1

[

W

:]

O

MEDIACH I KOMUNIKACJI

.

S

KRYPT DLA STUDENTÓW DZIENNIKARSTWA I

KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

,

RED

.

E

.

P

LESZKUN

-O

LEJNICZAKOWA

,

J.

B

ACHURA

,

M.

W

ORSOWICZ

,

Ł

ÓDŹ

2010.

K

INGA

K

LIMCZAK

ZAWÓD REPORTER (RADIOWY)

Bycie reporterem jest najlepszą szkołą dziennikarskiego rzemiosła.

Uczy szybkości i sprawności zawodowej

1

.

Praca reporterska

2

to niezastąpiona szkoła radia, a umiejętności tu zdobyte są

podstawą pracy w tym medium w ogóle. Słusznie więc mikrofon i urządzenie rejestrujące są
najczęściej pierwszymi narzędziami pracy studentów podczas praktyk radiowych, bądź
początkujących radiowców. „Reporterka” uczy dyscypliny, podstaw szybkiego montażu,
oswaja z działaniem w stresującym tempie, osłuchuje z własnym głosem, wykształca rodzaj
„myślenia dźwiękiem” i umiejętność odbierania świata przez dźwięk, otwiera na ludzi, na
kontakty, a czasem daje też możliwość tworzenia form tak informacyjnych, jak i artystycznych
– zdarzają się przecież perfekcyjnie zbudowane sondy, obrazki, których dźwiękowa
kompozycja jest zaskakująca i urzekająca. Stanowią one małe (tylko formalnie) akustyczne
dzieła sztuki. Sama niejednokrotnie słyszałam materiały reporterskie, w których precyzyjnie
dobranym treściom nadano perfekcyjną budowę formalną. Dźwięków

3

takich słucha się z

przyjemnością, nie traktując ich w kategoriach czysto informacyjnych.

Tekst niniejszy traktuje o przygotowaniu merytorycznym i technicznym reportera, o

samym procesie rejestrowania materiału, a dalej o jego montażu. Omówione też zostały
podstawowe informacyjne podgatunki radiowe, w formie których reporter może wyrazić
dźwiękową treść. Na koniec podano kilka schematów, wedle których można skonstruować
ciekawą informację radiową. Artykuł powstał w oparciu o wybraną literaturę, ale przede
wszystkim o własne doświadczenie pracy reporterskiej. Kolejne wątki nie zostały – ze względu
na ograniczone ramy tego szkicu– omówione w pełni, ale fakt rekompensują w pewien sposób
odwołania do uzupełniających, ważnych publikacji. W tym miejscu należy też zdecydowanie
podkreślić, iż typologia owych podgatunków informacyjnych jest moją prywatną propozycją.
Posługuję się terminologią znaną w środowisku dziennikarzy, szczególnie reporterów

1

B. Nierenberg, Dziennikarskie formy radiowe [w:] Słownik wiedzy o mediach, pod red. E.

Chudzińskiego, Warszawa – Bielsko-Biała 2007, s.306.

2

Zob.: www.reporter.edu.pl

3

Dźwiękiem określa się w języku radia nie tylko akustyczne elementy (np. dzwony kościelne,

odgłos karetki), ale również rozmowy z ludźmi. Dźwiękiem w radiu jest wszystko, co zapisane w formie

akustycznej.

2

radiowych. Typologia ta nie przystaje tym samym do znanych z publikacji książkowych

4

podziałów gatunków tego medium, gdyż żaden z nich nie podejmuje problemu sposobu
budowania, a zarazem nazewnictwa, krótkich dźwięków reporterskich.

Przygotowanie techniczne

Błędów – szczególnie w początkowym etapie pracy reporterskiej – nie można uniknąć.

Każdemu zdarzyć się może nienaładowanie baterii w rejestratorze dźwięku, niesprawdzenie
czy w MiniDiscu jest dyskietka, zabranie na rozmowę z bohaterem zniszczonego kabla
łączącego mikrofon z urządzeniem rejestrującym. Ale zaryzykuję stwierdzenie, że owe
potknięcia są potrzebne, gdyż stanowią cenną lekcję: wyostrzają zmysły podczas
przygotowania do nagrania materiału i są gwarancją, że następnym razem błędów unikniemy.

