…gi dostarczajÄ…ce wilgotnÄ… mieszankÄ™ z paszarni do koryt w chlewniach. Znane sÄ…
równie\
samobie\
ne urzÄ…dzenia do zadawania paszy, stosowane m.in. przy bateryjnym
utrzymaniu kur niosek lub brojlerów oraz królików.
Niektóre z nich połączone są z urządzeniem do przyrządzania karmy, albo nawet jej
pozyskiwania. Na przykład kosiarko-ładowacz (silosokombajn) Orkan współpracuje ze
specjalną przyczepą obudowaną wysokimi ścianami, do której zsypuje się skoszoną i pociętą
na sieczkę zielonkę. Przyczepa zaopatrzona jest w dno w formie taśmy  bez końca ,
przesuwanej wałkiem traktora. Z dna zielonka dostaje się na transporter pionowy, mający
wylot tak umieszczony, \
e w czasie jazdy przez korytarz paszowy spada ona wprost do
\
łobów.
UrzÄ…dzenia do pobierania pasz
Wycinaki kiszonki przeznaczone są do wycinania bloków kiszonki i sianokiszonki
z pryzm i silosów oraz ich przewozu do miejsca skarmiania lub załadunku wozu paszowego.
Wielką zaletą wycinaków szczękowych jest krótki czas wycinania bloków z pryzmy, ich
prosta konstrukcja oraz to, \
e w miejscu cięcia pozostaje gładka powierzchnia, a proces cięcia
nie narusza struktury pryzmy, dzięki czemu nie zachodzą procesy gnilne w silosie jak
i wyciętym bloku kiszonki (rys. 5).
Rys. 5. Wycinak kiszonki [wg. Katalogu Sigma]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ma to szczególne znaczenie, gdy ilość pobrań kiszonki z tego samego miejsca silosu jest
stosunkowo rzadka. Ró\
ne wersje wykonań pozwalają zawieszać je na: trzypunktowych
układach zawieszenia ciągnika, ró\
nego typu ładowaczach czołowych, suwnicach
wspomagajÄ…cych w zale\
ności od wymagań i posiadanego sprzętu w gospodarstwie.
Przykręcane no\
e tnÄ…ce, pozwalajÄ… na szybkÄ… wymianÄ™ podczas ewentualnego uszkodzenia.
Szarpaki kiszonki są równie\
narzędziami przeznaczonymi do pobierania kęsów kiszonki
z silosów. Znajdują zastosowanie tam, gdzie kiszonka sporządzona została z krótko pociętej
trawy lub kukurydzy, a częstotliwość pobierania paszy z silosu jest na tyle du\
a, \
e
w naderwanej kiszonce nie zajdÄ… procesy gnilne. Szarpaki przystosowane sÄ… do zawieszania
na ładowaczach czołowych. Wielką zaletą szarpaków kiszonki jest ich pełne wykorzystanie
do załadunków wozów paszowych. Pobieramy nimi zarówno kiszonkę jak i komponenty
sypkie bez konieczności przezbrajania ładowacza czołowego (Rys. 6).
Rys. 6. Szarpak kiszonki [wg. Katalogu Sigma]
Suwnica wspomagająca jest urządzeniem, które pozwala na pobieranie wycinakami
kiszonki z pryzm i silosów o wysokości do 2,50 m. Do zawieszonej na trzypunktowym
układzie zawieszenia ciągnika suwnicy, montujemy wycinak kiszonki. Dzięki siłownikowi
hydraulicznemu w suwnicy uzyskujemy mo\
liwość regulowania wysokości poło\
enia
wycinaka kiszonki. Suwnica z powodzeniem zastępuje zdecydowanie dro\
szy Å‚adowacz
czołowy i ma zastosowanie wszędzie tam, gdzie kiszonka dowo\
ona jest bezpośrednio do
obór.
Chwytaki bel okrągłych przeznaczone są do przenoszenia i załadunku  do paszowozów
bel sianokiszonek, słomy lub siana. Przystosowane są do zawieszania na ładowaczach
czołowych (rys. 7).
