Pisemne formy wypowiedzi w praktyce
polonistycznej
„
„
Język ogólny to język, który jest środkiem
Język ogólny to język, który jest środkiem
porozumienia
porozumienia
wszystkich członków narodu bez względu
wszystkich członków narodu bez względu
na ich wiek,
na ich wiek,
płeć, pochodzenie społeczne, pochodzenie
płeć, pochodzenie społeczne, pochodzenie
terytorialne,
terytorialne,
zawód, itp.
zawód, itp.
Język ogólny występuje w dwóch
Język ogólny występuje w dwóch
odmianach:
odmianach:
- ustnej;
- ustnej;
- pisanej.
- pisanej.
Ustna odmiana języka
Ustna odmiana języka
Ustna odmiana języka
charakteryzuje się
charakteryzuje się
następującymi
następującymi
cechami:
cechami:
- bezpośrednim kontaktem między
- bezpośrednim kontaktem między
mówiącym
mówiącym
(nadawcą) a słuchającym (odbiorcą);
(nadawcą) a słuchającym (odbiorcą);
- sytuacyjnością;
- sytuacyjnością;
- obecnością elementów pozajęzykowych
- obecnością elementów pozajęzykowych
(mowa ciała);
(mowa ciała);
- spontanicznością;
- spontanicznością;
- dialogowością;
- dialogowością;
- nietrwałością tekstów.
- nietrwałością tekstów.
Podstawy programowe, standardy wymagań
egzaminacyjnych
# wie i rozumie: wiedza o języku + redagowanie tekstów;
# wie i rozumie: wiedza o języku + redagowanie tekstów;
# zna i rozumie: wiedza o kulturze i literaturze;
# zna i rozumie: wiedza o kulturze i literaturze;
W zakresie wiedzy o języku na PP
W zakresie wiedzy o języku na PP
+ PR:
+ PR:
- (od 4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie?
- (od 4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie?
W zakresie redagowanie tekstów na PP
W zakresie redagowanie tekstów na PP
+ PR:
+ PR:
- (od 32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi
- (od 32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi
pisemnych
pisemnych
i ustnych?(rozprawka, referat, recenzja, esej);
i ustnych?(rozprawka, referat, recenzja, esej);
W zakresie odbioru tekstów kultury na PP
W zakresie odbioru tekstów kultury na PP
+PR:
+PR:
- (od 1 do 33) wskazać istotne, podstawowe cechy języka
- (od 1 do 33) wskazać istotne, podstawowe cechy języka
mówionego
mówionego
i pisanego;
i pisanego;
W zakresie tworzenia tekstu własnego na PP
W zakresie tworzenia tekstu własnego na PP
+ PR:
+ PR:
- ( od 1 do 4 i od 11 do 21) redagować własną wypowiedź
- ( od 1 do 4 i od 11 do 21) redagować własną wypowiedź
zgodnie
zgodnie
z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu;
z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu;
- napisać dłuższy tekst, przestrzegając podstawowych zasad
- napisać dłuższy tekst, przestrzegając podstawowych zasad
jego
jego
organizacji.
organizacji.
Pisemne formy wypowiedzi w szkole podstawowej i
gimnazjum
Przyjmujemy, iż uczniowie znają formy wypowiedzi
Przyjmujemy, iż uczniowie znają formy wypowiedzi
pisemnej, jak:
pisemnej, jak:
- streszczenie;
- streszczenie;
- opis: statyczny, dynamiczny: przedmiotu, postaci,
- opis: statyczny, dynamiczny: przedmiotu, postaci,
krajobrazu, przeżyć
krajobrazu, przeżyć
wewnętrznych, itp.;
wewnętrznych, itp.;
- opis sytuacji;
- opis sytuacji;
- sprawozdanie;
- sprawozdanie;
- opowiadanie i opowiadanie z użyciem dialogu i opisem
- opowiadanie i opowiadanie z użyciem dialogu i opisem
sytuacji;
sytuacji;
- charakterystyka postaci;
- charakterystyka postaci;
- rozprawka ( z pojęciem
- rozprawka ( z pojęciem
tezy
tezy
: zdanie, twierdzenie, opinia;
: zdanie, twierdzenie, opinia;
argumentów
argumentów
:
:
uzasadnienia;
uzasadnienia;
potwierdzeniem tezy
potwierdzeniem tezy
: podsumowanie, zakończenie);
: podsumowanie, zakończenie);
- pisma użytkowe: ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie.
- pisma użytkowe: ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie.
Pisemne formy wypowiedzi w szkole
ponadgimnazjalnej: recenzja
Recenzja:
Recenzja:
(1)
(1)
recenzja – (łac. – recensio = badanie, rozpatrzenie, opinia,
może ocena): wypowiedź zawierająca sprawozdawcze
omówienie i krytyczną oceną jakiegoś zjawiska, aktualnego
wydarzenia z dziedziny współczesnego, bieżącego życia
literackiego i kulturalnego, np. :
- recenzja nowości książkowej czy ważnego wznowienia z
literatury pięknej, popularnonaukowej czy naukowej;
- recenzja sztuki teatralnej, filmu, wystawy dzieł sztuki,
audycji radiowej, widowiska teatralnego;
1. Formy materiału krytycznego:
- recenzja;
- artykuł;
- felieton;
- felieton;
- list;
- list;
- esej.
- esej.
Recenzja (2)
2. Cel recenzji: (główny): informacja o aktualnych zjawiskach
2. Cel recenzji: (główny): informacja o aktualnych zjawiskach
z dziedziny
z dziedziny
współczesnego życia literackiego i kulturalnego.
współczesnego życia literackiego i kulturalnego.
3. Recenzja ocenia treść i styl, odpowiada na pytania: czy i co
3. Recenzja ocenia treść i styl, odpowiada na pytania: czy i co
nowego
nowego
wnosi dzieło do nauki?; czym jest wobec istniejących
wnosi dzieło do nauki?; czym jest wobec istniejących
już dzieł na dany temat?
już dzieł na dany temat?
4. Recenzja nie jest sprawozdaniem, nie ogranicza się do
4. Recenzja nie jest sprawozdaniem, nie ogranicza się do
samego
samego
zdania
zdania
sprawy,
sprawy,
zawiera element wyjaśniający i oceniający:
zawiera element wyjaśniający i oceniający:
- element wyjaśniający - to np. geneza utworu („oświetlenie”
- element wyjaśniający - to np. geneza utworu („oświetlenie”
okoliczności powstania utworu, ułatwienie czytelnikowi
okoliczności powstania utworu, ułatwienie czytelnikowi
zrozumienia zawartych w niej
zrozumienia zawartych w niej
problemów);
problemów);
- element oceniający – wydanie sądu o wartości dzieła,
- element oceniający – wydanie sądu o wartości dzieła,
podkreślenie
podkreślenie
stron
stron
dodatnich i wysunięcie wątpliwości, zastrzeżeń lub
dodatnich i wysunięcie wątpliwości, zastrzeżeń lub
zarzutów.
zarzutów.
Recenzja (3)
5.
5.
Funkcje i o
Funkcje i o
dmiany gatunkowe recenzji:
dmiany gatunkowe recenzji:
-
-
funkcja
funkcja
informacyjna
informacyjna
:
:
powiadomienie odbiorców o istnieniu danego dzieła
powiadomienie odbiorców o istnieniu danego dzieła
i ewentualne zachęcenie ich do odbioru
i ewentualne zachęcenie ich do odbioru
;
;
-
-
funkcja
funkcja
wartościująca (
wartościująca (
oceniająca
oceniająca
):
):
ocena dzieła sztuki w aspekcie z góry
ocena dzieła sztuki w aspekcie z góry
przyjętych kryteriów
przyjętych kryteriów
;
;
- funkcja postulatywna:
- funkcja postulatywna:
ukierunkowanie komunikatu na konfrontację
ukierunkowanie komunikatu na konfrontację
przedmiotu
przedmiotu
rozważań krytycznych z idealnym systemem wartości bądź z systemem wartości
rozważań krytycznych z idealnym systemem wartości bądź z systemem wartości
preferowanych przez recenzenta.
preferowanych przez recenzenta.
6. Rodzaje recenzji:
6. Rodzaje recenzji:
- recenzja
- recenzja
-
-
felieton;
felieton;
- recenzja
- recenzja
-
-
list;
list;
- recenzja
- recenzja
-
-
esej;
esej;
- recenzja
- recenzja
-
-
studium.
studium.
7
7
.
.