Przed wyjściem z redakcji konieczne jest sprawdzenie

5

, czy baterie w urządzeniu

rejestrującym są naładowane. Jeśli są to wymienne baterie – np. akumulatorki – dobrze
zabrać z sobą dodatkową parę. Przed przystąpieniem do nagrania należy też upewnić się, czy
kabel od mikrofonu jest sprawny, tzn. podczas ruchu nie wydaje niepotrzebnych
zakłócających dźwięków, tzw. brumów

6

. Najlepiej jednak sprawdzić stan przygotowania

urządzenia, dokonując próbnego – 10–20 sekundowego nagrania – przed wyjściem z radia.

Niezbędnym elementem pracy reporterskiej są słuchawki. Zawsze nagrywaj na

słuchawkach – to zdanie winno zajmować jedno z głównych miejsc w reporterskim dekalogu.
Dlaczego?:
1. W słuchawkach słyszymy dźwięk w takiej formie zapisu, w jakiej zostaje rejestrowany

przez urządzenie; słuchawki więc dają natychmiastową odpowiedź, czy np. wywiad nagrał
się bez zakłóceń czy z brumami.

2. Poprosić naszego rozmówcę o powtórzenie danej kwestii możemy wtedy, kiedy wiemy, że

wypowiedź zniekształcona została przez zakłócenia (np. dzwoniącego gdzieś telefonu), a
zakłócenia wykrywalne są wyłącznie poprzez słuchawki.

3. Nagrywając w słuchawkach, jesteśmy bardziej wyczuleni na dźwięk, wyraźnie odbieramy

kolejne plany akustyczne. Słyszymy dokładnie, jak „zbiera” odgłosy urządzenie
pośredniczące w procesie rejestrowania, a więc mikrofon – swoisty kanał dookreślający
przecież formę zapisu. Istnieją wszak różne rodzaje mikrofonów – choćby wielo – i

4

Zob.: K.Wolny-Zmorzyński, A. Kaliszewski, W. Furman, Gatunki dziennikarskie. Teoria,

praktyka, język, Warszawa 2008; G. Stachyra, Gatunki audycji w radiu sformatowanym, Lublin

2008, M. Steciąg, Informacja, wywiad, felieton. Sposób istnienia tradycyjnych gatunków w radiu
komercyjnym, Zielona Góra 2006.

5

O przygotowaniu przed nagraniem zobacz R. McLeish, Produkcja radiowa, Kraków 2007, s.

115 i 121.

6

Brum to techniczne zakłócenie nagranego materiału spowodowane zniszczonym kablem bądź

dźwiękiem telefonu komórkowego nakładającym się na materiał. Zob.: T. Lis, K. Skowroński, M.

Ziomecki, ABC dziennikarstwa, Warszawa 2002, s. 90.

3

jednokierunkowe

7

. Mikrofon wyłapuje więcej dźwięków niż nam się wydaje. Podczas

gdy my skupiamy się na wywiadzie, urządzenie wykonuje swoją pracę, czyli zbiera
wszystko, co do niego dociera

8

.

Tak więc dodatkowy efekt akustyczny – słyszalny w tle podczas rozmowy bez użycia

słuchawek – może się zdawać znikomy, nieznaczący, choć tak naprawdę w zapisanym już
sygnale, stanowi istotny element zakłócający podstawowy dźwięk.

Nagrywanie

Miejsce

Świat jest dźwiękiem, każda rzecz, każde zdarzenie ma swoją akustykę,

kilkupłaszczyznową akustykę. Dlatego podczas rejestrowania nagrania w danym miejscu,
należy zwrócić uwagę na jego tło dźwiękowe: czasem jest ono konieczne, inny razem zbędne.
W czasie nagrywania materiał z wypadku samochodowego, dźwięki karetki czy straży
pożarnej są doskonałym dopowiedzeniem, dookreśleniem sytuacji, tworząc dlań akustyczną
przestrzeń. Inaczej kiedy rejestrujemy rozmowę z dyrektorem jakiegoś festiwalu, w jego
biurze, a za oknem słychać jadącą karetkę czy straż. W tym momencie lepiej poczekać z
pytaniem aż ten dźwięk zniknie.