Rys. 7. Chwytak bel [wg. Katalogu Sigma]
UrzÄ…dzenia do usuwania obornika
Podczas projektowania i budowy płyt obornikowych nale\
y uwzględnić:
- ilość produkowanego obornika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- sposób usuwania obornika z budynku inwentarskiego,
- sposób wybierania obornika z płyty obornikowej podczas wywo\
enia go w pole.
Ilość produkowanego obornika i sposób jego przechowywania decydują bezpośrednio
o wielkości płyty. Lokalizacja i rozwiązanie konstrukcyjne jest uzale\
nione od sposobu
usuwania obornika z płyty i z budynku inwentarskiego. Często pomijany problem lokalizacji
wpływa póz
niej na większy nakład pracy.
PÅ‚yta obornikowa mo\
e znajdować się na powierzchni terenu lub mo\
e być zagłębiona,
mo\
e mieć ściany boczne ze wszystkich lub tylko z niektórych stron. Istnieje wiele metod
usuwania odchodów zwierzęcych z budynków inwentarskich. Zale\
Ä… one przede wszystkim
od stosowanych systemów utrzymania zwierząt, przyjętych rozwiązań technologicznych oraz
zastosowanych urządzeń technicznych.
Zgarniacze odchodów w zale\
ności od rozwiązania mogą pracować w ruchu ciągłym lub
posuwisto-zwrotnym. Zgarniacz poprzeczny z wyrzutnią (rys. 7) słu\
y tylko do usuwania
obornika słomiastego i mo\
e być stosowany równie\
do współpracy z innymi zgarniaczami
podłu\
nymi, np. w oborach uwięziowych. Zgarniacz taki mo\
e być zakończony nie tylko
wyrzutniÄ… napowietrznÄ…, ale te\
wyrzutnią podziemną, tłokową i mo\
e być wówczas
stosowany zarówno do wypychania obornika, jak i gnojowicy w postaci naturalnej lub
częściowo zagęszczonej dodatkiem ściółki (rys. 8).
Coraz częściej, szczególnie w chowie trzody chlewnej stosowany jest system utrzymania
zwierząt na głębokiej ściółce. Stosuje się te\
system ze ściółką średnio głęboką i pochyłą
posadzką części legowiskowej dla zwierząt z tak zwanym samospławialnym obornikiem
(rys. 9).
Rys. 7. Obora wolnostanowiskowa boksowa, legowiska z wyściółką, usuwanie obornika zgarniaczem
uchylnym lub delta oraz zgarniaczem z wyrzutnikiem: a) rzut, b) przekrój; 1.stanowiska boksowe,
2  korytarz gnojowy, 3  korytarz paszowy, 4  zgarniacz odchodów uchylny, 5  zgarniacz
poprzeczny, 6  wyrzutnia zgarniacza poprzecznego, 7  płyta obornikowa [wg. Grela]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 8. Schematy obór uwięziowych, ściółkowych z ró\
nymi rozwiÄ…zaniami procesu usuwania obornika
zgarniaczem lub szuflą mechaniczną: 1  zgarniaczem z kanału gnojowego i pompą tłokową na zewnątrz
budynku, 2  przenośnikiem okrę\
nym z wyrzutniÄ… na zewnÄ…trz od strony szczytowej, 3  spychaczem
czołowym na ciągniku, 4  przenośnikiem jak w pkt.3, lecz z wyrzutnią z boku budynku,
5  zgarniaczami posuwisto-zwrotnymi z kanałów podłu\
nych do końca budynku i zgarniaczem
poprzecznym z wyrzutnią na zewnątrz, 6  zgarniaczami jak w pkt. poprzednim do środka budynku
i zgarniaczem z wyrzutniÄ… na zewnÄ…trz [wg. Grela]
Rys. 9. Przekrój podłu\
ny kanału z samospływem okresowym [wg. Grela]
Czołowy zgarniacz do usuwania obornika bez liny i łańcucha urządzenie samobie\
ne,
napędzane za pomocą silnika elektrycznego nie wymaga \
adnych dodatkowych
mechanizmów napędowych. Zgarniacz pracuje tylko w linii prostej, wypychając obornik
z całej długości obiektu za jednym przejazdem, jeden cykl oczyszczania budynku trwa
4-8 min, jest to zale\
ne od długości roboczej zgarniacza. Wypycha obornik na pryzmę
gnojownika lub przyczepę. Urządzenie obsługuje jeden lub dwa rzędy stanowisk.