Elementy k
Elementy k
ompozycj
ompozycj
i
i
recenzji
recenzji
:
:
a.
a.
część informacyjna
część informacyjna
– autor, tytuł, data powstania, wykonanie, objętość,
– autor, tytuł, data powstania, wykonanie, objętość,
wydawnictwo (wytwórnia), dziedzina wiedzy, sztuki;
wydawnictwo (wytwórnia), dziedzina wiedzy, sztuki;
b.
b.
część analityczno – krytyczna
część analityczno – krytyczna
– ocena problematyki, doboru materiału,
– ocena problematyki, doboru materiału,
jego
jego
układu, sposoby
układu, sposoby
przedstawienia, stopnia wyczerpania tematu,
przedstawienia, stopnia wyczerpania tematu,
trafność przyjętej konwencji;
trafność przyjętej konwencji;
c.
c.
część oceniająca
część oceniająca
– wykazanie pozytywów i ewentualnych braków,
– wykazanie pozytywów i ewentualnych braków,
stanowisko
stanowisko
twórcy, miejsce dzieła w ogólnym dorobku.
twórcy, miejsce dzieła w ogólnym dorobku.
Reportaż (1)
Reportaż:
Reportaż:
gatunek twórczości dziennikarskiej; zapis faktów znanych
gatunek twórczości dziennikarskiej; zapis faktów znanych
autorowi z własnych obserwacji, lub autentycznych materiałów;
autorowi z własnych obserwacji, lub autentycznych materiałów;
łączy informację z próbą interpretacji przedstawianych zjawisk
łączy informację z próbą interpretacji przedstawianych zjawisk
jako
jako
określonej całości.
określonej całości.
Reportaż literacki
Reportaż literacki
jest gatunkiem epickim organicznie związanym
jest gatunkiem epickim organicznie związanym
z rzeczywistością, w jakiej powstaje, ukazującym sprawy ludzkie,
z rzeczywistością, w jakiej powstaje, ukazującym sprawy ludzkie,
działania, przeżycia, refleksje w bezpośrednim zbliżeniu,
działania, przeżycia, refleksje w bezpośrednim zbliżeniu,
oceniającym to działanie i przeżycie z określonego, zawsze
oceniającym to działanie i przeżycie z określonego, zawsze
zaangażowanego punktu widzenia, przy pomocy środków
zaangażowanego punktu widzenia, przy pomocy środków
artystycznych ogólnie stosowanych
artystycznych ogólnie stosowanych
w gatunkach epickich.
w gatunkach epickich.
Rodowód reportażu
Rodowód reportażu
:
:
I. - VI wiek p.n.e. – sprawozdania podróżnicze (zapiski Skylaxa z
I. - VI wiek p.n.e. – sprawozdania podróżnicze (zapiski Skylaxa z
Kariandy); - Marco Polo („Opisanie świata”);
Kariandy); - Marco Polo („Opisanie świata”);
- Jan Potocki („Podróż do Turek”);
- Jan Potocki („Podróż do Turek”);
- koniec XVIII w. - reportaże podróżnicze: Seweryn Goszczyński
- koniec XVIII w. - reportaże podróżnicze: Seweryn Goszczyński
i Aleksander Radiszczew;
i Aleksander Radiszczew;
- XIX wiek: Erich Kisch i Melchior Wańkowicz.
- XIX wiek: Erich Kisch i Melchior Wańkowicz.
Reportaż (2)
reportaże jako:
reportaże jako:
II. szkic środowiskowy: Emil Zola, Guy de Moupassant; wPolsce:
II. szkic środowiskowy: Emil Zola, Guy de Moupassant; wPolsce:
Kraszewski, Prus, Dygasiński;
Kraszewski, Prus, Dygasiński;
III. sprawozdania wojenne (E. Hemingway, G. Orwell, W. Milewicz);
III. sprawozdania wojenne (E. Hemingway, G. Orwell, W. Milewicz);
IV. sprawozdania parlamentarne (po roku 1772r. w Anglii): Dickens;
IV. sprawozdania parlamentarne (po roku 1772r. w Anglii): Dickens;
V. sprawozdania z głośnych spraw sądowych, specjalistów z różnych
V. sprawozdania z głośnych spraw sądowych, specjalistów z różnych
dziedzin życia gospodarczego;
dziedzin życia gospodarczego;
W Polsce:
W Polsce: lata 30-ste XX wieku: K. Pruszyński, Z. Uniłowski, E.
Szelburg-Zarembina, M. Wańkowicz; okres powojenny: zadanie
reportażu - przedstawienie nowego oblicza rzeczywistości, tzw.
reportaże „produkcyjne”; reportaż podróżniczy – Budrewicz;
lata 60-te i następne – początek twórczości Ryszarda
Kapuścińskiego: (którego):
„ fascynują nie tylko obce światy i ludzie, ale też książki: w
dalekie kraje wchodzi najpierw przez bramę literatury, każdą
podróż poprzedza wielomiesięczną lekturą, umie słuchać
napotkanych ludzi, ale też potrafi "czytać" ukryte sensy
znaczących scen(...) pasjonujący zapis przekształcania
reporterskich spostrzeżeń
w filozoficzną refleksję o świecie i człowieku.
Ta skłonność do przetwarzania prywatnych przygód w syntezę
czyni z Kapuścińskiego wybitnego myśliciela”.
Ryszard Kapuściński
Reportaż (3)
VI. reportaż obyczajowy (koncentrujący się na postawach,
VI. reportaż obyczajowy (koncentrujący się na postawach,
a nawet dramatach ludzkich);
a nawet dramatach ludzkich);
Współczesny reportaż
Współczesny reportaż
: dwa zasadnicze nurty:
: dwa zasadnicze nurty:
1.dokumentowanie zewnętrznych uwikłań człowieka, jego
1.dokumentowanie zewnętrznych uwikłań człowieka, jego
związków z aktualną rzeczywistością społeczno-
związków z aktualną rzeczywistością społeczno-
polityczną,
polityczną,
ekonomiczną i kulturową;
ekonomiczną i kulturową;
2. relacje reporterskie prezentujące nie tylko zewnętrzne
2. relacje reporterskie prezentujące nie tylko zewnętrzne
działania czy konflikty bohaterów, ale i psychologiczne
działania czy konflikty bohaterów, ale i psychologiczne
uwarunkowania ich postaw moralnych czy
uwarunkowania ich postaw moralnych czy
światopoglądowych.
światopoglądowych.
Dziś można uznać reportaż za autonomiczny gatunek
Dziś można uznać reportaż za autonomiczny gatunek
publicystyczno-literacki,który w sposób artystyczny
publicystyczno-literacki,który w sposób artystyczny
(aktualne i autentyczne wydarzenia i fakty znane autorowi
(aktualne i autentyczne wydarzenia i fakty znane autorowi
z bezpośredniego oglądu bądź z dokumentów) przedstawia
z bezpośredniego oglądu bądź z dokumentów) przedstawia
środowiska ludzkie i przyrodnicze, najczęściej z myślą
środowiska ludzkie i przyrodnicze, najczęściej z myślą
o kształtowaniu opinii publicznej.
o kształtowaniu opinii publicznej.
Funkcje reportażu
Istota funkcji reportażu
Istota funkcji reportażu
ukryta jest w nazwie
ukryta jest w nazwie
gatunku.
gatunku.
Jest to funkcja sprawozdawcza, polegająca na
Jest to funkcja sprawozdawcza, polegająca na
ukazywaniu
ukazywaniu
zdarzeń, ludzi i sytuacji oraz zakładająca osobisty
zdarzeń, ludzi i sytuacji oraz zakładająca osobisty
stosunek
stosunek
reportera do przedmiotu relacji.
reportera do przedmiotu relacji.
Funkcję sprawozdawczą znamionują aktualność i
Funkcję sprawozdawczą znamionują aktualność i
dynamizm.
dynamizm.
Możemy mówić także o funkcji
Możemy mówić także o funkcji
:
:
a. informacyjno-przedstawiającej;
a. informacyjno-przedstawiającej;
b. ekspresyjno-impresyjnej;
b. ekspresyjno-impresyjnej;
c. wychowawczo-dydaktycznej.
c. wychowawczo-dydaktycznej.
Struktura i kompozycja reportażu
Struktura i kompozycja
Struktura i kompozycja
:
:
za elementarną jednostkę budowy
za elementarną jednostkę budowy
reportażu uznaje się tzw. ujęcie, czyli
reportażu uznaje się tzw. ujęcie, czyli
kompleks zdań połączonych więzią
kompleks zdań połączonych więzią
treściowo-formalną.
treściowo-formalną.