Podobnie należy unikać nagrywania rozmowy w miejscu, gdzie pojawia się dźwięk o

stałym wewnętrznym rytmie, np. piosenka, tykający zegar, głos z megafonu

9

, lub w którym

zaraz może zadzwonić telefon. Należy zmienić lokum lub poprosić o wyłączenie zakłócających
urządzeń. Wszystkie te odgłosy z pewnością bardzo utrudnią, a czasem i uniemożliwią,
prawidłowy montaż materiału.

W przypadku nagrywania sondy należy pamiętać, że tło akustyczne stanowi o jej

wielkiej wartości. Nie można przeprowadzać jej w zamkniętych, głuchych przestrzeniach.
Wtedy gatunek ten traci swoją specyfikę. Mając jednak na uwadze konieczność rejestrowania
sondy w bogatym akustycznie miejscu, należy pamiętać, by z kolei poziom natężenia tła nie
był zbyt wysoki w stosunku do głośności wypowiedzi. Boczna uliczka będzie mniej hałaśliwa
niż szosa – pisze McLeish

10

. – […] nie należy wybierać do wywiadu miejsca w pobliżu

przystanku autobusowego lub skrzyżowania – pojawiająca się znikąd ciężarówka czy
znikający nie wiadomo gdzie autobus dadzą efekt wyjątkowo nachalnego montażu

11

.

Należy pamiętać, by:

7

Dokładnie o rodzajach mikrofonów zobacz : A. Boyd, Dziennikarstwo radiowo-telewizyjne,

Kraków 2006, s. 347-348.

8

Tamże,.s 353.

9

R. McLeish, dz.cyt., Kraków 2007, s. 120

10

R. McLeish pisze też bardzo dokładnie, uzupełniając uwagi obrazami, jak praktycznie radzić

sobie w innych miejscach „akustycznie trudnych”, np. o nadmiernym nasileniu hałasu lub

pozbawionych naturalnej akustyki, jak np. łazienka: tamże, s. 110-113.

11

Tamże, s. 120.

4

1. Zwracać uwagę na akustyczne tło – jeśli jest ono zbyt głośne, zbyt hałaśliwe, konieczna

jest zmiana miejsca narywania.

2. Stosunek do ważności kolejnych płaszczyzn dźwięku uzależnić od realizowanego tematu.

Czasem efekty w tle przeszkadzają, inny razem są bezcennym uzupełnieniem rozmowy.

Inne zakłócenia

Nie bez powodu tak często mowa w tekście o kablu łączącym urządzenie rejestrujące z

mikrofonem. Wielokrotnie ten bowiem utrudnia reporterowi pracę

12

. Wielu kłopotów można

jednak uniknąć, jeśli prawidłowo trzyma się kabel, nie dając mu możliwości zbytniego ruchu,
a tym samym uderzania o różne elementy. Trzymając mikrofon w ręku, należy zwinąć kabel w
luźną pętlę i podtrzymywać palcem tak, by nie dotykał urządzenia nagrywającego. Na główce
mikrofonu powinna znaleźć się osłonka – gąbka chroniąca głównie przed wiatrem

13

.

Zakłóceniem

14

w materiale może być ubiór, a konkretnie szeleszcząca bluzka,

dźwięcząca biżuteria rozmówcy lub też jego skłonność do nieustannego przewracania kartek
papieru, zgniatania ich bądź np. przyzwyczajenie do zabawy skuwką długopisu. Należy
wówczas delikatnie zwrócić uwagę, tłumacząc, że dodatkowe dźwięki będą rozpraszać
odbiorcę wypowiedzi.