W przypadku chowu trzody zaleca siÄ™ zgarniacz mo\
liwie najszerszy.
Hydrauliczny zgarniacz obornika H-623 jest jednym z najnowocześniejszych systemów
usuwania obornika (rys. 10). UrzÄ…dzenie jest przeznaczone do pracy w oborach przy
usuwaniu obornika od krów mlecznych i opasów oraz w chlewniach z systemem
 samospławnym (nachylenie posadzki w kierunku kanału). Obornik z kanału jest podawany
cyklicznie do jednostki końcowej (prasy), która usuwa go na zewnątrz obory. Zaletą tego
systemu jest znaczne zmniejszenie objętości usuwanego obornika oraz polepszenie jego
jakości na skutek sprasowania. Urządzenie działa niezawodnie w oborach do długości 50 m,
zarówno jako ciągi pojedyncze, lub obustronne wzdłu\
budynku z dodatkowym ciÄ…giem
poprzecznym. Pracuje z prędkością bezpieczną dla zwierząt. Jest ciche i wydajne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 10. Hydrauliczny zgarniacz obornika H-623 [wg. Katalogu Sigma]
UrzÄ…dzenia udojowe
Do dojenia krów na stanowiskach w mniejszych oborach u\
ywa siÄ™ dojarek systemu
bańkowego, w większych  przewodowego (mleko nie spływa do bańki, a zasysane jest do
rurociÄ…gu prowadzÄ…cego do centralnego zbiornika, znajdujÄ…cego siÄ™ wewnÄ…trz lub na
zewnÄ…trz obory).
W centralnych dojarniach (halach udojowych) mo\
e być stosowany:
- układ tandemowy, w którym krowy stoją jedna za drugą, ale mają umo\
liwione
indywidualnie wyjście w bok, w związku z czym w zale\
ności od indywidualnego czasu
udoju mo\
e następować na stanowiskach zmiana pojedynczych sztuk,
- układ jodełkowy, w którym krowy ustawione są ukośnie obok siebie tak, \
e od strony
dojarza pozostają tylko wolne partie zadów. Wprowadzanie i wyprowadzanie odbywa się
grupami, jest równie\
znany model z indywidualnÄ… wymianÄ… sztuk. System ten
umo\
liwia lepszą obserwację przebiegu udoju ze względu na małe odległości między
wymionami krów (0,9 1,0 m). Przy tym układzie dojarz przechodząc od krowy do krowy
ma do przejścia stosunkowo małą odległość,
- układ karuzelowy ( rotolaktor ) składa się z platformy obrotowej, na której znajdują się
stanowiska udojowe. Krowy zgromadzone w  poczekalni kolejno podchodzÄ…
korytarzykiem do obwodu platformy. Natrafiwszy na wolne stanowisko wchodzą nań
(bÄ…dz
zostają wniesione ruchomym pomostem). W ten sposób odbywają okrę\
ną podró\
,
podczas której zostają wydojone, a przed  nadjechaniem do korytarza wejściowego
trafiają na korytarz wyjściowy i opuszczają platformę, zwalniając miejsce dla kolejnych
 pasa\
erek .
We wszystkich wymienionych układach stanowisko udojowe znajduje się na
podwy\
szeniu w stosunku do podło\
a, na którym stoi dojarz (bądz
podłoga, po której się on
porusza jest zagłębiona), co pozwala mu wykonać czynności związane z masa\
em wymion,
nakładaniem kubków udojowych w postawie wyprostowanej, ogranicza to ucią\
liwość pracy.
Otwieranie przed wejściem krów i zamykanie po wejściu krów metalowych obramowań
stanowisk udojowych odbywa się za pomocą pneumatycznych automatów.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie maszyny i urzÄ…dzenia majÄ… zastosowanie w budynkach inwentarskich?