Zasadniczym wyróżnikiem tych ujęć
Zasadniczym wyróżnikiem tych ujęć
jest ich funkcja, jaką pełnią w obrębie
jest ich funkcja, jaką pełnią w obrębie
gatunku, a więc:
gatunku, a więc:
- ujęcie informujące statyczne i
- ujęcie informujące statyczne i
dynamiczne;
dynamiczne;
- ujęcia przedstawiające: statyczne i
- ujęcia przedstawiające: statyczne i
akcyjne;
akcyjne;
- ujęcia komentująco- oceniające;
- ujęcia komentująco- oceniające;
- uogólnienia wyjaśniające;
- uogólnienia wyjaśniające;
- uogólnienia oceniające;
- uogólnienia oceniające;
- uogólnienia uzasadniające;
- uogólnienia uzasadniające;
- ujęcia mieszane.
- ujęcia mieszane.
Reportaż – budowa
Budowa reportażu
Budowa reportażu
:
:
1. Wstęp, wprowadzający odbiorcę w
1. Wstęp, wprowadzający odbiorcę w
wydarzenia,
wydarzenia,
zaznajamiający z bohaterem.
zaznajamiający z bohaterem.
2. Zawiązanie akcji, konfliktu – rozwój
2. Zawiązanie akcji, konfliktu – rozwój
fabuły aż do
fabuły aż do
chwili dramatycznego spięcia.
chwili dramatycznego spięcia.
3. Rozwinięcie konfliktu.
3. Rozwinięcie konfliktu.
4. Zakończenie – uwagi i spostrzeżenia
4. Zakończenie – uwagi i spostrzeżenia
reportera.
reportera.
Reportaż – narracja
Cechy narracji reportażu
Cechy narracji reportażu
:
:
1. Jawny i autentyczny podmiot autorski – narratorem
1. Jawny i autentyczny podmiot autorski – narratorem
reportażu.
reportażu.
2. Intencjonalne utożsamianie się w reportażu
2. Intencjonalne utożsamianie się w reportażu
narratora (tego, kto
narratora (tego, kto
opowiada) z reporterem (z tym, o kim jest
opowiada) z reporterem (z tym, o kim jest
mowa) i autorem (tym,
mowa) i autorem (tym,
kto napisał reportaż i umieścił pod nim swoje
kto napisał reportaż i umieścił pod nim swoje
nazwisko).
nazwisko).
3. Współczesność reportera jako obserwatora,
3. Współczesność reportera jako obserwatora,
pośrednika i postaci
pośrednika i postaci
działającej w świecie przedstawionym –
działającej w świecie przedstawionym –
warunkiem narracji
warunkiem narracji
reportażu.
reportażu.
4. Autentyzm.
4. Autentyzm.
5. Aktualność.
5. Aktualność.
6. Dynamizm.
6. Dynamizm.
Wywiad
Wywiad
Wywiad
jest gatunkiem dziennikarskim informacyjnym, ujętym
jest gatunkiem dziennikarskim informacyjnym, ujętym
przeważnie w formę dialogu między dziennikarzem i rozmówcą,
przeważnie w formę dialogu między dziennikarzem i rozmówcą,
który w sposób kompetentny , autorytatywny oświetla jakiś problem
który w sposób kompetentny , autorytatywny oświetla jakiś problem
bądź prezentuje interesujące określony krąg odbiorców informacje.
bądź prezentuje interesujące określony krąg odbiorców informacje.
W wywiadzie, przybierającym najczęściej formę spójnego dialogu,
W wywiadzie, przybierającym najczęściej formę spójnego dialogu,
zarysowuje się
zarysowuje się
trójdzielność kompozycyjna, w której uzewnętrznia się przeważnie:
trójdzielność kompozycyjna, w której uzewnętrznia się przeważnie:
- krótki wstęp,
- krótki wstęp,
- mocno rozbudowane rozwinięcie,
- mocno rozbudowane rozwinięcie,
- mniej lub bardziej wyodrębnione zakończenie.
- mniej lub bardziej wyodrębnione zakończenie.
Rodzaje wywiadów:
Rodzaje wywiadów:
- prasowy;
- prasowy;
- radiowy;
- radiowy;
- telewizyjny.
- telewizyjny.
Wywiad w praktyce szkolnej:
Wywiad w praktyce szkolnej:
- omówienie wywiadu pod względem treści (tematyka a tytuł
- omówienie wywiadu pod względem treści (tematyka a tytuł
wywiadu);
wywiadu);
- ustalenie podstawowych elementów kompozycyjno-strukturalnych
- ustalenie podstawowych elementów kompozycyjno-strukturalnych
wywiadu;
wywiadu;
- analiza języka i stylu;
- analiza języka i stylu;
- wnioski uwzględniające cechy gatunkowe i funkcje wywiadu.
- wnioski uwzględniające cechy gatunkowe i funkcje wywiadu.
Wywiad (2)
Wywiad dziś
Wywiad dziś
: zbliżony do rozmowy, ma swoją historię i dynamicznie
: zbliżony do rozmowy, ma swoją historię i dynamicznie
się
się
rozwija.
rozwija.
Przeważa w nim dialogowość, ale i echa publicystyczne.
Przeważa w nim dialogowość, ale i echa publicystyczne.
Elementem decydującym jest bohater – dłuższe wypowiedzi;
Elementem decydującym jest bohater – dłuższe wypowiedzi;
osobowość –
osobowość –
cechy bohatera (pokazanie tego w wypowiedziach); może
cechy bohatera (pokazanie tego w wypowiedziach); może
dominować cecha
dominować cecha
informacyjna lub perswazyjna.
informacyjna lub perswazyjna.
Podział wywiadu ze względu na sposób rozmowy:
Podział wywiadu ze względu na sposób rozmowy:
- wywiad bezpośredni (zbliżony do naturalnej rozmowy);
- wywiad bezpośredni (zbliżony do naturalnej rozmowy);
- wywiad stylizowany;
- wywiad stylizowany;
- wywiad radiowy (uboższy o efekty wizualne);
- wywiad radiowy (uboższy o efekty wizualne);
- wywiad: domena słowa;
- wywiad: domena słowa;
- wywiad prasowy.
- wywiad prasowy.
Typy rozmówców:
Typy rozmówców:
1. gwiazda;
1. gwiazda;
2. specjalista, ekspert;
2. specjalista, ekspert;
3. stary człowiek.
3. stary człowiek.
Felieton
Felieton:
Felieton:
Na początku swego istnienia felieton utożsamiano z
Na początku swego istnienia felieton utożsamiano z
odcinkiem gazety.
odcinkiem gazety.
Felieton –
Felieton –
jeden z gatunków publicystycznych, swobodny
jeden z gatunków publicystycznych, swobodny
w charakterze,
w charakterze,
często posługujący się literackimi
często posługujący się literackimi
środkami ekspresji.
środkami ekspresji.
Dotyczy zazwyczaj aktualnych
Dotyczy zazwyczaj aktualnych
w danym momencie
w danym momencie
wydarzeń lub problemów,
wydarzeń lub problemów,
nie jest jednak nigdy
nie jest jednak nigdy
programowym
programowym
komentarzem do nich, składają się nań
komentarzem do nich, składają się nań
raczej swobodne dywagacje, często nie pozbawione
raczej swobodne dywagacje, często nie pozbawione
zabarwienia satyrycznego.
zabarwienia satyrycznego.
Obecnie określa się tym terminem gatunek
Obecnie określa się tym terminem gatunek
publicystyczny, charakteryzujący się wyraźnym
publicystyczny, charakteryzujący się wyraźnym
subiektywno-refleksyjnym ujęciem oraz lekkim,
subiektywno-refleksyjnym ujęciem oraz lekkim,
barwnym stylem. Styl ten odznacza się gawędziarskim
barwnym stylem. Styl ten odznacza się gawędziarskim
przedstawieniem problemu, posługiwaniem się grą
przedstawieniem problemu, posługiwaniem się grą
słów, skłonnością do żartobliwego czy też ironicznego
słów, skłonnością do żartobliwego czy też ironicznego
traktowania spraw.
traktowania spraw.
Felieton (2)
Felieton
Felieton
jest jedynym gatunkiem publicystycznym, w
jest jedynym gatunkiem publicystycznym, w
którym
którym
dopuszcza się istnienie fikcji.
dopuszcza się istnienie fikcji.
Budowa felietonu uporządkowana jest tak, by przekazać
Budowa felietonu uporządkowana jest tak, by przekazać
odbiorcy
odbiorcy
konkretne dan
konkretne dan
e
e
o świecie rzeczywistym i refleksji nad
o świecie rzeczywistym i refleksji nad
nim.
nim.
W felietonie zawarte są fakty, którym nadaje się wymiar
W felietonie zawarte są fakty, którym nadaje się wymiar
artystycznych lub intelektualnych uogólnień, lub
artystycznych lub intelektualnych uogólnień, lub
emocjonalnych
emocjonalnych
skojarzeń.
skojarzeń.