Reporter podczas prowadzenia rozmowy

15

Reporter powinien być otwarty, pozytywnie nastawiony i uprzejmy – taka postawa

jest szczególnie pomocna podczas zbierania materiału do sondy. Przechodniowi łatwiej
odpowiedzieć – nawet żartem, często w sprawie, o której wie niewiele – człowiekowi o
pogodnym usposobieniu. Uśmiech jest kluczem do sukcesu, choć nie uchroni nas przed
niegrzecznymi rozmówcami albo po prostu takimi, którzy z jakiś powodów nie chcą się
wypowiadać, do tego zaś – czego musimy mieć świadomość – mają prawo. Elementem
oswajającym przechodniów z reporterem, bo identyfikującym dziennikarza z konkretną stacją
radiową, jest kostka z logo rozgłośni znajdująca się na mikrofonie.

Podczas wywiadu nie należy przerywać rozmówcy, przeciwnie – trzeba pozwolić mu

się wypowiedzieć do końca, a kiedy zakończy zdanie, nie odsuwać mikrofonu od razu, czasem
bowiem – po chwili zastanowienia – powie coś niebywale wartościowego.

12

Coraz częściej pojawiają się w pracy reporterskiej urządzenia z wbudowanym mikrofonem.

Są one praktyczne z dwóch powodów: można obejść się bez nieustannego zmieniania kabla, a poza tym

pozwalają na szybszą reporterską reakcję. Gdy bowiem słyszymy ważne akustyczne zdarzenie,

wystarczy wyjąć urządzenie i włączyć, nie tracąc czasu na podłączanie mikrofonu i kabla.

13

R. McLeish, dz. cyt, s. 115. Ilustracja nr 6.5 ze (str. 114) prezentuje prawidłowe trzymanie

mikrofonu i układ kabla.

14

Ciekawe spostrzeżenie zaobserwowałam zbierając materiał do reportażu dźwiękowego, do

którego koleżanka przygotowywała fotografie. Ponieważ rejestrowałyśmy dźwięki i zdjęcia z tych

samych zdarzeń, musiałyśmy „dograć” się w ten sposób, by ona robiła zdjęcia wówczas, gdy rozmówca
kończył frazę lub gdy zanikł istotny dźwięk. Inaczej „cykanie aparatu” zniekształciłoby podstawową

materię nagrania na tyle, że materiał byłby nie do wykorzystania.

15

Zob. R. McLeish, dz. cyt., s. 121-122.

5

Oddalać zbyt wcześnie mikrofonu spod ust rozmówcy nie należy jeszcze z jednego,

technicznego powodu: odsuwanie mikrofonu podczas wypowiedzi wiąże się ze zmniejszaniem
poziomu głośności jej zapisu, a urwanego zdania, nagle wyciszonego – a więc nie w pełni
zrozumiałego – w materiale końcowym umieścić nie wolno.

Pytać należy grzecznie, w przypadku sondy najczęściej formułując pytania otwarte, np.

„Co sądzi Pan/Pani o likwidacji sklepu osiedlowego…?, „Jakie jest Pana/Pani najzabawniejsze
wspomnienie z dzieciństwa?”. Pytania zamknięte trzeba doprecyzować dodając „dlaczego?”:
„Czy lubi Pan/Pani szpinak? dlaczego?” Niekiedy można rozmówcy pomóc, podpowiadając
mu wypowiedzi, by rozbudzić jego wyobraźnię, np. zadając dzieciom pytanie „ Za jaką postać
z bajki przebrałbyś się najchętniej”, można podpowiedzieć: „Jak byś się ubrał? Co miałbyś na
głowie? Co na nogach?”. W montażu oczywiście wszystkie te sugestie odpowiedzi zostaną
pominiete, ale podczas nagrywania mogą być pomocne.

Dzieci są specyficznymi rozmówcami. Wdzięcznymi, bo ich wypowiedzi często

urzekają plastyką i trafnością, ale też trudnymi, bo niecierpliwymi i lubiącymi się
przekrzykiwać, kiedy są w grupie. Dlatego też, kiedy nagrywamy sondę w przedszkolu, należy
wybrać – przy pomocy opiekunki – grupkę sześciu najbardziej elokwentnych kandydatów,
rozsadzić ich w kółku i zapowiedzieć, by mówiły nie przekrzykując siebie nawzajem.

