1
Obliczenia chemiczne
termochemia
Układ – pewna część przyrody, której zachowanie się w rozważanym
przez nas procesie nas interesuje. Wszystko co znajduje się poza
układem nazywamy otoczeniem.
Pojęcia podstawowe
Rodzaje układów:
1. Otwarty – zachodzi przepływ masy między układem a
otoczeniem
2. Zamknięty – nie zachodzi przepływ masy między układem a
otoczeniem
3. Izolowany – nie zachodzi ani przepływ masy ani energii
między układem a otoczeniem
4. Nieizolowany – zachodzi bądź przepływ masy bądź energii
bądź też i masy i energii równocześnie między układem a
otoczeniem
5. Jednoskładnikowy/dwu(wielo-)składnikowy
6. Jednofazowy/dwu(wielo-)fazowy
7. Jednorodny (homogeniczny)/niejednorodny (heterogeniczny)
Faza – część homogeniczna układu, dająca się rozróżnić pod względem
własności fizycznych, ograniczona określonymi powierzchniami.
Układ może zawierać kilka różnych faz stałych i ciekłych ale tylko jedną
fazę gazową.
2
Wielkości intensywne – niezależne od masy układu np.. T, p, C
Wielkości ekstensywne – wprost proporcjonalne do masy układu np.. m, V,
liczba moli cząsteczek składników
Opis układu
Do opisu układu musimy podać pewną ilość informacji dotyczących jego
masy, objętości, temperatury, składu chemicznego, panującego w nim
ciśnienia itp.. Wielkości te, nazywane zmiennymi stanu układu opisują
stan układu.
Funkcja stanu - funkcja zależna wyłącznie od stanu układu, czyli od
aktualnych wartości jego parametrów, takich jak masa, liczność materii,
temperatura, ciśnienie, objętość i inne.
Zmiana wartości funkcji stanu zależy tylko od stanu początkowego i
końcowego układu, a nie od sposobu w jaki ta zmiana została zrealizowana.
Termodynamiczne funkcje stanu (1)
Energia wewnętrzna U - wszystkie rodzaje energii związane ze
składnikami układu.
9
Energia kinetyczna – energia związana z ruchem cząsteczek (rotacja,
drgania, ruch translacyjny)
9
Energia wiązań chemicznych
9
Energia potencjalna – związana z wzajemnym oddziaływaniem na siebie
atomów i cząsteczek w układzie
dU = Q
el
+ W
el
gdzie: Q
el
– ciepło elementarne
W
el
– praca elementarna
jednostka: [U] = J lub J mol
-1
3
Entropia S – ekstensywna funkcja stanu, która jest miarą stopnia
nieuporządkowania układu. Określa też kierunek przebiegu procesów
spontanicznych (samorzutnych)
dS = lQ
el
gdzie: Qel – ciepło elementarne
l = 1/T - czynnik całkujący w przypadku procesu odwracalnego
Zatem dla:
a). procesu odwracalnego:
dS = dQ
el
(odw) /T
b). procesu nieodwracalnego:
dS > dQ
el
(nd) /T
jednostka: [S] = J K
-1
Termodynamiczne funkcje stanu (2)
Entalpia ∆H - miara energii wewnętrznej substancji mierzonej przy
stałym ciśnieniu, jeśli wzrasta temperatura wzrasta też entalpia
substancji.
H = U + pV
Prawo Hessa
Ciepło reakcji mierzone zarówno w warunkach izotermiczno-
izochorycznych oraz izotermiczno-izobarycznych zależą tylko od
stanu początkowego oraz od stanu końcowego, nie zależą natomiast
od drogi, na jakiej dana reakcja została przeprowadzona
substraty
produkty pośrednie produkty
końcowe
∆H
1
∆H
2
∆H
3
∆H
3
= ∆H
1
+ ∆H
2
Termodynamiczne funkcje stanu (3)
4
Ciepło tworzenia
Efekt cieplny towarzyszący syntezie 1 mola związku chemicznego z
pierwiastków w stanie standardowym (298 K, 1013 hPa)
∆H°
tw
= ∑(n∆H°
tw prod
) - ∑(n∆H°
tw sub
)
Ciepło spalania
Efekt cieplny towarzyszący spalaniu 1 mola związku chemicznego lub
pierwiastków w tlenie
∆H°
sp
= ∑(n∆H°
sp sub
) - ∑(n∆H°
sp prod
)
Entalpia wiązań chemicznych
Standardowa entalpia reakcji polegającej na rozpadzie cząsteczki AB na
atomy A i B
∆H° = ∑(n∆H°
wiaz zerwanych
) - ∑(n∆H°
wiaz powstałych
)
Energia swobodna F – zwana również energią swobodną Helmholtza
F = U -TS
Entalpia swobodna G – zwana również energią swobodną Gibbsa lub
potencjałem termodynamicznym
G = H - TS
Termodynamiczne funkcje stanu (4)
5
Związki między termodynamicznymi funkcjami stanu
U
H
+ pV
F
G
+ pV
- TS
- TS
np. G = F + pV = H – TS = U + pV – TS
W układzie izolowanym (w układzie, który nie wymienia energii ani żadnej
substancji z otoczeniem) całkowita ilość energii pozostaje stała.