Fakty i wydarzenia są najczęściej pretekstem do
Fakty i wydarzenia są najczęściej pretekstem do
rozważań
rozważań
pozostawionych czytelnikowi do indywidualnej oceny.
pozostawionych czytelnikowi do indywidualnej oceny.
Felieton (3)
1800 rok uważany jest przez teoretyków gatunków dziennikarskich za datę
1800 rok uważany jest przez teoretyków gatunków dziennikarskich za datę
narodzin felietonu.
narodzin felietonu.
Pierwotnie oznaczał tyle, co „listek, świstek, kartka” i najczęściej był o
Pierwotnie oznaczał tyle, co „listek, świstek, kartka” i najczęściej był o
charakterze
charakterze
rozrywkowym. Praźródeł polskiego felietonu można się doszukać już
rozrywkowym. Praźródeł polskiego felietonu można się doszukać już
w facecjonistyce sowizdrzalskiej z XVI i XVII wieku.
w facecjonistyce sowizdrzalskiej z XVI i XVII wieku.
A dopiero na łamach XVIII-wiecznych czasopism, m. in. „Monitora”,
A dopiero na łamach XVIII-wiecznych czasopism, m. in. „Monitora”,
a Ignacy Krasicki, Bohomolec, Jezierski stworzyli podwaliny felietonistyki.
a Ignacy Krasicki, Bohomolec, Jezierski stworzyli podwaliny felietonistyki.
Felietonistykę uprawiał także Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz i
Felietonistykę uprawiał także Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz i
Bolesław
Bolesław
Prus.
Prus.
W dobie B. Prusa – autentycznego mistrza felietonu - (czasy polskiego
W dobie B. Prusa – autentycznego mistrza felietonu - (czasy polskiego
Pozytywizmu)
Pozytywizmu)
istniały dwa typy kroniki
istniały dwa typy kroniki
-
-
jedne opisywały wydarzenia polityczne (Jan Lam);
jedne opisywały wydarzenia polityczne (Jan Lam);
-
-
drugie ukierunkowane były na sprawy życia społecznego;
drugie ukierunkowane były na sprawy życia społecznego;
B. Prus zyskał miano „bajarza codzienności”: w swych felietonach dawał
B. Prus zyskał miano „bajarza codzienności”: w swych felietonach dawał
przeglą
przeglą
d
d
dowcipnie ujętych wydarzeń tygodnia, zawierały one anegdoty i obrazki
dowcipnie ujętych wydarzeń tygodnia, zawierały one anegdoty i obrazki
rodzajowe
rodzajowe
z życia różnych warstw ludności.
z życia różnych warstw ludności.
Prus zawsze unikał schlebiania gustom czytelników, starając się ich
Prus zawsze unikał schlebiania gustom czytelników, starając się ich
wychowywać.
wychowywać.
Nie opisywał więc rzeczywistości, lecz ją kształtował.
Nie opisywał więc rzeczywistości, lecz ją kształtował.
Esej
Ese
Ese
j: (ang. essay; fr. essai; niem. essay; ros. oczerk) – szkic
j: (ang. essay; fr. essai; niem. essay; ros. oczerk) – szkic
filozoficzny,
filozoficzny,
naukowy, publicystyczny lub krytyczny, zazwyczaj
naukowy, publicystyczny lub krytyczny, zazwyczaj
pisany prozą,
pisany prozą,
swobodnie rozwijający interpretację jakiegoś zjawiska
swobodnie rozwijający interpretację jakiegoś zjawiska
lub dociekanie
lub dociekanie
problemu, eksponujący podmiotowy punkt widzenia
problemu, eksponujący podmiotowy punkt widzenia
oraz dbałość
oraz dbałość
i piękny i oryginalny sposób przekazu.
i piękny i oryginalny sposób przekazu.
Esej:
Esej:
wypowiedź informacyjna i refleksyjna zarazem;
wypowiedź informacyjna i refleksyjna zarazem;
Pierwsi eseiści: Arystoteles, Seneka, Cyceron i Plutarch.
Pierwsi eseiści: Arystoteles, Seneka, Cyceron i Plutarch.
Esej
Esej
wyrósł z wiedzy filozoficznej, próbującej uogólnić prawa
wyrósł z wiedzy filozoficznej, próbującej uogólnić prawa
rozwoju
rozwoju
wszelkich zjawisk.
wszelkich zjawisk.
Esej (2): c. d...
E
E
sej
sej
w szerokim rozumieniu to wypowiedź prozą na
w szerokim rozumieniu to wypowiedź prozą na
pewien temat,
pewien temat,
przekazująca w dowolnie upatrzonym celu i za
przekazująca w dowolnie upatrzonym celu i za
pomocą
pomocą
wybranych przez autora środków kompozycyjnych
wybranych przez autora środków kompozycyjnych
i stylistycznych jego osobiste doświadczenie,
i stylistycznych jego osobiste doświadczenie,
wiedzę, sądy,
wiedzę, sądy,
refleksje,
refleksje,
wrażenia lub uczucia związane z tematem.
wrażenia lub uczucia związane z tematem.
Tworzywem eseju jest rzeczywistość (fakty, poglądy,
Tworzywem eseju jest rzeczywistość (fakty, poglądy,
postawy itp.) przepuszczona przez filtr doświadczeń i
postawy itp.) przepuszczona przez filtr doświadczeń i
przeżyć podmiotu twórczego. Eseista dąży do
przeżyć podmiotu twórczego. Eseista dąży do
indywidualnego oświetlenia problemów i spraw znanych
indywidualnego oświetlenia problemów i spraw znanych
mu osobiście, starając się sprawdzić własne możliwości
mu osobiście, starając się sprawdzić własne możliwości
z zakresu analizy, interpretacji, interpretacji bądź
z zakresu analizy, interpretacji, interpretacji bądź
reinterpretacji interesujących zagadnień z zakresu
reinterpretacji interesujących zagadnień z zakresu
literatury, filozofii czy też estetyki.
literatury, filozofii czy też estetyki.
Esej (3): c. d...
Struktura i kompozycja eseju
Struktura i kompozycja eseju
:
:
W eseju, tak jak w felietonie i reportażu, struktura i
W eseju, tak jak w felietonie i reportażu, struktura i
kompozycja
kompozycja
podporządkowane są swoistym regułom i normom.
podporządkowane są swoistym regułom i normom.
Można wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje działań
Można wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje działań
spójnościowych:
spójnościowych:
a. operowanie powtórzeniami (dosłownymi i
a. operowanie powtórzeniami (dosłownymi i
parafrazowymi) różnych fragmentów rozważań;
parafrazowymi) różnych fragmentów rozważań;
b. tworzenie stałych jednostek znaczeniowych
b. tworzenie stałych jednostek znaczeniowych
wypowiedzi (eseistycznych „ujęć”);
wypowiedzi (eseistycznych „ujęć”);
Na spójność tekstu ma także wpływ celne dobieranie
Na spójność tekstu ma także wpływ celne dobieranie
cytatów i ich umiejętne dozowanie.
cytatów i ich umiejętne dozowanie.
Esej (4): c. d...
Styl i język eseju
Styl i język eseju
:
:
W eseju literackim dominuje monolog podmiotu
W eseju literackim dominuje monolog podmiotu
przedstawionego, który jest „odbiciem postaci
przedstawionego, który jest „odbiciem postaci
realnego autora.
realnego autora.
W eseju zbliżonym do publicystyki dominuje styl
W eseju zbliżonym do publicystyki dominuje styl
publicystyczny, wspomagany w różnym stopniu
publicystyczny, wspomagany w różnym stopniu
stylem artystycznym. W eseju naukowym styl
stylem artystycznym. W eseju naukowym styl
zbliżony powinien być do rozprawy naukowej.
zbliżony powinien być do rozprawy naukowej.
Rozróżniamy esej:
Rozróżniamy esej:
- literacki;
- literacki;
- publicystyczny;
- publicystyczny;
- naukowy.
- naukowy.
Esej (5): c. d...