Kontakt z rozmówcą podczas prowadzenia wywiadu zapewnia komunikacja

pozawerbalna. Wzrok i wyraz twarzy powinny wyrażać zainteresowanie dziennikarza tym, co
słyszy. Zaskoczenie, niezrozumienie czy zachętę najlepiej jest wyrażać ruchami głowy.
Reakcje słowne, takie jak „tak” czy „mhmm”, szybko stają się dla słuchacza irytujące

16

.

Ponadto niekontrolowane potwierdzenia słowne, nakładające się na wypowiedź gościa, mogą
ją po prostu zniszczyć.

Montaż

Montaż to rodzaj redagowania, tyle że materiału akustycznego. Montaż cyfrowy

przypomina obróbkę tekstu na komputerze – […] zamiast słów jest dźwięk

17

. Celem edycji

dźwięku jest – jak trafnie podkreśla Boyd – skrócenie długości, usunięcie niechcianego
materiału, zmiana kolejności poszczególnych fragmentów nagrania i twórcza obróbka

18

.

Montaż powinien przebiegać w następujących etapach:

1. całkowita rezygnacja z nagrań niewyraźnych, których sensu trudno domyślić się po

jednorazowym wysłuchaniu, ale również tych źle zarejestrowanych, zakłóconych np. przez
odgłos telefonu;

2. wybranie najważniejszych, najistotniejszych, a i najbarwniejszych dźwięków,

uwzględniając też inicjalny i finalny fragment końcowego materiału;

16

R. McLeish, dz. cyt., s. 105.

17

A. Boyd, dz. cyt., s. 365

18

Tamże, s. 360.

6

3. ułożenie ich w logicznym ciągu, by posiadały wewnętrzną dynamikę i stanowiły

merytoryczną i akustyczną całość.

Montaż winien być – od strony technicznej – niezauważalny, niesłyszalny, od

merytorycznej zaś – sensowny. Dlatego nie powinno się „ucinać” wypowiedzi o intonacji
rosnącej, należy uważać, by nie „ściąć” części wypowiadanej głoski, tzw. cięcia na głosie, z
drugiej strony – spisanie zmontowanych w całości kolejnych zdań, ich fragmentów – musi
dać logiczny tekst, czytelny przekaz.

Podczas edycji dźwięku należy koniecznie wystrzegać się pokusy pozostawienia

ciekawej, ale źle nagranej wypowiedzi (słuchacz jej nie zrozumie!), podobnie jak zdań o
bliskiej sensownie treści, ale powiedzianych przez dwie różne osoby. Szkoda tracić bezcenne
sekundy. Błędem, powodującym akustyczny „zgrzyt”, jest zestawianie obok siebie dźwięków
nagranych w terenie, a więc posiadających tło akustyczne, z tymi zarejestrowanymi w miejscu
zamkniętym, pozbawionym tego tła.

Reporterzy z czasem nabierają cennej umiejętności wstępnego montowania dźwięku

podczas drogi do redakcji po nagraniu, a nawet podczas jego rejestrowania. Oczywiście
chodzi tu tylko o edycję w pamięci, która pozwala zaoszczędzić dużo czasu w chwili fizycznego
montowania. Dlatego podczas nagrywania materiału warto już zapamiętywać, jakie
fragmenty na pewno pojawiają się w ostatecznym dźwięku, które wypowiedzi warto z sobą
połączyć, co winno pojawić się na początku, a co na końcu. Inicjalne i finalne momenty są
bowiem najważniejsze, powinny być szczególnie przemyślane, wyraziste i charakterystyczne

19

.