Natomiast energia może ulegać przemianom w różne formy energii.
Zmiana energii wewnętrznej, ∆U, zależy tylko od stanu początkowego i
końcowego: ∆U = U
2
– U
1
I zasada termodynamiki
6
II zasada termodynamiki
Wszystkie zjawiska, które zachodzą w przyrodzie samorzutnie, są
zjawiskami nieodwracalnymi
Proces odwracalny - zmienne stanu zmieniają wartości od X
1
, X
2
, ….Y
1
, Y
2
, ….
oraz istnieje proces odwrotny, w wyniku którego zmienne stanu przyjmują z
powrotem wartości X
1
, X
2
, ….
Proces odwrotny spełnia wówczas następujące warunki:
9
układ przechodzi w nim przez te same stanu pośrednie, co w procesie
pierwotnym, lecz w kolejności odwrotnej
9
układ wymienia w tym procesie z otoczeniem ilość masy, ciepła i pracy
różniące się jedynie znakiem od wymienianych w procesie pierwotnym
Proces nieodwracalny – proces nie spełniający chociażby jednego z
powyższych warunków
Warunki zachodzenia procesów samorzutnych
9
Dla T, V = const (warunki izotermiczno-izochoryczne)
∆F < 0 proces samorzutny
∆F = 0 równowaga
∆F > 0 proces wymuszony
9
Dla T, p = const (warunki izotermiczno-izobaryczne)
∆G < 0 proces samorzutny
∆G = 0 równowaga
∆G > 0 proces wymuszony
7
Stan równowagi chemicznej
Jeżeli szybkość tworzenia produktów jest równa szybkości
odtwarzania substratów w jednostce czasu to mówimy, że w takim
układzie istnieje równowaga (dynamiczna).
A + B
C + D
v
1
v
2
v
1
= k
1
[A][B]
v
2
= k
2
[C][D]
=
k
1
k
2
=
[A][B]
[C][D]
Stosunek stałych szybkości reakcji k
1
do k
2
jest wielkością stałą i jest
nazywany stałą równowagi reakcji chemicznej
Prawo działania mas Guldberga-Waagego
W stanie równowagi chemicznej w określonej temperaturze
stosunek iloczynu stężeń produktów podniesionych do
odpowiednich potęg (będących współczynnikami
stechiometrycznymi) do iloczynu stężeń substratów
podniesionych do odpowiednich potęg ma wartość stałą.
K =
[C]
c
[D]
d
[A]
a
[B]
b
Reguła przekory (Le Chateliera-Brauna)
Jeżeli na układ znajdujący się w stanie równowagi zadziała bodziec
zewnętrzny to układ zachowuje się tak aby temu bodźcowi
przeciwdziałać
Wpływ zmian stężenia:
A + B ↔ C + D
9
wprowadzenie substratu A lub B w prawo
9
wprowadzenie produktu C lub D w lewo
9
usunięcie substratu A lub B w lewo
9
usunięcie produktu C lub D w prawo
Wpływ zmian temperatury:
9
reakcja egzotermiczna ∆H < 0 wzrost T w lewo
9
reakcja egzotermiczna ∆H < 0 spadek T w prawo
9
reakcja endotermiczna ∆H > 0 wzrost T w prawo
9
reakcja endotermiczna ∆H > 0 spadek T w lewo
Wpływ zmian ciśnienia:
9
zmniejszenie objętości gazów wzrost p w prawo
spadek p
w lewo
9
zwiększenie objętości gazów wzrost p w lewo
spadek p
w prawo
9
bez zmiany objętości gazów brak wpływu p