Krok po kroku
Krok po kroku
:
:
- rozpoczynamy od zebrania odpowiedniego materiału,
- rozpoczynamy od zebrania odpowiedniego materiału,
umożliwiającego snucie rozważań na
umożliwiającego snucie rozważań na
dany temat,
dany temat,
przy pianiu eseju respektujemy zasady kompozycji
przy pianiu eseju respektujemy zasady kompozycji
tekstu;
tekstu;
-
-
esej możemy zacząć od zacytowania jakiegoś
esej możemy zacząć od zacytowania jakiegoś
fragmentu, poświęconego problemowi, możemy
fragmentu, poświęconego problemowi, możemy
także
także
powołać się na jakieś wydarzenie rzeczywiste –
powołać się na jakieś wydarzenie rzeczywiste –
w ten sposób wprowadzamy
w ten sposób wprowadzamy
czytelnika w postawion
czytelnika w postawion
y
y
problem:
problem:
można to uczynić, stwierdzając: mówi się, że…,
można to uczynić, stwierdzając: mówi się, że…,
ktoś napisał:…, taki wstęp sprawia
ktoś napisał:…, taki wstęp sprawia
wrażenie
wrażenie
nieobowiązującego, w istocie pozwala nam
nieobowiązującego, w istocie pozwala nam
rozpocząć snucie refleksji I ukierunkowanie ją na
rozpocząć snucie refleksji I ukierunkowanie ją na
określony
określony
problem.
problem.
Esej (6): c. d...
We wstępie możemy także postawić szereg pytań dotyczących
We wstępie możemy także postawić szereg pytań dotyczących
tematu.
tematu.
Wstęp może także zawierać wyraz własnej opinii.
Wstęp może także zawierać wyraz własnej opinii.
- zaczynamy zmierzać do ukazania tematu możliwie jak
- zaczynamy zmierzać do ukazania tematu możliwie jak
najbardziej wszechstronnie;
najbardziej wszechstronnie;
- dążymy do pewnych uogólnień (możemy przyjąć, że celem eseisty
- dążymy do pewnych uogólnień (możemy przyjąć, że celem eseisty
jest ukazanie wielu perspektyw oglądu danego problemu oraz
jest ukazanie wielu perspektyw oglądu danego problemu oraz
snucie dotyczącej go refleksji);
snucie dotyczącej go refleksji);
- apelujemy do wyobraźni
- apelujemy do wyobraźni
i
i
odczuć odbiorcy, sugerując mu
odczuć odbiorcy, sugerując mu
uzmysłowienie sobie czegoś (tu można używać wyrażeń typu:
uzmysłowienie sobie czegoś (tu można używać wyrażeń typu:
przyjmijmy, że…; wyobraźmy sobie…),
przyjmijmy, że…; wyobraźmy sobie…),
konstruując wywód,
konstruując wywód,
możemy w swobodny sposób przeplatać ze sobą
możemy w swobodny sposób przeplatać ze sobą
rozważani
rozważani
a
a
rozmaitego typu; eseista nie musi respektować zasady
rozmaitego typu; eseista nie musi respektować zasady
przyczynowo-skutkowej toku wywodu – może
przyczynowo-skutkowej toku wywodu – może
dopowiadać swoje
dopowiadać swoje
myśli, łączyć je dzięki skojarzeniom czy zabiegom retorycznym.
myśli, łączyć je dzięki skojarzeniom czy zabiegom retorycznym.
Esej (7): c. d...
- rozwijane przez eseistę wątki mogą kończyć się znakiem zapytania
- rozwijane przez eseistę wątki mogą kończyć się znakiem zapytania
(nie usiłujemy na nie odpowiadać – niejako toczymy ze sobą
(nie usiłujemy na nie odpowiadać – niejako toczymy ze sobą
rozmowę,
rozmowę,
jesteśmy
jesteśmy
otwarci na
otwarci na
różne propozycje, choć oczywiście mamy
różne propozycje, choć oczywiście mamy
świadomość
świadomość
tego, co chcemy powiedzieć –
tego, co chcemy powiedzieć –
dlatego tak ważna jest myśl
dlatego tak ważna jest myśl
przewodnia takiego
przewodnia takiego
tekstu, która nie może zamienić się w
tekstu, która nie może zamienić się w
chaotyczne wyliczanie kwestii);
chaotyczne wyliczanie kwestii);
-
-
zakończenie eseju nie musi spełniać rygorów zakończenia tekstu,
zakończenie eseju nie musi spełniać rygorów zakończenia tekstu,
może mieć
może mieć
o
o
twarty charakter, choć dobrze jest jednak postarać
twarty charakter, choć dobrze jest jednak postarać
się o jakiś rodzaj puenty – może to być
się o jakiś rodzaj puenty – może to być
podsumowujące pytanie,
podsumowujące pytanie,
cytat, podkreślenie tajemniczości, skomplikowania i
cytat, podkreślenie tajemniczości, skomplikowania i
nierozstrzygalności omawianej kwestii (tego, że nasza wypowiedź
nierozstrzygalności omawianej kwestii (tego, że nasza wypowiedź
stanowi jedynie
stanowi jedynie
propozycję jej ujęcia) lub znaczące przerwanie
propozycję jej ujęcia) lub znaczące przerwanie
wywodu (np. stwierdzeniem: „ale to już problem na osobne
wywodu (np. stwierdzeniem: „ale to już problem na osobne
rozważania”).
rozważania”).
Esej (8): c. d...
Ważna jest tu jeszcze jedna kwestia. Otóż esej, jak
Ważna jest tu jeszcze jedna kwestia. Otóż esej, jak
wspomniano, stanowi wypowiedź podmiotową – nie
wspomniano, stanowi wypowiedź podmiotową – nie
tylko więc dotyczy jakiegoś tematu, ale i wyraża
tylko więc dotyczy jakiegoś tematu, ale i wyraża
stanowisko czy poglądy piszącego. Widoczne jest to
stanowisko czy poglądy piszącego. Widoczne jest to
zarówno w językowym ukształtowaniu wypowiedzi
zarówno w językowym ukształtowaniu wypowiedzi
(operowanie „ja” autorskim, np. „pragnę
(operowanie „ja” autorskim, np. „pragnę
podkreślić”),
podkreślić”),
jak
jak
i
i
w samym przekazie, w którym zawieramy
w samym przekazie, w którym zawieramy
własne refleksje.
własne refleksje.
W związku z tym słownictwo eseisty jest nasycone
W związku z tym słownictwo eseisty jest nasycone
wartościowaniem zarówno wprost (przez nazwanie
wartościowaniem zarówno wprost (przez nazwanie
czegoś, np. „uważam, że…”),
czegoś, np. „uważam, że…”),
jak i ukrytym (np. przez wprowadzenie jakichś
jak i ukrytym (np. przez wprowadzenie jakichś
pojęć wyłącznie
pojęć wyłącznie
w pozytywnym kontekście.
w pozytywnym kontekście.
Esej (9): c. d...
Zasadnicze cechy eseju
Zasadnicze cechy eseju
:
:
1.Uniwersalizm tematyczny i „prawdziwość” świata
1.Uniwersalizm tematyczny i „prawdziwość” świata
przedstawionego.
przedstawionego.
2. Motywacja oparta przeważnie na uzasadnieniu
2. Motywacja oparta przeważnie na uzasadnieniu
bezpośrednio
bezpośrednio
sformułowanej tezy bądź weryfikowaniu hipotezy.
sformułowanej tezy bądź weryfikowaniu hipotezy.
3. Subiektywizm.
3. Subiektywizm.
4. Indywidualizm.
4. Indywidualizm.
5. Łączenie myślenia dyskursywnego z obrazowym:
5. Łączenie myślenia dyskursywnego z obrazowym:
a. refleksyjność;
a. refleksyjność;
b. dygresyjność;
b. dygresyjność;
c. umiejętność wywoływania nastroju;
c. umiejętność wywoływania nastroju;
d. tendencja do przedstawiania trudnych problemów w
d. tendencja do przedstawiania trudnych problemów w
sposób zajmujący
sposób zajmujący
i zrozumiały dla szerokiego kręgu odbiorców.
i zrozumiały dla szerokiego kręgu odbiorców.
6. Otwarcie kompozycyjne.
6. Otwarcie kompozycyjne.
Gatunki paraliterackie
Formy niejednorodne gatunkowo, sylwiczne
Formy niejednorodne gatunkowo, sylwiczne
reportaż pamiętnik dziennik
reportaż pamiętnik dziennik
esej
esej
autobiograficzny
autobiograficzny
wywiad wspomnienie
wywiad wspomnienie
rozmowa
rozmowa
K. Moczarski
H. Krall
J. Korczak
G. Herling-Grudziński
M. Białoszewski
A. Wat
Z. Nałkowska
J. Czapski
Streszczenie logiczne
Streszczenie logiczne:
Streszczenie logiczne:
to spójny tekst, odtwarzający logiczny układ czytanego tekstu,
to spójny tekst, odtwarzający logiczny układ czytanego tekstu,
wynika z przetworzenia informacji, uwzględnia wyodrębnienie
wynika z przetworzenia informacji, uwzględnia wyodrębnienie
tezy, argumentów, przykładów i logicznych związków między nimi.
tezy, argumentów, przykładów i logicznych związków między nimi.