Podgatunki informacyjne

Radio to nie tylko sztuka mówienia, ale przede wszystkim pisania

20

– słusznie

zauważa Bogusław Nierenberg. Uczy selekcji niezbędnej podczas montażu dźwiękowego,
biegłości językowej i wykształca umiejętność logicznego formułowania przekazu. Materiał
reporterski przygotowywać można na kilka sposobów. I choć najbardziej pożądanym
rodzajem dźwięku jest spec (szerzej omawiam ten podgatunek dalej), istnieją także inne
formy, których wybór często uzależniony jest od tematu.

Sonda tzw. vox populi

21

, jest prezentacją głosu społeczeństwa w danej sprawie.

Powinna ukazywać różnorodność wypowiedzi. Sonda jest też ciekawym elementem
uzupełniającym inny podgatunek – spec.

Jak rozpocząć sondę? Może otwierać się pytaniem zadanym głosem reportera. Jeśli

udało nam się zyskać wypowiedź, w której rozmówca powtarza pytanie sondy własnym
głosem, to dobry początek materiału. Czasem też, kiedy sonda staje się częścią większego
programu lub serwisu, pytanie może zadać prezenter lub serwisant ze studia.

19

O zasadach montażu pisze bardzo dokładnie R. McLeish, dz. cyt., s.123.

20

Słownik…., dz. cyt., s. 306.

21

Obszernie i interesująco na temat sondy pisze McLeish, dz. cyt., s. 117-123.

7

Podczas montażu sondy należy wybierać wypowiedzi różnorodne, rezygnując z tych,

których sens jest podobny, ale też wypowiedzi charakterystyczne, znaczące, pamiętając, że
ostatecznie dźwięk nie powinien przekraczać 30 – w wyjątkowych sytuacjach, gdy jest
wzbogacony muzyką – 40 sekund.

Obrazek – to rodzaj dźwięku powstały w oparciu o materiały nagrane na miejscu

zdarzenia, a więc dźwięki akustyczne, rozmowy z ludźmi, charakterystyczną muzykę, ale bez
narracji reportera. Obrazek jest idealnym gatunkiem dla opowiadania o wydarzeniach
kulturalnych, imprezach, zawodach sportowych, a więc tych, które są bogate w dźwięki, a ich
zarejestrowanie wystarczy na pełne przedstawienie problemu.

I tak przykładowo dla zbudowania obrazka np. z happeningu na Piotrkowskiej

interesujące mogą okazać się następujące nagrania: rozmowy z organizatorami, rozmowy z
publicznością, okrzyków wyrażających jej aktywność, śpiewów publiczności, fragmentu
owego happeningu, np. koncertu, konkursu, rozmów prezentera z publicznością.

Z kolei materiał z olimpiady pływackiej z udziałem dzieci niepełnosprawnych mógłby

zostać zbudowany z rozmowy z organizatorem, rozmowy z publicznością, odgłosów reakcji
publiczności podczas zawodów, okrzyków kibicowania, wystrzału oznaczającego początek
zawodów, rozmowy ze zwycięzcą.

W obrazku głos reportera pojawia się jedynie podczas rozmowy z wybranymi

bohaterami zdarzeń, nie jako zewnętrzna narracja, jak to jest np. w specu. Obrazek ma oddać
klimat zdarzeń, dźwięki są więc tak samo istotne jak rozmowy.

Paszcza to nic innego jak głos reportera relacjonujący jakieś zdarzenie, bez

wzbogacenia tej narracji dźwiękami.

Paszczodźwięk – etymologia wyrazu zdradza jego cechy gatunkowe. To połączenie

paszczy (głosu reportera) z dźwiękami nagranymi na miejscu zdarzenia, a dokładniej
oplecenie owych akustycznych efektów, rozmów z ludźmi narracją reportera, pełniącą tu
funkcję informacyjną i porządkującą.

Spec – jest rozbudowaną formą paszczodźwięku. Reporter powinien zaprezentować

tu co najmniej trzy punkty widzenia danego problemu. Np. przyglądając się konfliktowi
dyrekcji szkoły z władzami gminy, reporter winien – prócz racji obu stron – przedstawić także
opinie rodziców dzieci uczących się w tej szkole. Te trzy dźwięki (tu: rozmowy) oplata
dziennikarz własną narracją.