2. Czym charakteryzują się urządzenia zewnętrzne i wewnętrzne o charakterze specjalnym?
3. Jakie zasady obowiązują podczas eksploatacji i konserwacji maszyn i urządzeń
w budynkach inwentarskich?
4. Jakie są zalety zastosowania nowoczesnych urządzeń i maszyn?
5. Co powinno być na wyposa\
eniu obory?
6. Co nale\
y uwzględnić przy planowaniu płyty obornikowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznawanie maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji zwierzęcej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć film  Maszyny i urządzenia stosowane w produkcji zwierzęcej ,
2) obejrzeć maszyny i urządzenia stosowane w oborze,
3) zapoznać się z budową i działaniem maszyn i urządzeń w oborze,
4) narysować schemat dojarni,
5) objaśnić rysunki,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- film  Maszyny i urządzenia stosowane w produkcji zwierzęcej ,
- maszyny i urzÄ…dzenia stosowane w oborze,
- zestaw multimedialny,
- kartki i przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Określanie mo\
liwości mechanizacji prac w oborach, chlewniach i stajniach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wyposa\
eniem obory,
2) opisać stanowisko:
a) długość stanowiska,
b) obecność przegród,
c) podłoga i ściółka,
3) opisać obszar paszowy:
a) \
łób,
b) kształt i rozmieszczenie poideł,
c) sprzęt do zadawania pasz,
4) określić rodzaj uwięzi,
5) określić sprzęt do udoju,
6) określić wyposa\
enie magazynu mleka:
a) zbiorniki zbiorcze na mleko,
b) system odzyskiwania ciepła z procesu schładzania mleka,
7) określić mo\
liwości mechanizacji prac w oborze,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- obora z wyposa\
eniem,
- kartki i przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać maszyny i urządzenia w budynkach inwentarskich?
1
1

2) podać zalety mechanizacji produkcji zwierzęcej?
1
1

3) określić zale\
ność efektów mechanizacji od wymiarów
1
1

i rozplanowania budynku?
4) zachować bezpieczeństwo w czasie obsługi maszyn i urządzeń?
1
1

5) dobrać właściwe maszyny do określonej hodowli?
1
1

6) obliczyć koszty u\
ytkowania maszyn i urządzeń?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Na zewnątrz obory rura wodociągowa musi znajdować się poni\
ej poziomu
a) przemarzania gruntu.
b) 80 cm.
c) 140 cm.
d) 160 cm.
2. Do kanalizacji sanitarnej muszą być odprowadzone ścieki
a) z mycia dojarni.
b) sanitarne.
c) gnojówki.
d) gnojowicy.
3. Celem zastosowania połączenia ekwipotencjalnego jest przeciwdziałanie awariom
w instalacji
a) wodociÄ…gowej.
b) kanalizacyjnej.
c) elektrycznej.
d) wentylacyjnej.
4. Na rysunku obok przedstawiono
a) blok oporowy.
b) studzienkÄ™ rewizyjnÄ….
c) rurociÄ…g grawitacyjny.
d) przepompownię ścieków.
5. Wnętrze krytej uje\
d\
alni powinno być obudowane bandą ustawioną pod kątem
w stosunku do ściany uje\
d\
alni, co zabezpiecza nogÄ™ jez
dz
ca przed przyciśnięciem
przez konia do ściany. Wysokość bandy powinna wynosić
a) 1,0 m.
b) 1,2 m.
c) 1,4 m.
d) 1,6 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
6. PÅ‚ytkie \
Å‚oby z umocowanymi powy\
ej drabinkami na siano i słomę określamy
a) jasłem.
b) \
Å‚obem.
c) ostwiÄ….
d) lasem.
7. Dla klaczy ze z
rebakami przy planowaniu biegalni nale\
y przewidzieć powierzchnię
a) 15 m².
b) 12 m².
c) 9 m².
d) 6 m².
8. Przy stadzie do 80 100 krów wszystkie rodzaje bydła utrzymuje się w
a) jednym budynku oborowym.
b) oborze i cielętniku.
c) oborze, cielętniku i wychowalni młodzie\
y.
d) oborze i wychowalni młodzie\
y.