Układ ten można przedstawić graficznie: np.
Układ ten można przedstawić graficznie: np.
:
:
teza
teza
argument argument
argument argument
dowód dowód
dowód dowód
dowód
dowód
Streszczenie jest skrótem tekstu właściwego.
Streszczenie jest skrótem tekstu właściwego.
Streszczenie logiczne (2)
Najważniejsze cechy/właściwości streszczenia to:
Najważniejsze cechy/właściwości streszczenia to:
-
-
obiektywizm;
obiektywizm;
-
-
zwięzłość;
zwięzłość;
-
-
precyzja;
precyzja;
-
-
aspekt użytkowy;
aspekt użytkowy;
-
-
uzależnienie typu streszczenia
uzależnienie typu streszczenia
,
,
od typu streszczanego tekstu.
od typu streszczanego tekstu.
Użyteczność streszczenia w celach dydaktycznych:
Użyteczność streszczenia w celach dydaktycznych:
Streszczenie uczy:
Streszczenie uczy:
- czytania ze zrozumieniem;
- czytania ze zrozumieniem;
- zwracania uwagi na kompozycję;
- zwracania uwagi na kompozycję;
- hierarchizowania informacji;
- hierarchizowania informacji;
- zwięzłego, precyzyjnego pisania.
- zwięzłego, precyzyjnego pisania.
Typy tekstów nadające się do streszczenia:
Typy tekstów nadające się do streszczenia:
-
-
utwory fabularne;
utwory fabularne;
-
-
teksty popularnonaukowe o charakterze informacyjnym;
teksty popularnonaukowe o charakterze informacyjnym;
-
-
teksty argumentacyjne (muszą to być argumenty racjonalne, rzeczowe, a
teksty argumentacyjne (muszą to być argumenty racjonalne, rzeczowe, a
nie
nie
emocjonalne, ponieważ w argumentacji emocjonalnej wykorzystywane są
emocjonalne, ponieważ w argumentacji emocjonalnej wykorzystywane są
inne
inne
zasady).
zasady).
Uwaga
Uwaga
: streszczaniu nie poddają się eseje.
: streszczaniu nie poddają się eseje.
Streszczenie logiczne (3)
Kolejność czynności podczas sporządzania streszczenia
Kolejność czynności podczas sporządzania streszczenia
:
:
1.
1.
Sporządzenie szczegółowego planu
Sporządzenie szczegółowego planu
: plan powinien odzwierciedlać
: plan powinien odzwierciedlać
kompozycję
kompozycję
tekstu, a więc powinien
tekstu, a więc powinien
uwzględniać kolejność
uwzględniać kolejność
poszczególnych
poszczególnych
części, akapitów, jak również relacje między
części, akapitów, jak również relacje między
nimi. Musimy być
nimi. Musimy być
wierni
wierni
zarówno odtwarzaniu
zarówno odtwarzaniu
zawartych
zawartych
w tekście informacji, jak i
w tekście informacji, jak i
zamysłowi
zamysłowi
kompozycyjnemu autora.
kompozycyjnemu autora.
- plan powinien mieć budowę hierarchiczną, uwzględniać
- plan powinien mieć budowę hierarchiczną, uwzględniać
zależności
zależności
przyczynowo
przyczynowo
-
-
skutkowe.
skutkowe.
- plan powinien dokładny, ponieważ będzie stanowił dla nas bazę do
- plan powinien dokładny, ponieważ będzie stanowił dla nas bazę do
zbudowania
zbudowania
schematu przeczytanego tekstu.
schematu przeczytanego tekstu.
- plan możemy sporządzać w punktach lub w formie luźnej,
- plan możemy sporządzać w punktach lub w formie luźnej,
graficznej notatki.
graficznej notatki.
Streszczenie logiczne (4): c.d.:kolejność
czynności
2.
2.
Zbudowanie schematu
Zbudowanie schematu
: struktura schematu będzie zależała od typu
: struktura schematu będzie zależała od typu
tekstu – inna będzie dla utworów fabularnych, inna dla tekstów
tekstu – inna będzie dla utworów fabularnych, inna dla tekstów
argumentacyjnych, popularnonaukowych.
argumentacyjnych, popularnonaukowych.
Praca z tekstem fabularnym:
Praca z tekstem fabularnym:
co musimy uwzględnić tworząc
co musimy uwzględnić tworząc
schemat?
schemat?
po pierwsze – temat utworu ( o czym utwór opowiada?)
po pierwsze – temat utworu ( o czym utwór opowiada?)
po drugie – jakie są ramy jego akcji? ( kto jest głównym bohaterem?,
po drugie – jakie są ramy jego akcji? ( kto jest głównym bohaterem?,
gdzie toczy się akcja?, kiedy toczy się akcja?)
gdzie toczy się akcja?, kiedy toczy się akcja?)
po trzecie – przebieg akcji:
po trzecie – przebieg akcji:
należy pamiętać, że odtworzenie
należy pamiętać, że odtworzenie
schematu
schematu
fabuły nie będzie tożsame z odtworzeniem schematu
fabuły nie będzie tożsame z odtworzeniem schematu
akcji
akcji
!!!
!!!
Opisując fabułę, skupiamy się na zrelacjonowaniu układu
Opisując fabułę, skupiamy się na zrelacjonowaniu układu
chronologicznego wydarzeń,
chronologicznego wydarzeń,
natomiast sporządzając schemat akcji,
natomiast sporządzając schemat akcji,
musimy wziąć po uwagę również kompozycję,
musimy wziąć po uwagę również kompozycję,
ponieważ nie musi ona
ponieważ nie musi ona
odpowiadać czasowym następstwom utrwalonych zdarzeń
odpowiadać czasowym następstwom utrwalonych zdarzeń
.
.
Streszczenie logiczne (5): c. d.:kolejność
czynności
Naszym zadaniem więc będzie stworzenie schematu
Naszym zadaniem więc będzie stworzenie schematu
przebiegu akcji, ponieważ tylko wtedy jesteśmy wierni
przebiegu akcji, ponieważ tylko wtedy jesteśmy wierni
zarówno treści jak
zarówno treści jak
i kompozycji, co oznacza w praktyce odczytanie celu,
i kompozycji, co oznacza w praktyce odczytanie celu,
intencji, jakie kierowały autorem podczas pisania
intencji, jakie kierowały autorem podczas pisania
analizowanego przez nas tekstu.
analizowanego przez nas tekstu.
Nieco inną technikę zastosujemy, kiedy analizujemy
Nieco inną technikę zastosujemy, kiedy analizujemy
teks
teks
t
t
argumentacyjny
argumentacyjny
(
(
popularnonaukowy,
popularnonaukowy,
publicystyczny
publicystyczny
,
,
informacyjny
informacyjny
).
).
W tym wypadku, tworząc schemat, musimy uwzględnić
W tym wypadku, tworząc schemat, musimy uwzględnić
:
:
po pierwsze
po pierwsze
– temat (mówiąc prościej – o czym jest tekst?)
– temat (mówiąc prościej – o czym jest tekst?)
Nie możemy
Nie możemy
zapominać o tytule, ponieważ on
zapominać o tytule, ponieważ on
najczęściej sugeruje temat.
najczęściej sugeruje temat.
po drugie
po drugie
– rozwinięcie tematu, czyli co autor na wybrany
– rozwinięcie tematu, czyli co autor na wybrany
przez siebie temat ma do
przez siebie temat ma do
powiedzenia.
powiedzenia.
Zrekonstruowanie logiki wywodu autora musi uwzględniać
Zrekonstruowanie logiki wywodu autora musi uwzględniać
kompozycj
kompozycj
ę
ę
tekstu, musimy zatem odtworzyć strukturę
tekstu, musimy zatem odtworzyć strukturę
akapitową.
akapitową.
Streszczenie logiczne (6): c. d.:
kolejność
czynności
Najprostszym rozwiązaniem będzie zastosowanie sformułowań
Najprostszym rozwiązaniem będzie zastosowanie sformułowań
:
:
w części wstępnej ( na początku ) tekstu autor mówi o ...,
w części wstępnej ( na początku ) tekstu autor mówi o ...,
w części środkowej ( w rozwinięciu ) tekstu ...,
w części środkowej ( w rozwinięciu ) tekstu ...,
w części końcowej tekstu ... .
w części końcowej tekstu ... .
Dlaczego struktura akapitów analizowanego tekstu (czy to
Dlaczego struktura akapitów analizowanego tekstu (czy to
fabularnego, czy
fabularnego, czy
argumentacyjnego) jest przy budowie schematu tak ważna?
argumentacyjnego) jest przy budowie schematu tak ważna?