Relacja

22

jest zawsze na żywo, bezpośrednio z miejsca zdarzenia. Czasem zdarza się,

że w przypadku początkujących dziennikarzy relację nagrywa się na komputer chwilę przed
jej emisją, niemniej różnica czasowa między nagraniem a emisją jest minimalna. Istotą relacji
jest jej bezpośredniość i obrazowość.

22

O relacji zobacz też: R. McLeish, dz. cyt., s. 200 oraz A. Boyd, dz. cyt., s. 283-284 i s. 289-

294.

8

Czasem zdarza się tak, że nagranej rozmowy nie uda się – najczęściej ze względu na

brak czasu – obudować narracją, wówczas emituje się tylko wycięte fragmenty nagranego
materiału, które dopełnia swoim głosem serwisant, spajając je w czytelną całość
informacyjną.

Do przygotowanego dźwięku, gotowego do emisji w serwisie, reporter winien napisać

tzw. „podprowadzenie” („podprowadzkę”). To fragment informacji, który zostanie
przeczytany przez serwisanta bezpośrednio przed emisją dźwięku. Podprowadzenie powinno
być napisane przez przygotowującego materiał dziennikarza, gdyż tylko on (przed pierwszą
emisją dźwięku) wie, jakie treści się w nim znajdują, a tym samym tylko on może uniknąć
powtarzania w podprowadzeniu informacji zawartych w materiale emisyjnym.

Po emisji dźwięku może jeszcze nastąpić tzw. ogon, a więc komentarz serwisanta do

materiału lub dopowiedzenie niezawartej tam informacji.

Budowa informacji

23

Podstawową zasadą budowania

24

informacji jest zasada odwróconej piramidy

25

. Nie

na niej chcę się jednak skupić, gdyż omówiona została dokładnie w publikacjach, do których
się odwołuję. Celem tej części artykułu jest ukazanie na przykładach – zaobserwowanych w
serwisach radia publicznego i komercyjnego – swoistych struktur budowania początku
informacji. Wszystkie te schematy – poprzez różne zabiegi językowe – mają zaciekawić
słuchacza, przykuć jego uwagę

26

.

Ciekawe inicjalne struktury informacji serwisowej

27

:

1. Forma trybu rozkazującego, np. ostrzeżenie:

Uważajcie, co macie w domowej apteczce – dalej następuje informacja o

pojawieniu się na rynku szkodliwego dla zdrowia leku.

Ostrzegamy! Zakaz kąpieli w Jeziorach Zdworskim i Ciechomickim pod Płockiem

na Mazowszu. W wodzie są groźne dla zdrowia bakterie.
2. Cytat – znaczący, kontrowersyjny:

Większość z poszukiwanych 3miliardów złotych mamy! – ogłasza

tryumfalnie Platforma Obywatelska, zaraz jednak dodaje – jeżeli to nie wystarczy w górę
może pójść podatek VAT.
3. Pytanie lub sekwencja pytań:

23

Spostrzeżenia tu zawarte wypłynęły z analizy serwisów w stacjach komercyjnych (RadioZet,

RMF FM) i w Programie Trzecim PR.

24

O zasadach konstruowania tekstu zob. ABC…, dz. cyt. s. 20-27

25

Zob. choćby M. Chyliński, S. Russ-Mohl, Dziennikarstwo, dz. cyt., s. 60-61

26

Kwestię budowy ciekawej informacji, ze względu na ograniczenia formalne, jedynie

zasygnalizuję. Temat rozwinięty zostanie w kolejnym artykule.

27

Propozycja nomenklatury kolejnych językowych zabiegów pochodzi od autorki artykułu.

9

Jak uniknąć sensacji żołądkowych, zwanych inaczej klątwą faraona? Od

rana w Faktach radzimy, co zrobić, aby mieć spokojny urlop w krajach arabskich i
tropikalnych.

W ilu miejscach mieści się urząd miasta w Lublinie? 5-ciu, 10-ciu, 15-tu,

czy 20-tu?