9. Wielkość ptaków ma wpływ na wymiary otworów wylotowych z budynków na wybiegi.
Wymiary otworu wynoszÄ…cy 0,25 x 0,25 m nale\
y zastosować w
a) kurniku.
b) indyczniku.
c) gęsiarni.
d) kaczkarni.
10. W praktyce materiały budowlane dzieli się na zimne i ciepłe. Do zimnych materiałów
zaliczamy
a) drewno.
b) cegłę dziurawkę.
c) kamień.
d) pustaki \
u\
lowe.
11. Na wyposa\
eniu stajni powinien być
a) trokar.
b) lÄ…\
a.
c) jasło.
d) lasy.
12. System, w którym konie utrzymywane są w grupach, posiada wszelkie zalety wynikające
z utrzymania koni a ponadto stwarza on koniom lepszÄ… mo\
liwość kontaktu z otoczeniem
oraz pozwala na większą swobodę ruchu. Opisany system to
a) biegalnie.
b) boksy.
c) uwięziowy.
d) alkierzowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
13. Za rozwiÄ…zanie optymalne uwa\
a siÄ™ magazynowanie pomiotu w pryzmach. WybierajÄ…c
miejsce na pryzmÄ™ nale\
y się kierować następującym zaleceniem
a) tworzyć pryzmy w lekkim zagłębieniu.
b) tworzyć pryzmy na otwartych przestrzeniach.
c) umieszczać pryzmy na zawietrznej wobec budynków.
d) poziom wód gruntowych wysoki.
14. UrzÄ…dzenie na rysunku to
a) \
łób dla konia.
b) automatyczne poidło.
c) urzÄ…dzenie ogrzewajÄ…ce.
d) urzÄ…dzenie wentylacyjne.
15. Zgodnie z przepisami dotyczącymi ochrony środowiska, posadzka w pomieszczeniach
inwentarskich nie mo\
e
a) zapobiegać przesiąkaniu wody.
b) być przepuszczalną.
c) posiadać spadku w kierunku kanału ściekowego.
d) utrudniać usuwania obornika.
16. Która konstrukcja karmidła nie zapewnia właściwego u\
ytkowania
a) bezproblemowe pobieranie paszy przez ptaki.
b) umo\
liwia rozgrzebywanie paszy.
c) regulacja poziomu paszy w karmidle.
d) regulacja wysokości zawieszenia karmidła.
17. Grzędy montuje się w
a) kurniku.
b) gęsiarni.
c) indyczniku.
d) kaczkarni.
18. Rysunek przedstawia rozmieszczenie sprzętu dla piskląt w pierwszych dniach. Literą
a oznaczono
a) kwokÄ™.
b) poidełko. d
c) tackÄ™ do paszy a
d) parawan. b c
19. Odległość płyty do składowania obornika od granicy działki powinna wynosić
a) 4 m.
b) 10 m.
c) 30 m.
d) 50 m.
20. Rysunek przedstawia
a) siekacz do buraków.
b) parnik elektryczny.
c) kolumnÄ™ parnikowÄ….
d) rozdrabniacz uniwersalny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
U\
ytkowanie maszyn i urządzeń oraz obiektów inwentarskich
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
6. LITERATURA
1. Hodowla zwierzÄ…t (praca zbiorowa). PWR i L, Warszawa 1996
2. Piotrowska K. (red.): Hodowla zwierzÄ…t. PWR i L, Warszawa 1996
3. Sasimowski E.: Zarys szczegółowej hodowli zwierząt. PWN, Warszawa 1983
4. Systemy utrzymania bydła. Poradnik. (praca zbiorowa). Instytut Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Słu\
by Doradztwa Rolniczego 2004
5. Systemy utrzymania drobiu. Poradnik (praca zbiorowa). Instytut Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Słu\
by Doradztwa Rolniczego 2004
6. Systemy utrzymania koni. Poradnik (praca zbiorowa). Instytut Budownictwa,
Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Słu\
by Doradztwa Rolniczego 2004
7. Raczyk W. (red.): Zootechnika. PWR i L, Warszawa 1973
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32