Otóż
Otóż
,
,
dobrze skonstruowany tekst powinien zachowywać zasadę, iż
dobrze skonstruowany tekst powinien zachowywać zasadę, iż
w każdym
w każdym
akapicie
akapicie
znajduje się główna myśl.
znajduje się główna myśl.
I my musimy tę myśl odnaleźć: myśl ta może znajdować się na
I my musimy tę myśl odnaleźć: myśl ta może znajdować się na
początku,
początku,
w środku lub
w środku lub
na
na
końcu akapitu.
końcu akapitu.
Streszczenie logiczne (7): c. d.:
kolejność
czynności
Musimy zastanowić się, jaką rolę pełni dany akapit w kontekście
Musimy zastanowić się, jaką rolę pełni dany akapit w kontekście
całego
całego
utworu.
utworu.
I tu przyda
I tu przyda
nam się znajomość
nam się znajomość
różnych typów akapitów.
różnych typów akapitów.
Możemy je najogólniej podzielić na trzy kategorie:
Możemy je najogólniej podzielić na trzy kategorie:
- akapity zawierające tzw. wypowiedzenie akapitowe, czyli główną
- akapity zawierające tzw. wypowiedzenie akapitowe, czyli główną
myśl;
myśl;
- akapity łącznikowe, których celem jest budowanie spójności
- akapity łącznikowe, których celem jest budowanie spójności
tekstu;
tekstu;
-
-
akapity przetwarzające myśl zawartą w poprzednim akapicie,
akapity przetwarzające myśl zawartą w poprzednim akapicie,
czyli
czyli
innym językiem,
innym językiem,
w inny sposób rozważając
w inny sposób rozważając
to samo zagadnienie.
to samo zagadnienie.
Dla naszego celu – napisania streszczenia – dwa ostatnie typy
Dla naszego celu – napisania streszczenia – dwa ostatnie typy
akapitów nie
akapitów nie
są ważne i możemy je pominąć.
są ważne i możemy je pominąć.
Streszczenie logiczne (8): c. d.: kolejność
czynności
3
3
.
.
Znalezienie tezy, argumentów, dowodów
Znalezienie tezy, argumentów, dowodów
: kiedy mamy już
: kiedy mamy już
zapisany
zapisany
schemat tekstu, możemy przystąpić do części dla naszej
schemat tekstu, możemy przystąpić do części dla naszej
pracy
pracy
zasadniczej, czyli wyszukania / odtworzenia tezy,
zasadniczej, czyli wyszukania / odtworzenia tezy,
argumentów,
argumentów,
dowodów.
dowodów.
A.
A.
Teza
Teza
:
:
w najprostszych tekstach teza wyrażona jest bezpośrednio,
w najprostszych tekstach teza wyrażona jest bezpośrednio,
najczęściej na początku. Jeżeli nie mamy jednoznacznej
najczęściej na początku. Jeżeli nie mamy jednoznacznej
sytuacji,
sytuacji,
musimy zanalizować temat, ponieważ to on powinien ową
musimy zanalizować temat, ponieważ to on powinien ową
tezę
tezę
zapowiadać. Na prawidłowe odczytanie tezy mogą nas
zapowiadać. Na prawidłowe odczytanie tezy mogą nas
również
również
naprowadzić słowa – klucze występujące w danym tekście.
naprowadzić słowa – klucze występujące w danym tekście.
Streszczenie logiczne (9): c. d.: kolejność
czynności
B.
B.
Argumenty
Argumenty
:
:
w trafnym odszukaniu argumentów pomoże nam wcześniej
w trafnym odszukaniu argumentów pomoże nam wcześniej
zapisany
zapisany
schemat. W nim powinna być odtworzona struktura: kolejne
schemat. W nim powinna być odtworzona struktura: kolejne
akapity
akapity
to kolejne argumenty. Ale nie tylko ich wypisanie będzie dla
to kolejne argumenty. Ale nie tylko ich wypisanie będzie dla
nas
nas
ważne.
ważne.
Musimy także wykryć zasadę porządkowania owych
Musimy także wykryć zasadę porządkowania owych
argumentów.
argumentów.
W tym zakresie jest kilka możliwości.
W tym zakresie jest kilka możliwości.
Na przykład
Na przykład
najważniejszym może okazać się pierwszy lub ostatni
najważniejszym może okazać się pierwszy lub ostatni
argument lub też układ argumentów może
argument lub też układ argumentów może
wynikać z
wynikać z
zachowania ich
zachowania ich
porządku przyczynowo-skutkowego, dany akapit będzie
porządku przyczynowo-skutkowego, dany akapit będzie
wówczas
wówczas
wynikał z poprzedniego. Może być i taka sytuacja, gdy układ
wynikał z poprzedniego. Może być i taka sytuacja, gdy układ
akapitów będzie wynikiem zachowania chronologii.
akapitów będzie wynikiem zachowania chronologii.
Może wreszcie struktura akapitów zachować kolejność ich
Może wreszcie struktura akapitów zachować kolejność ich
„ważności” wobec tezy, pokazać ich
„ważności” wobec tezy, pokazać ich
uporządkowanie zgodne z ich
uporządkowanie zgodne z ich
siłą motywacyjną, czyli być dowodem subiektywizmu autora
siłą motywacyjną, czyli być dowodem subiektywizmu autora
rozstrzygającego wybrany problem.
rozstrzygającego wybrany problem.
Streszczenie logiczne (10)
): c. d.: kolejność
czynności
Dowody
Dowody
: dowody powinny pojawić się przy każdym
: dowody powinny pojawić się przy każdym
argumencie,
argumencie,
ponieważ wzmacniają jego siłę perswazji.
ponieważ wzmacniają jego siłę perswazji.
W jaki sposób wyrażane są dowody w tekście?
W jaki sposób wyrażane są dowody w tekście?
Najczęściej są to konkretne przykłady, dane liczbowe, cytaty,
Najczęściej są to konkretne przykłady, dane liczbowe, cytaty,
przytoczenie
przytoczenie
czyjejś teorii.
czyjejś teorii.
Sposób wyrażania dowodu
Sposób wyrażania dowodu
jest bardzo ważny, bo ma być
jest bardzo ważny, bo ma być
jednocześnie
jednocześnie
świadectwem uczciwości, rzetelności informacji przekazywanej
świadectwem uczciwości, rzetelności informacji przekazywanej
w tekście.
w tekście.
Pisząc logiczne streszczenie
Pisząc logiczne streszczenie
, staniemy przed logicznym
, staniemy przed logicznym
dylematem – jak
dylematem – jak
pogodzić ideę streszczenia, które z założenia jest odczytaniem
pogodzić ideę streszczenia, które z założenia jest odczytaniem
najważniejszych informacji, a więc biorąc pod uwagę strukturę
najważniejszych informacji, a więc biorąc pod uwagę strukturę
tekstu –
tekstu –
uogólnieniem, z rolą dowodu w tym streszczeniu.
uogólnieniem, z rolą dowodu w tym streszczeniu.
Streszczenie logiczne (11)
4
4
.
.
Sformułowanie streszczenia
Sformułowanie streszczenia
: mając zapisaną tezę, argumenty, dowody
: mając zapisaną tezę, argumenty, dowody
(najlepiej graficznie), możemy
(najlepiej graficznie), możemy
przystąpić do pisania
przystąpić do pisania
tekstu streszczenia
tekstu streszczenia
.
.
Jakich zasad musimy przestrzegać? Musimy pamiętać, że:
Jakich zasad musimy przestrzegać? Musimy pamiętać, że:
-
-
streszczenie powinno zwięzłe
streszczenie powinno zwięzłe
; najlepiej, jeśli mamy podaną liczbę słów,
; najlepiej, jeśli mamy podaną liczbę słów,
której
której
nie
nie
możemy przekroczyć.
możemy przekroczyć.
Długość streszczenia będzie zależała nie tylko od umiejętności
Długość streszczenia będzie zależała nie tylko od umiejętności
precyzyjnego
precyzyjnego
pisania, ale także od gatunku streszczanego tekstu, jego długości,
pisania, ale także od gatunku streszczanego tekstu, jego długości,
„gęstości”
„gęstości”
zawartych w nim informacji.
zawartych w nim informacji.
-
-
streszczenie powinno być obiektywne.
streszczenie powinno być obiektywne.
Nie powinniśmy w nim umieszczać
Nie powinniśmy w nim umieszczać
zbędnych określeń wskazujących bezpośrednio na subiektywizm,
zbędnych określeń wskazujących bezpośrednio na subiektywizm,
np.
np.
uważam
uważam
...,
...,
moim zdaniem
moim zdaniem
..., lub bezpośrednio –
..., lub bezpośrednio –
w tym pięknym
w tym pięknym
utworze...,
utworze...,
najciekawszym utworem
najciekawszym utworem
...