Prawidłowa odpowiedź:18. Brzmi nieprawdopodobnie?

4. Exemplum:

Często dla ukonkretnienia jakiegoś zagadnienia stosuje się tzw. przykład, czyli skupia

na człowieku, którego prywatna historia jest egzemplifikacją szerszego problemu, np. luki w
prawie czy niedofinansowania służby zdrowia.

Pani Anna od….. lat cierpi na stwardnienie rozsiane.
Historia Pani Ani ukazuje problem społeczności zmagającej się z tą chorobą.

5. Uderzenie szczegółem:

150 lat więzienia, czyli maksymalny możliwy wymiar kary to wyrok

nowojorskiego sądu dla Bernarda Madoffa, twórcy piramidy finansowej i największego w
historii Stanów Zjednoczonych oszustwa finansowego.
6. Spowolnienie ujawnienia podmiotu:

Zrewolucjonizował słuchanie muzyki, stał się symbolem swojej epoki! Walkman

kończy 30 lat.

Swobodnie mógł poruszać tylko palcami. Włoska policja zatrzymała kierowcę,

który obydwie ręce miała w gipsie, od nadgarstków po łokcie.
7. Równoważnik zdania:

Ewakuacja ok. 100 osób w Toruniu! Pracownicy gazowni odkryli niewybuchy

z czasów drugiej wojny światowej….

Zamknięte z powodu AH1N1. Taki napis można powiesić na drzwiach

rumuńskiej ambasady na Cyprze. Placówka została zamknięta, bo na „świńską grypę”
zachorował ambasador i czterech pracowników…
8. Nagromadzenie szczegółów:

Korki na Zakopiance, zapchane parkingi i tasiemcowe kolejki do kolejki na

Kasprowy Wierch. To wątpliwe „atrakcje” pierwszego majowego weekendu pod Tatrami.

Czołgów, samolotów i parady żołnierzy piętnastego sierpnia w Warszawie nie

będzie. Kryzys zajrzał też do kasy armii.
9. Nawiązanie do przysłów, frazeologizmów:

Kto pierwszy, ten zapisany – każdy następny ma mniejsze szanse... W myśl

takiej zasady działa internetowy program rejestracji na zajęcia na Uniwersytecie
Warszawskim.

Niestandardowe rozpoczęcie informacji intryguje, a więc gwarantuje zaciekawienie

odbiorcy. Przywołanie przykładu konkretnego człowieka przybliża nawet najtrudniejszą

10

informację, zaś stosowanie zdań pytających i imperatywnych – tych, które w swej strukturze
mają bezpośredni zwrot to adresata – przykuwa uwagę słuchacza. Jeśli te schematy „wejdą
reporterowi w krew”, z pewnością usprawnią tworzenie interesujących informacji.

Praca reporterska to niewątpliwie bezcenna lekcja dla radiowca: lekcja słuchania ludzi

i świata, szybkiego montażu i pracy w czasem oszołamiającym tempie. To doświadczenie,
które procentuje przez całe zawodowe życie dziennikarza

28

.

BIBLIOGRAFIA

Boyd A., Dziennikarstwo radiowo-telewizyjne, Kraków 2006.

Chyliński M., Russ-Mohl S., Dziennikarstwo, Warszawa 2008.
Furman W., Kaliszewski A., Wolny-Zmorzyński K., Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka, język,

Warszawa 2008.

Lis T., Skowroński K., Ziomecki M., ABC dziennikarstwa, Warszawa 2002.
McLeish R., Produkcja radiowa, Kraków 2007.

Nierenberg B., Dziennikarskie formy radiowe [w:] Słownik wiedzy o mediach, pod red. E.

Chudzińskiego, Warszawa – Bielsko-Biała 2007.

Stachyra G., Gatunki audycji w radiu sformatowanym, Lublin 2008.

Steciąg M., Informacja, wywiad, felieton. Sposób istnienia tradycyjnych gatunków w radiu

komercyjnym, Zielona Góra 2006.

28

Słownik…, dz. cyt., s.306.