...
-
-
streszczenie powinno stanowić spójny, logicznie uporządkowany tekst
streszczenie powinno stanowić spójny, logicznie uporządkowany tekst
.
.
-
-
streszczenie powinno być streszczenie powinno być napisane własnymi
streszczenie powinno być streszczenie powinno być napisane własnymi
słowami
słowami
, nie powinniśmy
, nie powinniśmy
wykorzystywać zwrotów z tekstu, naśladować
wykorzystywać zwrotów z tekstu, naśladować
stylu
stylu
autora.
autora.
Wyjątek stanowić będą terminy naukowe lub inne specyficzne dla danej
Wyjątek stanowić będą terminy naukowe lub inne specyficzne dla danej
dziedziny życia, o której mowa w tekście.
dziedziny życia, o której mowa w tekście.
Streszczenie (12): przykład zadania
Jeśli naszym zadaniem jest np. streszczenie tekstu dawnego (gdzie
Jeśli naszym zadaniem jest np. streszczenie tekstu dawnego (gdzie
mamy do
mamy do
czynienia z archaizacją) lub tekstu
czynienia z archaizacją) lub tekstu
napisanego gwarą (stylizowanego na
napisanego gwarą (stylizowanego na
gwarę), to również obowiązuje nas posługiwanie się współczesną
gwarę), to również obowiązuje nas posługiwanie się współczesną
polszczyzną
polszczyzną
–
–
oczywiście:
oczywiście:
poprawną polszczyzną
poprawną polszczyzną
.
.
Przykład zadania sprawdzającego umiejętność logicznego streszczenia
Przykład zadania sprawdzającego umiejętność logicznego streszczenia
:
:
* Tekst Tadeusza Bielickiego „Piękny wiek XX”.
* Tekst Tadeusza Bielickiego „Piękny wiek XX”.
Zadanie:
Zadanie:
uwagi wstępne
uwagi wstępne
: polecenie napisania streszczenia logicznego:
: polecenie napisania streszczenia logicznego:
napisz tak, aby nauczyciel, który nie czytał artykułu, mógł zrozumieć
napisz tak, aby nauczyciel, który nie czytał artykułu, mógł zrozumieć
jego
jego
sens i prześledzić tok myślenia autora.
sens i prześledzić tok myślenia autora.
Streszczenie musi zawierać tezę artykułu i potwierdzające ją
Streszczenie musi zawierać tezę artykułu i potwierdzające ją
argumenty.
argumenty.
Niezbędne informacje muszą być zawarte w spójnym tekście, wyraźnie
Niezbędne informacje muszą być zawarte w spójnym tekście, wyraźnie
eksponującym tezę i argumenty.
eksponującym tezę i argumenty.
Możesz używać słów i wyrażeń z tekstu, ale nie wolno Ci przepisywać
Możesz używać słów i wyrażeń z tekstu, ale nie wolno Ci przepisywać
całych zdań.Dbaj o poprawność językową.
całych zdań.Dbaj o poprawność językową.
Twoje streszczenie nie może przekroczyć 120 słów.
Twoje streszczenie nie może przekroczyć 120 słów.
Streszczenie logiczne (13): przykład zadania...c.d.
Model streszczenia logicznego
Model streszczenia logicznego
TEZA:
TEZA:
Przyszłość cywilizacji jest w małym stopniu przewidywalna.
Przyszłość cywilizacji jest w małym stopniu przewidywalna.
ARGUMENTY:
ARGUMENTY:
W rozwoju nauki dokonały się zmiany.
W rozwoju nauki dokonały się zmiany.
Pomimo przewidywań kryzysy ekonomiczne i polityczne
Pomimo przewidywań kryzysy ekonomiczne i polityczne
nadal
nadal
zaskakują.
zaskakują.
Wiele negatywnych przepowiedni spowodowało działania
Wiele negatywnych przepowiedni spowodowało działania
zapobiegające
zapobiegające
katastrofom.
katastrofom.
DOWODY:
DOWODY:
Ludzie zaczęli troszczyć się o środowisko naturalne.
Ludzie zaczęli troszczyć się o środowisko naturalne.
W porównaniu z przeszłością świat jest bardziej humanitarny
W porównaniu z przeszłością świat jest bardziej humanitarny
i bezpieczny.
i bezpieczny.
Streszczenie logiczne (14): przykład zadania...c.d.
STRESZCZENIE
STRESZCZENIE
:
:
Tadeusz Bielicki twierdzi, że przyszłość jest w małym stopniu
Tadeusz Bielicki twierdzi, że przyszłość jest w małym stopniu
przewidywalna. Swój pogląd uzasadnia następująco:
przewidywalna. Swój pogląd uzasadnia następująco:
Nauka rozwija się w kierunkach, których nikt się nie
Nauka rozwija się w kierunkach, których nikt się nie
spodziewa,
spodziewa,
a wynalazki techniczne i odkrycia naukowe powodują
a wynalazki techniczne i odkrycia naukowe powodują
rewolucyjne
rewolucyjne
zmiany. Również wypadki polityczne, pomimo działań planowych,
zmiany. Również wypadki polityczne, pomimo działań planowych,
ciągle ludzi zaskakują. Podobnie ma się rzecz z kryzysami
ciągle ludzi zaskakują. Podobnie ma się rzecz z kryzysami
gospodarczymi.
gospodarczymi.
Ponadto autor uważa, że czarne scenariusze odgrywają
Ponadto autor uważa, że czarne scenariusze odgrywają
pozytywną
pozytywną
rolę, ponieważ pomagają zapobiegać katastrofom i wpływają na
rolę, ponieważ pomagają zapobiegać katastrofom i wpływają na
postawy ludzi, mianowicie: ludzie zaczęli dbać o środowisko
postawy ludzi, mianowicie: ludzie zaczęli dbać o środowisko
naturalne, stosunki międzyludzkie humanitaryzują się, wskutek
naturalne, stosunki międzyludzkie humanitaryzują się, wskutek
czego
czego
ludzie czują się bezpieczniejsi niż kiedyś.
ludzie czują się bezpieczniejsi niż kiedyś.
Streszczenie logiczne (15): uwagi
W praktyce szkolnej stajemy my –
W praktyce szkolnej stajemy my –
nauczyciele języka polskiego przed
nauczyciele języka polskiego przed
koniecznością znajdywania
koniecznością znajdywania
tekstów służących kształtowaniu
tekstów służących kształtowaniu
umiejętności czytania ze zrozumieniem i
umiejętności czytania ze zrozumieniem i
streszczania logicznego.
streszczania logicznego.
Jedną z pomocniczych książek na rynku
Jedną z pomocniczych książek na rynku
wydawniczym jest pozycja:
wydawniczym jest pozycja:
Katarzyny Harackiewicz, Joanny
Katarzyny Harackiewicz, Joanny
Studzińskiej
Studzińskiej
i Katarzyny Wach, Streszczenia logiczne
i Katarzyny Wach, Streszczenia logiczne
.
.
Czytanie ze zrozumieniem. Przykładowe
Czytanie ze zrozumieniem. Przykładowe
arkusze maturalne. Poziom podstawowy,
arkusze maturalne. Poziom podstawowy,
Wyd. Tutor (cena 16zł.)
Wyd. Tutor (cena 16zł.)
Streszczenie logiczne (16): uwagi
Opis:Streszczenia logiczne. Czytanie ze zrozumieniem jest to kolejna książka
z serii "Matura XXI. Język polski". Ma ona ułatwić uczniom
przygotowanie się do napisania tzw. streszczenia logicznego. Jaką
formą
wypowiedzi jest streszczenie logiczne? Streszczając zwykle jakiś tekst,
analizujemy akapit po akapicie i wydobywamy z niego najważniejszą
myśl (streszczenie linearne). Natomiast w streszczeniu logicznym
odnajdujemy, na podstawie całego tekstu, tezę (bądź główną myśl,
najbardziej charakterystyczną cechę) i szukamy w całej wypowiedzi
potwierdzających ją argumentów, mając jednocześnie na uwadze fakt,
iż musimy zmieścić się w określonym limicie słów.
Zestaw proponowanych ćwiczeń zaczyna się od streszczenia linearnego,
aby "w praktyce" pokazać różnicę między tą formą wypowiedzi
a streszczeniem logicznym.
Wzorem dla propozycji autorek były rozmowy z prowadzącymi oraz
materiały z kursu na egzaminatorów państwowych z języka polskiego.
Na tej bazie zostały stworzone własne propozycje ćwiczeń oraz
schemat
oceniania.